Đề tài Phân tích chuỗi giá trị cá tra tại tỉnh An Giang

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ ĐOÀN VĂN HỔ PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ CÁ TRA TỈNH AN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành Phát triển nông thôn Cần Thơ - 2009 Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ ĐOÀN VĂN HỔ PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ CÁ TRA TỈNH AN GIANG Chuyên ngành: PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Mã số: 60 62 25 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGs.Ts. NGUYỄN TRI KHIÊM Cần Thơ – 2009 Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của bản thân. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận văn này là trung thực. Tác giả luận văn Đoàn Văn Hổ Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu iii Đề tài: “PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ CÁ TRA TỈNH AN GIANG” Luận văn Thạc sĩ Phát triển Nông thôn do ĐOÀN VĂN HỔ thực hiện và đề nạp. Ý kiến của người hướng dẫn khoa học Đồng ý bảo vệ trước hội đồng chấm luận văn Thạc sĩ khoa học PGs.Ts. NGUYỄN TRI KHIÊM Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu iv Luận văn đính kèm theo đây, với tựa là “PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ CÁ TRA TỈNH AN GIANG” do ĐOÀN VĂN HỔ thực hiện và báo cáo, đã được hội đồng chấm luận văn thông qua. Ủy viên thư ký Ủy viên (Ký tên) (Ký tên) Ts. Lê Cảnh Dũng PGs.Ts. Nguyễn Tri Khiêm Phản biện 1 Phản biện 2 (Ký tên) (Ký tên) Ts. Trần Thanh Sơn Ts. Võ Thị Thanh Lộc Cần Thơ, ngày 23 tháng 10 năm 2009 Chủ tịch hội đồng (Ký tên) Ts. Nguyễn Ngọc Đệ Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu v BẢNG TÓM TẮT QUÁ TRÌNH HỌC TẬP, CÔNG TÁC VÀ HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC KỸ THUẬT Họ tên: Đoàn Văn Hổ. Lớp: Cao học Phát triển nông thôn. Khóa: 2006 - 2009 Ngày sinh: 30/06/57. Nơi sinh: P. Mỹ Long, TP Long Xuyên, An Giang Cơ quan công tác: TT nghiên cứu Phát triển nông thôn - Trường Đại học An Giang Tốt nghiệp Đại học: Ngành Trồng trọt, năm 1981, Trường: Đại học Cần Thơ Thời gian và nơi công tác từ ngày ra trường đến nay: 04/1981-06/1983: Phân viện quy hoạch và thiết kế NN - Bộ Nông nghiệp 07/1983-04/1988: Ban quản lý ruộng đất tỉnh An Giang 05/1988-07/1996: UBND, Đảng ủy xã Vĩnh Nhuận, huyện Châu Thành, An Giang 08/1996-06/2003: UBND huyện Châu Thành, An Giang 07/2003-05/2007: Sở Lao động Thương binh & Xã hội An Giang 06/2007-08/2009: Trường Cao đẳng nghề An Giang 09/2009 đến nay: TT nghiên cứu Phát triển nông thôn - Đại học An Giang TÓM TẮT QUÁ TRÌNH HỌC TẬP VÀ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 1. Bồi dưỡng kiến thức trong và ngoài nước (từ sau ngày tốt nghiệp Đại học) - Cử nhân Xây dựng Đảng & Chính quyền Nhà nước Năm 1994 đến 1996 - Lớp tập huấn dự án phát triển nông thôn tại Thái Lan từ 02/06 đến 16/06/1996 - Lớp Quản lý hành chính Cao Trung cấp Học viện HCQG 01/07/98 đến 09/09/98 - Lớp kiến thức Quốc phòng 04/06 đến 03/07/2002 2. Các công trình đã nghiên cứu có liên quan đến đề tài: 3. Luận văn cao học Tên đề tài: Phân tích chuỗi giá trị cá tra tỉnh An Giang Người hướng dẫn : PGs. Ts. Nguyễn Tri Khiêm Cần Thơ, ngày 10 tháng 10 năm 2009 Người khai Đoàn Văn Hổ Ý kiến nhận xét của đơn vị quản lý Tổng số môn đã học : ........ môn Tổng số đơn vị học trình đã học : ........ đơn vị học trình Điểm trung bình chung học tập : ........ /10 điểm Đã hoàn thành chương trình học tập Phòng Đào tạo Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu vi LỜI CẢM ƠN Trước hết xin trân trọng cảm ơn PGs.Ts.Nguyễn Tri Khiêm đã tận tình hướng dẫn tôi thực hiện đề tài này. Chân thành cảm ơn: Ts.Trần Thanh Bé, Ts.Nguyễn Văn Sánh, Ts.Nguyễn Duy Cần, Ts.Nguyễn Ngọc Đệ, Ts.Võ Thị Thanh Lộc, Ts.Dương Ngọc Thành, Ts. Trần Hữu Quang, Ts.Dương Văn Ni, Ts.Mai Văn Nam, Ts.Võ Thành Danh, Ts.Lê Khương Ninh, Ts.Võ Quang Minh, Ths.Phan Huy Hùng, Ths.Nguyễn Văn Linh đã trang bị cho tôi những kiến thức nền tảng để vận dụng tổng hợp góp phần quan trọng hoàn thành tập luận văn này Xin cảm ơn toàn thể quý Thầy, Cô, CB-CNV Viện Nghiên cứu Phát triển Đồng bằng sông Cửu Long - Trường Đại học Cần Thơ đã nhiệt tình giúp đở và rất có trách nhiệm đối với các sinh hoạt, học tập của lớp, cám ơn các bạn lớp Cao học Phát triển Nông thôn K13 đã cùng chia sẻ những khó khăn cũng như những vui buồn cùng tôi. Cuối cùng, một lần nữa tôi xin trân trọng cám ơn tất cả mọi người đã giúp đỡ tôi trong suốt khóa học Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu vii Đoàn Văn Hổ, 2009 “PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ CÁ TRA TỈNH AN GIANG”. Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Phát Triển Nông Thôn, 77 trang Viện nghiên cứu phát triển Đồng bằng sông Cửu Long, Trường Đại học Cần Thơ Người hướng dẫn khoa học: PGs.Ts. Nguyễn Tri Khiêm _________________________________________________________________________________________ TÓM LƯỢC Cá tra là một trong những loài cá nuôi quan trọng ở An Giang được sản xuất, tiêu dùng nội địa và chế biến xuất khẩu. Thời gian qua phát triển nhanh nhưng đang vấp phải những khó khăn, thách thức việc phát triển ngành hàng này có dấu hiệu thiếu bền vững. Đề tài nghiên cứu nhằm: Phân tích xác định lợi ích các tác nhân tham gia thị trường và đề xuất những giải pháp, chiến lược nâng cấp chuỗi để phát triển bền vững ngành hàng cá tra tỉnh An Giang. Địa bàn nghiên cứu ở huyện Châu Phú và Châu Thành tỉnh An Giang với số mẫu phỏng vấn trực tiếp 130 đáp viên các tác nhân trong chuỗi bao gồm trại cá giống 10, nông dân nuôi cá 30, thương lái 9, công ty chế biến 2, người tiêu dùng 71 và nhà hỗ trợ và thúc đẩy chuỗi 8. Kết quả nghiên cứu cho thấy: 1 Hiên tại trong toàn chuỗi thì người sản xuất cá giống và người nuôi cá còn đối mặt với rất nhiều rủi ro, thua lỗ. 2 Lợi nhuận và thu nhập chuỗi phân bố chưa hợp lý giữa các tác nhân trong chuỗi, chủ yếu tập trung cho các công ty chế biến. 3 An Giang có được lợi thế về tài nguyên thiên nhiên (sông ngòi, đồng bằng...), về con người, chi phí sản xuất thấp nhất ĐBSCL, tiềm năng phát triển ngành hàng cá tra còn rất lớn. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm môi trường, sự cạnh tranh quyết liệt về thương hiệu, thị trường tiêu thụ và luật lệ buôn bán của các nước vẫn còn phức tạp, đó là những thách thức không nhỏ. 4 Để phát triển bền vững và tăng lợi nhuận chuỗi cũng như tăng sức cạnh tranh sản phẩm cá tra trên thị trường, cần có chiến lược nâng cấp chuỗi “Chiến lược giảm chi phí và cải tiến chất lượng”. