Đề tài Phát triển sản xuất nông nghiệp Đồng bằng Sông Hồng trong điều kiện biến đổi khí hậu. Thực trạng và một số giải pháp ứng phó

tăng lên cả về cường độ và diện tích. - Về mực nước biển: Trung bình trên toàn dải bờ biển Việt Nam, mực nước biển có thể tăng lên 40cm vào năm 2050 và ước tính có thể tăng lên 100cm vào năm 2100. * Thực trạng phát triển kinh tế Đồng bằng sông Hồng §ång b»ng s«ng Hång lµ tªn gäi chung cho vïng ®Êt phï sa s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh båi ®¾p. §©y lµ mét trong hai vïng kinh tÕ cña miÒn B¾c ViÖt Nam: Vïng nói vµ trung du phÝa B¾c ( gåm §«ng B¾c vµ T©y B¾c ) vµ ®ång b»ng s«ng Hång. §ång b»ng s«ng Hång réng h¬n 1,4 triÖu ha, chiÕm 3,8% diÖn tÝch toµn quèc víi mét vïng biÓn bao la ë phÝa §«ng vµ §«ng Nam. Sè d©n cña vïng lµ 18.400.600 ng­êi(2007), chiÕm 21,6% sè d©n c¶ n­íc. HiÖn t¹i cung nh­ trong t­¬ng lai, ®ång b»ng s«ng Hång lµ mét trong nh÷ng vïng ®ãng vai trß quan träng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc . §ång b»ng s«ng Hång lµ mét trong nh÷ng vïng kinh tÕ cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong ph©n c«ng lao ®éng cña c¶ n­íc. §©y lµ vïng cã vÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó vµ ®a d¹ng, d©n c­ ®«ng ®óc, nguån lao ®éng dåi dµo, mÆt b»ng d©n trÝ cao. Vïng ®ång b»ng s«ng Hång n»m ë phÝa Nam cña ®­êng chÝ tuyÕn B¾c, vïng bao gåm ®ßng b»ng ch©u thæ mµu mì, d¶i ®Êt r×a trung du víi mét sè tµi nguyªn kho¸ng s¶n, tµi nguyªn du lÞch vµ vÞnh B¾c Bé giµu tiÒm n¨ng. §Þa h×nh cña vïng t­¬ng ®èi b»ng ph¼ng, cã ®é cao tõ 0,4_12m so víi mùc n­íc biÓn . Vïng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi cËn nhiÖt ®íi giã mïa, l­îng m­a trung b×nh h»ng n¨m lµ 1400 -2000mm. Vïng cã vÞ trÝ thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. §©y lµ cÇu nèi gi÷a §«ng B¾c, T©y B¾c víi B¾c Trung Bé, ®ång thêi còng n»m ë trung t©m miÒn B¾c, trong vïng kinh tÕ träng ®iÓm B¾c Bé. Vïng l¹i tiÕp gi¸p víi h¬n 400km bê biÓn, cã cöa ngâ th«ng ra biÓn qua c¶ng H¶i Phßng, dÔ dµng më réng giao l­u víi c¸c vïng kh¸c vµ c¸c n­íc trong khu vùc . Tuy nhiªn n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa nªn th­êng xuyªn chÞu ¶nh h­ëng cña thiªn tai nh­ b·o, lò lôt, h¹n h¸n. Tµi nguyªn thiªn nhiªn cña vïng kh¸ ®a d¹ng, ®Æc biÖt lµ ®Êt phï sa s«ng Hång. §ång b»ng s«ng Hång lµ n¬i cã nhiÒu kh¶ n¨ng vÒ s¶n xuÊt l­¬ng thùc, thùc phÈm. Trªn thùc tÕ ®©y lµ vùa lóa lín thø hai cña c¶ n­íc, sau ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Sè ®Êt ®ai sö dông cho n«ng nghiÖp lµ 70 v¹n ha, chiÕm 56% tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng, trong ®ã 70% ®Êt cã ®é ph× tõ trung b×nh trë lªn. Nh×n chung,®Êt ®ai cña ®ång b»ng s«ng Hång kh¸ mµu mì do ®­îc phï sa cña hÖ thèng s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh båi ®¾p. Vïng cã hai hÖ thèng s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh nªn nguån n­íc rÊt phong phó. C¶ nguån n­íc trªn mÆt lÉn nguån n­íc ngÇm ®Òu cã chÊt l­îng rÊt tèt. Tuy nhiªn vïng còng x¶y ra t×nh tr¹ng thiÕu n­íc trong mïa kh« vµ th­µ n­íc trong mïa m­a. §iÒu kiÖn khÝ hËu vµ thuû v¨n thuËn lîi cho viÖc th©m canh t¨ng vô trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Thêi tiÕt mïa kh« rÊt phï hîp víi mét sè c©y trång ­a