Đề tài Quá tình giao lưu văn hoá của nền văn minh Chăm Pa

rũ. Apsara Chăm không giống với các Apsara Khơme với vẻ nghiêm trang đế gầy guộc giữa rừng núi, cỏ cây và thần thánh. Trong việc xây dựng các đền tháp, người Chăm cũng có những nét riêng. Các đền tháp Chăm Pa có quy mô không quá lớn, độ xây dựng bằng gạch và vật liệu lấy từ địa phương không hoành tráng, đồ sộ như các đền tháp Ấn Độ và Khơme. * Phaät giaùo So vôùi Aán Ñoä giaùo, phaät giaùo ñöôïc truyeàn vaøo Chaêmpa muoän hôn vaø chòu aûnh höôûng gaén hôn nhöng cuõng coù daáu aán khaù roõ neùt trong lòch söû vaên hoùa cuûa cö daân Chaêmpa. Phaät giaùo ñöôïc ñoaùn ñònh vaøo Chaêmpa khoaûng theá kyû IX trong vöông trieàu Indrapura vôùi kinh ñoâ Ñoàng Döông. Ñoàng Döông ñöôïc coi laø “trung taâm phaät giaùo Chaêmpa”, laø tu vieän quan troïng cuûa phaät giaùo Ñaïi Thöøa ôû Ñoâng Nam AÙ theá kyû thöù IX- X. nhö vaäy toàn taïi ngaén vaø ít aûnh höôûng hôn so vôùi Aán ñoä giaùo vaø Hoài giaùo nhöng phaät giaùo cuõng ghi daáu aán trong lòch söû vaên hoùa cuûa vöông quoác Chaêmpa.. Phật giáo ảnh hưởng vào Chăm pa vào khoảng thế kỷ IV nhưng phải đến thế kỷ IX trở đi, dấu ấn của Phật giáo mới được thể hiện rõ nét trên kiến trúc và điêu khắc. Với sự xuất hiện của một vương triều mới tôn sùng Phật giáo ở phía Bắc Chăm Pa. Một khu kiến trúc loại mới nhất Chăm Pa là tu viện Phật giáo Đồng Dương. Khu kiến trúc này có những đặc điểm riêng và hình thành nên một phong cách nghệ thuật mang đậm tính chất Phật giáo. Về điêu khắc, các hiện vật thu được ở khu phế tích Đồng Dương là các pho tượng phật bằng đồng phát hiện năm 1978 và nhiều các pho tượng Phật và các vị La Hán… Các tháp, đền Chăm Pa như PoNagar ở Nha Trang, Khánh Hoà. Là một đề thờ quan trọng bậc nhất của người Chăm trong lịch sử. Trong tháp trung tâm của tháp này còn có pho tượng đá thể hiện Mẹ sứ sở ngồi trên bệ cao. Sự tồn tại của khu đền tháp này là sản phẩm đặc sắc của tính mẫu hệ trong văn hoá Chăm Pa. Điêu khắc Những tác phẩm điêu khắc Chăm Pa vào buổi đầu tuy không nhiều và tập trung, nhưng lại có diện phân bố rộng và thể hiện những tinh thần tôn giáo khác nhau. Ngoài ra, chúng lại mang những nét đặc trưng rời rạc chứ không thống nhất. Tuy nhiên, có thể thấy một điều rõ rang là điêu khắc Chăm Pa trước thế kỷ VII gần gũi một cách kỳ lạ với truyền thống nghệ thuật Amaravati của Ấn Độ, chỉ từ nửa thập niên thứ 2 của thế kỷ VII (tức là dưới triều vua Prakasadharma Vikrantavarman I) thì nền nghệ thuật điêu khắc Chăm mới bộc lộ những cá tính riêng biệt của mình. Điêu khắc Chăm Pa có lúc hướng tới cái đẹp cổ điển của nghệ thuật Ấn Độ nhưng xu thế chung của nền điêu khắc này là bứt khỏi khiếu thẩm mỹ tả thực cổ điển của Ấn Độ. Do vị trí địa lý và hoàn cảnh lịch sử, nền nghệ thuật cổ Chăm Pa luôn chịu tác động rất mạnh của những ảnh hưởng từ bên ngoài tới. Chính những tác động từ bên ngoài vào đã trở thành những động lực quan trọng để tạo ra những nấc thang lớn trong lịch sử điêu khắc Chăm pa: Ảnh hưởng của Ấn Độ ở giai đoạn trước thế kỷ thứ VII; Ảnh hưởng của Chân Lạp trong phong cách Mỹ Sơn E1; Ảnh hưởng của Java trong phong cách Trà Kiệu; Ảnh hưởng của nghệ thuật Ăngko trong phong