Đề tài Phương hướng và những giải pháp để phát triển kinh tế hợp tác xã nông nghiệp

ng nhÊt qu¶n lý. Do vËy ch­a ph¸t huy tÝnh tù chñ cña n«ng d©n trong s¶n xuÊt. + Ph­¬ng thøc kho¸n ngµy cµng nÈy sinh nhiÒu bÊt hîp lý nh­: HTX giao kho¸n ng¾n h¹n, manh món. Trong 8 kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× 5 kh©u do HTX ®¶m nhËn, hé nhËn kho¸n 3 kh©u (Gieo trång, ch¨m sãc, thu ho¹ch). DÇn dÇn HTX kho¸n tr¾ng c¶ cho x· viªn, nh­ng ®Þnh møc bï t­¬ng øng x· viªn kh«ng ®­îc nhËn ®Çy ®ñ. C¸c kh©u dÞch vô cho x· viªn kh«ng ®­îc ®¸p øng. - Ho¹t ®éng qu¶n lý cña HTX ngµy cµng yÕu kÐm, bÊt hîp lý, tÖ n¹n tham m«, mÊt d©n chñ vµ nh÷ng nh­îc ®iÓm trong ph©n phèi kh«ng ®­îc kh¾c phôc. Do vËy lîi Ých cña ng­êi lao ®éng bÞ vi ph¹m nghiªm träng. KÕt qu¶ lµ lßng tin, sù g¾n bã cña x· viªn víi HTX gi¶m sót. - Nh÷ng khã kh¨n v« cïng to lín cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n­íc vµ tÊt c¶ nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cña nã còng lµ mét t¸c nh©n quan träng ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ nãi chung, trong ®ã cã lÜnh vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n n­íc ta. Lùc l­îng lao ®éng trÎ khoÎ ë n«ng th«n hÇu nh­ ®· ®­îc huy ®éng ra chiÕn tr­êng. Tr×nh ®é s¶n xuÊt thÊp kÐm, mÊt c©n ®èi, ruéng ®Êt b×nh qu©n ®Çu ng­êi thÊp, c«ng cô lao ®éng th« s¬, thiÕu c¶ tr©u bß, tr×nh ®é canh t¸c l¹c hËu. Trong khi ®ã m¸y mãc n«ng nghiÖp ®­îc Nhµ n­íc cung cÊp th«ng qua nhËn viÖn trî, nhËp khÈu kh«ng ®­îc tÝnh to¸n kü dÉn ®Õn l·ng phÝ cña c¶i vËt chÊt, kh«ng nh÷ng thÕ hiÖn t­îng nµy cßn lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹n ph¹m sai lÇm cña c¸n bé HTX. - §ã lµ nh÷ng h¹n chÕ thuéc vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch ë tÇm vÜ m«: vÒ vai trß hiÖu lùc qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi kinh tÕ HTX. II. Kinh tÕ HTX sau ®æi míi (1988-2003) 1. Kinh tÕ HTX n«ng nghiÖp khi cã NghÞ quyÕt 10 Bé ChÝnh trÞ Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ tõ nh÷ng ngµy ®Çu cña phong trµo hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp c¸c cuéc vËn ®éng c¶i tiÕn qu¶n lý HTX còng ®ång thêi tiÕn hµnh. MÆc dï vËy c¶i tiÕn qu¶n lý vÉn kh«ng kh¾c phôc ®­îc khuyÕt tËt cña m« h×nh cò, n«ng nghiÖp ViÖt Nam vÉn ®ang trong tr¹ng th¸i tr× trÖ. Tõ thùc tiÔn cña phong trµo kho¸n hé tù ph¸t ë c¸c ®Þa ph­¬ng ®­îc nh×n nhËn mét c¸ch nghiªm tóc thùc tÕ h¬n chØ thÞ 100 CT/TW cña Ban bÝ th­ vÒ kho¸n s¶n phÈm trong n«ng nghiÖp ra ®êi nh»m cøu nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam trë thµnh b­íc c«ng ph¸ chÝnh thøc ®Çu tiªn vµo m« h×nh HTX n«ng nghiÖp kiÓu cò. Mét m¶ng (3/8 kh©u trong hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp) cña HTX n«ng nghiÖp bÞ ph¸ vì, chuyÓn vÒ trùc tiÕp cho c¸c hé x· viªn. §Õn ®¹i héi ®¶ng toµn quèc lÇn thø VI víi ®­êng lèi ®æi míi kinh tÕ do §¶ng khëi x­íng ®· t¹o ra sù biÓn ®æi s©u s¾c trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. Tr­íc bèi c¶nh ®ã NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ ngµy 05-04-1988 tiÕp tôc lµ b­íc c«ng ph¸ thø 2 vµo m« h×nh HTX kiÓu cò. HTX kiÓu cò kh«ng cßn c¬ së tån t¹i xÐt c¶ vÌ tÝnh tÊt yÕu kinh tÕ vµ ®Þa vÞ ph¸p lý. Tuy vËy trong mét thêi gian sau ®ã viÖc ra ®êi HTX kiÓu míi kh«ng dÔ dµng. NghÞ quyÕt Héi nghÞ TW5 (kho¸ 6 n¨m 1993, LuËt ®Êt ®ai ra ®êi tõng b­íc t¹o c¬ së ph¸p lý vÒ quyÒn sö dông ruéng ®Êt l©u dµi cho n«ng d©n). Tuy