Đề tài Phương pháp và kỹ năng truyền thông

uống giọng đúng lúc để tạo sự thu hút khi truyền đạt. Đe dọa và uy quyền không có tác dụng 6 Vd: “Nếu bác vi phạm một lần nữa thì chúng tôi sẽ cho bác đi tù đấy!” Thay vì câu nói này, nên giải thích cho bác ấy rõ bác đã sai ở chỗ nào và cách khắc phục là như thế nào. 5. Kỹ năng tổ chức họp - Cần phải thông báo cho tất cả các thành viên trước về yêu cầu của cuộc họp (thời gian, địa điểm, nội dung vv) để lên kế hoạc công tác. - Khuyến khích sự tham gia ngay cả trước khi cuộc họp diễn ra. - Khuyến khích thảo luận đóng góp thay vì công kích hoạc chê bai ý kiến của người khác. - Thu ký buổi họp ghi chép các ý kiến và tổng hợp thành biên bản được thông qua tại cuối buổi. - Gửi biên bản cuộc họp đến tất cả các thành viên tham gia - Sau hop: Cần theo dõi những gì đã được quyết định được tiến hành hay chưa? Kế quả thế nào? 6. Kỹ năng chia nhóm Cách 1: Kết thân: - Người quản trò hô “Kết thân! Kết thân!”. Cử tọa: “Kết mấy? Kết mấy?”. - Người quản trò: (nói số người cần kết vòng) ví dụ: kết 4 kết 4. - Cử tọa: tìm đủ số người để kết. - Người quản trò: chọn lựa số nhóm mình muốn chia. + Ưu điểm: nhanh + Nhược điểm: những người thân nhau tìm để kết với nhau. Cách 2: đếm số Mọi người đang kết vòng tròn. Lấy một người bất kỳ làm chuẩn, cho đếm lần lượt từ 1 đến 5 chẳng hạn (bao nhiê số thứ tự thì chia thành bấy nhiêm nhóm, và tiếp tục đếm lượt khác từ 1 đến 5, khi người cuối cùng có số thì kết thúc. Ai mang số nào thì kết vòng theo số đó. Ưu điểm: chọn được những nhóm với những thành viên tự nhiên. Cách 3: Chia theo màu Người quản trò: phát bất kỳ mỗi người 1 phiếu màu hoặc 1 dải khăn màu. Ai có phiếu hoặc dải dây cùng màu thì trở thành nhóm của nhau. Cho mỗi nhóm đặt 1 tên theo chủ đề mà người quản trò muốn (ví dụ: nhóm Đoàn Kết, nhóm Thân Ái, nhóm Tuổi trẻ v.v.). Mỗi nhóm sẽ có tên mới để tham gia các hoạt động cùng nhau. 7. Kỹ năng tổ chức thảo luận nhóm Thảo luận nhóm nhằm tìm ra biện pháp giải quyết các vấn đề mà được cả nhóm nhất trí. Các bước - Chuẩn bị câu hỏi thảo luận nhóm, và một số gợi ý mang tính chất định hướng nếu nhận thấy các nhóm chưa thật hiểu câu hỏi. - Phân nhóm thảo luận (xem phần kỹ năng phân nhóm ở dưới) 7 - Đọc các câu hỏi rõ ràng, nếu có từ chuyên môn hoặc Hán Việt thì cần phải giải thích cho các nhóm nắm rõ. - Quy định về thời gian thảo luận cho các nhóm (tối thiều là 20 phút) - Giao cho các nhóm văn phòng phẩm cần thiết để hỗ trợ thảo luận (Giấy A0, bút viết, thước kẻ, vv) - Các nhóm tự bầu ra trưởng nhóm và thư ký ghi chép. - Thể hiện kết quả thảo luận trên giấy hoặc máy chiếu - Các nhóm trình bầy thảo luận, bổ sung của thành viên - Ý kiến nhận xét của các nhóm khác và phản hồi của chủ tọa/ hỗ trợ viên. Lưu ý: Động viên mọi người phát biểu, khéo léo ngăn bớt những phát biểu quá dài, tổng hợp ý kiến đi đến kết luận một cách rõ ràng, mạch lạc. 8. Kỹ năng viết bài cho bản tin, báo Nguyên tắc - Viết câu ngắn gọn, rõ ràng, có dẫn dắt Æ chứng minh Ænhận định - Xác định rõ trước mình sẽ viết cái gì và viết cho ai? - Không