Đề tài Quan điểm và các giải pháp đẩy mạnh cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước trong thời gian tới

ªu cña giai ®o¹n nµy lµ thö nghiÖm CPH ë mét sè DNNN ®Ó rót ra kinh nghiÖm vµ më réng diÖn CPH sau nµy . §èi t­îng CPH lµ c¸c DNNN kinh doanh trong c¸c nghµnh th«ng dông: n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp dÞch vô. Ph­¬ng thøc tiÕn hµnh: chuyÓn mét phÇn së h÷u Nhµ n­íc d­íi d¹ng b¸n cæ phÇn DNNN sang së h÷u t­ nh©n.Sau ®ã, doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo luËt c«ng ty. b/ Nh÷ng nhËn ®Þnh chung: D­êng nh­ chÝnh s¸ch CPH cßn thËn träng nªn míi CPH ®­îc c¸c DNNN cã quy m« nhá. C¸c DNNN ®· CPH tÝnh ®Õn 31/12/1995 TT Tªn doanh nghiÖp Ngµy CPH Tæng vèn (triÖu ®ång) C¬ cÊu vèn(%) NN CNVC Cæ ®«ng ngoµi 1 §¹i lý Liªn hiÖp vËn chuyÓn 01/07/93 6200 18 33.1 48.9 2 C¬ ®iÖn l¹nh Tp Hå ChÝ Minh 1/10/ /93 16000 30 50 20 3 GiÇy HiÖp An 1/10/93 6769 30 50 20 4 ChÕ biÕn hµng XK Long An 1/7/95 3540 30.2 48.6 21.2 5 C«ng ty chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc 1/7/95 7912 30 50 20 Nguån: Ban chØ ®¹o Trung ­¬ng ®æi míi doanh nghiÖp Qua b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy giai ®o¹n thÝ ®iÓm ë ViÖt Nam ch­a cã sù tham gia cña thÓ nh©n hoÆc ph¸p nh©n n­íc ngoµi.Sau khi CPH, c¸c doanh nghiÖp vÉn gi÷ ®­îc æn ®Þnh vµ cã chiÒu h­íng ph¸t triÓn tèt.Sù ph¸t triÓn ®ã ®­îc biÓu hiÖn ë viÖc t¨ng lao ®éng, t¨ng doanh thu ®iÓn h×nh lµ: @ C«ng ty cæ phÇn §¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn sau 3 n¨m thùc hiÖn CPH : ã Tæng sè lao ®éng n¨m 1993 tõ 90 ng­êi ®Õn th¸ng 6/1996 t¨ng lªn 285 ng­êi. ã Doanh thu n¨m 1995 t¨ng h¬n 4 lÇn so víi n¨m 1993 ã L·i cæ tøc t¨ng 30%/n¨m. @ C«ng ty cæ phÇn C¬ ®iÖn l¹nh thµnh phè Hå ChÝ Minh: Tæng sè lao ®éng t¨ng tõ 3345 ng­êi (1993) lªn 494 ng­êi (1995). Doanh thu t¨ng gÇn 3 lÇn. L·i cæ tøc t¨ng 24%/ n¨m. @ C«ng ty cæ phÇn GiÇy HiÖp An: J Sè lao ®éng t¨ng tõ 403 lªn 430 ng­êi. Doanh thu t¨ng 3 lÇn. L·i cæ tøc ®¹t : 47.6%/n¨m. Tuy nhiªn, CPH tiÕn hµnh qu¸ chËm.Trong suèt 4 n¨m (1992-1996) ë n­íc ta chØ cã 18 doanh nghiÖp víi sè vèn h¹n hÑp (doanh nghiÖp lín nhÊt chØ ®¹t 20 tØ ®ång, doanh nghiÖp nhá nhÊt lµ 0.4 tØ ®ång) ®­îc CPH.Qua nghiªn cøu vµ th¨m dß ý kiÕn mét sè nhµ khoa häc, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c doanh nghiÖp, ta thÊy nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy cã nhiÒu song tËp trung chñ yÕu vµo 5 nguyªn nh©n c¬ b¶n sau: Chñ tr­¬ng vµ c¸c v¨n b¶n luËt ch­a cô thÓ vµ b¶o ®¶m tÝnh s¸t thùc®Ó c¸c DNNN cã thÓ triÓn khai nhanh chãng. - Do quyÕt t©m cña c¸c DNNN ch­a cao. §iÒu nµy thÓ hiÖn ngay trong l·nh ®¹o tõng doanh nghiÖp cßn lo sî mÊt quyÒn lùc, chøc t­íc vµ lîi Ých.Tõ ®ã dÉn ®Õn viÖc chØ ®¹o, phèi hîp cña c¸c cÊp uû, chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ kh«ng ®ång bé vµ thèng nhÊt.MÆt kh¸c, phÝa c«ng nh©n lo sî mÊt viÖc lµm, gi¶m thu nhËp. - ThiÕu kinh nghiÖm trong CPH, c¸c vÊn ®Ò kü thuËt phøc t¹p.Do c¸c h­íng dÉn cña cÊp trªn cßn thiÕu tÝnh thùc tÕ nªn khi gÆp c¸c v­íng m¾c th× lóng tóng kh«ng biÕt xö lý thÕ nµo cho ®óng.Thªm vµo ®ã, chÕ ®é kiÓm to¸n kh«ng ®Çy ®ñ, viÖc ®Þnh gi¸ tµi s¶n, gi¸ ®Êt, gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n cßn h¹n chÕ. Tuy vËy, giai ®o¹n nµy ®· ®Ó l¹i nhiÒu bµi häc quý cho viÖc x©y dùng c¸c chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch vµ chØ ®¹o thùc hiÖn c«ng t¸c CPH cho c¸c giai ®o¹n sau. 1. 