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu viii Doan Van Ho, 2009 “Pangasius value chain analysis in An Giang province” Master thesis in Rural Development, 77 pages Mekong Delta Development Research Institute, Cantho University Supervisor: Associate Prof. Dr. Nguyen Tri Khiem _____________________________________________________________________ ABSTRACT Pangasius is one of key fish species cultured in An Giang for both domestic and export markets. In the recent years, pangasius areas and production have increased rapidly leading to risks and unsustainability. This research on “Pangasius value chain analysis in An Giang province” aims to analyse cost and benefit of each chain actor as well as to recommend upgrading strategy of pangasius product toward sustainable development in An Giang province. Research sites are Chau Phu and Chau Thanh districts of An Giang with sample size 130 including 10 hatchery and nursery farms, 30 grow out farms, 9 collectors, 2 processing companies, 8 facilitators and 71 consumers. Research results show that: 1 Fingerling providers and grow out farmers facing the most risks and are the most vulnerable actors in the chain 2 Profit and income are unreasonably distributed among actors of the chain and are concentrated on processing company 3 An Giang has advantages in terms of natural conditions for pangasius aquaculture, human resource, and lower production cost as well as pangasius development potential. The challenges, however, in terms of environmental pollution, internal competition, market requirements for product quality, technical barriers are still potential problems 4 It is recommended that an upgrading strategy of “cost reduction and quality improvement” of pangasius product for increasing chain added value, competitive advantage and sustainable development are necessary. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu ix MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa………………………………………………………………… i Lời cam đoan………………………………………………………………… ii Bảng tóm tăt quá trình học tập công tác và hoạt động Khoa học Kỹ thuật…. v Lời cảm ơn……………………………………………………………………. vi Tóm lược……………………………………………………………………… vii Abstract………………………………………………………………………… viii Mục lục………………………………………………………………………… ix Danh sách bảng………………………………………………………………… xii Danh sách sơ đồ………………………………………………………………... xiii Những từ viết tắt………………………………………………………………. xiv Chương 1 MỞ ĐẦU…………………………………………………………… 1 1.1. Đặt vấn đề…………………………………………………………………. 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu………………………………………………………. 1 1.2.1. Mục tiêu chung……………………………………………………... 1 1.2.2. Các mục tiêu cụ thể ………………………………………………... 1 1.3. Các câu hỏi đặt ra trong nghiên cứu………………………………………. 2 1.4. Nội dung nghiên cứu……………………………………………………… 2 1.4.1. Xác định thực trạng hoạt động sản xuất, mua bán và tiêu dùng của các tác nhân chính trong chuỗi ngành hàng cá tra ở tỉnh An Giang... 2 1.4.2. Phân tích chuỗi giá trị……………………………………………… 3 1.4.3 Phân tích SWOT…………………………………………………… 3 1.4.4 Đề xuất giải pháp nâng cấp chuỗi………………………………….. 3 1.5. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu…………………………………………... 3 1.6. Kết quả mong đợi…………………………………………………………. 3 1.7. Đối tượng thụ hưởng ……………………………………………………... 4 Chương 2 LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU …………………………………………. 5 2.1.Tổng quan về sản xuất, chế biến, tiêu thụ thủy sản ở Việt Nam…………... 5 2.2.Tổng quan về địa bàn nghiên cứu – Thực trạng Sản xuất, Chế biến, Tiêu thụ thủy sản tỉnh An Giang.......................................................................... 9 2.2.1. Đặc điểm Tự nhiên - Kinh tế - Xã hội tỉnh An Giang..................... 9 2.2.2. Thực trạng sản xuất, chế biến, tiêu thụ thủy sản ở tỉnh An Giang.. 10 2.2.3. Vai trò của ngành thuỷ sản đối với phát triển ĐBSCL và tỉnh An Giang nói riêng............................................................................... 