áp đặt ý kiến cá nhân cho người khác - Không chỉ trích hoặc gây ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức/ cá nhân khác. - Không bình luận đến các vấn đề chính trị, và các vấn đề nhậy cảm Mở đầu và kết thúc Đối với một tin tức, thông tin quan trọng nhất bao giờ cũng được đưa lên đầu - điều này ai cũng biết rồi. Vậy đối với một bài chuyên sâu thì nên viết theo kiểu gì để hấp dẫn độc giả từ đầu tới cuối, thậm chí có ấn tượng tốt với bài viết và tác giả để còn... ngóng đọc những bài sau? Trước hết hãy tìm hiểu cách viết mở đầu và kết thúc. Không ít bài nêu lên một chủ đề gây chú ý nhưng phần mở đầu quá tầm thường, đồng nghĩa với khả năng mất một số bạn đọc hoặc khiến họ có ấn tượng không hay. Trong khi đó, có nhiều trường hợp phóng viên viết được phần mở đầu rất tốt, cách dẫn giải câu chuyện cũng rất logic nhưng đến phần kết lại hụt hẫng, thậm chí cụt. Nhiều người cho rằng ai viết văn hay thì làm báo giỏi. Điều này chưa chắc nếu phong cách viết văn được "bê" nguyên xi vào trong báo. Nhiều nhà văn quen với kiểu tả tình tả cảnh, trong khi báo chí đòi hỏi đề cập trực tiếp vào vấn đề. Nhưng nếu nhà báo chỉ thuần túy phát hiện thông tin giỏi mà không biết đặt vấn đề, không biết dẫn dắt người đọc đi đến hết câu chuyện thì cũng không đạt được mục đích của mình. Mở đầu hay không phải chuyện đơn giản nhưng ít ra nó còn được chú ý nhiều, chứ phần kết thì nhiều khi bị coi nhẹ. Thực ra, mở đầu và kết bài đều có ý nghĩa lớn. Mở bài tốt giúp cho người đọc thấy quan tâm hơn đến bài vào và tiếp tục tìm hiểu nó, một câu kết hay sẽ khiến độc giả có cảm tưởng về một bài viết "hoàn thiện". 8 Một số gợi ý: Mở đầu Đây không phải là một đoạn mở đầu dài dòng giới thiệu sự việc, nhân vật, hay vấn đề, mà là ngược lại nó phải tóm được độc giả! Đây là một trong những đoạn khó viết nhất trong một bài báo. Những không phải bao giờ bạn cũng có cảm hứng khi đặt bút viết. Chính vì thế phải đặt ra câu hỏi: làm thế nào thu hút được người đọc? Làm thế nào để đưa ra "cú đấm quyết định" cho bài báo của mình? Đanh thép, cô đọng, nhịp nhàng, đó nhất thiết phải là một câu ngắn. Các từ ngữ đi thẳng vào vấn đề, sao cho độc giả hiểu ngay chủ đề của bài báo. Mở đầu phải độc lập với các tít và viết một cách tự do. Đây là một mẹo viết thu hút sự quan tâm chú ý của độc giả. Đây là sản phẩm của trí tưởng tượng sáng tạo của mỗi người. Sau đây là một số cách viết phổ biến: • một bức ảnh: định vị sự việc bằng một miêu tả. Độc giả cần được "nhìn thấy". • một trích dẫn: thích hợp khi một hoặc nhiều người được phỏng vấn. • một câu chuyện: một gia thoại, miễn là có ý nghĩa. Độc giả rất thích. • một công thức quen thuộc: có liên quan đến chủ đề. • đổi hướng công thức: thay đổi một từ và dùng một câu nổi tiếng. • một hình ảnh: hình ảnh này sẽ là biểu tượng của bài. • một châm ngôn: có thể tự nghĩ ra hoặc lấy trong dân gian. • một nghịch lý: đề cập tới chủ đề bằng cách không ai ngờ tới. • một điều kỳ cục: gợi sự tò mò bằng một hình ảnh, một sự việc bất bình thường hoặc lạ. • một khẳng định: phải có ý nghĩa hoặc