2. Giai ®o¹n 2: më réng CPH (5/1996-5/1998): a/ C¬ së ph¸p lý: NghÞ ®Þnh 28/CP ®­îc Thñ t­íng ChÝnh Phñ ký vµo ngµy 7/5/1996. §©y lµ v¨n b¶n chÝnh thøc ®Çu tiªn vÒ CPH cã ph¹m vi ¸p dông réng r·i trong c¶ n­íc . ¦u diÓm cña nghÞ ®Þnh nµy lµ x¸c ®Þnh nµy lµ x¸c ®Þnh râ môc tiªu cña CPH, nguyªn t¾c tiÕn hµnh x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp , ®iÒu kiÖn vµ h×nh thøc tiÕn hµnh CPH, ®Æc biÖt ch­¬ng III ®­îc dµnh nguyªn ®Ó qui ®Þnh nh÷ng ­u ®·i ®èi víi doanh nghiÖp vµ c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp CPH. QuyÕt ®Þnh 01/CPH cña Bé tr­ëng,Tr­ëng Ban chØ ®¹o Trung ¦¬ng CPH vÒ viÖc ban hµnh qui tr×nh chuyÓn ®æi DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn . Th«ng t­ 50/ TC - TCDN (30/8/1996) cña Bé Tµi chÝnh h­íng dÉn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ tµi chÝnh, b¸n cæ phÇn vµ ph¸t hµnh cæ phÇn Ngoµi ra cßn cã quyÕt ®Þnh 548/TTg ngµy 13/8/1996 cña thñ T­íng chÝnh phñ vÒ viÖc thµnh lËp c¸c ban chØ ®¹o CPH th«ng t­ 17/L§TBXH, th«ng t­ ngµy 07/90/1996 cña bé lao ®éng Th­¬ng Binh vµ x· héi h­íng dÉn chÝnh s¸ch ®èi víi ng­êi lao ®éng .§Õn ngµy 20/4/1998 cã chØ thÞ 20/1998/C T-TTg cña Thñ T­íng ChÝnh Phñ vÒ ®Èy m¹nh, s¾p xÕp vµ ®æi míi DNNN. §èi t­îng CPH lµ c¸c doanh nghiÖp thuéc nhãm c¸c DNNN cÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu së h÷u. ChÝnh Phñ yªu cÇu tõng Bé, ®Þa ph­¬ng vµ Tæng c«ng ty 91 trong kÕ ho¹ch CPH ph¶i lùa chän Ýt nhÊt 20% sè DNNN kh«ng cÇn duy tr× 100% vèn Nhµ n­íc ®Ó thùc hiÖn CPH. Më réng CPH kh«ng chØ cã c¸c DNNN võa vµ nhá mµ cßn cã c¶ DNNN lín vµ vèn trªn 10 tû ®ång trong ®ã Nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m 100% vèn. Thêi kú nµy ®· më réng ra 3 h×nh thøc thøc tiÕn hµnh: - Gi÷ nguyªn gi¸ trÞ hiÖn cã cña doanh nghiÖp, chØ ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu. - B¸n mét phÇn DNNN. - T¸ch mét bé phËn DNNN ®Ó tiÕn hµnh CPH. b/ KÕt qu¶ thu ®­îc: Trong vßng 2 n¨m ®· CPH ®­îc 25 doanh nghiÖp, Thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ §¬n vÞ dÉn ®Çu c¶ n­íc vÒ CPH; Hµ Néi trong n¨m 1997 chØ CPH ®­îc 1 doanh nghiÖp, chËm nhÊt trong c¶ n­íc. Danh môc mét sè DNNN tiªu biÓu ®· CPH ë giai ®o¹n nµy: TT Tªn doanh nghiÖp Ngµy CPH Tæng vèn (triÖu ®ång) C¬ cÊu vèn NN CNVC Cæ ®«ng ngoµi 1 C«ng ty xe kh¸ch H¶i Phßng 1/9/96 2915 30 70 0 2 C«ng ty ®Çu t­ s¶n xuÊt 1/7/96 356 0 100 0 3 XÝ nghiÖp ong mËt Tp Hå ChÝ Minh 1/7/96 2500 30 18.5 51.5 4 Kh¸ch s¹n Sµi Gßn 1/7/96 1800 40 40 20 5 CTCP DL B¶o Léc 1/1/98 4300 23 12 65 6 C«ng ty b«ng B¹ch TuyÕt 5/11/97 11370 30 57 13 7 CTCP Thanh T©m Thµnh phè HuÕ 10/4/98 1800 22.7 28.2 49.1 8 TËp thÓ SX ho¸ mÜ phÈm Sµi Gßn 1/1/97 6400 35 50 15 Nguån: Tæng côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp Cæ phÇn ho¸ ®· thay ®æi ®­îc ph­¬ng thøc qu¶n lý, tõ ph­¬ng thøc qu¶n lý kiÓu quan liªu, bao cÊp,nay ®éi ngò