20 Chương 3 PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 22 3.1. Phương pháp luận về Phân tích Chuỗi giá trị trong tiếp cận nghiên cứu 22 3.1.1. Khái niệm về chuỗi giá trị…………………………………………. 22 3.1.2. Phân tích chuỗi giá trị……………………………………………… 25 3.1.3. Chiến lược nâng cấp chuỗi………………………………………… 26 3.2. Tiến trình nghiên cứu……………………………………………………... 27 Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu x 3.3. Phương pháp nghiên cứu…………………………………………………. 27 3.3.1. Địa bàn nghiên cứu………………………………………………… 27 3.3.2. Phương pháp thu thập số liệu………………………………………. 27 3.3.3. Phương pháp phân tích…………………………………………….. 28 Chương 4 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN……………………………………. 29 4.1 Hoạt động Sản xuất, Mua bán và Tiêu dùng của các tác nhân chính trong chuỗi cá tra ở An Giang…………………………………………………... 29 4.1.1 Trại cá giống ……………………………………………………….. 29 4.1.1.1 Lao động………………………………………………………. 29 4.1.1.2 Hoạt động mua cá bột…………………………………………. 30 4.1.1.3 Hoạt động bán cá giống……………………………………….. 31 4.1.1.4 Thuận lợi, khó khăn và giải pháp của trại giống cá…………… 32 4.1.1.5 Tiên đoán/mong đợi sự phát triển ngành cá và mở rộng hoạt động kinh doanh trong tương lai……………………………… 33 4.1.2 Nông dân nuôi cá tra........................................................................ 33 4.1.2.1 Lao động tham gia nuôi cá.......................................................... 34 4.1.2.2 Họat động nuôi cá năm 2007....................................................... 35 4.1.2.3 Hoạt động bán của nông dân....................................................... 37 4.1.2.4 Thuận lợi, khó khăn và giải pháp trong khâu nuôi cá…………. 39 4.1.2.5 Tiên đoán/mong đợi về sự phát triển ngành hàng cá trong tương lai ...................................................................................... 40 4.1.3 Thương lái …………………………………………………………. 40 4.1.3.1 Lao động tham gia hoạt động mua bán………………………... 41 4.1.3.2 Hoạt động mua………………………………………………… 41 4.1.3.3 Hoạt động bán cá………………………………………………. 43 4.1.3.4 Những thuận lợi, khó khăn , biện pháp giải quyết trong hoạt động mua bán cá……………………………………………….. 43 4.1.3.5 Định hướng kinh doanh và tiên đoán sự phát triển ngành hàng cá tra …………………………………………………………... 44 4.1.4 Công ty chế biến…………………………………………………… 44 4.1.4.1 Tình hình lao động trong công ty chế biến…………………….. 44 4.1.4.2 Hoạt động mua bán……………………………………………. 45 4.1.4.3 Mở rộng thị trường……………………………………………. 45 4.1.5 Người tiêu dùng…………………………………………………….. 45 4.1.5.1 Chi tiêu của gia đình.................................................................... 46 4.1.5.2 Mức tiêu thụ cá của người tiêu dùng…………………………... 46 4.1.5.3 Những nhân tố ảnh hưởng khi lựa chọn cá ……………………. 47 4.1.5.4 Nhu cầu, mong đợi và đề xuất của người tiêu dùng về thị trường cá ……………………………………………………… 49 4.1.6 Người hỗ trợ/thúc đẩy chuỗi………………………………………. 50 4.1.6.1 Hỗ trợ/thúc đẩy trong khâu nuôi cá……………………………. 50 4.1.6.2 Các chính sách và tạo điều kiện thuận lợi cho người nuôi cá 51 4.1.6.3 Đánh giá xu hướng thị trường cá……………………………… 52 4.1.6.4 Thuận lợi, khó khăn và giải pháp của việc hỗ trợ người nuôi cá 52 4.1.6.5 Tiên đoán về sự phát triển kinh doanh cá tra ở địa phương…. 52 Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu xi 4.2. Phân tích chuỗi giá trị cá tra………………………………………………. 53 4.2.1 Bản đồ chuỗi giá trị cá hiện tại........................................................... 53 4.2.2 Mô tả chuỗi………………………………………………………… 53 4.2.3 Kênh thị trường chuỗi……………………………………………… 55 4.2.4 Phân tích kinh tế chuỗi giá trị cá tra……………………………….. 