l¹nh. HÇu hÕt c¸c tØnh ë §ång b»ng S«ng Hång ®Òu ph¸t triÓn mét sè c©y ­a l¹nh ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ lín nh­ c¸c c©y ng« ®«ng, khoai t©y, su hao, b¾p c¶i, cµ chua vµ trång hoa xen canh. HiÖn nay, vô ®«ng ®ang trë thµnh vô s¶n xuÊt chÝnh cña mét sè ®Þa ph­¬ng trong vïng. Tõ bao ®êi nay ng­êi d©n ®ång b»ng sinh sèng chñ yÕu b»ng nghÒ trång lóa, ®· tÝch luü ®­îc nhiÒu kinh nghiÖm. §ã lµ vèn rÊt quý ®Ó ®Èy m¹nh s¶n xuÊt. Ngoµi ra, sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ cïng víi hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch míi còng gãp phÇn quan träng cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ l­¬ng thùc, thùc phÈm ë §ång b»ng S«ng Hång. Trong c¬ cÊu ngµnh n«ng nghiÖp, ngµnh trång c©y l­¬ng thùc lu«n gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu. DiÖn tÝch c©y l­¬ng thùc kho¶ng 1,2 triÖu ha, chiÕm kho¶ng 14% diÖn tÝch c©y l­¬ng thùc cña c¶ n­íc. S¶n l­îng l­¬ng thùc lµ 6,1 triÖu tÊn, chiÕm 18% s¶n l­¬ng thùc toµn quèc (1999). C©y lóa cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c n¬i, nh­ng tËp trung nhÊt vµ ®¹t n¨ng xuÊt cao nhÊt lµ ë c¸c tØnh Th¸i B×nh, Nam §Þnh, H¶i D­¬ng, H­ng Yªn, Ninh B×nh. Th¸i B×nh trë thµnh tØnh dÉn ®Çu c¶ n­íc vÒ n¨ng suÊt lóa (70,6 t¹/ha-n¨m 2006). NhiÒu huyÖn, hîp t¸c x· ®¹t n¨ng xuÊt 10-11 tÊn/ha. Ngµnh trång c©y l­¬ng thùc, ®Æc biÖt lµ trång lóa ë ®©y ®· cã tõ l©u ®êi vµ ®­îc th©m canh víi tr×nh ®é cao nhÊt trong c¶ n­íc. Tuy vËy, viÖc ®¶m ®¶o l­¬ng th­c cho con ng­êi vµ cho c¸c nhu cÇu kh¸c (phôc vô ch¨n nu«i, c«ng nghÖ chÐ biÕn v.v…) cßn bÞ h¹n chÕ. Møc b×nh qu©n l­¬ng thùc theo ®Çu ng­êi ë §ång b»ng S«ng Hång vÉn cßn thÊp h¬n møc b×nh qu©n cña c¶ n­íc (460 kg/ng­êi so víi 490 kg/ng­êi n¨m 2006). Ở §ång b»ng S«ng Hång, viÖc s¶n xuÊt thùc phÈm ch­a t­¬ng xøng víi tiªm n¨ng hiÖn cã. Rau gieo trång h¬n 7 v¹n ha, chiÕm 27,8% diÖn tÝch rau c¶ n­íc, tËp trung chñ yÕu ë c¸c vµnh ®ai xung quanh khu c«ng nghiÖp vµ thµnh phè. Nguån thùc phÈm cña vïng ®ång b»ng phô thuéc nhiÒu vµo ngµnh ch¨n nu«i, nhÊt lµ ch¨n nu«i gia sóc nhá, gia cÇm vµ nu«i trång thuû s¶n. ViÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh nµy cßn nhiÒu kh¶ n¨ng to lín. VÊn ®Ò c¬ b¶n lµ gi¶i quyÕt tèt co së thøc ¨n cho gia sóc nhá vµ më réng quy m« cña ngµnh nu«i trång thuû s¶n. HiÖn nay, ch¨n nu«i lîn rÊt phæ biÕn vµ thit lîn lµ nguån thùc phÈm quan träng trong b÷a ¨n hµng ngµy cña nh©n d©n. §µn lîn cña §ång b»ng s«ng Hång chØ ®øng sau vïng nói vµ trng du b¾c bé vÒ sè l­îng víi gÇn 5,3 triÖu con, chiÕm 32,5% ®µn lîn cña toµn quèc (2005). ViÖc nu«i trång thuû h¶i s¶n n­íc ngät, n­íc lî vµ n­íc mÆn ®· ®­î chó ý ph¸t triÓn,nh­ng thùc tÕ ch­a khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng cña vïng. HiÖn nay toµn vïng cã 5,8 v¹n ha diÖn tÝch mÆt n­íc nu«i trång thuû s¶n, chiÕm 10,9% diÖn tÝch mÆt n­íc nu«i trång th­y s¶n cña c¶ n­íc . Hình 1: Cơ cấu các ngành kinh tế Đồng bằng sông Hồng Trong néi bé c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n cña vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®· cã sù chuyÓn dÞch ngµy cµng tÝch cùc h¬n theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.tû träng gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp khu vùc n«ng