l·nh ®¹o ®­îc bÇu chän cã tr¸ch nhiªm cao h¬n, quyÒn lîi vµ nghÜa vô g¾n víi nhau h¬n. Doanh nghiÖp thuéc quyÒn së h÷u cña cæ ®«ng nªn hä kiÓm so¸t ®­îc thu chi chÆt chÏ h¬n th«ng qua Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Ban kiÓm so¸t cña c«ng ty. Do ®ã, t×nh tr¹ng l·ng phÝ cña c«ng (theo kiÓu cña “chïa”), l·ng phÝ tµi s¶n cña doanh nghiÖp gi¶m mét c¸ch tèi thiÓu. Theo tæng kÕt 18 doanh nghiÖp cæ phÇn ®Õn gi÷a n¨m 1997, ban CPH DNNN ®· ®¸nh gi¸ mét sè chØ tiªu tiÕn bé: û Vèn b×nh qu©n t¨ng : 45%/n¨m. Doanh thu t¨ng b×nh qu©n : 56.9%/n¨m. Lîi nhuËn t¨ng b×nh qu©n : 70.2%/n¨m. ViÖc lµm t¨ng b×nh qu©n : 98%/n¨m. Thu nhËp ng­êi lao ®éng t¨ng b×nh qu©n t¨ng: 20%/n¨m. Nép ng©n s¸ch Nhµ n­íc b×nh qu©n t¨ng : 98%/n¨m. Tû suÊt lîi nhuËn trªn doanh thu : 191%/n¨m. Tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn : 74.6%/n¨m. ( T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ sè 241- th¸ng 6/1998 ). Nãi chung trong giai ®o¹n nµy, viÖc CPH kh«ng cßn xa l¹ n÷a, c¸n bé l·nh ®¹o còng nh­ c«ng nh©n viªn chøc ®· hiÓu ®­îc môc tiªu, lîi Ých cña CPH nhiÒu h¬n, tèt h¬n so víi tr­íc kia. Do ®ã, t­ t­ëng CPH ®­îc thèng nhÊt h¬n, ng­êi lao ®éng phÊn khëi, tinh thÇn ®­îc cñng cè.Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh CPH nh×n mét c¸ch tæng thÓ vÉn cßn mét sè mÆt yÕu c¬ b¶n sau: Thø nhÊt, c¸c doanh nghiÖp ch­a cã kÕ ho¹ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh l©u dµi vµ hiÖu qu¶. NhiÒu c«ng ty cæ phÇn thui­µ vèn kh«ng biÕt dïng vµo viÖc g× vµ ph¶i ®em vèn cho vay. Thø hai, tiÕn tr×nh CPH diÔn ra vÉn chËm, sè l­îng doanh nghiÖp ®­îc CPH cßn qu¸ Ýt, nghÞ ®Þnh 28/CP ch­a hoµn thiÖn ®Ó ®Èy nhanh CPH. CPH chËm chap nguyªn nh©n ®Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn lµ c¸c v¨n b¶n ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh CPH thiÕu cô thÓ, thiÕu ®ång bé vµ kh«ng b¾t kÞp t×nh h×nh thùc tÕ. Sau mét thêi gian thùc hiÖn, NghÞ ®Þnh 28/CP ®· béc lé rÊt nhiÒu yÕu kÐm nh­ kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc hoÆc gi¶i quyÕt qu¸ cøng nh¾c c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh, ch¼ng h¹n: vÊn ®Ò gi¶i quyÕt lao ®éng d­ thõa, vÊn ®Ò x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh ngiÖp, ­u ®·i cho ng­êi lao ®éng, ch­a râ tiªu chÝ nµo x¸c ®Þnh tr­êng hîp nµo doanh nghiÖp thuéc diÖn di dêi, m¾c nî ; tiªu chÝ nµo x¸c ®Þnh lao ®éng mghÌo trong doanh nghiÖp ,…C¸c nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vµ c¸c Bé nghµnh vÒ viÖc söa ®æi, bæ sung ban hµnh cßn chËm, thiÕu ®ång bé g©y t©m lý e ng¹i cho c¸c doanh nghiÖp tr­íc khi tiÕn hµnh CPH. §ã lµ t©m lý muèn “léi n­íc theo sau”, nghÜa lµ muèn CPH sau ®Ó rót kinh nhiÖm vµ ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i h¬n. Quy tr×nh CPH l¹i r­êm rµ, qu¸ nhiÒu thñ tôc phiÒn phøc, tèn kÐm. §Æc biÖt tÊt c¶ c¸c chi phÝ cho CPH l¹i do doanh nghiÖp chÞu nªn kh«ng khuyÕn khÝch doanh nghiÖp CPH. MÆt kh¸c, do Nhµ n­íc ch­a cã biÖn ph¸p m¹nh mÏ, ch­a kiªn quyÕt coi CPH lµ nhiÖm vô b¾t buéc mµ l¹i chê sù tù nguyÖn cña c¸c doanh nghiÖp cña c¸c ®Þa ph­¬ng. H¬n n÷a, bé m¸y cång kÒnh trong qu¶n lý lµm gi¶m tÝnh linh ®éng