56 4.2.4.1 Giá trị gia tăng………………………………………………… 56 4.2.4.2 Giá trị gia tăng thuần của chuỗi……………………………….. 59 4.3 Phân tích SWOT…………………………………………………………… 62 4.3.1 Điểm mạnh…………………………………………………………. 63 4.3.2 Cơ hội………………………………………………………………. 63 4.3.3 Những điểm yếu …………………………………………………… 64 4.3.4 Những thách thức………………………………………………….. 65 4.4 Chiến lược nâng cấp chuỗi ………………………………………………... 69 4.4.1 Xác định tầm nhìn .............................................................................. 69 4.4.2 Chọn chiến lược nâng cấp.................................................................. 69 4.4.3 Các giải pháp hành động thực hiện nâng cấp chuỗi........................... 70 4.4.3.1 Khâu sản xuất giống…………………………………………… 70 4.4.3.2 Qui hoạch vùng nuôi an toàn………………………………….. 71 4.4.3.3 Nhà máy chế biến cá xuất khẩu………………………………... 72 4.4.3.4 Tổ chức các Liên hiệp sản xuất cá sạch, ATVSTP……………. 72 4.4.3.5 Tổ chức nhóm liên kết trong cộng đồng các DNCB cá XK…… 74 4.4.3.6 Tài chính………………………………………………………. 74 4.4.3.7 Thị trường……………………………………………………… 74 Chương 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ……………………………………….. 75 5.1 Kết luận …………………………………………………………………… 75 5.2 Đề nghị.......................................................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 78 PHỤ LỤC........................................................................................................... 79 Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu xii DANH SÁCH BẢNG Trang Bảng 2.1: Hiện trạng thủy sản tỉnh An Giang từ năm 1995 đến 2006.................. 12 Bảng 2.2: Số lượng lồng bè, diện tích và sản lượng 2007…...………….…....…. 15 Bảng 2.3: Số lượng lồng bè, diện tích và sản lượng 2008………… ..…….……. 16 Bảng 2.4: Sử dụng thức ăn của hộ nuôi cá thịt, An Giang, 2008.......................... 17 Bảng 3.0: Mẫu quan sát và phương pháp phỏng vấn…………...… .….……… 28 Bảng 4.1: Thông tin về lao động thường xuyên và lao động công nhật…….…... 29 Bảng 4.2: Chi phí giá bán và lợi nhuận của việc mua cá bột năm 2007………… 30 Bảng 4.3: Sản lượng, giá bán, doanh thu trại cá giống năm 2007…………......... 32 Bảng 4.4: Một số chỉ tiêu về lao động nuôi cá……………….………………….. 34 Bảng 4.5: Diện tích và sản lượng nuôi trong 3 năm……………….………….… 36 Bảng 4.6: Thời gian nuôi, chi phí và sản lượng trong vụ nuôi………………...... .37 Bảng 4.7: Thị trường đầu ra của nông dân………………………………….…… 38 Bảng 4.8: Giá mua, giá bán và lợi nhuận của nông dân…………….…………… 39 Bảng 4.9: Chi phí thuê lao động của người thương lái…………………………. 41 Bảng 4.10: Đầu vào thu mua cá của người thương lái ………………………….. 42 Bảng 4.11: Tiêu chuẩn chất lượng thương lái đặt ra khi mua cá………………... 42 Bảng 4.12:Chi phí, giá bán và lợi nhuận cá tra của người thương lái………….. 43 Bảng 4.13: Số lượng cá được tiêu dùng phân theo loại cá……………………… 46 Bảng 4.14: Giá các loại cá thường được tiêu dùng……………………………… 47 Bảng 4.15: Những nhân tố ảnh hưởng đến việc mua cá………………………… 47 Bảng 4.16: Nguyên nhân sẽ tiêu dùng và không tiêu dùng cá nhiều hơn……...... 48 Bảng 4.17: Mong đợi, đề xuất của người tiêu dùng về giá và chất lượng cá ..…. 50 Bảng 4.18: Công việc và nội dung hỗ trợ của cán bộ địa phương………………. 51 Bảng 4.19:Giá bán, mua và giá trị gt của các tác nhân theo kênh phân phối 1….. 57 Bảng 4.20:Giá bán, mua và giá trị gt của các tác nhân theo kênh phân phối 2….. 57 Bảng 4.21:Giá bán, chi phí, gtgt của các tác nhân theo kênh phân phối 3 …….. 58 Bảng 4.22: Chi phí tăng thêm và Giá trị gia tăng thuần của chuỗi…………….... 