cách Tháp Mắm…hầu như mỗi khi một ảnh hưởng nào đó từ bên ngoài tác động mạnh vào là ở Chăm Pa lại xuất hiện một phong cách đieu khắc mới. Thế nhưng, các chuẩn mực từ bên ngoài vào đều bị phá vỡ rất nhanh hoặc bị nhập chung vào các truyền thống điêu khắc riêng của Chăm. Đặc trưng lớn nhất và chung nhất cho điêu khắc cổ Chăm Pa là là xu thế hướng tới tượng tròn của hầu như tất cả những hình chạm khắc dưới dạng phù điêu. Có thể chính vì điều này khiến cho điêu khắc Chăm Pa không rạo rực, sôi động như phù điêu Khơme vốn có thể nói là rất nông và dùng nét là chính; không sinh động và hiện thực như phù điêu của nghệ thuật nổi Java. Điêu khắc Chăm Pa mang tính của nền nghệ thuật ấn tượng nhiều hơn là tả thực. Tính ấn tượng có thể nói là đặc điểm lớn thứ hai tạo nên vể đẹp độc đáo của nghệ thuật điêu khắc cổ Chăm Pa. Các kiến trúc được xếp vào phong cách Đông Dương là những đền tháp được xây dựng vào cuối thế kỷ IX và một số kiến trúc ở Mỹ Sơn với các ký hiệu A10, B4, C7…Phong cách Đông Dương chủ yếu là các kiến trúc mang tính Phật giáo, các bảo tháp…Ngoài ra cũng còn một số đền tháp thờ cá thần Ấn Giáo. Đây là thời kỳ Phật giáo chiếm ưu thế nhưng không loại trừ hoàn toàn Balamôn giáo và các tôn giáo khác. Cái đẹp của phong cách Đông Dương chính là sự cực đoan thái quá trên nẻo đường tìm về với bản sắc văn hoá dân tộc Chăm và sự loại bỏ dần những ảnh huởng của Ấn Độ cũng như nhiều yếu tố bên ngoài khác tác động vào. Chữ viết Người Chăm Pa sử dụng chữ viết từ rất sớm. Theo một tài liệu: Năm 340, vua Phạm Văn đưa đồ cống sang nhà Tấn và kèm theo một bức thư viết bằng chữ Mandi đến chữ Hồ Mandi đến dạng chữ Phạn cổ. Trên bia Võ Cạnh (Nha Trang) đã được tìm thấy là khắc chữ này (chữ Ấn Độ cũ). Chữ Phạn trở thành một phương tiện ghi chép chính thống trong suốt thời gian tồn tại của vương quốc Chăm Pa. Trên cơ sở chữ Phạn, người Chăm Pa đã sáng tạo ra chữ viết của riêng của mình. Chữ viết Chăm Pa gồm có 16 nguyên âm, 31 phụ âm, 32 dấu âm sắc đến chữ Phạn cổ. Bia khắc chữ Chăm Pa cổ đầu tiên ghi bằng chữ địa phương của Đông Nam Á. Xuất hiện lần đầu tiên tên văn minh Đông Yên Châu thế kỷ IV. Cũng như nhiều nước khác trong khu vực Đông Nam Á, người Chăm Pa đã sớm tiếp thu hệ thống văn tự cổ Ấn Độ để sáng tạo ra chữ viết của chính mình. Chăm pa là quốc gia có chữ viết sớm nhất ở Đông Nam Á. Do chịu ảnh hưởng sâu sắc của văng hoá Ấn Độ nên vua chúa Chăm Pa thường dùng chữ Phạn để bày tỏ ý tưởng riêng của mình (tiếp thu từ những thế kỷ đầu sau công nguyên) chữ Chăm có 65 ký hiệu, tong đó có 41 chữ cái (6 nguyên âm và 35 phụ âm) và 24 chân chữ bắt nguồn tùe hệ thống chữ thảo của Ấn Độ. Người Chăm đã dùng một số kiểu chữ Ấn Độ để viết thành chữ của mình: Chữ Akhar Klanmưng (chữ con nhện) Kiểu Akhar ator (chữ treo) Kiểu Akhar thrah (chữ thảo) đây là loại chữ phổ biến hơn cả Hiện nay, chữ thảo là loại chữ mà cho đến nay người Chăm vẫn còn sử dụng. Văn học Cũng như nền văn hoá Việt Nam, văn học Chăm Pa bao gồm văn học truyền khẩu và văn học thành văn. Đó là ca dao, tục ngữ, sử thi Chăm, truyện cổ Chăm, trường ca trữ tình Chăm, trường ca thế sự Chăm, gia huấn và triết lý Chăm, Dammưy, những bài ca cúng