trong viÖc ra quyÕt ®Þnh CPH ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn tiÕn tr×nh CPH. Ch¼ng h¹n c¸c c¸n bé trong ban chØ ®¹o CPH do kiªm qu¸ nhiÒu chøc nªn kh«ng th¸o gì kÞp thêi nh÷ng v­íng m¸c cho doanh nghiÖp, cßn Ban chØ ®¹o trung ­¬ng vÒ CPH l¹i kh«ng cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh trùc tiÕp c¸c kÕ ho¹ch CPH. Mét nguyªn nh©n rÊt quan träng mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®ã lµ tõ phÝa doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng: l·nh ®¹o sî mÊt chøc, c«ng nh©n sî mÊt viÖc, mÊt nguån ­u ®·i vµ bao cÊp, mét sè c¸n bé n¨ng lù yÕu kÐm th× sî bÞ sa th¶i… Thø ba lµ tæ chøc ®øng ra thùc hiÖn ch­a râ rµng. Ban CPH gåm nhiÒu tæ chøc nh­ : Bé Tµi chÝnh, Tæng Liªn §oµn Lao §éng, Bé C«ng nghiÖp, Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­, Bé Lao §éng Th­¬ng Binh vµ x· héi… nªn viÖc thèng nhÊt ý kiÕn rÊt khã kh¨n. Thªm vµo ®ã, mét sè v¨n b¶n chØ ®¹o ch­a cô thÓ, ch­a kh¼ng ®Þnh tr¸ch nhiÖm râ rµng cña tõng bé, tõng ®Þa ph­¬ng. Thø t­, viÖc tuyªn truyÒn vËn ®éng CPH víi c«ng nh©n viªn chøc ch­a tèt, tËp thÓ ban l·nh ®¹o nhiÒu doanh nghiÖp ch­a thùc sù ñng hé CPH ®· g©y ra kh«ng Ýt khã kh¨n cho tiÕn tr×nh thùc hiÖn c¸c chñ ch­¬ng, NghÞ quyÕt cña §¶ng vµ ChÝnh Phñ. Qua giai ®o¹n nµy, chóng ta ®· thu ®­îc nhiÒu bµi häc quý gi¸ ®Ó CPH diÔn ra tèt h¬n trong c¸c giai ®o¹n sau. 1. 3. Giai ®o¹n 3: ®Èy m¹nh CPH (tõ th¸ng 7/1998 ®Õn nay) a/ C¬ së ph¸p lý: Ngµy 29/6/1998 ChÝnh Phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh sè 44/CP víi môc tiªu më réng chÕ ®é cho CPH. NghÞ ®Þnh 44/CP ®· ban hµnh mét phô lôc kÌm theo danh s¸ch c¸c DNNN ®· ®­îc s¾p xÕp vµ phª duyÖt cña Thñ T­íng, chØ râ DNNN nµo cÇn gi÷ l¹i 100% vèn Nhµ n­íc, doanh nghiÖp nµo sÏ CPH, cÇn CPH ngay… §iÒu nµy võa c¶i tiÕn ®­îc thñ tôc hµnh chÝnh, võa kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng thiÕu râ rµng cña v¨n b¶n luËt. Cïng ngµy, ChÝnh Phñ ra QuyÕt ®Þnh 111/CP thµnh lËp Ban ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp T.W trªn c¬ së hîp nhÊt hai ban chØ ®¹o T.W vÒ s¾p xÕp DNNN vµ Ban chØ ®¹o T.W CPH víi ®¹i diÖn c¸c bé liªn quan. Ngµy 18/07/1998, Bé Tµi ChÝnh ra th«ng t­ sè 104/1998/TT- BTC vÒ vÊn ®Ò tµi chÝnh khi chuyÓn DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn. Sau ®ã, ngµy 19/8/1998 Bé Tµi ChÝnh cã c«ng v¨n sè 3138TC/TCDN h­íng dÉn söa ®æi mét sè ®iÓm trªn th«ng t­ trªn. Ngoµi 3 ph­¬ng thøc tiÕn hµnh CPH nh­ ®· nªu trong ND28/CP cßn thªm h×nh thøc b¸n toµn bé gi¸ trÞ hiÖn cã thuéc vèn Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp ®Ó chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn. Cïng víi më réng ph­¬ng thøc tiÕn hµnh, ®èi t­îng còng t¨ng lªn gåm tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc mµ Nhµ n­íc kh«ng cÇn tiÕp tôc n¾m gi÷ 100% vèn ®Çu t­, kh«ng ph©n biÖt quy m« vèn vµ lao ®éng. b/ KÕt qu¶ b­íc ®Çu: N¨m 1998 ®­îc mÖnh danh lµ “n¨m cña CPH”. Tuy ch­a ®¹t tíi chØ tiªu CPH 150 doanh nghiÖp nh­ng sè doanh nghiÖp cæ phÇn ®· t¨ng nhanh. TÝnh ®Õn ngµy 31/12/1998, c¶ n­íc ®· cã 116 doanh nghiÖp ®­îc CPH. N¨m 1999, chØ tiªu ®Æt ra lµ ph¶i CPH ®­îc 400 DNNN. Mét