bất ngờ. • một câu hỏi: không nên lạm dụng và đưa ngay ra câu trả lời. • một sự tương tự: liên tưởng tới một hình ảnh hoặc kỷ niệm của độc giả. • một sự mỉa mai, một câu khác thường, một câu chơi chữ… Trong một tờ báo cần có những mở đầu khác nhau và cần đổi mới. Với loại bài tin tức dạng hàng ngày thì chỉ cần đưa ra sự việc và thông điệp chủ yếu có tính thời sự. Kết bài Làm thế nào để độc giả có ấn tượng tốt về bài báo? Phần kết của bài không phải là: - nơi chúng ta vội vã lướt qua những gì chưa nói trong bài. - một bài học đạo đức (không nên thêm mắm muối vào bài báo). - một kết luận của bài văn nghị luận có tính tóm tắt hay tổng hợp. 9 - một lời chào: đừng viết "phần tiếp theo ở số báo sau…". Một bài báo là một tác phẩm hoàn chỉnh. Không nhất thiết phải có kết luận đối với các bài mang tính thông tin thuần túy, các phỏng vấn (trừ phi chọn được câu hỏi cuối cùng thật hay). Ngược lại, tường thuật và bình luận bắt buộc phải có kết. Yêu cầu cũng giống như với phần mở đầu. Mạnh mẽ, dứt khoát, kết luận phải dùng câu ngắn, hình tượng, độc đáo. Nó đem lại cảm tưởng cuối cùng. Thông thường, trước phần kết có hai hoặc ba câu, cũng ngắn, chuẩn bị cho "kết luận của kết luận". Đôi khi chỉ cần một hay hai chữ là đủ. Kết bài giúp cho người biên tập: - mở ra góc độ mà anh ta đã đóng lại tối đa ở ngay đầu bài báo. Vì vậy nó gợi sự quan tâm, tò mò, đặt câu hỏi và mở ra triển vọng. - đóng góc độ lại, bằng cách quay lại với thông điệp cốt lõi Một mẹo hay: câu cuối cùng dùng lại các từ của tít hoặc ít nhất là một số từ. Thủ thuật đưa tin môi trường "Báo chí môi trường không phải là một khái niệm mới nhưng cũng chỉ được đề cập nhiều trong khoảng 10 năm trở lại đây. Khoảng 40 năm trước, rất ít phóng viên viết chuyên sâu về chủ đề này. Mối lo ngại về các nguồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường sống khi đó chưa phải là vấn đề phổ biến. Tuy nhiên, hiện nay hầu hết các cơ quan báo chí đều thừa nhận rằng môi trường là một câu chuyện lớn, và khi có thể, họ luôn chú trọng đăng tải vấn đề này. Đưa tin về môi trường không còn bị coi là thứ "ngoại lai" và không chính thống. Nhưng đây là một công việc phức tạp. Các vấn đề môi trường có liên hệ với các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội học và y tế. Đó là vấn đề mang tính quốc tế, vượt mọi biên giới. Tại các nước đang phát triển, nơi đòi hỏi phát triển đặc biệt mạnh mẽ và có nhiều khả năng gây ra nguy hại mang tính xã hội học, vấn đề này lại càng trở nên nổi bật. Đưa tin kịp thời và chính xác về vấn đề môi trường vì thế càng cần thiết hơn bao giờ hết. Cuốn cẩm nang "10 thủ thuật đưa tin môi trường" - do Trung tâm các Nhà báo Nước ngoài (Center for Foreign Journalists) và Quỹ Bảo vệ Thiên nhiên Thế giới (World Wide Fund for Nature) phát hành - cung cấp những thủ thuật hữu dụng cho cả những nhà báo trẻ nhiệt huyết lẫn những phóng viên kinh nghiệm chuyên viết về môi trường. Tuy những ví dụ trong này có vẻ dành cho nhà báo ở các nước đang phát triển nhưng thực ra ở bất kỳ nước nào cũng áp dụng được. Có hai điểm