59 Bảng 4.23:Phân tích LĐ tham gia chuỗi giá trị cá trong năm 2007 các tác nhân.. 61 Bảng 4.24: Kết quả SXKD và lao động trong toàn chuỗi giá trị cá…………...... 62 Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu xiii DANH SÁCH SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ 4.1: Sơ đồ chuỗi giá trị cá tra tỉnh An Giang………………….…. ……........53 Sơ đồ 4.2: Chiến lược giảm chi phí chuỗi và nâng cao chất lượng…… …………..70 Sơ đồ 4.3: Mô hình Liên hợp sản xuất cá sạch AGIFISH An Giang……………….73 Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu xiv NHỮNG CHỮ VIẾT TĂT AFIEX: Công ty XNK Nông sản thực phẩm An Giang AGIFISH: Công ty cổ phần xuất nhập khẩu thủy sản An Giang APPU: Liên hợp sản xuất cá sạch ATVSTP: An toàn vệ sinh thực phẩm ĐBSCL: Đồng bằng sông Cửu Long EU: Liên minh Châu Âu (European Union) GaqP: Thực hành nuôi thủy sản (Good aquaculture Practics) HACCP: Phân tích mối nguy và kiểm soát tới hạn – Tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng an toàn thực phẩm (Hazard Analysis and Critical Control Points) ISO: Tiêu chuẩn quốc tế (International Organisation for Standardization) KHKT: Khoa học kỹ thuật KIP: Phương pháp phỏng vấn chuyên gia lãnh đạo (Key Informant Panel) NAFIQAVED: Cục Chất lượng an toàn vệ sinh thú y thuỷ sản (National Fisheries Quality Assurance and Veteri ary Dierctorate) NAVICO: Công ty Nam Việt NN&PTNT: Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn PRA: Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn (Participatory Rural Appraisal) SQF: Tiêu chuẩn an toàn thực phẩm (Safe Quality Food) SWOT: Strength, Weakness, Opportunity, Threat TCVN: Tiêu chuẩn Việt Nam TNHH: Trách nhiệm hữu hạn VASEP: Hiệp hội thủy sản Việt Nam (Vietnam Association of Seafood Exporters and Producers) VSATTP: Vệ sinh an toàn thực phẩm WTO: Tổ chức thương mại thế giới XNK: xuất nhập khẩu Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu 1 Chương 1 MỞ ĐẦU 1.1. ĐẶT VẤN ĐỀ Cá tra là một trong những loài cá nuôi truyền thống của người dân An Giang. Từ năm 1997 khi thị trường xuất khẩu được mở ra, ngành nuôi cá da trơn (cá tra, cá ba sa) hầu như đã được thay đổi hoàn toàn hướng đến mục tiêu chính là xuất khẩu. Trong sản xuất, hành vi sản xuất của người nông dân đã chuyển hướng đến việc sản xuất cá nguyên liệu với chất lượng cao, cách thức nuôi cũng như kỹ thuật nuôi đã được cải thiện để giảm chi phí sản xuất và nâng cao năng suất nuôi. Ngư dân đã bắt đầu áp dụng qui trình nuôi cá sạch theo những tiêu chuẩn chất lượng được các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu đưa ra, sản lượng nguyên liệu cá tra cũng được sản xuất nhiều hơn so với cá ba sa. Cấu trúc và hoạt động thị trường cá tra đã thay đổi theo hướng làm dịch vụ, môi giới hơn là thương mại. Trong thị trường nội địa đã xuất hiện một số nhà hàng, đại lý chuyên phân phối các mặt hàng giá trị gia tăng từ cá tra. Cùng với sự phát triển nhanh ngành thủy sản nói chung và cá tra nói riêng trong thời gian qua đang vấp phải những khó khăn và thách thức lớn làm ảnh hưởng đến giá trị gia tăng của ngành hàng này ở An Giang, nhất là phân phối lợi ích và chi phí giữa các tác nhân tham gia chuỗi. Để đánh giá, phân tích xác định lợi ích các tác nhân tham gia thị trường và đề xuất những giải pháp cho việc phát triển bền vững của môi trường sinh thái, nguồn lợi tự nhiên, sự ổn định của các vấn đề kinh tế - xã hội và cạnh tranh gay gắt trên thị trường xuất khẩu thủy sản ở tỉnh An Giang, việc nghiên cứu “Phân tích chuỗi giá trị cá tra ở tỉnh An Giang” hiện nay là rất cần thiết. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Phân tích xác định lợi ích các tác nhân tham gia thị trường và đề xuất những giải pháp, chiến lược nâng cấp chuỗi để phát triển bền vững ngành hàng cá tra tỉnh An Giang. 1.2.2. Các mục tiêu cụ thể (1) Xác định thực trạng hoạt động sản xuất, mua bán và tiêu dùng của các tác nhân chính trong chuỗi ngành hàng cá tra ở tỉnh An Giang. Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu 2 (2) Phân tích chuỗi giá trị cá tra An Giang: Lập sơ đồ chuỗi giá trị, phân tích kinh tế xác định lợi ích các tác nhân tham gia chuỗi theo kênh thị trường tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. (3) Xác định những lợi thế và cơ hội; những cản trở và nguy cơ thách thức của các khâu trong chuỗi. (4) Xác định và đề xuất các giải pháp hành động để thực hiện chiến lược nâng cấp chuỗi 1.3. CÁC CÂU HỎI ĐẶT RA TRONG NGHIÊN CỨU - Hiên trạng các hoạt động sản xuất, mua bán và tiêu dùng cá tra ở tỉnh An Giang như thế nào? - Sơ đồ chuỗi giá trị cá tra tỉnh An Giang? Các tác nhân trong chuỗi là ai? Lợi ích của các tác nhân theo từng kênh thị trường trong chuỗi ra sao? - Những cản trở phải đối mặt cũng như những cơ hội có thể để phát triển ngành hàng của các tác nhân tham gia là gì? - Những đề xuất, những giải pháp chiến lược nào nâng cấp chuỗi để phát triển bền vững ngành hàng cá tra tỉnh An Giang? 1.4. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 1.4.1 Xác định thực trạng hoạt động sản xuất, mua bán và tiêu dùng của các tác nhân chính trong chuỗi ngành hàng cá tra ở tỉnh An Giang. - Thực trạng + Qui mô sản xuất, lao động tham gia + Cơ sở hạ tầng + Sản lượng + Hoạt động mua, bán. Giá cả, chi phí, lợi nhuận + Liên kết sản xuất kinh doanh và tiêu thụ sản phẩm + Thể chế chính sách + Dịch vụ hỗ trợ: Kỹ thuật thông tin, tổ chức quản lý, đào tạo… - Thuận lợi, khó khăn - Dự đoán tiềm năng tương lai Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu 3 1.4.2 Phân tích chuỗi giá trị - Lập sơ đồ chuỗi giá trị + Những người tham gia chính trong chuỗi giá trị + Khối lượng sản phẩm + Các mối liên hệ và liên kết giữa những người tham gia + Các dịch vụ kinh doanh cung cấp cho chuỗi giá trị - Phân tích xác định sự phân phối lợi ích của những người tham gia chuỗi + Giá trị gia tăng các tác nhân và trong toàn chuỗi + Lợi nhuận các tác nhân tham gia trong chuỗi 1.4.3 Phân tích SWOT - Phân tích đánh giá những lợi thế và trở ngại, yếu kém và cơ hội của các mối liên kết đã được xác định qua sơ đồ chuỗi được thiết lập 1.4.4 Đề xuất giải pháp nâng cấp chuỗi - Giải pháp nâng cao năng lực các tác nhân tham gia chuỗi - Hệ thống hỗ trợ chuỗi: gồm thể chế, chính sách, kỹ thuật thông tin, tổ chức quản lý đào tạo… 1.5. PHẠM VI VÀ GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU Các hoạt động sản xuất, mua bán, tiêu dùng, kênh th ị trường và hiệu quả tài chính trên các đối tượng nghiên cứu: Đầu vào là trại sản xuất cung cấp cá giống (không nghiên cứu thuốc TYTS, TĂ); Người nuôi cá; Thương lái; Công ty chế biến và Người tiêu dùng. Các số liệu thu thập từ nghiên cứu chủ yếu là số liệu liên quan đến các hoạt động thuộc chuỗi ngành hàng. Một số thông tin mới cập nhật sẽ được sử dụng trong phân tích bổ sung để tìm kiếm những giải pháp và hướng đi trong tình hình mới. Việc đánh giá sẽ không phân tích sâu về khía cạnh kỹ thuật ở các đối tượng sản xuất. 1.6. KẾT QUẢ MONG ĐỢI - Biết được hiện trạng và thị trường cá tra tỉnh An Giang. - Xác định được những lợi ích các tác nhân tham gia chuỗi theo kênh th