sè doanh nghiÖp lín ®· tham gia vµo CPH nh­ Tæng c«ng ty x¨ng dÇu, H·ng hµng kh«ng ViÖt Nam. Do c¶i thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch vÒ CPH nªn c¸c cæ ®«ng n­íc ngoµi còng ®· tham gia nh­: C«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh, c«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Long An, C«ng ty cæ phÇn ®å hép H¹ Long, c«ng ty may B×nh Minh. TÝnh ®Õn th¸ng 5/1999 sè doanh nghiÖp ®­îc CPH ®· lªn ®Õn 130 doanh nghiÖp. MÆc dï tèc ®é CPH ®· ®­îc ®Èy nhanh h¬n so víi c¸c n¨m tr­íc song so víi chØ tiªu ®Æt ra th× cßn rÊt chËm. Cuèi n¨m 1999 CPH ®­îc 250 DNNN. TÝnh ®Õn ngµy 15/8/2000, c¸c n­íc ®· CPH ®­îc 369 bé phËn doanh nghiÖp víi tæng sè vèn lµ 1920 tû ®ång (T¨ng 12% so víi tr­íc khi cæ phÇn), b»ng 1,6% tæng sè vèn Nhµ n­íc trong c¸c DNNN. Nh×n chung, c¸c chØ tiªu doanh thu, lîi nhuËn, nép ng©n s¸ch, sè l­îng c«ng nh©n viªn cña c¸c doanh nghiÖp ®Òu t¨ng so víi tr­íc. Mét nÐt míi b®ã lµ cïng víi qu¸ tr×nh CPH §¶ng vµ ChÝnh Phñ chñ tr­¬ng ®æi míi mét sè DNNN ®Çu t­ mét phÇn vèn lËp c«ng ty cæ phÇn míi. §Ðn ngµy 15/8/2000, DNNN ®Çu t­ vèn thµnh lËp 297 c«ng ty cæ phÇn míi víi tæng sè vèn Nhµ n­íc lµ 868.8 tû ®ång, chiÕm 46% vèn ®iÒu lÖ. (Theo : Nghiªn cøu kinh tÕ sè 18 th¸ng 9 n¨m 2001). Cã thÓ nãi, CPH cho ®Õn nay ®· vµ ®ang thùc hiÖn vai trß huy ®éng nguån vèn trong vµ ngoµi doanh nghiÖp ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn, æn ®Þnh viÖc lµm, ®êi sèng ng­êi lao ®éng, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Tuy ®· thùc hiÖn ®­îc 10 n¨m vµ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu kh¶ quan nh­ng còng kh«ng Ýt h¹n chÕ, kh«ng Ýt c¸c vÊn ®Ò cßn tån t¹i cÇn ®­îc quan t©m, gi¶i quyÕt. III - quan ®iÓm vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh CPH DNNN trong thêi gian tíi. 1/Quan ®iÓm: Nãi ®Õn quan ®iÓm vÒ CPH, tr­íc hÕt ta ph¶i kh¼ng ®Þnh CPH kh«ng ph¶i lµ t­ nh©n ho¸. HÇu hÕt c¸c häc gi¶ n­íc ngoµi khi xem xÐt qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN ®Òu ®Æt nã trong mét qu¸ tr×nh réng lín h¬n, ®ã lµ qu¸ tr×nh t­ nh©n ho¸. HÇu hÕt ng­êi lao ®«ng quan niÖm CPH víi t­ nh©n ho¸. §©y lµ hai qu¸ tr×nh kh¸c nhau. CPH lµ mét néi dung ®a d¹ng ho¸ së h÷u, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u cña mét chñ thÓ thµnh së h÷u cña nhiÒu chñ thÓ, trong ®ã Nhµ n­¬c lµ mét chñ së h÷u. Cßn t­ nh©n ho¸ lµ chuyÓn së h÷u Nhµ n­íc thµnh së h÷u t­ nh©n, Nhµ n­íc kh«ng tham gia lµ chñ së h÷u mét phÇn vèn vµ tµi s¶n nµo. Qua ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶, ta thÊy CPH lµ con ®­êng tèi ­u ®Ó c¸c doanh nghiÖp nµy tån t¹i vµ ph¸t triÓn. ViÖc ®Èy m¹nh CPH nãi chung còng ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc ta kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (1996) lµ: "TriÓn khai v÷ng ch¾c vµ tÝch cùc CPH DNNN ®Ó huy ®éng thªm vèn t¹o ®éng lùc thóc ®Èy DNNN lµm ¨n cã hiÖu qu¶, vèn huy ®éng ®­îc dïng ®Ó ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt kinh doanh "(trang 246). CPH lµ c«ng cô huy ®éng vèn ®¹t hiÖu qu¶ cao. Thùc chÊt cña vÊn ®Ò CPH lµ tèi ­u ho¸ viÖc huy ®éng vèn tõ c¸c nguèn vèn nhµn rçi thay thÕ cho