chính cần lưu ý: 1. Phóng viên phải luôn nghĩ về độc giả. 2. Phóng viên cần phải đặt câu hỏi. 10 Nếu đi theo những nguyên tắc cơ bản trong cuốn sách thì chất lượng của bất kỳ bài viết nào cũng được cải thiện đáng kể. Những nguyên tắc này có vẻ như đơn giản và ai cũng biết, nhưng rất dễ bị lãng quên. Trách nhiệm chính của phóng viên là phục vụ độc giả hoặc khán thính giả. Rất nhiều người dân coi các tin bài trên báo là nguồn thông tin duy nhất của họ để hiểu về sự phức tạp của môi trường. Điều đó có nghĩa là phóng viên còn phải đảm nhiệm vai trò của nhà sư phạm, giải thích những vấn đề kỹ thuật trong khi viết một bài thú vị và dễ hiểu. Khi phóng viên luôn nghĩ về độc giả, họ sẽ cố gắng viết cho rõ ràng và cung cấp đủ thông tin bối cảnh để bài viết có ý nghĩa hơn. Một số phóng viên lập luận rằng bài viết của họ chỉ nhằm phục vụ một nhóm chuyên gia mà hầu hết không quan tâm đến các tin tức về môi trường. Tôi không đồng ý với quan điểm đó. Hiện nay ai cũng quan tâm đến môi trường. Thật buồn cười khi nhắc nhở phóng viên phải đặt câu hỏi nhiều hơn bởi đó chính là một phần việc tất yếu của họ. Nhưng thực tế nhiều phóng viên không đặt ra đủ câu hỏi và không có được lời giải thích thỏa đáng để bài viết của họ trở nên dễ hiểu với người đọc. Một số phóng viên bị "lỡm" bởi các nguồn tin, hoặc có khi là những tài liệu khoa học rắc rối. Và hậu quả là phóng viên đó không hỏi được những thông tin mà họ cần: định nghĩa một thuật ngữ, ý nghĩa của một phát hiện, hoặc mức độ thống nhất của giới khoa học về một vấn đề. Trong khi nguồn tin thao thao bất tuyệt, không ít phóng viên cũng gật đầu lia lịa và ra chiều thông hiểu những điều mà nguồn tin nói. Nhiều người rất sợ khi bị coi là không nắm bắt được vấn đề hoặc đưa ra câu hỏi ngớ ngẩn. Nhưng đối với phóng viên, chẳng có câu hỏi nào là ngớ ngẩn cả, chỉ có những câu hỏi không cần thiết mà thôi. Không gì giúp phóng viên hiểu vấn đề tốt hơn là đặt câu hỏi. Bạn có thể thấy xấu hổ khi thừa nhận mình không biết một điều gì đó, nhưng đưa tin cẩu thả còn là điều đáng xấu hổ hơn gấp nhiều lần. Cuốn sách cung cấp nhiểu thủ thuật, từ cách tìm ra ý tưởng cho bài viết đến cách xử lý các con số, đáp ứng mọi nhu cầu cơ bản của một phóng viên. Nhưng điều quan trọng hơn mà người viết hy vọng là nó có thể giúp những phóng viên trẻ vững tin vào nghề và những phóng viên kỳ cựu có thêm được niềm phấn khích. Ai đó có thể lập luận rằng để đưa tin về vấn đề môi trường một cách hiệu quả, phóng viên cần có cơ sở dữ liệu trong máy tính, cần máy fax và các bản tin điện tử. Tôi không nghĩ như thế. Tuy công nghệ hiện đại có thể giúp ích rất nhiều, nhưng không ít phóng viên nổi tiếng không cần tới chúng. Điều kiện tiên quyết duy nhất để đưa tin môi trường thật tốt là phải trở thành một phóng viên giỏi. 11 10 câu hỏi cho phóng viên khi viết một bài về vấn đề môi trường 1. Tôi đã "địa phương hóa" bài viết này để người đọc thấy gần gũi với nó chưa? 2. Tuần này tôi đã bổ sung thêm các nguồn tin mới vào danh sách của mình chưa? 3. Những khía cạnh quan trọng nhất đã được nhấn mạnh chưa và những chi tiết vụn vặt đã được bỏ đi chưa? 4. Cách trình bày của tôi có rõ ràng và chính xác không? 