th«ndÉ t¨ng tõ 11,2% n¨m 2001 lªn 13,5% n¨m 2007. Trªn c¬ së ®ã, ®· t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng x· héi n«ng th«n cña vïng mµ biÓu hiÖn râ nhÊt lµ thóc ®Èy nhanh chuyÓn dÞch c¬ cÊu hé n«ng ht«n theo h­íng ngµy cµng t¨ng thªm c¸c hé lµm c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i vµ dÞch vô, trong khi ®ã sè hé lµm n«ng nghiÖp thuÇn tuý gi¶m dÇn. Tû lÖ hé n«ng nghiÖp (bao gåm c¶ l©m nghiÖp, ng­ nghiÖp ) ®· gi¶m 5,21%, tû lÖ hé c«ng nghiÖp t¨ng lªn 4,2% vµo n¨m 2001. N¨m 2007, sè hé c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trªn ®Þa bµn n«ng th«n cña vïng cã 2,3 triÖu hé, t¨ng 48% so víi n¨m 2000. Trong c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ: kinh tÕ t­ nh©n ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®­îc ph¸t triÓn kh«ng h¹n chÕ vÒ quy m« vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh nghÒ mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. Tõ nh÷ng ®Þnh h­íng ®ã, ®· t¹o thuËn lîi cho viÖc chuyÓn dÇn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh»m gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån lùc cã hiÖu qu¶, t¹o ®µ cho t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña vïng. Tuy nhiªn trong thêi ®iÓm hiÖn nay , B§KH ®ang ¶nh h­ëng rÊt tíi c¸c ngµnh kinh tÕ cña vïng vµ ®Æc biÖt lµ ngµnh n«ng nghiÖp. 3. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp 3.1. Những tác động nghiêm trọng a. Tác động của nước biển dâng Việt Nam có bờ biển dài 3.260km, hơn một triệu km2 lãnh hải và trên 3.000 hòn đảo gần bờ và hai quần đảo xa bờ, nhiều vùng đất thấp ven biển, trong đó có trên 80% diện tích đồng bằng sông Cửu Long và trên 30% diện tích đồng bằng sông Hồng – Thái Bình có độ cao dưới 2,5m so với mặt biển. Những vùng này hàng năm phải chịu ngập lụt nặng nề trong mùa mưa và hạn hán, xâm nhập mặn trong mùa khô. BĐKH và nước biển dâng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng nói trên, làm tăng diện tích ngập lụt, gây khó khăn cho thoát nước, tăng xói lở bờ biển và nhiễm mặn nguồn nước ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và nước sinh hoạt, gây rủi ro lớn đến các công trình xây dựng ven biển như đê biển, đường giao thông, bến cảng, các nhà máy, các đô thị và khu vực dân cư ven biển. Mực nước biển dâng và nhiệt độ nước biển tăng làm ảnh hưởng đến các hệ sinh thái biển và ven biển, gây nguy cơ đối với các rạn san hô và rừng ngập mặn, ảnh hưởng xấu đến nền tảng sinh học cho các hoạt động khai thác và nuôi trồng thuỷ sản ven biển. Tất cả những điều trên đây đòi hỏi phải có đầu tư rất lớn để xây dựng và củng cố hệ thống đê biển, nhằm ứng phó với mực nước biển dâng, phát triển hạ tầng kỹ thuật, di dời và xây dựng các khu dân cư và đô thị có khả năng thích ứng cao với nước biển dâng. b. Tác động của sự nóng lên toàn cầu Nhiệt độ tăng lên ảnh hưởng đến các hệ sinh thái tự nhiên, làm dịch chuyển các ranh giới nhiệt của các hệ sinh thái lục địa và hệ sinh thái nước ngọt, làm thay đổi cơ cấu các loài thực vật và động vật ở một số vùng, một số loài có nguồn gốc ôn đới và á nhiệt đới có thể bị mất đi dẫn đến suy giảm tính đa dạng sinh học. Đối với sản xuất nông nghiệp, cơ cấu cây trồng vật nuôi và mùa vụ có thể thay đổi ở một số vùng, trong đó vụ đông ở miền Bắc