c¸c nguån vèn huy ®éng khã kh¨n hoÆc ®ang gi¶m sót nh­ : huy ®éng vèn qua ng©n hµng, ®Çu t­ n­íc ngoµi…. Quan ®iÓm nµy cÇn ®­îc phæ biÕn s©u réng ®Õn c¸c chñ thÓ cã kh¶ n¨ng mua cæ phiÕu. §øng trªn gãc ®é ng­êi lao ®éng th× CPH chÝnh lµ mét c¬ héi ®Ó v­¬n lªn lµm chñ s¶n xuÊt. §éng lùc nµy thóc ®Èy ng­êi lao ®éng lµm viÖc h¨ng say h¬n, n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng cao h¬n. Do ®ã, CPH ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng thùc sù lµm chñ doanh nghiÖp, cã nh­ vËy th× míi ph¸t triÓn ®­îc s¶n xuÊt. TiÕn tr×nh CPH trong thêi gian qua rÊt chËm so víi môc tiªu ®Ò ra trong mçi giai ®o¹n. HiÖn nay ë n­íc ta cã kho¶ng 5700 DNNN trong ®ã chØ cã 30% lµ ho¹t ®éng hiÖu qu¶. V× thÕ, bªn c¹nh viÖc s¸t nhËp, gi¶i thÓ, chóng ta sÏ tiÕn hµnh CPH hÕt chØ ®Ó l¹i kho¶ng 1000 - 1200 (20% - 25%) doanh nghiÖp chñ chèt cã tÇm quan träng chiÕn l­îc. Môc tiªu chung vÒ CPH ®Æt ra lµ tõ n¨m 2001 - 2003 sÏ CPH ®­îc 1300 - 1500 doanh nghiÖp, tõ n¨m 2004 - 2005 sÏ CPH ®­îc 1200 - 1300 doanh nghiÖp . §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ®ã, mét lo¹t c¸c gi¶i ph¸p ®­îc ®­a ra bµn luËn rÊt s«i næi trªn b¸o chÝ, truyÒn h×nh,…trong thêi gian qua. §ã lµ gi¶i ph¸p vÒ : a/ ThÓ chÕ: Muèn tiÕn tr×nh CPH diÔn ra tèt, tr­íc hÕt Quèc héi ph¶i xem xÐt ban hµnh luËt hoÆc ph¸p lÖnh CPH DNNN. C¸c ph¸p lÖnh nµy cÇn thùc tÕ vµ cô thÓ h¬n n÷a ®Ó c¸c doanh nghiÖp dÔ dµng tham gia CPH mµ kh«ng cßn v­íng m¾c. Trong thêi gian qua, c¸c c¬ quan, Bé nghµnh ®· ban hµnh qu¸ nhiÒu v¨n b¶n vÒ CPH theo tr×nh tù : v¨n b¶n míi, v¨n b¶n h­íng dÉn, v¨n b¶n söa ®æi, bæ sung,…g©y t©m lý lo sî kh«ng b¾t kÞp chñ tr­¬ng cña ChÝnh Phñ. H¬n n÷a, c¸c v¨n b¶n vÒ söa ®æi, bæ sung l¹i ban hµnh qu¸ chËm, ch­a s¸t thùc g©y nhiÒu khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp CPH. ChÝnh v× vËy, trong thêi gian tíi, ChÝnh Phñ nªn xem xÐt tõng tr­êng hîp ®Ó x©y dùng mét bé luËt vÒ CPH lµm c¬ së v÷ng ch¾c cho viÖc triÓn khai CPH, nªn cho thªm mét sè ­u ®·i vµ cô thÓ ho¸ mét sè vÊn ®Ò nh­ : - X¸c ®Þnh râ ng­êi lao ®éng nghÌo vµ cho lu«n mét sè cæ phÇn (kho¶ng 5% gi¸ trÞ doanh nghiÖp) sau ®ã tiÕn hµnh b¸n réng r·i ra c«ng chóng. - CPH lµ h×nh thøc ®Ó huy ®éng vèn nªn kh«ng b¸n chÞu cæ phiÕu g©y ø ®äng vèn. Hµng n¨m nªn trÝch kho¶ng 20% tæng quü tiÒn l­¬ng ®Ó ®­a vµo tµi kho¶n cña c«ng nh©n dïng ®Ó mua cæ phÇn cña c«ng ty, dµnh mét sè cæ phÇn th­ëng cho nh÷ng c¸ nh©n , ®¬n vÞ xuÊt s¾c ®èi víi ho¹t ®éng cña c«ng ty. Bé luËt míi ra ®êi ph¶i ®¶m b¶o t¹o ra mét m«i tr­êng ph¸p lý thËt sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ v× hiÖn nay DNNN vÉn cßn ®­îc nhiÒu ­u ®·i h¬n vµ mét sè c¸n bé qu¶n lý ë c¸c nghµnh vÉn coi doanh nghiÖp ®· CPH lµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nªn cßn ph©n biÖt ®èi xö. Nh÷ng nghiªn cøu, söa ®æi c¸c quy ®Þnh vÒ CPH ph¶i phï hîp víi t×nh h×nh míi, víi LuËt doanh nghiÖp . C¸ch thøc x¸c ®Þnh ®èi t­îng thùc hiÖn CPH cÇn linh ho¹t vµ mÒm dÎo h¬n ®Ó tr¸nh sù Ðp buéc (CPH kh«ng tù nguyÖn) . Muèn vËy, tr­íc khi CPH cÇn cã sù trao ®æi, gi¶i quyÕt v­íng m¾c t­ t­ëng cho ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o doanh