vËy trong thùc tÕ ®­îc triÓn khai chËm. C¬ së ph¸p lý ®Ó HTX kiÓu míi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh­ mét tæ chøc kinh tÕ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n ch­a ®­îc x¸c lËp. - M« h×nh HTX kiÓu míi xÐt vÒ môc tiªu, nguyªn t¾c tæ chøc vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng ch­a ®­îc quan niÖm râ rµng, thèng nhÊt tõ l·nh ®¹o ®Õn n«ng d©n. - §a sè c¸c HTX kiÓu míi (®Æc biÖt lµ c¸c tØnh MiÒn B¾c vµ MiÒn Trung) ra ®êi trªn c¬ së c¸c HTX cò, song ë nhiÒu HTX cò c¬ së vËt chÊt kü thuËt bÞ xuèng cÊp vµ mÊt m¸t h­ hao, t×nh tr¹ng nî nÇn gi÷a HTX víi c¸c hé x· viªn, gi÷a HTX víi Nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c diÔn ra kh¸ phæ biÕn. Kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc n÷ng tån ®äng vÒ tµi s¶n vµ c«ng nî trªn, HTX míi rÊt khã ra ®êi. HoÆc nÕu c¶ 3 vÊn ®Ò trªn dï cã gi¶i quyÕt ®­îc, HTX míi cã thÓ ra ®êi song tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh trªn thùc tÕ nh­ thÕ nµo ®Ó ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn ®­îc lµ ®iÒu kh«ng ®¬n gi¶n. NghÞ quyÕt 10, néi dung ®æi míi tæ chøc qu¶n lý néi bé HTX vµ tËp ®oµn s¶n xuÊt ®­îc thùc hiÖn theo c¸c h­íng chñ sau: + Tæ chøc l¹i s¶n xuÊt tÝch cùc chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ h¹ch to¸n kinh doanh. + Thùc hiÖn d©n chñ c«ng khai c«ng t¸c qu¶n lý, kh¾c phôc tÖ n¹n tham m«, mÖnh lÖnh cöa quyÒn, mÊt d©n chñ xo¸ bá bao cÊp trµn nan trong ph©n phèi cö HTX. + §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c víi quy m« thÝch hîp, ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt kinh doanh. T¨ng c­êng tÝnh tù chñ cña tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c, HTX, tËp ®oµn s¶n xuÊt thùc hiÖn tù chñ trong qu¶n lý, x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh, mua s¾m, nh­îng b¸n nh÷ng tµi s¶n kh«ng dïng ®Õn cho x· viªn (trõ ruéng, ®Êt rõng, mÆt n­íc) tù chñ trong viÖc t¹o vèn, sö dông vµ tiªu thô s¶n phÈm sau khi d· lµm trßn nghÜa vô víi Nhµ n­íc, ®­îc phÐp lùa chän hoÆc tham gia vµo c¸c tæ chøc kinh doanh, xuÊt khÈu. TiÕp ®ã héi nghÞ lÇn thø 6 Ban chÊp hµnh TW kho¸ VI (th¸ng 3 n¨m 1989) ®· ®Ò ra nhiÒu chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, trong ®ã ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng quan diÓm, ph­¬ng h­íng tiÕp tôc ®æi míi HTX, tËp ®oµn s¶n xuÊt víi c¸c néi dung chñ yÕu: *Hé x· viªn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ. *Kinh tÕ hîp t¸c cã nhiÒu h×nh thøc tõ thÊp ®Õn cao, mäi tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh do ng­êi lao ®éng tù nguyÖn gãp vèn, gãp søc, ®­îc qu¶n lý theo nguyªn t¾c d©n chñ, kh«ng ph©n biÖt quy m« vµ tr×nh ®é kü thuËt møc ®é tËp thÓ ho¸ t­ liÖu s¶n xuÊt ®Òu lµ HTX. *HTX vµ tËp ®oµn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ c¸c tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c víi nhiÒu h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Sau khi cã NghÞ quyÕt 10 c¸c lo¹i h×nh tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c trong n«ng nghiÖp n«ng th«n c¶ n­íc ®· cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c: kho¶ng 10-15% sè HTX ®· tù ®æi míi chuyÓn ph­¬ng thøc ho¹t ®éng vµ thu ®­îc kÕt qu¶ tèt thÓ hiÖn: kinh tÕ hé gia ®×nh x· viªn ®­îc tù chñ vµ ®­îc t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. Quan hÖ HTX vµ hé x· viªn ®­îc thùc hiÖn dùa trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, tho¶ thuËn, HTX chuyÓn ®Õn ho¹t ®éng sang kinh doanh dÞch vô cho hé x· viªn ë c¸c kh©u: h­íng dÉn x· viªn tiÕp cËn thÞ tr­êng, tiªu thô s¶n phÈm, tæ chøc s¶n xuÊt, chuyÓn giao c«ng nghÖ, ch¨m lo x©y dùng vµ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng, ph¸t huy c¸c viÖc lµm t×nh nghÜa, t­¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau ®Ó gióp kinh tÕ hé ph¸t triÓn, bé m¸y qu¶n lý gän nhÑ, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, thùc hiÖn ®óng c¸c nguyªn t¾c vÒ ph©n phèi, tµi chÝnh, qu¶n lý tèt ®ång vèn…nhê ®ã ho¹t ®éng cña HTX cã hiÖu qu¶ râ rÖt, x· viªn g¾n bã víi HTX. Nh÷ng HTX ho¹t ®éng yÕu kÐm. Trong nhiÒu n¨m chØ tån t¹i vÒ mÆt h×nh thøc, hé n«ng d©n kh«ng g¾n bã víi HTX vµ muèn bøt khái sù rµng buéc cña HTX do vËy c¸c tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c nµy tù gi¶i thÓ. Thùc chÊt ®©y lµ qu¸ tr×nh tan r· m« h×nh HTX kiÓu cò. TÝnh ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp ë n­íc ta c¸c tæ chøc HTX kiÕu cò ®· tan r· hoµn toµn, hoÆc cßn l¹i chØ lµ h×nh thøc thùc tÕ chóng kh«ng ho¹t ®éng vµ kh«ng ®em l¹i lîi Ých cho kinh tÕ hé. VÝ dô: B¾c C¹n theo b¸o c¸o lµ cßn 2 HTX nh­ng thùc chÊt ®· gi¶i thÓ hÕt. Lµo Cai b¸o c¸o lµ cßn 178 HTX nh­ng thùc tÕ chØ cßn l¹i 14 HTX. - ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c nh©n d©n tham gia HTX gi¶m tõ 91% xuèng cßn 45%. - ë c¸c tØnh thuéc ®ång b»ng S«ng Hång: tÝnh ®Õn cuèi tahngs 12 n¨m 1996 toµn vïng cßn l¹i lµ 2.646 HTX trong ®ã cã 431 HTX ®· lµm thñ tôc gi¶i thÓ chiÕm 16,2%. Mét sè tØnh kh«ng cã t×nh tr¹ng gi¶i thÓ HTX n«ng nghiÖp: Th¸i B×nh, Ninh B×nh, Hµ Nam. Hµ T©y. -ë B¾c Trung Bé: Thanh Ho¸ lµ tØnh cã sè HTX n«ng nghiÖp gi¶i thÓ nhiÕu nhÊt 87,5% trong khi NghÖ An vµ Hµ tÜnh kh«ng cã HTX nµo gi¶i thÓ. - C¸c tØnh duyªn h¶i MiÒn Trung ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 cßn l¹i 917 HTX n«ng nghiÖp trong ®ã 166 HTX ®· gi¶i thÓ chiÕm 18%. - C¸c tØnh T©y Nguyªn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 cßn l¹i 295 HTX n«ng nghiÖp trong ®ã HTX n«ng nghiÖp ®· gi¶i thÓ chiÕm 41%. - Khu vùc §«ng Nam Bé tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 theo b¸o c¸o cßn l¹i 398 HTX n«ng nghiÖp. Trong ®ã sè HTX ®· gi¶i thÓ lµ 127 chiÕm 32 %. - Vïng ®ång b»ng S«ng Cöu Long tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 tæng sè HTX cßn l¹i lµ 60 trong ®ã sè HTX lµm thñ tôc gi¶i thÓ lµ 22 chiÕm 36,6%. Qua sè liÖu trªn ta thÊy moät ®Æc ®iÓm riªng cña c¸c tØnh trung du miÒn nói phÝa b¾c mÆc dï sè l­îng HTX n«ng nghiÖp ®­îc thµnh lËp nhiÒu h¬n mét sè tØnh ®ång b»ng, thµnh phè lín song trªn thùc tÕ sè HTX nh­ kh«ng ho¹t ®éng vµ còng kh«ng lµm thñ tôc gi¶i thÓ chiÕm tû lÖ cao h¬n nhiÒu ViÖc tan r· c¸c HTX kiÓu cò g©y ra khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi: §ã lµ m©u thuÉn vÒ tranh chÊp ®Êt ®ai kinh tÕ hé n«ng d©n nghÌo gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ s¶n xuÊt v× c¸c kh©u dÞch vô tõ cung øng vËt t­ (§Çu vµo ) vµ tiªu thô s¶n phÈm (§Çu ra) ®Õn dÞch vô kü thuËt hé n«ng d©n ph¶i tù gi¶i quyÕt trong khi kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn hoÆc bÞ thua thiÖt trong viÖc trao ®æi s¶n phÈm n«ng s¶n víi thÞ tr­êng . Tuy vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng NQ 10 Bé chÝnh trÞ cïng víi NghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø 6 ban chÊp chÊp hµnh TW kho¸ VI vµ luËt ®Êt ®ai n¨m 1993 víi nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ viÖc hé x· viªn ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ruéng ®Êt l©u dµi vµ ®­îc h­ëng n¨m quyÒn: Sö dông chuyÓn ®æi, chuyÓn nh­îng thõa kÕ vµ chÊp nhËn ®É cã t¸c dông t¹o b­íc nghoÆt cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: §ã lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp liªn tôc t¨ng æn ®Þnh víi tèc ®é > 4%. §Æc biÖt lµ s¶n l­îng l­¬ng thùc t¨ng ®¸ng kÓ Tõ 1989 ®Õn nay ®· b¶ ®¶m ®ñ nhu cÇu tiªu dïng l­¬ng thùc trong nø¬c vµ trë thµnh mét trong ba n­íc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ khèi l­îng l­¬ng thùc xuÊt khÈu . Mét sè ngµnh kh¸c còng t¹o ®­îc nh÷ng b­íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ nh­ ngµnh chÌ, cµ phª cao su d©u t»m hoa qu¶ thuû s¶n ch¨n nu«i trång rõng. Kim ng¹ch n«ng s¶n t¨ng lªn víi tèc ®é cao. C¬ së vËt chÊt kü thuËt trong n«ng nghiÖp ®· ®­îc t¨ng c­êng mét b­íc chñ yÕu th«ng qua viÖc tù mua s¾m cña kinh tÕ n«ng hé vµ kinh tÕ thÞ tr­êng ViÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü tthuËt c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt ®­îc coi träng vµ ®· t¹o ®­éc b­íc ph¸t triÓn cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt… HiÖu qu¶ kinh tÕ ®­îc n©ng lªn râ rÖt C¬ cÊu néi bé ngµnh n«ng nghiÖp ®· cã sù chuyÓn dÞch theo xu h­íng tiÕn bé. Tõng b­íc kh«i phôc vµ h×nh thµnh c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n. §Æc biÖt lµ sù h×nh thÇnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸ tËp trung h­íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ ngµy cµng cao. Nhê vËy ®êi sèng kinh tÕ , vËt chÊt tinh thÇn ë n«ng th«n tõng b­íc ®­îc c¶i thiÖn. Tõ viÖc nghiªn cøu NQ 10Bé chÝnh trÞ vµ thùc tiÔn cho thÊy mét thùc tÕ: §ã lµ nhu cµu bøc xóc cña n«ng d©n hiÖn nay trong viÖc gi¶i thÓ nh÷ng HTX kiÓu cò kÐm hiÖu qu¶. Ng­îc l¹i nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi th× ng­êi n«ng d©n vÉn cã nhu cÇu x©y dùng nh÷ng HTX n«ng nghiÖp kiÓu míi phï hîp . 2. Kinh tÕ HTX trong n«ng nghiÖp tõ khi cã luËt HTX (1997-2003) 2.1- Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc LÞch sö loµi ng­êi ®· kh¼ng ®Þnh; Hîp t¸c , giao l­u ,qua ®ã häc hái kinh nghiÖm, trao ®æi hµng ho¸ ph©n c«ng lao ®éng … lµ ®ßn bÈy thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña mäi d©n téc, mäi céng ®ång mäi c¸ thÓ. HTX n«ng nghiÖp kh«ng nÇm ngoµi quy luËt nµy. Tuy nhiªn sù hîp t¸c ph¶i dùa vµo tÝnh tù nguyÖn vµ bo¶ ®¶m tÝnh c«ng b»ng. Sù h­ëng thô ph¶i t­¬ng xøng víi møc ®ãng gãp c«ng søc tiÒn cña bá ra vµ lîi nhuËn qua sù hîp t¸c ph¶i cao h¬n lîi nhuËn do tù th©n lµm ra. Ph¸ vì quy luËt nµy lµ ph¸ vì hîp t¸c. §Çu nh÷ng n¨m90 cu¶ thÕ kû XX, v× nhiÒu lý do kh¸c nhau, quy luËt nµy kh«ng ®­îc thùc hiÖn ë phÇn lín c¸c HTX n«ng nghiÖp trong c¶ n­íc. ý thøc ®­îc vÊn ®Ò nµy, sau ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII, §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· cã nhiÒu chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ®æi míi ho¹t ®éng cña c¸c HTX ho¹t ®éng theo luËt (Ban bÝ th­ TW §¶ng cã chØ thÞ 68 –1996 Quèc héi ®· ban hµnh luËt HTX chÝnh phñ ban hµnh 10 NghÞ ®Þnh h­íng dÉn viÖc triÓn khai luËt HTX ) TÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1996 c¶ n­íc cã 13782 HTX n«ng nghiÖp. Sau h¬n ba n¨m(1997-2000) thùc hiÖn luËt HTX c¸c ®Þa ph­¬ng ®· rµ so¸t, ph©n lo¹i, cho phÐp gi¶i thÓ 6222 HTX yÕu kÐm, trªn thùc