có thể bị rút ngắn lại, thậm chí không có vụ đông, vụ mùa thì kéo dài hơn. Điều đó đòi hỏi phải thay đổi kỹ thuật canh tác. Nhiệt độ tăng và tính biến động của nhiệt độ lớn hơn, kể cả các nhiệt độ cực đại và cực tiểu, cùng với biến đổi của các yếu tố thời tiết khác và thiên tai làm tăng khả năng phát triển sâu bệnh, dịch bệnh, dẫn đến giảm năng suất và sản lượng, tăng nguy cơ rủi ro đối với nông nghiệp và an ninh lương thực. Nhiệt độ và độ ẩm tăng cao làm gia tăng làm gia tăng sức ép về nhiệt độ với cơ thể động vật và con người, làm tăng bệnh tật, đặc biệt là các bệnh nhiệt đới, bệnh truyền nhiễm thông qua sự phát triển của các loài vi khuẩn, các côn trùng và vật mang bệnh, chế độ dinh dưỡng và vệ sinh môi trường suy giảm. Sự gia tăng nhiệt độ còn ảnh hưởng đến các lĩnh vực khác như năng lượng, giao thông vận tải, công nghiệp, xây dựng, thương mại,... liên quan đến chi phí gia tăng cho việc làm mát, thông gió, bảo quản thiết bị, phương tiện,… Điều này dẫn tới giá thành nông sản sẽ gặp nhiều khó khăn. c. Tác động của các hiện tượng thời tiết cực đoan Sự gia tăng của các hiện tượng thời tiết cực đoan và thiên tai, cả về tần số và cường độ do BĐKH là mối đe doạ thường xuyên, trước mắt và lâu dài đối với tất cả các lĩnh vực, trong đó có sản xuất nông nghiệp ở Đồng bằng sông Hồng. Bão, lũ lụt, hạn hán, mưa lớn, nắng nóng, tố, lốc là thiên tai xảy ra hàng năm ở nhiều vùng trong cả nước, gây thiệt hại cho sản xuất, ảnh hưởng đến thu nhập và đời sống của người dân. BĐKH sẽ làm cho các thiên tai nói trên trở nên khốc liệt hơn và có thể trở thành thảm hoạ, gây rủi ro lớn cho phát triển kinh tế - xã hội hoặc xoá đi những thành quả nhiều năm của sự phát triển. Những khu vực được dự tính chịu tác động lớn nhất của các hiện tượng khí hậu cực đoan nói trên là dải ven biển Trung Bộ, vùng đồng bằng Bắc Bộ và đồng bằng sông Cửu Long. 3.2. Ảnh hưởng của BĐKH đối với sản xuất nông nghiệpa. Đối với tài nguyên nước cho sản xuất nông nghiệp Tài nguyên nước đang đứng trước nguy cơ suy giảm do hạn hán ngày một tăng ở một số vùng, miền. Khó khăn này sẽ ảnh hưởng đến nông nghiệp, cung cấp nước ở nông thôn, thành thị và sản xuất điện. Việt Nam nằm ở hạ lưu hai sông liên quốc gia lớn là sông Hồng và sông Cửu Long. So với hiện nay, năm 2070, dòng chảy năm của sông Hồng biến đổi từ +5,8 đến -19% và của sông Mê Kông từ +4,2 đến -14,5%; dòng chảy mùa cạn của sông Hồng biến đổi từ -10,3 đến -14,5%, của sông Mê Kông từ -2,0 đến -24%; dòng chảy lũ biến động tương ứng là +12 đến -5,0% và +5 đến +7,0%. Như vậy, trên cả 2 sông lớn, tác động của BĐKH làm cho dòng chảy năm của sông Hồng và sông Cửu Long giảm đi. Điều đó có nghĩa là khả năng lũ trong mùa mưa và cạn kiệt trong mùa khô đều trở nên khắc nghiệt hơn (chưa tính đến khả năng khai thác nước ở thượng nguồn các sông này tăng lên do BĐKH).b.