nghiÖp . ViÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thùc tÕ cña doanh nghiÖp nªu trong nghÞ ®Þnh 44/CP ®· ®¶m b¶o kh«ng g©y nªn nh÷ng thÊt tho¸t tµi s¶n vµ vèn cña Nhµ n­íc vµ t¹o tiÒn ®Ò tµi chÝnh thuËn lîi cho doanh nghiÖp sau CPH. Tuy nhiªn, trong tæ chøc thùc hiÖn cÇn chó ý mét sè vÊn ®Ò nh­ : x¸c ®Þnh hîp lý nh÷ng tån ®äng tµi chÝnh mµ c«ng ty cæ phÇn cã thÓ kÕ thõa tõ DNNN, thËt sù t«n träng ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia trong viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ thùc tÕ cña c¸c tµi s¶n; cã h­íng dÉn cu thÓ viÖc x¸c ®Þnh chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang, h­íng dÉn cô thÓ vÒ viÖc xö lý nî khã ®ßi, lËp dù phßng nî khã ®ßi. DNNN ®· CPH còng cÇn ®­îc quan t©m h¬n n÷a. Sau khi CPH c¸c DNNN sÏ gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n v× vËy c¸c cÊp l·nh ®¹o ph¶i cã tr¸ch nhiÖm gióp doanh nghiÖp v­ît qua nh÷ng khã kh¨n ban ®Çu nµy. Ho¹t ®éng cña DNNN sau CPH cã nhiÒu ®æi míi v× vËy ChÝnh Phñ cÇn ban hµnh quy chÕ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc c¬ së §¶ng, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ trong c«ng ty. b/ Tæ chøc chØ ®¹o: Ban hµnh vµ söa ®æi c¸c ph¸o lÖnh mét c¸ch hoµn chØnh ®· khã, ®­a nh÷ng ph¸p lÖnh ®ã vµo thùc tÕ cßn khã h¬n. ChÝnh Phñ lµ c¬ quan cã nhiÖm vô tæ chøc, triÓn khai cô thÓ NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø XIII, IX. Trªn c¬ së c¸c ph¸p lÖnh ®· ban hµnh, ChÝnh Phñ tæ chøc giao cho c¸c Bé, nghµnh cã thÈm quyÒn, chØ ®¹o viÖc triÓn khai CPH. Song song víi viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®· CPH, ChÝnh Phñ cÇn t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý víi c¸c doanh nghiÖp nµy, tËp trung chØ ®¹o trªn c¸c mÆt : ®Þnh h­íng, chiÕn l­îc, quy ho¹ch ph¸t triÓn theo nghµnh kinh tÕ, kü thuËt vµ trªn ®Þa bµn l·nh thæ, qu¶n lý phÇn vèn Nhµ n­íc trong c«ng ty, thuÕ vµ c¸c kho¶n ­u ®·i. Cñng cè hÖ thèng tæ chøc chØ ®¹o thùc hiÖn b»ng c¸ch kiÖn toµn c¸c ban ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp tõ Trung ­¬ng ®Õn c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng, Tæng c«ng ty 91. C¸c ban nµy ph¶i lµ c¬ quan gióp ChÝnh Phñ, Bé, c¸c nghµnh, Tæng c«ng ty 91 triÓn khai thùc hiÖn tèt qu¸ tr×nh ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN, qu¸ tr×nh CPH. §­a ra mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ cho tõng lo¹i doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh vµ qu¶n lý, doanh nghiÖp thõa lao ®éng sau CPH. Nh÷ng gi¶i ph¸p ë tÇm vÜ m« nµy rÊt quan träng v× nã trùc tiÕp gióp c¸c doanh nghiÖp th¸o gì khã kh¨n. 2. C¸c gi¶i ph¸p: & Gi¶i ph¸p cho c¸c doanh nghiÖp cßn gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh vµ qu¶n lý: DNNN ®­îc ph©n thµnh 4 nhãm : Nhãm doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Nhãm doanh nghiÖp cã khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. Nhãm doanh nghiÖp cã khã kh¨n vÒ qu¶n lý, gi¸ thµnh s¶n xuÊt lªn cao. Nhãm doanh nghiÖp thua lç kÐo dµi (3 n¨m trë lªn). Ba nhãm ®Çu thuéc diÖn CPH, cßn nhãm thua lç kÐo dµi sÏ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p