5. Tôi đã chuyển tải được nội dung câu chuyện tới người đọc chưa? 6. Các con số đã được nêu và so sánh đúng chưa? 7. Các thuật ngữ đã được giải thích chưa? 8. Tôi đã hỏi và trả lời đủ các câu hỏi chưa? 9. Tôi đã công bằng với các nguồn tin của mình cũng như chủ đề bài viết chưa? 10. Tôi có thể viết bài tiếp theo về vấn đề này như thế nào? Cách viết tít Tít (đầu đề) cho độc giả biết chuyện gì đã xảy ra và vì sao độc giả phải quan tâm tới nó. Tít là phần độc giả đọc trước tiên. Nếu bạn viết hay, độc giả có thể sẽ tiếp tục đọc bài báo. Nếu bạn viết hỏng, toàn bộ bài báo công phu của bạn sẽ bị bỏ qua. Vì vậy hãy dành nhiều công sức để viết tít. Đừng coi ít là phần phụ cần hoàn thành gấp rút sau khi bạn đã viết xong bài báo. Một tít cần đảm bảo 4 yêu cầu sau: - Trung thực - Hẫp dẫn - Chính xác - Trình bày đẹp Tính trung thực • Tít phải phản ánh trung thực nội dung và sắc thái của câu chuyện và phải phù hợp với ảnh và/hoặc đồ họa kèm bài. • Bài viết về vấn đề gì và mào đầu của bài viết như thế nào? Lấy ý tưởng từ mào đầu (vấn đề chính của câu chuyện) để viết tít nhưng KHÔNG đơn thuần sao chép lại mào đầu. • Đây là một câu chuyện vui, buồn, nghiêm túc hay nhẹ nhàng? Câu chuyện về một cá nhân hay là tin về một chính sách của chính phủ? Đây là tin thời sự hay một bài? Hãy cố gắng viết tít đúng với sắc thái của câu chuyện và tính chất của bài viết. • Nếu có ảnh hoặc đồ họa kèm bài, phải đảm bảo rằng tít phản ánh đúng nội dung ảnh và đồ họa. Điều này đặc biệt đúng trong trường hợp có ảnh kèm bài vì các kết quả nghiên cứu cho thấy hầu hết độc giả sẽ nhìn ảnh trước tiên khi đọc trang báo. Sau đó họ đọc tít và rồi mới bắt đầu đọc bài báo. • Nếu bài có tít phụ thì tít phụ phải phù hợp với tít chính và cùng sắc thái với tít chính, dù nội dung của tít chính và phụ hoàn toàn khác nhau. 12 Tính hấp dẫn • Tít phải thu hút được độc giả, làm họ muốn đọc bài viết, vì vậy hãy dùng ngôn từ sắc sảo và hấp dẫn. • Lựa chọn từ ngữ cho tít là vấn đề đóng vai trò quyết định trong việc thu hút độc giả đọc bài viết đó. Vì số lượng từ dành cho tít không nhiều, phải đảm bảo từng từ đều đáng giá. Khi bạn đọc bài viết, hãy viết ra những từ có thể dùng cho tít. • Vì chỗ trên trang báo dành cho tít rất hạn chế nên phải tiết kiệm từ. Tránh dùng hai từ khi có thể dùng một từ. Các nhà báo cũng thường có xu hướng dùng những từ bóng bảy để gây ấn tượng cho độc giả. Cần tránh dùng từ bóng bảy khi có thể dùng từ đơn giản mà hiệu quả vẫn vậy. Trên thực tế, hầu hết độc giả là những người bình thường và bận rộn, họ muốn đọc ngôn từ đơn giản, dễ hiểu và không phải mất thời gian để nghĩ về chúng. • Tránh dùng các câu sáo rỗng. Nên nhớ độc giả không hề quan tâm tới trình độ sử dụng ngôn ngữ của phóng viên mà họ quan tâm tới bản thân tin tức. • Tránh chơi chữ, vì nó có thể phản tác dụng, đặc biệt đối với các đầu đề tin (đối với bài, hoặc một số phóng sự đặc biệt thì có thể chơi chữ). Nhưng nếu muốn chơi chữ thì