Đối với nông nghiệp và an ninh lương thực BĐKH có tác động đến sinh trưởng, năng suất cây trồng, thời vụ gieo trồng, làm tăng nguy cơ lây lan sâu bệnh hại cây trồng. BĐKH ảnh hưởng đến sinh sản, sinh trưởng của gia súc, gia cầm, làm tăng khả năng sinh bệnh, truyền dịch của gia súc, gia cầm. Ngành nông nghiệp đối mặt với nhu cầu lớn về phát triển giống cây trồng và vật nuôi nhằm giảm thiểu rủi ro do BĐKH và các hiện tượng khí hậu cực đoan. Vì sự nóng lên trên phạm vi toàn lãnh thổ, thời gian thích nghi của cây trồng nhiệt đới mở rộng và của cây trồng á nhiệt đới bị thu hẹp lại. Ranh giới của cây trồng nhiệt đới dịch chuyển về phía núi cao hơn và các vĩ độ phía Bắc. Phạm vi thích nghi của cây trồng nhiệt đới dịch chuyển về phía núi cao và các vĩ độ phía Bắc. Phạm vi thích nghi của các cây trồng á nhiệt đới bị thu hẹp lại. Vào những năm 2070, cây á nhiệt đới ở vùng núi chỉ có thể sinh trưởng ở những độ cao trên 100 – 500m và lùi xa hơn về phía Bắc 100 – 200km so với hiện nay. BĐKH có khả năng làm tăng tần số, cường độ, tính biến động và tính cực đoan của các hiện tượng thời tiết nguy hiểm như bão, tố, lốc, các thiên tai liên quan đến nhiệt độ và mùa như thời tiết khô nóng, lũ, ngập úng hay hạn hán, rét hại, xâm nhập mặn, sâu bệnh, làm giảm năng suất và sản lượng cây trồng vật nuôi.BĐKH gây nguy cơ thu hẹp diện tích đất nông nghiệp. Một phần đáng kể diện tích đất nông nghiệp ở vùng đất thấp đồng bằng ven biển, đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long bị ngập mặn do nước biển dâng, nếu không có biện pháp ứng phó thích hợp. c. Đối với lâm nghiệp Nước biển dâng lên làm giảm diện tích rừng ngập mặn hiện có, tác động xấu đến rừng tràm và rừng trồng trên đất bị ô nhiễm phèn ở các tỉnh Nam Bộ. Ranh giới rừng nguyên sinh cũng như rừng thứ sinh có thể chuyển dịch. Rừng cây họ dầu mở rộng lên phía Bắc và các dải cao hơn, rừng rụng lá với nhiều cây chịu hạn phát triển mạnh. Nhiệt độ cao kết hợp với ánh sáng mặt trời dồi dào thúc đẩy quá trình quang hợp dẫn đến tăng cường quá trình đồng hoá cây xanh. Tuy vậy, chỉ số tăng trưởng sinh khối của cây rừng có thể giảm do độ ẩm giảm. Nguy cơ diệt chủng của động vật và thực vật gia tăng, một số loài thực vật quan trọng như trầm hương, hoàng đàn, pơmu, gỗ đỏ, lát hoa, gụ mật,… có thể bị suy kiệt. Nhiệt độ cao và mức độ khô hạn gia tăng làm tăng nguy cơ cháy rừng, phát triển dịch bệnh, sâu bệnh… d. Đối với thủy sản Hiện tượng nước biển dâng và ngập mặn gia tăng dẫn đến các hậu quả: Nước mặn lấn sâu vào nội địa, làm mất nơi sinh sống thích hợp của một số loài thuỷ sản nước ngọt. Rừng ngập mặn hiện có bị thu hẹp, ảnh hưởng đến hệ sinh thái của một số loài thuỷ sản. Khả năng cố định chất hữu cơ của hệ sinh thái rong biển giảm, dẫn đến giảm nguồn cung cấp sản phẩm quang hợp và chất dinh dưỡng cho sinh vật đáy. Do vậy, chất lượng môi trường sống của nhiều loại thuỷ sản xấu đi. Nếu nhiệt độ tăng sẽ dẫn đến một số hậu quả: Gây ra hiện tượng phân tầng nhiệt độ rõ rệt trong thuỷ vực nước đứng, ảnh hưởng đến quá trình sinh sống của sinh vật. Một số loài chuyển lên phía Bắc hoặc xuống sâu hơn làm thay đổi cơ cấu phân bổ thuỷ sinh vật theo chiều sâu. Quá trình quang hoá và phân huỷ các chất hữu cơ nhanh hơn, ảnh hưởng đến nguồn thức ăn của sinh vật. Các sinh vật tiêu tốn nhiều năng lượng hơn cho quá trình hô hấp cũng như các hoạt động sống khác làm giảm năng suất và chất lượng thuỷ sản. Suy thoái và phá huỷ rạn san hô, thay đổi các quá trình sinh lý, sinh hoá diễn ra trong mối quan hệ cộng sinh giữa san hô và tảo. Cường độ và lượng mưa lớn làm cho nồng độ muối giảm đi trong một thời gian dài dẫn đến sinh vật nước lợ và ven bờ, đặc biệt là nhuyễn thể hai vỏ (nghêu, ngao, sò,…) bị