tế, ma thuật… Sử thi-trường ca tôn giáo mang đậm triết lý Balamôn và Hồi giáo Thơ triết lý Chăm Những câu truyện tình ngang trái, bi thảm bởi tôn giáo Balamôn vfa Hồi giáo. Các tác phẩm văn học viết ra đời từ khi hình thành chữ viết Chăm nhằm ca ngợi con người và đất nước Chăm Pa, ca ngợi công đức các vị vua, các bậc đế vương, các chiến công quân sự. Âm nhạc và múa Đối với người Chăm âm nhạc có vai trò quan trọng, nhất là đối với lễ nghi và lẽ hội mang tính tôn giáo. Ảnh hưởng âm nhạc và múa Ấn Độ có tác động một cách mạnh mẽ đến vương quốc Chăm Pa. Hầu như các nhạc cụ có mặt trên các hình chạm khắc của Chăm Pa đều là những nhạc cụ truyền thống của Ấn Độ: đàn vina, trống mriđang,trống mađđlam, chela… Ảnh hưởng của Ấn Độ đối với vũ đạo Chăm Pa không chỉ ở tư thế, động tác và vũ điệu mà còn cả về quan điểm thẩm mỹ về cái đẹp của cơ thể con người. Cũng như Ấn Độ trong khi múa, các vũ nữ Chăm Pa bao giờ cũng phô diễn vẻ đẹp kiều diễm của cơ thể. Hầu như các vũ nữ Chăm pa đều để mình trần khi múa. Những đồ trang sức, những tà áo mỏng trong suốt chỉ có vai trò phụ trợ cho động tác múa. Có thể nghệ thuật Ấn Độ mang tính nhà nghề cao nên hiện nay trong nghệ thuật múa hiện đại của người Chăm, chúng ta rất ít thấy những ảnh xạ của truyền thống Ấn Độ. Thế nhưng, dịp tổ chức múa vào những dịp cúng tế các thần trên tháp, tính chức năng và biểu tượng của những điệu múa…có thể là những gì còn lại của truyền thống Ấn Độ xưa trong nghệ thuật múa hiện đại của người Chăm. Có thể nói nghệ thuật múa của người Chăm hiện nay là một trong những loại hình văn hoá nghệ thuật thuộc vào loại đặc sắc nhất của nước Việt Nam. Loại hình này rất thu hút được sự chú ý của khách trong nước lẫn nước ngoài. Không chỉ chúng tiếp thu loại hình nghệ thuật này từ Ấn Độ sang mà ngoài ra chúng còn được sự sáng tạo, hoà trộn của những người Chăm Việt, biến chúng thành cái riêng của mình. Đây là loại hình nghệ thuật cần phải được phát huy trong thời gian sắp tới. Giao lưu với Khơme Có thể thấy nhiều đền tháp Chăm Pa có yếu tố nghệ thuật ảnh hưởng từ nghệ thuật Khơme, ở cả hai giai đoạn: tiền Ăng co và Ăng co. Thậm chí, ngày ngày nay cũng có nhiều ngôi đền tháp Chăm Pa với các tên gọi như “Tháp Khơme”, “Tháp Chăm phong cách tiền Khơme. Những ảnh hưởng của Khơme thể hiện sâu đậm qua những kiến trúc ở Bình Định (Tháp đôi Hùng Thạch và tháp Dương Long-đều xây dựng từ vật liệu bằng đá, gạch). Hình tượng rắn Naga đây là loại rắn tượng trưng cho thần Siva- bao hàm ý nghĩa huỷ diệt và tái sinh. Do hoàn cảnh lịch sử vào khoảng thế kỷ XII, XIII đã sảy ra nhiều cuộc chiến tranh giữa Chăm Pa với vương quốc Ăngkor của người Khơme và người Chăm Pa từng bị Ăngkor xâm chiếm. Người Khơme vốn có tính bản địa thờ rắn nên có lẽ hình tượng này vốn đã hiện diện trong văn hoá Khơme trước khi chịu ảnh hưởng của văn hoá Ấn Độ. Ở Chăm Pa, tháp Dương Long là đền tháp chịu ảnh hưởng của văn hoá Khơme rõ rệt nhất. Rắn Nagar được chạm khắc chi li, cầu kỳ, đa dạng, trang trí khá đậm đặc từ xung quanh chân lên đến cửa giả, cửa chính các ô khám và viền xung quanh các tầng mái được thể hiện bằng nhiều kích cỡ, bố cục khác nhau. Có rắn 5 đầu, rắn 3 đầu, rắn 