phải đảm bảo dùng đúng cách. • Hãy độc đáo khi dùng từ. Có một số từ thường được báo chí sử dụng quá nhiều trong tít. Nên tránh dùng những từ như vậy thì tít sẽ độc đáo hơn. • Nên tránh dùng các từ viết tắt và nhiều dấu chấm, phẩy trong tít vì trông rối mắt và khó hiểu. • Dùng động từ chủ động thay vì bị động. Điều này giúp tít ngắn gọn hơn và mạnh hơn. • Viết đơn giản và đảm bảo rằng tít có nghĩa rõ ràng. Tránh đưa những thông tin phức tạp và các con số không cần thiết vào tít. • Nhờ đồng nghiệp góp ý kiến và nghiêm túc tiếp thu ý kiến của họ. Nếu họ thấy rằng tít bài rất hay nhưng chẳng có nghĩa gì thì nhiều khả năng độc giả cũng cảm thấy như vậy. Tính chính xác • Tít phải chính xác. Chính xác ở đây bao hàm cả về nội dung, chính tả, ngữ pháp… Nếu tít của bài báo sai, độc giả sẽ nghĩ rằng toàn bộ bài báo cũng sai. • Trước hết, phải đảm bảo chắc chắn rằng nội dung của tít là chính xác. Ngày tháng, số liệu, sự kiện… phải chính xác tuyệt đối như thông tin nêu trong bài. • Kiểm tra và kiểm tra lại tất cả, kể cả chính tả, đặc biệt là họ tên. Khi đã viết xong tít và kiểm tra lại mọi thứ cẩn thận, hãy kiểm tra thêm một lần nữa cũng không thừa. Hình thức đẹp • Tít phải vừa vặn với khoảng trống dành cho tít trên trang báo, không được nén hoặc dãn chữ. Tít trông phải đẹp mắt và hợp với các tít khác trên trang báo và các tít phụ. • Cần biết tít của bạn sẽ được dành bao nhiêu chỗ trên trang báo và hãy viết tít vừa vặn với khoảng trống đó. Đừng co hoặc kéo dãn chữ trên tít cho vừa với khoảng trống và phải biết rõ chỗ ngắt dòng là ở đâu (đối với 13 đầu đề dài 2, 3 dòng), vì đôi khi ngắt dòng không đúng từ sẽ làm tít rất khó đọc. • Hãy xem xét tới phần trình bày của bài báo/trang báo, nên làm việc trước với biên tập viên dàn trang để viết tít bài báo của bạn hợp với các đầu đề khác, các đầu đề phụ và ảnh. 8. Viết tin cho đài phát thanh Viết một cái tin 45 giây cho đài phát thanh ư? Nhấc tay một cái là xong. Bài bình luận 5 phút nhé. Hơi mất công nhưng không vấn đề gì! Nhiều người chắc hẳn có suy nghĩ như thế, nhưng thực ra viết bài cho đài phát thanh có lẽ là khó nhất, bởi người nghe chỉ có mỗi một con đường cảm nhận là dùng thính giác. Thường có câu nói rằng "muốn đọc kỹ thì xem báo" chứ không ai bảo nghe đài, xem TV. Quy ngược lại là không thể bệ nguyên xi bài viết cho báo in vào studio mà đọc vì không hiệu quả. Song hình như đó lại là cái cách rất phổ biến hiện nay. Với các bài phóng sự thì nhiều phóng viên phát thanh làm tương đối tốt - xét về văn phong cho báo nói - nhưng các loại tin tức, bình luận thì tiêu chí nhanh và tiện lợi được đặt lên hàng đầu chứ không phải văn phong. Dưới đây là một số điểm nên và không nên để tham khảo khi viết tin bài cho đài phát thanh: Nên 1. Kể chuyện theo trật tự LOGIC. 