chết hàng loạt do không chống chịu nổi với nồng độ muối thay đổi. Đối với nguồn lợi hải sản và nghề cá, BĐKH gây ra các tác động: Nước biển dâng làm cho chế độ thuỷ lý, thuỷ hoá và thuỷ sinh xấu đi. Kết quả là quần xã hiệu hữu thay đổi cấu trúc và thành phần, trữ lượng giảm sút. Nhiệt độ tăng làm cho nguồn lợi thuỷ hải sản bị phân tán. Các loại cá cận nhiệt đới có giá trị kinh tế cao bị giảm bớt hoặc mất đi, các rạn san hô đa phần bị tiêu diệt. Các loài thực vật nổi, mắt xích đầu tiên của chuỗi thức ăn cho động vật nổi bị huỷ diệt, làm giảm mạnh động vật nổi, do đó làm giảm nguồn thức ăn chủ yếu của các động vật tầng giữa và tầng trên. 4. ĐB Sông Hồng là 1 trong 2 vùng sản xuất nông nghiệp lớn nhất tại Việt Nam. PHẦN II.THỰC TRẠNG ẢNH HƯỞNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TỚI SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TẠI ĐB SÔNG HỒNG. I. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - Xà HỘI CỦA ĐB SÔNG HỒNG 1. Đặc điểm tự nhiên Đồng bằng sông Hồng là một vùng đất rộng lớn nằm quanh khu vực hạ lưu sông Hồng thuộc miền Bắc Việt Nam, vùng đất bao gồm 10 tỉnh và thành phố như: Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh, Hà Nam, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình. Đồng bằng sông Hồng trải rộng từ 19°53´B (huyện Nghĩa Hưng) đến 21°34´B (huyện Lập Thạch), từ 105°17´Đ (huyện Ba Vì) đến 107°7´Đ (trên đảo Cát Bà). Phía bắc và tây bắc là Vùng Đông Bắc (Việt Nam), phía tây và tây nam là vùng Tây Bắc, phía đông là vịnh Bắc Bộ và phía nam là vùng Bắc Trung Bộ. Đồng bằng thấp dần từ Tây Bắc xuống Đông Nam, từ các thềm phù sa cổ 10 - 15m xuống đến các bãi bồi 2 - 4m ở trung tâm rồi các bãi triều hàng ngày còn ngập nước triều. Đồng bằng còn có nhiều hồ ao vốn là các lòng sông cũ cũng như các vùng đất trũng úng. Dọc bờ biển là những dải cồn cát, mỗi dải đánh dấu một đường bờ biển cũ có thời kỳ sông lấn biển. Đây là điều kiện để có thể phát triển một nền nông nghiệp có truyền thống lâu đời. Toàn vùng có diện tích: 15.000 km², chiếm 4,5% diện tích của cả nước. Diện tích đất nông nghiệp khoảng 760.000 ha, trong đó 70% là đất phù sa màu mỡ, có giá trị lớn về sản xuất nông nghiệp. Đất nông nghiệp chiếm 51,2% diện tích toàn vùng. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, có mùa đông lạnh làm cho cơ cấu cây trồng đa dạng. Tài nguyên nước phong phú, có giá trị lớn về kinh tế là hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình. Ngoài ra còn có nước ngầm, nước nóng, nước khoáng. Tài nguyên biển: bờ biển dài 400 km, vùng biển có tiềm năng lớn để phát triển nhiều ngành kinh tế (đánh bắt và nuôi trồng thuỷ sản, giao thông, du lịch) Khoáng sản không nhiều, đáng kể nhất là trữ lượng than nâu trữ lượng dự tính là 8,8 tỉ tấn. Khí thiên nhiên đươc thăm dò và khai thác ở Tiền Hải – Thái Bình. Tuy nhiên, khoáng sản làm vật liệu xây dựng khá phong phú như đá vôi hàng tỉ tấn… 2. Đặc điểm kinh tế - xã hội Dân số là 19.577.944 người (thời điểm 1/4/2009), chiếm 22,82% dân số cả nước. Dân cư đông nên có lợi thế: Có nguồn lao động dồi dào, nguồn lao động này có nhiều kinh nghiệm và truyền thống trong sản xuất, chất lượng lao động cao. Tạo ra thị trường có sức mua lớn. Chính sách: có sự đầu tư nhiều của Nhà nước và nước ngoài. Kết