1 đầu…Hàng ngàn đá chạm thu được ở tháp Dương Long. Có thể nói rắn Nagar tháp Dương Long là một hiện tượng đặc biệt trong điêu khắc cổ Chăm Pa, nói lên quá trình giao lưu, tiếp biến văn hoá giữa người Chăm, người Ấn Độ và người Khơme. Söï aûnh höôûng vaên hoùa Hoài Giaùo Hồi giáo được du nhập vào Chăm pa qua những con đường giao lưu quốc tế vì Đông Nam Á là nơi hội tụ của nhiều nền văn hoá khác nhau, tạo cho cư dân ở đây một truyền thống dung hoà các nền văn hoá trong đó tôn giáo (hồi giáo) được thể hiện rất rõ nét. Thoạt đầu, Hồi giáo đến với người Chăm bằng sự hiện diện của một cộng đồng Hồi giáo gốc Trung Đông ngay trên đất Chăm Pa. Nhưng người Chăm đã chắc chắn không chỉ tiếp xúc với Hồi giáo ngay tại quê hương của họ qua những thương nhân Hồi giáo. Bởi vì cộng đồng Hồi giáo người nước ngoài do những điều kiện không thuận lợi ở Cham Pa lúc bấy giờ đã khuếch trương công việc làm ăn lúc bấy giờ của mình một cách mạnh mẽ và vững chắc. Đó cũng là lý do mà họ không truyền bá đức tin Hồi giáo một cách tích cực được. Trong những thế kỷ từ XII-XVI, người Chăm đã có hoạt động hàng hải khá phát triển.Chính bằng những con đường hang hải họ đã tiếp xúc với Indônesia, Malaisia, Malcca…mà từ thế kỷ thứ XII, ở những nơi này, Hồi giáo đã giữ vai trò ưu thế. Đây có lẽ là con đường chủ yếu để người Chăm tiếp nhận Hồi giáo. Đến giữa thế kỷ XVII, Chăm Pa đã được Hồi giáo hoá, đây là giai đoạn cực kỳ khó khăn của người Chăm Pa. Balamôn giáo gày càng suy giảm và một bộ phận dân chúng đã tin vào đức tin mà thiên sứ Mohamet đã truyền giảng. Đạo Bani là một biến thái địa phương của Hồi giáo ở người Chăm tại Việt Nam (đặc biệt là người Chăm ở vùng Thuận Hải). Tín đồ đạo Bani tạo thành một cộng đồng Hồi giáo địa phương của người Chăm tại Việt Nam và chỉ tập trung ở vùng Thuận Hải, có sinh hoạt tôn giáo độc lập với cộng đồng Islam của người Chăm ở Nam Bộ cũng như cộng đồng Hồi giáo thế giới. Họ tuân thủ giáo lý Hồi giáo theo một cách riêng, trong đó hoàn toàn có những điểm xa lạ với Hồi giáo chính thống. Theo yù kieán cuûa nhieàu nhaø nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc thì Hoài Giaùo ñaõ toàn taïi ôû Chaêmpa döôùi thôøi nhaø Toáng tö theá kæ X vaø ñeán giöõa theá kæ XVII, Chaêmpa ñaõ ñöôïc Hoài Giaùo hoùa. Chính nhöõng hoaït ñoäng buoân baùn cuûa caùc thöông nhaân Hoài Giaùo ôû vöông quoác Chaêmpa maø vöông quoác naøy laïi ñöôïc tieáp caän vôùi moät neàn vaên hoùa môùi. Khi du nhaäp vaøo Chaêmpa, do hai con ñöôøng truyeàn baù khaùc nhau maø Hoài Giaùo ñöôïc chia thaønh hai boä phaän. Ngöôøi Chaêmpa theo ñaïo Hoài ôû Ninh Thuaän, Bình Thuaän ngaøy nay goïi laø Chaêm Baøni ( Hoài Giaùo cuõ), coøn nhöõng ngöôøi Chaêmpa theo ñaïo Hoài ôû Nam Boä goïi laø Chaêm Islam ( Hoài Giaùo môùi). Hai boâ phaän naøy thöïc hieän giaùo luaät raát khaùc nhau vaø sinh hoaït toân giaùo cuõng khaùc nhau. Trong khi coäng ñoàng Hoài Giaùo cuûa ngöôøi daân Chaêm Islam ôû Nam Boä coù ñöôïc tính chính thoáng hôn, hoï vaãn thöïc hieän giaùo luaät vaø sinh hoaït toân giaùo moät caùch nghieâm tuùc cuûa moät tín ñoà Hoài giaùo. Hoï theo cheá ñoâï phuï heä vaø Hoài Giaùo chi phoái saâu saéc moïi maët trong