2. Viết như nói, nói như viết (dùng các câu ngắn. Nếu dùng câu dài thì tiếp ngay sau đó nên là một câu ngắn) 3. Mỗi câu chỉ mang MỘT ý. Chỉ một mà thôi! 4. Dùng thời HIỆN TẠI. 5. Dùng thể CHỦ ĐỘNG. 6. Dùng ngôn từ để vẽ nên bức tranh (Hãy để độc giả tự rút ra kết luận - chỉ kể/mô tả những gì đang diễn ra.) 7. Quý trọng những từ bình thường, giảm bớt những từ bóng bẩy, chơi chữ. 8. Phiên âm rõ các tên riêng nước ngoài, kể cả những tên đã biết rõ. Không nên 1. Không nói những gì không cần. Hãy đi thẳng vào vấn đề. 2. Không viết tắt (ví dụ HLHPNVN, TƯMTTQVN, WB, NATO, IMF, UNDP) 3. Không chất đầy bài bằng các tính từ. 4. Không dùng những lời sáo rỗng. 5. Không dùng biệt ngữ. 6. Tránh ngôn ngữ mơ hồ. Hãy nói cụ thể. 7. Tránh từ đồng nghĩa hoặc các biến thể. Nguyên tắc chung • đừng cố gắng kể cả câu chuyện • tập trung vào từng điểm một • viết bằng ngôn ngữ đối thoại • cụ thể và sử dụng những ngôn từ rõ ràng • dùng các câu văn ở thể chủ động • có mở đầu, thân bài và kết luận • phần đầu hấp dẫn • chú trọng tính đơn giản. 14 8. Không dùng con số dài để tránh đọc nhầm, dùng số chẵn khi có thể (Ví dụ: 1 triệu 200 ngàn hoặc 1,2 triệu thay cho 1.200.000, gần 1.900 tấn thay cho 1.878 tấn) 9. Không viết tắt các đơn vị đo lường (Ví dụ: viết rõ là mét khối thay cho m3, hécta thay cho ha, đôla Ôxtrâylia thay do AUD) 10. Không gửi tin khi chưa thử đọc thành tiếng chính bài viết của mình./. 9. Kỹ năng làm phim tài liệu a. Chọn chủ đề phim. Hãy nghĩ về một chủ đề đơn giản. Bắt đầu bằng một ý tưởng đơn giản và súc tích. Bạn sẽ phát triển thêm ý tưởng này trong quá trình xây dựng phim nhưng ở giai đoạn chọn chủ đề phim, hãy chọn ý tưởng đơn giản. Chủ đề phim sẽ xuất phát từ kinh nghiệm của riêng bạn, từ mục tiêu của dự án và những hoạt động ụ thể liên quan đến các mục tiêu đó. Có thể gợi ý những chủ đề dưới đây: • Những vấn đề bạn tiên đoán rằng sẽ thay đổi trong quá trình thực hiện dự án. • Những nhân vật có thể theo dõi quan sát, họ không xấu hổ ngượng ngùng hoặc không quá quan tâm đến diện mạo của mình. • Bối cảnh quanh các hoạt động của dự án, bối cảnh đó có thể thay đổi ví dụ đường đi vào vùng mà bạn đang làm việc có thể được cải thiện một cách đột ngột. Điều này có thể sẽ làm thay đổi mức độ hiệu quả của các hoạt động của dự án. • Cố gắng chọn những nhân vật độc đáo và không tham gia vào các dự án phát triển khác. • Cố gắng chọn những người nhiệt tình có tâm huyết. b. Nghiên cứu tìm hiểu phim theo chủ đề đã chọn Bắt đầu bằng việc điều tra địa điểm. Đây là một công việc nghiên cứu tìm hiểu giúp bạn quen với địa hình nơi mà bạn sẽ quay phim và đồng thời giúp bạn gặp gỡ và xin phép ý kiến những người mà bạn định quay phim. Mặc dù bạn đã đến nơi đó nhiều lần rồi nhưng bạn vẫn nên đến đó lại một lần nữa nhất là với suy nghĩ rằng bạn có thể sẽ làm quay phim ở đó. Đi tới một địa điểm quen thuộc với suy nghĩ rằng mình có thể sẽ làm phim ở đó sẽ giúp bạn có con mắt nhìn mới lạ về địa điểm này. Khi đi nghiên cứu tìm hiểu bạn cần ghi lại những thông tin sau: • Những chủ đề chính mà bạn quan sát được • Các nhân vật • Những điều bạn cảm thấy chắc chắn sẽ thay đổi trong quá trình làm phim. • Bàn về những vấn đề chưa xảy ra ngay 15 • Những điều bạn biết được qua nói chuyện với mọi người khi đi điều tra địa điểm. • Những hình ảnh bạn nghĩ rằng sẽ có ích. • Những tình huống