tÕ kh«ng tån t¹i, sè HTX thùc sù chuyÓn ®æi lµ 7531 HTX. Tíi th¸ng 6/2000 c¶ n­íc ®· chuyÓn ®æi ®­îc 5692 HTX chiÕm 75% so víi tæng sè HTX hiÖn cßn, trong ®ã cã 58% HTX ®­îc cÊp giÊy ®¨ng ký kinh doanh. §ång thêi ®· cã 1319 HTX míi ®­îc thµnh lËp. Nh÷ng c«ng viÖc chÝnh ®· ®­îc lµm trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi lµ: KiÓm kª ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n cña HTX cò (B×nh qu©n 1 HTX cã 556 triÖu ®ång, 80%lµ TSC§ ) bµn giao cho chñ cô thÓ, qu¶n lý chuyÓn giao cho chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng qu¶n lý nh÷ng tµi s¶n, c¬ së vËt chÊt dïng cho c¶ céng ®ång d©n c­, lµm râ c¸c kho¶n ph¶i thu (B×nh qu©n 1 HTX lµ148 ®ång ) nî ph¶i tr¶ (B×nh qu©n 1 HTX lµ 82,5 ®ång ) x¸c nhËn vµ thu håi ®­îc 20%- 30% c«ng nî trong HTX, ph©n bæ l¹i gi¸ trÞ tµi s¶n vµ vèn quü ®­îc kÕ thõa tõ HTX cò thµnh vèn gãp cña x· viªn trong HTX míi. Lµm râ tiªu chuÈn x· viªn vµ cñng cè l¹i ban qu¶n lý. C¸c HTX quy ®Þnh l¹i tiªu chuÈn x· viªn (Lµ hé hay lao ®éng trong ®é tuæi ). LËp danh s¸ch x· viªn (ë miÒn b¾c vµ miÒn trung, sè x· viªn HTX chiÕm tû lÖ 80%- 100%) + Tæ chøc bé m¸y cña HTX gän nhÑ, ban qu¶n trÞ 2-3 ng­êi, bé m¸y gióp viÖc 4- 6 ng­êi, chøc n¨ng nhiÖm vô cña tõng bé phËn ®­îc lµm râ h¬n. + §Þnh l¹i néi dung, ph­¬ng ph¸p ho¹t ®éng cña HTX, h­íng chñ yÕu vµo dÞch vô ®iÖn, n­íc, gièng, ph©n bãn, b¶o vÖ thùc vËt, tiªu thô s¶n phÈm…. Phï hîp víi ®iÒu kiÖn vèn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña c¸n bé HTX vµ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ dÞch vô cña HTX. Nhê vËy tû lÖ c¸c HTX kinh doanh æn ®Þnh cã l·i ngµy cµng t¨ng, nhiÒu m« h×nh míi ®iÓn h×nh tiÕn tiÕn xuÊt hiÖn. Tõng b­íc kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß vÞ trÝ cña m×nh trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. N¨m 1998 tæng s¶n phÈm trong n­íc do khu vùc kinh tÕ HTX t¹o ra ®¹t kho¶ng 32979 tû ®ång (t¨ng 17% so víi 1997). N¨m 1993 ­íc tÝnh ®¹t 35100 tû (t¨ng 6,6% so víi 1998) chiÕm 9% GDP c¶ n­íc. Gi¸ trÞ s¶n l­îng cña c¸c HTX tiÓu thñ c«ng nghiÖp t¨ng 10,8%, x©y dùng vµ s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng lµ 14%. Sau qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi hÇu hÕt c¸c HTX ®· kÕ thõa, tiÕp nhËn, qu¶n lý sö dông c¸c c«ng tr×nh thuû lîi ®iÖn, n­íc, ®­êng giao th«ng, vèn quü vµ kinh nghiÖm tæ chøc c¸c dÞch vô tÝch luü ®­îc tõ nhiÒu n¨m qua. Mét sè n¬i ë miÒn nói phÝa B¾c khi xo¸ bá HTX mµ kh«ng cã h×nh thøc tæ chøc kh¸c phï hîp thay thÕ, nªn ®· x¶y ra t×nh tr¹ng c¬ së vËt chÊt kü thuËt kh«ng ®­îc qu¶n lý chÆt chÏ, bÞ thÊt tho¸t h­ háng, xuèng cÊp nÆng nÒ, s¶n xuÊt gÆp nhiÒu khã kh¨n. NhiÒu HTX chuyÓn ®æi ®· huy ®éng vèn vµ c«ng søc lao ®éng cña x· viªn kÕt hîp víi sù hç trî cña HTX ®· tu bæ n©ng cÊp vµ x©y dùng mét sè c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, nhÊt lµ phong trµo kiªn cè ho¸ kªnh m­¬ng sè HTX lµ dÞch vô thuû n«ng chiÕm 95%, b¶o vÖ thùc vËt 62%, khuyÕn n«ng 48%, cung øng gièng c©y trång 41%, cung øng vËt t­ 36%,®iÖn 52%, lµm ®Êt 15%, tiªu thô s¶n phÈm 10%. Mét sè HTX cßn tæ chøc chÕ biÕn n«ng s¶n vµ lµm ngµnh nghÒ (HTX §«ng Xu©n ë Sãc S¬n – Hµ Néi) nhiÒu HTX ë miÒn Trung cã vèn lín ®· cho x· viªn vay l¹i ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh. NhiÒu HTX ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc t×m tßi, h­íng dÉn n«ng d©n ¸p dông tiÕn bé kü thuËt, ¸p dïng gièng