ñôøi soáng kinh teá, vaên hoùa xaõ hoäi … cuûa hoï. Khaùc vôùi Chaêm Islam ôû Nam boä, Chaêm Baøni ôû Ninh Thuaän, Bình Thuaän laø moät thöù Hoài Giaùo bieán theå, khi du nhaäp vaøo ñaõ ñöôïc ngöôøi daân Chaêmpa hoùa raát nhieàu. Tuy cuõng coù thaùnh ñöôøng, coù thaùng aên chay, coù Teát rieâng, kieâng aên thòt heo, cheát thì choân chöù khoâng thieâu… nhöng hoï laïi tuaân thuû taát nghieâm ngaët luaät leä cuûa cö daân maãu heä ñieàu naøy laø traùi vôùi luaät Hoài giaùo chính thoáng vaø ñöa caû toân giaùo khaùc hoøa quyeän vaøo Hoài Giaùo taïo ra tính phi Hoài Giaùo raát rieâng cuûa coäng ñoàng theo ñaïo Hoài ôû Chaêmpa so vôùi coäng ñoàng Hoài giaùo treân theá giôùi. Ngoâi thaùnh ñöôøng ( thangmögik) cuûa Chaêm Baøni ngoaøi chöùc naêng toân giaùo coøn laø nôi hoäi hoïp cuûa caùc tu só vaø caùc nhaân só ñeå baøn baïc nhöõng vieäc heä troïng cuûa Palay ( laøng). Khaùc vôùi coäng ñoàng Hoài Giaùo treân theá giôùi Chaêm Baøni quan nieäm vieäc thöïc hieän giaùo luaät Hoài Giaùo laø boån phaän cuûa taàng lôùp tu só coøn tín ñoà khoâng ñöôïc bình ñaúng trong vieäc hoïc, ñoïc kinh Coran. Do ñoù ñaõ taïo ra taàng lôùp tu só chuyeân nghieäp trong coäng ñoàng Chaêm Baøni. Ôû Chaêm Baøni, khoâng chæ coù moät ñaáng Ala duy nhaát maø coøn coù thaàn möa, thaàn nuùi, thaàn bieån trong vaên hoùa baûn ñòa vôùi söï duy trì moät heä thoáng tín ngöôõng daân gian coù söï ñan xen cuûa Balamon giaùo trong caùc leã hoäi. Trong caùc nghi leã noâng nghieäp ngoaøi caùc tu só coøn coù caùc thaày char tham gia. So vôùi caùc taäp tuïc Hoài Giaùo treân theá giôùi, Chaêm Baøni coù söï khaùc bieät nhaát ñònh. Tröôùc nhaát laø leã “ caét bao quy ñaàu” (kho tan) ñöôïc ngöôøi Chaêm Baøni ñoåi thaønh leã “ Kathar” cho caùc thieáu nieân nam 15 tuoåi vaø leã “karôh” cho caùc thieáu nöõ ôû tuoåi daäy thì. Neáu leã “caét ra quy ñaàu” cho nam thieáu nieân ñöôïc coi laø phong tuïc quan troïng trong xaõ hoäi Hoài Giaùo chính thoáng thì leã “ Kathar” cuûa Chaêm Baø Ni chæ mang tính töôïng tröng coøn leã “ karôh” môùi laø quan troïng troïng xaõ hoäi theo cheá ñoä maãu heä. Trong leã cöôùi, neáu ôû hoài giaùo chính thoáng ngöôøi ñaøn oâng coù vò trí ñoäc toân thì ôû Chaêm Baøni ngöôøi con gaùi laïi chuû ñoäng trong cöôùi xin laø ngöôøi quyeát ñònh moïi coâng vieäc heä troïng trong gia ñình. Trong tang leã, ngoaøi caùc nghi leã thöïc hieän ñôn giaõn cuûa taäp tuïc hoài giaùo coøn theå hieän ôû ñoù khaù roõ neùt tián ngöôõng daân gian (laøm pheùp môû ñöôøng xuoáng aâm phuû, hình thöùc göûi leã vaät nhôø ngöôøi cheát mang hoä xuoáng aâm phuû cho ngöôøi thaân). Coù theå noùi raèng tuy Hoài giaùo ñaõ aûnh höôûng raát ñaäm neùt trong vaên hoùa Chaêmpa vaø ngöôøi Chaêmpa vaãn töï goïi mình laø tín ñoà Hoài giaùo. Nhöng chính trong quaù trình giao löu tieáp bieán ñoù ngöôøi Chaêm Baø ni vôùi nhöõng yeáu toá tín ngöôõng daân gian, moät xaõ hoäi theo cheá ñoäï maãu heä ñaäm neùt vaø caû söï aûnh höôûng cuûa Balamoân ñaõ daàn baûn ñòa hoùa.Hoài giaùo moät thöù toân giaùo ñöôïc coi laø raát cöïc ñoan treân theá giôùi vôùi nhöõng giaùo luaät heát söùc haø khaéc nhöng khi vaøo Chaêm ñaõ ñöôïc dung hoøa vaøo caùc yeáu toá daân gian vaø trôû