cấu hạ tầng phát triển mạnh (giao thông, điện, nước…), đường bộ có quốc lộ 1A, quốc lộ 2, 3, 6, 32, 18…tuyến đường sắt Bắc – Nam và toả đi các thành phố khác; các sân bay quốc tế Nội Bài, sân bay Cát Bi, Hải Phòng; các cảng lớn như cảng Hải Phòng, cảng Cái Lân… Cơ sở vật chất kỹ thuật cho các ngành ngày càng hoàn thiện: hệ thống thuỷ lợi, các trạm, trại bảo vệ cây trồng, vật nuôi, nhà máy chế biến… Có lịch sử khai phá lâu đời, là nơi tập trung nhiều di tích, lễ hội, làng nghề truyền thống…với 2 trung tâm KT-XH là Hà Nội và Hải Phòng. Công nghiệp Các ngành công nghiệp mà đồng bằng sông Hồng có là : luyện kim, cơ khí, hóa chất, vật liệu xây dựng, chế biến thực phẩm, sản xuất hàng tiêu dùng, nhiệt điện. Các ngành công nghiệp khai thác: khai thác khí dầu, khai thác đá vôi, khai thác sét cao lanh. Giá trị sản xuất công nghiệp tặng mạnh từ 18,3 nghìn tỉ đồng ( 1995 ) lên 55,2 nghìn tỉ đồng , chiếm 21% GDP trong công nghiệp cả nước Những nơi có nhiều ngành công nghiệp tập trung nhất là Hà Nội , Hải Phòng Nông nghiệp Sản lượng lúa tăng từ 44,4 tạ/ha ( 1995 ) lên là 56,4 tạ /ha ( 2002 ) Không chỉ có sản lượng lúa tăng mà còn có một số lương thực khác như ngô , khoai tây , cà chua , cây ăn quả ... cũng tăng về mặt sản lượng và cả chất lượng . Đem lại hiệu quả cho ngành kinh tế của vùng . Vụ đông trở thành vụ sản xuất chính Nuôi lợn , bò và gia cầm cũng phát triển mạnh của vùng Dịch vụ Có đường giao thông thuận lợi , hoạt động vận tải sôi nổi nhất . Có nhiều đường sắt nhất đi qua các nơi khác nhau trong vùng Có nhiều địa danh như Chùa Hương, cố đô Hoa Lư, Tam Cốc-Bích Động, Côn Sơn, Cúc Phương, Đồ Sơn, Cát Bà,... Sân bay : sân bay lớn nhất nằm ở Nội Bài ( Hà Nội ) . Cảng : có cảng Hải Phòng lớn nhất nên Hà Nội và Hải Phòng là 2 đầu mối quan trọng Bưu chính viễn thông phát triển mạnh của vùng . Hà Nội là trung tâm thông tin , tư vấn , chuyển giao công nghệ , có nhiều tài chính , ngân hàng lớn nhất nước ta II. PHÂN TÍCH ẢNH HƯỞNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 1. Nhiệt độ tăng cao 1.1. Hạn hán Trong năm năm gần đây, các tỉnh Đồng bằng sông Hồng liên tục phải đối phó với tình trạng hạn hán gay gắt trong vụ đông xuân do mực nước sông Hồng liên tục xuống thấp dưới mức lịch sử trong vòng 100 năm qua. Dự báo khí tượng thủy văn trung ương thống kê, hơn 2 tháng đầu năm 2010, có những thời điểm, mực nước sông Hồng xuống thấp kỷ lục chỉ còn 0,54m, thấp nhất trong lịch sử 200 năm qua. Dòng chảy mùa kiệt ở sông Hồng giảm 19%. Dự báo trong tương lai, khí hậu Việt Nam sẽ nóng lên, mùa đông ít đi, mưa phùn giảm đi rõ rệt ở Bắc Bộ. Theo “kịch bản phát thải trung bình” so với năm 1990, nhiệt độ trung bình sẽ tăng gần 2 độ C ở các vùng miền Nam Việt Nam và tăng tới 2,8 độ C ở các vùng miền Bắc vào năm 2100. So với hiện nay, năm 2070, dòng chảy năm của sông Hồng biến đổi từ +5,8 đến -19%. Dòng chảy mùa cạn của sông Hồng biến đổi từ -10,3 đến -14,5%. Theo thống kê, chỉ riêng 25 ngày đầu tiên của tháng 1/2010, nhiệt độ cũng đã cao hơn trung bình nhiều năm trong khoảng 0,5 - 1độ C. Từ tháng 5 trở đi, nhiệt độ có thể vẫn duy trì ở trạng thái cao hơn trung bình từ 0,5 - 1,5 độ C. Nhiều khả năng năm nay, các đợt nắng nóng sẽ gay gắt hơn năm 2009. Nền nhiệt độ toàn năm 2009 tăng so với trung bình