míi, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, mïa vô… C¸c HTX còng ®· rµ so¸t l¹i ®Þnh møc thu chi cña c¸c dÞch vô phÇn lín ®· gi¶m gi¸ nh­ng vÉn n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô cho x· viªn. ë Thanh Ho¸ nhiÒu HTX ®· gi¶m 30% phÝ dÞch vô thuû n«ng, phÝ b¶o vÖ thùc vËt ®· gi¶m tõ 0,8kg thãc/sµo xuèng cßn 0,5kg/sµo, ë nhiÒu n¬i gi¸ ®iÖn gi¶m tõ 1000-1100®/kwh xuèng cßn 550-700®/ kwh. §a sè c¸c HTX míi thµnh lËp, x· viªn tham gia tù nguyÖn nªn mét sè cã l­îng vèn lín ( ë An Giang 800000-830000® trªn cæ phÇn, H­ng Yªn 200000-30000® trªn cæ phÇn, cã n¬i tö 2-3 triÖu ®ång trªn cæ phÇn. NhiÒu HTX lµm tèt c¸c dÞch vô cho x· viªn, ë An giang 80% HTX lµm dÞch vô 1-2 kh©u: T­íi tiªu lµm ®Êt, hoÆc cung øng vËt t­ ®· lµm gi¶m gi¸ dÞch vô vÒ n­íc 80-130 kg thãc/ha/vô, gi¶m gi¸ cµy xíi 25kg –30kg/ ha. NhiÒu HTX liªn kÕt víi doanh nghiÖp nhµ n­íc tiªu thô tèt s¶n phÈm do n«ng d©n lµm ra: Nh­ HTX B×nh Hoµ B¾c ë Long An, cac ë khu vùc gÇn n«ng tr­¬ßng s«ng hËu (CÇn Th¬) vïng Lam S¬n( Thanh Ho¸). Mét sè HTX ë Nam Bé ®· thu hót n«ng d©n kh«ng cã ®Êt s¶n xuÊt vµo lµm dÞch vô, t¹o viÖc lµm vµ thu nhËp cho hä. ë MiÒn Trung HTX ®iÓn h×nh næi bËt lµ HTX Duy S¬n 2 (Qu¶ng Nam) ®©y lµ HTX miÒn nói, quy m« th«n, ngoµi viÖc lµm tèt c¸c dÞch vô t­íi tiªu , dÞch vô ®iÖn c«ng suÊt 1200 Kw ®Ó cung cÊp cho x· viªn, dÞch vô b¶o vÖ thùc vËt. DÞch vô gièng,dÞch vô vËt t­… HTX cßn më réng mèi quan hÖ liªn kÕt hîp t¸c víi c¸c ngµnh , c¸c cÊp, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ, nh­ liªn kÕt víi nhµ m¸y lµm ®Õ giµy xuÊt khÈu, doanh thu trªn 8 tû ®ång/n¨m liªn kÕt may víi nhµ may xuÊt khÈu, doanh thu trªn 2 tû ®ång, dÖt xuÊt khÈu, x­ëng m©y tre ®an xuÊt khÈu doanh thu trªn 2 tû ®«µng. S¶n phÈm cña HTX ®­îc xuÊt khÈu ®i nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. Hµng n¨m t¹o thªm viÖc lµm cho gÇn 100 lao ®éng víi thu nhËp æn ®Þnh tõ 300-500 ng×n ®ång/th¸ng/lao ®éng. Doanh thu HTX n¨m 2000 lµ trªn 21,5 tû®ång. ë miÒn nói phÝa B¾c næi lªn cã HTX Phï Nam, huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i, t¹i HTX nµy ®· ho¹t ®éng dÞch vô s¶n xuÊt, cung øng gièng vµ vËt t­ qua nhiÒu cöa hµng ë tÊt c¶ c¸c tô ®iÓm d©n c­, c¸c b¶n lµng. HTX cßn tËn dông diÖn tÝch, tæ chøc trång c©y ¨n qu¶. S¶n xuÊt kinh doanh, khai th¸c c¸t, sái v«i, kinh doanh vËn t¶i vµ tiªu thô ng«, lóa, s¾n, chÌ,…. Nhê vËy mµ doanh thu hµng n¨m cña HTX ®¹t 4-5 tû ®ång. Bªn c¹nh viÖc c¸c HTX n«ng nghiÖp tËp trung ph¸t triÓn cho néi bé cña m×nh, c¸c HTX n«ng nghiÖp cßn më réng liªn doanh, liªn kÕt hîp t¸c kinh doanh víi nhau vµ c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ HTX kh¸c t¹o ra liªn minh HTX. Liªn minh HTX cã t¸c dông v« cïng to lín trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt hµng ho¸, dÞch vô, tiªu thô s¶n phÈm trªn thi tr­êng trong vµ ngoµi n­íc. Qua mét sè kÕt qu¶ th«ng kª vÒ kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n nãi chung vµ cña HTX n«ng nghiÖp nãi riªng sau thêi kú ban hµnh LuËt HTX ®Õn nay. Mét sè nhµ nghiªn cøu kinh tÕ ®· thãng kª d­îc nh÷ng b¶ng sè liÖu sau: B¶ng 1: Tæng sè HTX N«ng nghiÖp ph©n theo lo¹i h×nh dÞchvô Vïng Tæng sè Lµm ®Êt Gièng c©y trång Thuû n«ng Sè l­îng % Sè l­îng % Sè l­îng % C¶ n­íc 7171 1495 20,85 4259 59,39 6284 87,63 §BSH 3311 846 25,55 2022 61,07 3241 97,89 §«ng B¾c 802 27 3,37 464 57,86 593 73,94 T©y b¾c 242 10 4,13 101 41,74 96 39,67 B¾c Tung Bé 1388 267 19,24 1073 77,31 