thaønh moät thöù toân giaùo raát hieàn, taïo ra neùt rieâng bieät, moät baûn saéc rieâng cuûa ñaïo Hoài ôû Chaêm Baøni so vôùi coäng ñoøng Hoài giaùo treân theá giôùi vaø Hoài giaùo cuûa ngöôøi Chaêm Islam ôû Nam Boä. Hoài giaùo Chaêm Baøni ñöôïc coi laø moät bieán theå ñòa phöông cuûa Hoài giaùo cuûa ngöôøi Chaêmpa taïi Vieät nam . Tóm lại : Đạo Hồi du nhập vào Chăm Pa qua các nhà tuyền bá Ả rập vào khoảng thế kỷ X. Hiện nay, trong cộng đồng người Chăm có hai khối Chăm Islam cũ và Islam mới. Islam cũ là sự hội nhập của Hồi giáo cùng với các tôn giáo, tín ngưỡng bản địa, tạo thành Đạo Hồi Bà Ni. Chăm Bà Ni còn pha tạp nhiều tập quán, tín ngưỡng cổ xưa của Balamôn, Ấn giáo, tập tục Mẫu hệ của bản địa. Họ đặc Môhamet ngang hàng với nữ thần coi Alla và Mohamet là một. Các giáo luật của Islam được vận dụng khá phngs khoáng, linh hoạt, tôn giáo khá tự do, không có tổ chức giáo hội chung, không liên hệ với tôn giáo Islam bên ngoài, không sử dụng tiếng Ả rập, chuyển thể kinh Koran thành văn vần bằng tiếng Chăm để đọc trong buổi lễ. Dấu vết của đẳng cấp thêo tư tưởng Balamon rất rõ. Ảnh hưởng tập tục mẫu hệ, đề cao nữ thần, đề cao vai trò của người phụ nữ.Phụ nữ có vị trí đặc biệt trong gia đình và trong xã hội, ra đường không phải che mặt, chủ động trong hôn nhân, hỏi chồng, chọn chồng. Đời sống xã hội Thế kỷ XVII là thế kỷ có nhiều biến động và biến chuyển trong khu vực. Năm 1642 một nhóm người Chăm và Mã Lai theo Hồi giáo ở Campuchia cùng với người Hà Lan tham gia một vụ chính biến cung đình ở vương quốc này. Năm 1688, một nhóm người Chăm Hồi khác cũng tham gia một vụ bạo loạn ở Authaya (hạ lưu chao Rraya). Thời gian này, đã hìnhd thành một số Hồi quốc (Sultanat) ở Đông Nam Á như Malacca, Johor…(ở bán đảo Malaisia). Chính những người Chăm này đã lập nên thương điếm Chăm ở Malacca. Từ năm 1607, người Bồ Đào Nha xâm chiếm Johor, vua Chăm đã phái một lực lượng hải thuyền sang ứng cứu, Việc buôn bán và nền kinh tế của các quốc gia và cộng đồng Hồi giáo ở Đông Nam Á có vẻ khởi sắc và hoạt động nhộn nhịp. 1.4 Văn hóa Chăm Pa trong mối giao lưu với Đại Việt Trong lòch söû vaên hoùa Chaêmpa vaø Ñaïi Vieät coù nhöõng moái quan heä giao löu laâu ñôøi, gaén boù haøo hôïp saâu saéc, maät thieát. Trong thôøi kì lòch söû döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc cuûa hai daân toäc , cö daân Ñaïi Vieät vaø cö daân cuûa vöông quoác Chaêmpa cuõng coù nhieàu moái quan heä trong ñaáu tranh chinh phuïc thieân nhieân vaø choáng ngoaïi xaâm. Trong boái caûnh lòch söû ñoù moái quan heä vaên hoùa Chaêmpa- Ñaïi Vieät theå hieän roõ treân nhieàu lónh vöïc. Trong daïng thöùc vaên hoùa vaät chaát töø nhaø ôû, coâng cuï saûn xuaát ( nhaát laø chieác caøy) ñeán thöùc aên( noåi baät laø caùc loaïi baùnh nhö baùnh teùt, baùnh tröng…) ñeàu coù söï vay möôïn laãn nhau giöõa hai daân toäc. Trong lónh vöïc sinh hoaït vaên hoùa, tinh thaàn nhaát laø aâm nhaïc truyeàn thoáng vaø vaên hoùa daân gian moái quan heä naøy theå hieän khaù roõ. Coù nhieàu nhaïc cuï cuûa hai daân toäc gioáng nhau nhö: troáng, keøn, ñaøn… ñeán caùc baøi haùt giao duyeân cuûa ngöôøi Chaêm raát gaàn vôùi ngöôøi Vieät cuøng naèm treân