Đề tài Phân tích mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất

1 A. §Æt vÊn ®Ò Sau §¹i héi toµn quèc lÇn thø IX chóng ta b­íc vµo thêi kú ph¸t triÓn míi thêi kú “®Çy nhanh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ” ®Þnh h­íng ph¸t triÓn nh»m môc tiªu “x©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn ®­îc n©ng cao quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh”. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn viÖc nghiªn cøu quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña c«ng cuéc ®æi míi chñ nghÜa x· héi mµ chóng ta ®ang tiÕn hµnh h«m nay. ViÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy trong thùc tÕ kh«ng nh÷ng lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi, mµ h¬n thÕ n÷a nã lµ c«ng cô, lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó n­íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta mét phÇn phô thuéc vµo viÖc x©y dùng nµy tèt hay kh«ng. Mét x· héi ph¸t triÓn ®­îc ®¸nh gi¸ tõ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt thêi ®¹i ngµy nay tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ song quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt cña lùc l­îng s¶n 2 xuÊt vÉn lµ c¬ së chÝnh cho sù ph¸t triÓn cña nã. Do vËy vÊn ®Ò quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i mµ chóng ta cÇn ph¶i quan t©m vµ gi¶i quyÕt. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· kh¼ng ®Þnh r»ng lùc l­îng s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt vµ ng­îc l¹i, cã thÓ thóc ®Çy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. VÊn ®Ò nµy tõng lµ bµi häc ®¾t gi¸ trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña c¸c yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt kh¸ phong phó vµ phøc t¹p, nhÊt lµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ ë n­íc ta hiÖn nay. VÊn ®Ò quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng thóc ®Çy hay k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ®­îc §¶ng ta nhËn thøc vµ vËn dông ®óng ®¾n trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o ®Êt n­íc theo ®­êng lèi ®æi míi. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: lùc l­îng s¶n xuÊt bÞ k×m h·m kh«ng chØ trong tr­êng hîp quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu, mµ c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn khong ®ång bé, cã nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt “§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI.”. Quan hÖ së h÷u ®­îc hiÓu lµ “h×nh thøc chiÕm h÷u cña c¶i vËt chÊt do lÞch sö quy 3 ®Þnh, trong ®ã thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi ”. Së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n xuÊt, do vËy, khi h×nh thøc cña quan hÖ së h÷u thay ®æi sÏ kÐo theo sù thay ®æi trong mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n xuÊt. VÒ nguyªn t¾c, nh÷ng thay ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt nãi chung lµ nh»m thóc ®Çy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, do lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn ®ßi hái nã ph¶i thay ®æi cho phï hîp. Chóng ta ®· tõng ph¹m sai lÇm lµ x©y dùng nhiÒu yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt v­ît tr­íc so víi lùc l­îng s¶n xuÊt mµ chóng ta hiÖn cã. §ã lµ viÖc chØ cho phÐp c¸c h×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc vµ së h÷u tËp thÓ tån t¹i, trong khi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c ®ang cßn cã t¸c dông m¹nh mÏ ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt th× l¹i bÞ ng¨n cÊm, kh«ng ®­îc phÐp ph¸t triÓn. viÖc ®ã ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng s¶n xuÊt bÞ ®×nh ®èn, kh«ng ph¸t triÓn. Sau khi nhËn thøc ®­îc sai lÇm nµy, chóng ta ®· ®æi míi ®­êng lèi chiÕn l­îc trong lÜnh vùc kinh tÕ, ®ã lµ x¸c lËp l¹i c¸c h×nh thøc së h÷u, cho phÐp nhiÒu kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cïng tån t¹i ®Ó më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. 4 B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I. C¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. 1. Lùc l­îng s¶n xuÊt. Thùc tiÕn cho thÊy, sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, nhiÒu ®iÒu kiÖn nh­ng chñ yÕu nhÊt vÉn lµ phô thuéc vµo con ng­êi. §iÒu kh¼ng ®Þnh trªn l¹i cµng ®óng víi hoµn c¶nh n­íc ta trong gian ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Do vËy, h¬n bÊt cø nguån lùc nµo kh¸c, nguån nh©n lùc ph¶i chiÕm vÞ trÝ trung t©m trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n­íc ta. NhËn thøc râ ®iÒu ®ã §¶ng ta x¸c ®Þnh con ng­êi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng. §©y lµ nguån lùc cña mäi nguån lùc, nh©n tè quan träng bËc nhÊt ®Ó ®­a n­íc ta nhanh chãng trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, §¶ng ta “lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng”, coi viÖc “N©ng cao d©n trÝ, 5 båi d­ìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ng­êi ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸” (§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII). Do vËy, khai th¸c, sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ vÊn ®Ò quan träng gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Lùc l­îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi tù nhiªn. Tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn tr×nh ®é trinh phôc thiªn nhiªn cña con ng­êi trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a ng­êi lao ®éng víi t­ liÖu s¶n xuÊt. Ng­êi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. T­ liÖu s¶n xuÊt gåm ®èi t­îng lao ®éng vµ t­ liÖu lao ®éng kh¸c cÇn thiÕt cho viÖc chuyÓn, b¶o qu¶n s¶n phÈm .... Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa khäc ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nã võa lµ ngµnh s¶n xuÊt riªng. Võa x©m nhËp vµo yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt, ®em l¹i sù thay ®æi vÒ chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt. C¸c yÕu tè cÊu thµnh 6 lùc l­îng s¶n xuÊt t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch kh¸ch quan, lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®éng nhÊt. Sù t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ cïng víi ®ßi hái t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng ®ang ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu míi cho viÖc khai th¸c vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng cña con ng­êi. Qu¸ tr×nh t×m kiÕm nh÷ng c¸ch thøc, gi¶i ph¸p nh»m sö dông vµ ph¸t triÓn nguån lùc quan träng nµy ®ang diÔn ra ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Do ®Æc ®iÓm kinh tÕ – x· héi kh¸c nhau nªn mçi n­íc ®Òu cã gi¶i ph¸p vµ b­íc ®i kh¸c nhau trong trong tõng thêi ®iÓm lÞch sö cô thÓ. Tuy nhiªn, g¾n víi nh÷ng t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ, xu h­íng phæ biÕn cña sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Òu mang nh÷ng nÐt chñ yÕu sau: Thø nhÊt, con ng­êi ®­îc coi lµ nguån c¬ b¶n ®Ó t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.Trong bÊt cø h×nh th¸i kinh tÕ nµo, con ng­êi ®Òu lµ nh©n tè trung t©m cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Thø hai, khai th¸c tiÒm n¨ng trÝ tuÖ, ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o trë thµnh yªu cÇu chñ yÕu cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. 7 Cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay ®· t¸c ®éng vµ lµm biÕn ®æi m¹nh mÏ lao ®éng x· héi theo h­íng t¨ng tû träng cña lao ®éng trÝ tuÖ, gi¶m bít c¸c ho¹t ®éng ch©n tay, lµm cho lao ®éng trÝ tuÖ trë thµnh ho¹t ®éng c¬ b¶n cña con ng­êi. ViÖc øng dông ngµy cµng réng r·i trÝ thøc vµo s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng ®· lµm cho trÝ thøc nhanh chãng trë thµnh yÕu tè s¶n xuÊt quan träng nhÊt, thµnh nguån lùc kinh tÕ c¬ b¶n vµ chñ yÕu. Vai trß cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt truyÒn thèng nh­ ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vèn.... dÉu kh«ng mÊt ®i song ®· trë thµnh thø yÕu. C¸c nghiªn cøu tr¾c l­îng gÇn ®©y cho thÊy chØ mét phÇn nhá cña sù t¨ng tr­ëng cã thÓ gi¶i thÝch bëi ®Çu vµo vèn, cßn phÇn quan träng cña t¨ng tr­ëng g¾n liÒn víi chÊt l­îng cña lùc l­îng lao ®éng. Thø ba, ­u tiªn ®Çu t­ cho ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh»m n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc lµ yªu cÇu c¬ b¶n cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. §Ó khai th¸c vµ ph¸t huy cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng con ng­êi, cÇn cã nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao trªn c¸c mÆt v¨n ho¸ x· héi, chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ tri thøc khoa häc... trong tÊt c¶ c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc th× gi¸o dôc ®µo t¹o lµ c¸i cã ý nghÜa quan träng h¬n c¶. Bëi lÏ, mét mÆt, gi¸o dôc ®µo t¹o gãp phÇn 8 n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc chung cho con ng­êi trªn c¸c mÆt v¨n ho¸ x· héi, tri thøc khoa häc, kü thuËt, chuyªn m«n, nghiÖp vô.. MÆt kh¸c, sau khi ®­îc ®µo t¹o, quan niÖm vÒ gi¸ trÞ cña ng­êi lao ®éng sÏ ®­îc ®æi míi, tÝnh kû luËt, ý thøc tr¸ch nhiÖm ë hä ®ù¬c n©ng cao. Víi ý nghÜa ®ã, gi¸o dôc ®µo t¹o ®­îc coi lµ tiÒn ®Ò vµ lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Thø t­, chuyÓn h­íng tõ sö dông ®¹i trµ sang tæ chøc qu¶n lý vµ sö dông linh ho¹t nguån nh©n lùc. D­íc t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, viÖc ¸p dông réng r·i tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt lµm cho sè ng­êi d«i ra vµ ph¶i ®æi nghÒ ngµy cµng nhiÒu h¬n. Qu¸ tr×nh ®ã ®ång thêi cßn lµm cho tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ kh«ng cßn ®i ®«i víi sù t¨ng tr­ëng vÒ viÖc lµm. T×nh h×nh ®ã ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc trùc tiÕp trong qu¸ tr×nh sö dông nguån nh©n lùc. Mét mÆt, ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tõng c¸ nh©n vµ toµn x· héi trªn c¬ së n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n nghÒ nghiÖp, mÆt kh¸c, ph¶i gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu sè ng­êi thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng cã viÕc lµm trong toµn bé nÒn kinh tÕ. Do vËy, chØ cã trªn c¬ së ¸p dông c¸c h×nh thøc, biÖn ph¸p tæ chøc vµ qu¶n lý lao ®éng linh ho¹t míi cã thÓ v­ît qua ®­îc th¸ch thøc Êy.