bạn tiên đoán sẽ xảy ra. • Tìm hiểu những hiệu quả tiêu cực cũng như tích cực có thể có – một bộ phim thể hiện tính phức tạp của tất cả mọi tình huống sẽ có hiệu quả hơn một bộ phim có cách nhìn nhận một cách trung lập vô tư. Không làm phim về một nhân vật hoặc một chủ đề nếu một quyển sách nhỏ quảng cáo hoặc một bản báo cáo dưới hình thức khác thể hiện có hiệu quả hơn. Luôn luôn kiểm tra các tư liệu phim để không làm lại những gì đã có người khác làm. c. Chuẩn bị đề cương phim Bạn không thể bắt đầu một chuyến hành trình mà không có ý thức hoặc không biết mình định đi đâu. Vì thế bạn cần xác định giả thuyết cho phim của mình. Giả thuyết sẽ cho bạn biết đích mà bộ phim của mình muốn đạt tới. Mặc dù giả thuyết này sẽ thay đổi, nhưng nó sẽ giúp định hướng cho bạn. Giả thuyết phim của bạn là chiếc bản đồ đường đi để bạn đưa ra những quyết định. Giả thuyết phim của bạn nên là một ý kiến thể hiện sự hiểu biết sâu sắc về con người - không đơn thuần chỉ hiểu rõ về nhân vật cụ thể trong phim. Ví dụ bộ phim này thực tế là về "con người có thể vượt qua khó khăn như thế nào”, hay bộ phim này thực tế là về các cộng đồng hợp lực cùng nhau như thế nào trước xu thế đảo ngược" hay bộ phim này thực tế là về “sự phấn đấu vươn lên của từng cá nhân để khắc phục khó khăn vất vả” hay bộ phim này thực tế là về “tầm quan trọng của kiến thức dân gian truyền thống”…. Bạn nên thay đổi giả thuyết phim của mình một cách thường xuyên trong quá trình sản xuất phim khi bạn phát hiện ra những thông tin mới hoặc khi tình huống thay đổi. Không được bắt đầu làm một bộ phim mà không hề có giả thuyết. Mặc dù bạn không chắc chắn về giả thuyết đó nhưng bạn vẫn phải có một ý tưởng để định hướng cho mình sẽ phải tìm kiếm cái gì và tại sao. Bạn nên điền vào mẫu đề cương phim sau khi bạn hoàn thành công việc tìm hiểu nghiên cứu của mình. Hãy xem mẫu đề cương phim trong phần phụ lục. 16 d. Viết kịch bản xử lý phim Bản xử lý phim sẽ miêu tả chi tiết khán giả sẽ nhìn thấy và nghe thấy những gì qua màn ảnh. Sử dụng thì hiện tại đơn giản để viết bản xử lý phim dưới dạng tường thuật một câu chuyện ngắn. Không viết những ý định mang tính đạo diễn hoặc triết lý trong bản xử lý phim. Ví dụ: “Trong cảnh mở màn chúng ta sẽ nhìn thấy hai người già đang chặt gỗ. Sau đó chúng ta sẽ nhìn thấy tên phim. Trong cảnh tiếp theo chúng ta sẽ nhìn thấy bà già đi lên đồi và chúng ta nghe thấy tiếng bà ta hát v.v…" Dựa vào những thông tin trong đề cương để làm những việc sau: a. Bố cục lại theo từng trường đoạn một, viết một đoạn cho một trường đoạn. b. Dùng thì hiện tại đơn giản để tường thuật lại những gì sẽ nhìn thấy hoặc nghe thấy trên màn ảnh c. Viết một cách sinh động để người đọc có thể hình dung được những ý tưởng bạn đang có trong đầu. d. Có thể dùng lời nói của nhân vật ở những chỗ nào e. Đừng viết những điều mà bạn nghĩ là không thể thể hiện được hoặc không thể sản xuất trong phim được. e. Các bước khác như quay phim, biên tập, lồng tiếng vv.. do các nhà chuyên môn thực hiện 17 PhÇn 3 CÁC KỸ NĂNG SỬ DỤNG TÀI LIỆU TRUYỀN THÔNG