daûi ñaát mieàn Trung ngaøy nay. Chuyeän keå daân gian Chaêm- Vieät cuõng coù nhöõng ñieåm gioáng nhau veà chuû ñeà, caáu truùc, hình töôïng vaø yù nghóa. Ngöôøi Vieät vaø ngöøôi Chaêm ñeàu coù truyeän Soï Döøa vôùi noäi dung gaàn thoáng nhaát. Ngöôøi Chaêm coù truyeän Ranayama, ngöôøi Vieät coù Daï Xoa Vöông, ngöôøi Chaêm keå veà söï tích PoâInöNögar, ngöôøi Vieät coù chuyeän Baø Thieân Yana( ñoù laø bieán theå cuûa thaàn thoaïi poâinönögar)…Ñoù laø keát quaû cuûa söï giao löu trao ñoåi, boài ñaép hoøa hôïp vaên hoùa moät caùch thaân aùi gaén boù giöõa hai daân toäc Ñaïi Vieät vaø Chaêmpa. 1.5 Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc Chuùng ta cuõng bieát trong quaù trình lòch söû cuûa vöông quoác Chaêmpa , tuy cho tôùi ngaøy nay chung ta khoâng coù nhieàu taøi lieäu ñeå chöùng minh laø neàn vaên hoùa Chaêmpa vaø vaên hoùa Trung Quoác coù söï giao löu tieáp bieán vaên hoùa cuûa nhau, nhöng chung ta caàn phaûi bieát Champa laø moät nöôùc chö haàu cuûa Trung Quoác , neân vieäc phaûi ñi xöù cho Trung quoác laø ñieàu taát yeáu. Trong quaù trình ñoù thì Chaêmpa cuõng ít nhieàu bò aûnh höôûng töø neàn vaên hoaê Trung Quoác: phaät giaùo cuõng coù theå vaøo Chaêmpa töø Trung Quoác vaø caû Aán Ñoä , beân caïnh ñoù laø nhöõng phong tuïc trong cung ñình….cuõng ñaõ aûnh höôûng ít nhieàu vaøo vaên hoùa cung ñình cuûa ngöôøi daân Chaêm. Xu hướng phân ly, hoà nhập, tiếp biến văn hoá của cư dân Chăm Pa Mỗi tộc người đều hình thành và phát triển trên một lãnh thổ với những điều kiện địa lý tự nhiên nhất định. Chính điều kiện tự nhiên nơi tộc người đó sinh sống chi phối và ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của tộc người đó. Được thể hiện qua yếu tố vật chất, tinh thần và văn hoá xã hội. Trong một môi trường cụ thể mỗi tộc người đều sáng tạo cho mình một phức hợp văn hoá có bản sắc riêng, nhờ bản sắc mà tộc người đó tồn tại như một chủ thể riêng biệt, không hoà tan vào tộc người khác. Trong xã hội nguyên thuỷ xu hướng phát triển chủ yếu của tộc người là phân ly mà nguyên nhân chủ yếu là do khánh kiệt nguồn thức ăn nơi cư trú. Do tăng dân số tự nhiên và do xung đột các tộc người. Nhưng sau này, do dân số ngày càng tăng, đặc biệt là do sự phát triển của sức sản xuất xã hội làm cho hoạt động kinh tế của cộng đồng cư dân ngày một phong phú và đa dạng, tăng cường mối quan hệ giao lưu buôn bán. Do vậy không gian sinh tồn trước đây tở nên chật hẹp và nhu cầu mở rộng lãnh thổ cũng như giao tiếp với thế giới bên ngoài ngày một tăng. Xã hội có giai cấp khuynh hướng phát triển chủ yếu là quá trình tộc người quy tụ. Thay thế khuynh hướng phân ly phản ánh sự phát triển tất yếu của lịch sử nhân loại. Nhưng không phải nơi nào cũng xảy ra quá trình quy tụ mà chỉ những nơi có điều kiện thuận lợi. Dưới tác động của qúa trình di dân. Đó là quá trình vừa mang tính lịch sử vừa mang tính xa hội, là quá tình phân ly. Dẫn đến xen kẽ nhau giữa các tộc người khác nhau nên xảy ra quá trình giao lưu văn hoá. Tôn giáo có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình thống nhất và quy tụ tộc người. Sự gần gũi tôn giáo khiến cho quá trình này xảy ra nhanh hơn, thuận lợi hơn. Sự khác