1298 93,52 Duyªn H¶i MiÒn Trung 697 200 28,69 378 54,23 654 93,88 T©y Nguyªn 116 19 16,38 47 40,52 64 55,17 §«ng Nam Bé 191 55 28,80 82 42,93 112 63,87 §BSCL 424 77 16,75 92 21,70 216 50,94 Vïng B¶o vÖ thùc vËt Tiªu thô s¶n phÈm Cung øng vËt t­ SL % SL % SL % C¶ n­íc 4323 60,28 538 7,50 3457 48,21 §BSH 2520 76,11 191 5,77 1291 38,99 §«ng B¾c 359 44,76 89 11,10 530 66,08 T©y B¾c 69 28,51 9 3,72 95 39,26 B¾c Trung Bé 1114 80,26 83 5,98 865 62,32 Duyªn H¶i MiÒn Trung 168 24,10 64 9,18 275 39,45 T©y Nguyªn 38 32,76 29 25 84 72,41 §«ng Nam Bé 32 16,75 39 20,42 111 58,12 §BSCL 23 5,42 34 8,02 206 48,58 B¶ng 2. Tæng sè HTX n«ng nghiÖp míi thµnh lËp ph©n theo lo¹i h×nh dÞch vô Vïng Lµm ®Êt Gièng c©y trång Thuû n«ng Sè l­îng % Sè l­îng % Sè l­îng % C¶ n­íc 131 14,03 410 43,90 557 59,60 §BSH 11 17,74 24 38,71 56 90,32 §«ng B¾c 6 4,65 56 43,41 66 51,16 T©y B¾c 1 3,45 11 37,93 3 10,34 B¾c T.Bé 23 9,20 197 78,80 220 88,00 DH MiÒn Trung 3 37,50 7 87,50 T©y Nguyªn 7 25,00 13 46,43 4 14,29 §«ng Nam Bé 18 40,00 20 44,00 13 28,89 §BSCL 65 16,97 86 22,45 188 49,09 Vïng B¶o vÖ thùc vËt Tiªu thô s¶n phÈm Cung øng Sè l­îng % Sè l­îng % Sè l­îng % §BSH 307 32,87 135 14,46 478 51,18 §«ng B¾c 36 27,91 29 22,48 63 48,84 T©y B¾c 5 17,24 9 81,03 B¾c T.Bé 191 76,4 31 12,40 158 63,20 DH MiÒn Trung 1 12,50 3 37,5 T©y Nguyªn 7 25,00 14 50,00 21 75,00 §«ng Nam Bé 12 26,67 21 46,67 31 68,89 §BSCL 21 5,48 31 8,09 179 46,74 B¶ng 3. tæng sè HTX n«ng nghiÖp chuyÓn ®æi ph©n theo lo¹i h×nh dÞch vô Vïng Lµm ®Êt Gièng c©y trång Thuû n«ng Sè l­îng % Sè l­îng % Sè l­îng % C¶ n­íc 1364 21,87 3849 61,71 5727 91,82 §BSH 835 25,70 1998 61,50 3185 98,03 §«ng B¾c 21 3,12 408 60,62 527 78,31 T©y B¾c 9 4,23 90 42,25 93 43,66 B¾c T.Bé 244 21,44 876 76,98 1078 94,73 DH MiÒn Trung 200 29,03 375 54,43 647 93,90 T©y Nguyªn 12 13,64 34 37,64 60 68,18 §«ng Nam Bé 37 25,34 62 42,47 109 74,66 §BSCL 6 14,63 6 14,63 28 68,29 Vïng B¶o vÖ thùc vËt Tiªu thô s¶n phÈm Cung øng vËt t­ Sè l­îng % Sè l­îng % Sè l­îng % C¶ n­íc 4016 64,39 103 6,46 2979 47,76 §BSH 2486 76,52 182 5,60 1277 39,30 §«ng B¾c 323 47,99 60 8,92 476 69,39 T©y B¾c 64 30,05 9 4,23 86 40,38 B¾c T. Bé 923 81,11 52 5,57 747 62,13 DH MiÒn Trung 167 24,24 64 9,29 273 39,48 T©y Nguyªn 31 35,25 15 17,05 63 71,59 §«ng Nam Bé 20 13,70 18 12,33 88 54,79 §BSCL 2 4,88 3 7,32 27 65,85 (TrÝch tõ: Niªn gi¸m thèng kª) 2.2. Nh÷ng h¹n chÕ Qua nh÷ng b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy tõ khi cã LuËt HTX th× sè l­îng HTX chuyÓn ®æi vµ míi thµnh lËp ph©n theo lo¹i h×nh dÞch vô kh¸ ®a d¹ng vµ phong phó nh­ng bªn c¹nh ®ã cßn tån t¹i kh¸ nhiÒu nh÷ng h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËt HTX: Nh×n chung, hiÖn nay chóng ta vÉn cßn lÉn lén ch­a râ rµng vÒ kh¸i niÖm HTX. NhiÒu ng­êi vÉn cho r»ng HTX cã chøc n¨ng nh­ doanh nghiÖp vµ mang tÝnh chÊt kinh doanh. NhiÒu n¬i cßn coi viÖc x· viªn ®ãng gãp cæ phÇn vµ ph©n chia lîi nhuËn theo cæ phÇn nh­ doanh nghiÖp, ®ã lµ mét sù tiÕn bé míi nh­ng ®iÒu ®ã ®· lµm cho nhiÒu t­ nh©n ®éi lèt danh nghÜa HTX ®Ó kinh doanh trèn thuÕ Nhµ n­íc. B¶n chÊt HTX kh«ng mang tÝnh chÊt kinh doanh vµ phi lîi nhuËn, HTX chØ gióp c¸c x· viªn kinh doanh vµ theo nguyªn t¾c mét ng­êi mét phiÕu. MÆc dï chóng ta cã nhiÒu chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn HTX nh­ng nh×n chung phong trµo HTX vÉn ch­a cã sù ph¸t triÓn thùc sù. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ: - C¸c thÓ chÕ vÒ HTX ch­a s¸t thùc tÕ. LuËt HTX còng nh­ c¸c quy ®Þnh vÒ tµi chÝnh, kiÓm tra thuÕ, vÒ vèn, ®Êt ®ai kh«ng thùc sù s¸t thùc víi t×nh h×nh n«ng d©n quy m« nhá s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. C¸c quy ®Þnh nµy hÇu nh­ chØ phï hîp cho tÇng líp n«ng d©n kh¸ gi¶ ë n«ng th«n, trong khi tÇng líp nµy l¹i kh«ng cã nhu cÇu thµnh lËp HTX nh­ tÇng líp trung b×nh vµ nghÌo. - C¸c ban ngµnh TW vµ ®Þa ph­¬ng ch­a thùc sù cã c¸c chÝnh s¸ch cô thÓ, c¸c ch­¬ng tr×nh lín cÊp Nhµ n­íc ®Ó dÇu t­ ph¸t triÓn HTX nh­ kiÓu ch­¬ng t×nh gièng, ch­¬ng tr×nh 135. - NhËn thøc vÒ HTX vµ ph¸t triÓn HTX n«ng nghiÖp cña c¸c ®Þa ph­¬ng rÊt h¹n chÕ, ®©u ®ã chóng ta vÉn cßn m« h×nh HTX cña tØnh uû, UBND tØnh… Nhµ n­íc chØ ®¹o thµnh lËp HTX mang nÆng tÝnh chØ ®¹o tõ trªn xuèng vµ hµnh chÝnh. NhiÒu n¬i ch­a nhËn thøc ®­îc vai trß cña HTX hiÖn nay lµ tËp hîp hoä gia ®×nh n«ng d©n, gióp ®ì kinh tÕ hé ph¸t triÓn. Khi ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña HTX, ch­a níi nµo dïng chØ tiªu ®¸nh gi¸ lîi Ých mµ c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n ®­îc h­ëng khi tham gia HTX, hiÖn nay chóng ta ®¸nh gi¸ l·i cña HTX lµ chÝnh, do vËy vai trß cña HTX víi kinh tÕ n«ng hé kh«ng ®­îc coi träng. - HTX cßn lóng tóng trong ®iÒu hµnh, chØ ®¹o s¶n xuÊt, tæ chøc lµm dÞch vô. Cã HTX chØ thùc hiÖn ®­îc 1- 2 kh©u dÞch vô, tØ lÖ l·i cßn thÊp, mét sè HTX ch­a tÝnh ®óng khÊu hao TSC§ theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc, ch­a ®­a c«ng qu¶n lý vµo ®¬n gi¸… vai trß cña HTX trong ®iÒu hµnh vô , tham gia dån «, ®æi thöa, tõ « thöa nhá thµnh « thöa lín. ®iÒu hµnh s¶n xuÊt khuyÕn n«ng ë mét sè n¬i cßn lu mê. - §éi ngò c¸n bé t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng h¹n chÕ n¨ng lùc vÒ c¸c kiÕn thøc HTX còng nh­ thµnh lËp HTX trong bèi c¶nh míi, kinh tÕ thÞ tr­êng vµ s¶n xuÊt theo h­íng chuyªn m«n ho¸ vµ chuyªn nghiÖp ho¸. - ThiÕu c¸c líp ®µo t¹o n«ng d©n vÒ thµnh lËp HTX: chóng ta vÉn chØ coi träng viÖc ®µo t¹o c¸c c¸n bé HTX trong c¬ cÊu l·nh ®¹o dÞa ph­¬ng mµ kh«ng cho r»ng viÖc ®µo t¹o n«ng d©n tù thµnh lËp c¸c HTX cã thÓ tæ chøc cho mäi n«ng d©n cã nhu cÇu. 76,1% tæng sè c¸n bé HTX vµ 91,8% c¸n bé ban kiÓm so¸t ch­a ®­îc quan t©m ®µo t¹o. VÉn cßn tÝnh tr¹ng vi ph¹m hoÆc ch­a thùc hiÖn ®óng luËt HTX nh­: dïng dÊu cò, ch­a chia l·i theo tû lÖ. - Kh«ng cã kinh phÝ nghiªn cøu vÒ HTX n«ng nghiÖp trong nhiÒu n¨m qua c¶ Bé n«ng nghiÖp- ph¸t triÓn n«ng th«n vµ Bé KHCN ®Òu cã rÊt Ýt kinh phÝ nghiªn cøu vÒ lÝ luËn còng nh­ x©y dùng HTX. Kinh phÝ ch­a chñ yÕu tËp trung vµo c¸c ch­¬ng tr×nh c«ng nghÖ nh­ng chóng ta Ýt cã kinh phÝ vÒ thÓ chÕ n«ng th«n ®Ó ®ãn nhËn c«ng nghÖ míi. Cßn nhiÒu HTX vÉn gÆp khã kh¨n vÒ vèn, sè vèn cßn l¹i thùc chÊt lµ sè nî ph¶i thu, tæng sè nî HTX cã chiÒu h­íng t¨ng. Bªn c¹nh ®ã HTX cã hµng tr¨m triÖu ®ång tiÒn vèn nh­ng ch­a cã ph­¬ng ¸n sö dông hiÖu qu¶ nªn ph¶i göi ng©n hµng. Thùc tr¹ng ®· cho thÊy râ mét ®iÒu r»ng: - HTX chËm tham gia vµo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn. Nguyªn nh©n cã nhiÒu mµ xÐt vÒ gãc ®é triÕt lý chñ yÕu lµ sù t¸c ®éng ®ång thêi cña 3 lo¹i triÕt lý “träng n«ng” cña nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng chËm ph¸t triÓn triÕt lý “®ãng cöa” h­íng néi cña m« h×nh CNH cæ ®iÓn vµ triÕt lý “b×nh qu©n”, b¶o ®¶m x· héi cña m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung trong mét thêi kú dµi tr­íc ®©y. MÆc dï nÒn kinh tÕ n­