nhiều năm là 0,7độ C. Dự báo trong tương lai, khí hậu Việt Nam sẽ nóng lên, mùa đông ít đi, mưa phùn giảm đi rõ rệt ở Bắc Bộ. Theo tính toán của các chuyên gia nghiên cứu biến đối khí hậu, đến năm 2100, nhiệt độ trung bình ở Việt Nam có thể tăng lên 30C và mực nước biển có thể dâng 1m. Điều khiến các nhà khoa học lo lắng là nguồn nước phục vụ cuộc sống và nông nghiệp. Nước của hệ thống sông Hồng là quá cảnh từ nước ngoài. Hiện nay, các nước thượng nguồn đã đắp đập, chiếm thế thượng phong trong nguồn nước. Điều này có ảnh hưởng không nhỏ tới Việt Nam, vì Việt Nam có tới 72% dân số sống bằng nghành nông nghiệp, sự gia tăng nhu cầu sử dụng nước sẽ dẫn đén tranh chấp nguồn nước của hệ thống sông này. Hạn hán làm gia tăng thiếu hụt nước và tăng nhu cầu dùng nước, đòi hỏi đáp ứng cấp nước và mâu thuẫn trong sử dụng nước. 1.2. Lũ lụt Trên 30% diện tích đồng bằng sông Hồng- Thái Bình có độ cao dưới 2,5m so với mực nước biển. Những vùng này hằng năm phải chịu ngập lụt nặng nề trong mùa mưa và hạn hán, xâm nhập mặn vào mùa khô. Biến đổi khí hậu và nước biển dâng có thể làm trầm trọng hơn tình trạng nói trên. Dự báo tới năm 2070, dòng chảy lũ của sông Hồng biến đổi từ +12 đến -5,0%. Trong những năm tới, vào mùa mưa, mực nước lũ sông Hồng có thể đạt cao trình +13,24 xấp xỉ cáo trình đỉnh đê hiện nay +13,40. Việc thay đổi chế độ mưa có thể gây lũ nghiêm trọng vào mùa mưa, gia tăng về cường độ và tần suất các cơn bão, giông tố gây lũ lớn và ngập lụt, lũ quét, trượt lở đất và xói mòn. Bão nhiệt đới có xu hướng tăng cường dưới tác động của hiện tượng nóng lên toàn câu gây ra bởi nhiệt độ bề mặt nước biển tăng (nhưng không chắc chắn về tần xuất cũng như hướng di chuyển của bão). 1.3. Dịch bệnh trên đàn vật nuôi và cây trồng Bão, lũ lụt, mưa nhiều, hạn hán đều ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động nuôi: nước nuôi hải sản bị ngọt hoá sẽ gây sốc làm thủy sản yếu, tạo cơ hội cho các tác nhân gây bệnh có sẵn trong môi trường xâm nhập. Sự thay đổi môi trường nước đột ngột làm thủy sản chết nhanh, chết hàng loạt. Nhiệt độ tăng cùng với biến động về các yếu tố khí hậu và thời tiết khác có thể làm giảm sức đề kháng của vật nuôi đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho các tác nhân gây bệnh phát triển bùng phát, gây ra những đại dịch trên gia súc, gia cầm, kiểu thời tiết thay đổi thất thường đã làm tăng nguy cơ xuất hiện các loài dịch bệnh, cơ cấu cây trồng bị đảo lộn, năng suất cây trồng giảm dẫn đến nguy cơ mất an ninh lương thực. Việc thay đổi nhiệt độ còn là điều kiện phát sinh của nhiều loài dịch bệnh xảy ra cho các loài nuôi. Nhiệt độ tăng làm sức đề kháng của vật nuôi giảm, môi trường nước xấu đi, là điều kiện thuận lợi cho sự phát triển cả vi sinh vật gây hại. Các bệnh này thường xảy ra và lan truyền rất nhanh và rộng, khó chữa nên mức độ rủi ro rất lớn. 1.4. An ninh lương thực Biến đổi khí hậu ảnh hưởng tới năng suất và sản lượng cây trồng vật nuôi: có thể bị giảm do biên độ giao động của nhiệt độ, độ ẩm và các yếu tố ngoại cảnh khác tăng lên. Nguồn cung cấp thức ăn chăn nuôi giảm hạn chế phát triển chăn nuôi. Nhiệt độ tăng làm gia tăng bốc hơi và nhu cầu nước của cây trồng (theo IPCC nhiệt độ tăng lên 10C thì nhu cầu nước tưới sẽ tăng lên 10%) => nhu cầu nước