biệt về tôn giáo làm cho quá trình thống nhất tộc người xảy ra khó khăn hơn. Nhất là khi điều kiện khách quan không thuận lợi. Nhưng quá trình phân ly tộc người chủ yếu sảy ra thời nguyên thuỷ. Sự phân ly tộc người làm cho vùng lãnh thổ không có người sinh sống thu hẹp lại. Nguyên nhân di dân: khi xã hội có giai cấp ra đời thì xu hướng thống nhất dân tộc là chủ đạo. Xu hướng này phản ánh quá trình đi lên của các dân tộc. Ví dụ: người Chăm Balamôn và Chăm Bani Bình Thuận và Ninh Thuận và người Chăm Nam Bộ trước đây là một cộng đồng thống nhất người Chăm. Họ có nguồn gốc, tiếng nói, một nền văn hoá. Nhưng do biến thiên lịch sử, nên một bộ phận người Chăm di cư sang Mã lai, Campuchia vào thế kỷ XVII-XVIII và định cư ở Châu Đốc thế kỷ XIX. Ở Campuchia họ tiếp xúc với người Mã lai, Ấn Độ và Khơme và đặc biệt tiếp nhận người Islam, một yếu tố văn hoá khác văn hoá truyền thống. Nếu đi tìm nguyên nhân làm cho quá trình thống nhất tộc người Chăm ở Việt Nam sảy ra chậm chạp thì tôn giáo là nguyên nhân đầu tiên và quan trọng nhất. Sự khác biệt tôn giáo là nguyên nhân chính làm cản trở quá trình xích lại gần nhau của các dân tộc. * Văn hoá Chăm nhìn từ khía cạnh tôn giáo Người Chăm là một tộc người sinh sống lâu đời trên lãnh thổ Việt Nam ngày nay. Nếu căn cứ địa bàn cư trú thường phân thành hai bộ phận: người Chăm cư trú miền Trung và người Chăm cư trú Nam Bộ. Nếu căn cứ tôn giáo thì có ba nhóm: Chăm Balamon, nhóm Chăm Bani và Chăm Islam. Phật giáo và Balamon cùng du nhập vào xã hội Chăm khoảng những thế kỷ đầu công nguyên. Trong giai đoạn đầu Phật giáo ảnh hưởng lớn đến nhân dân. Nhưng Balamon chủ yếu trong gia đình. Ngày nay người Chăm không theo Phật giáo. Dần dần Balamon chiếm vị trí độc tôn chi phối đời sống mọi mặt người Chăm. Nhưng Balamon giáo cũng đã được cải biên đi cho thích hợp với nền văn hoá truyền thống người Chăm đó là một quá trình tiếp biến. Sự xuất hiện của đạo Islam trong xã hội Chăm làm thay đổi căn bản những nét văn hoá truyền thốngcủa một bộ phận người Chăm. Khoảng giữa thế kỷ X đã có một số người ngoại quốc theo Islam đến làm ăn buôn bán, có thể thoạt đầu người Chăm cho phép những người theo đạo Islam được sinh sống ngay trên quê hương của họ. Nhưng chưa theo đạo Islam. Dần dần quá trình tiếp xúc tộc người và quá trình giao lưu văn hoá, một bộ phận người Chăm chuyển sang tôn giáo mới. Đó là sự tiếp biến của người Chăm. Tôn giáo là một hiện tượng xã hội nhưng đồng thời là một hiện tượng văn hoá. Cho nên khi một tôn giáo du nhập vào một xã hội của tộc người đó đang hiện diện của một tôn giáo khác. Đạo Islam khi du nhập vào xã hội người Chăm vốn đã gặp phải sự phản ứng mạnh mẽ của đạo Balamon vốn đã có ảnh hưởng sâu rộng, chi phối mọi khía cạnh đời sống người Chăm. Để rồi dẫn đến Balamon không mất ảnh hưởng nhưng lại xuất hiện thêm một cộng đồng Bani. Đó là một cộng đồng theo đạo Islam được tiếp biến rất mạnh mẽ của văn hoá truyền thống Chăm ở Việt Nam (chủ yếu là Ninh Thuận và Bình Thuận) tuân thủ giáo lý Islam theo một cách riêng. Cộng đồng người Chăm cư trú Nam Bộ lại tiếp nhận một kiểu khác rời bỏ quê hương sang Indonesia, Malaisia, do sinh sống xa quê hương lại tiế