s¸t nhËp víi c¸c ®¬n vÞ kh¸c råi CPH, hoÆc b¸n cho c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc trong vµ ngoµi doanh nghiÖp hoÆc cho ph¸ s¶n. ViÖc thµnh lËp c¸c quü hç trî CPH lµ mét gi¶i ph¸p quan träng gióp c¸c DNNN gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. Chøc n¨ng chÝnh cña quü nµy lµ hç trî tµi chÝnh cho c¸c doanh nghiÖp. Nguån vèn cña quü cã thÓ h×nh thµnh tõ 3 nguån chÝnh : - TiÒn thu tõ viÖc b¸n cæ phiÕu thuéc vèn Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp. Vèn trî cÊp tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Vèn tµi trî lÇn ®Çu cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong vµ ngoµi n­íc (chñ yÕu lµ vèn vay ­u ®·i). H×nh thøc hç trî cña quü rÊt hay : + KÕ thõa hoÆc mua l¹i nî cña doanh nghiÖp . + Cho doanh nghiÖp vay víi c¬ chÕ vµ l·i suÊt ­u ®·i ®Î tr¶ nî tr­íc khi CPH. Víi c¸c nhiÖm vô : Q Hç trî tµi chÝnh ®Ó xö lý vÊn ®Ò lao ®éng tr­íc vµ sau CPH. Q Hç trî tµi chÝnh cho c¸c doanh nghiÖp t­íc khi CPH. Q Trî gióp kü thuËt, t­ vÊn vÒ tµi chÝnh cho c¸c DNNN CPH. Quü kh«ng nh÷ng gi¶i quyÕt nhiÒu khã kh¨n cho doanh nghiÖp mµ cßn gióp doanh nghiÖp n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, lµm ¨n cã l·i. Tham gia vµo c¬ chÕ thÞ tr­êng th× ph¶i nhËn thøc râ kh©u qu¶n lý lµ kh©u cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh. Mét ng­êi qu¶n lý tèt ph¶i n¾m b¾t chÝnh x¸c t×nh h×nh cña doanh nghiÖp , khi cã thua lç ph¶i biÕt c¸ch chuyÓn h­íng s¶n xuÊt kinh danh, kh«i phôc l¹i doanh nghiÖp . ChÝnh v× vËy viÖc lùa chän ng­êi qu¶n lý kh«ng ph¶i dÔ dµng. ¥ n­íc ta hiÖn nay, c«ng t¸c ®µo t¹o nghµnh qu¶n trÞ kinh doanh vÉn ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vÒ chÊt l­îng. §©y lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®­îc xem xÐt, gi¶i quyÕt ®Ó cã thÓ theo kÞp sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. & Gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò d«i d­ lao ®éng trong doanh nghiÖp sau khi tiÕn hµnh CPH : D«i d­ lao ®éng sau CPH lµ mét trong nh÷ng mÆt tr¸i cña qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp. Theo ­íc tÝnh, tæng sè lao ®éng ®ang lµm viÖc trong c¸c DNNN vµo kho¶ng 1,8 triÖu ng­êi, nh­ng tØ lÖ lao ®éng ®­îc ®µo t¹o nghÒ chØ chiÕm 10% - 12%, sè cßn l¹i chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng. T×nh tr¹ng nµy do tuyÓn lao ®éng trµn lan, bÊt chÊp tr×nh ®é nghÒ nghiÖp vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong giai ®o¹n tr­íc. Cïng víi viÖc chó träng n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh th× viÖc lµm tÊt yÕu cña c¸c doanh nghiÖp lµ gi¶m bít sè lao ®éng d­ thõa, kh«ng ®ñ tr×nh ®é. Víi kÕ ho¹ch gi¶m 1/3 sè l­îng DNNN, sÏ cã kho¶ng 500.000 ®Õn 620.000 ng­êi lao ®éng mÊt viÖc lµm trong ®ã cã kho¶ng 40% sè lao ®éng ë ®é tuæi d­íi 40 . Theo b¸o Tµi chÝnh Doanh nghiÖp sè th¸ng 10 n¨m 1998 bµi " Lao ®éng d«i d­ - h­íng gi¶i quyÕt " cña t¸c gi¶ §Æng QuyÕt TiÕn, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng d«i d­ lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p nh­ng kh«ng thÓ nÐ tr¸nh. Nã ®ßi hái cã sù hîp t¸c tõ c¶ hai phÝa lµ doanh nghiÖp vµ ChÝnh Phñ , c¸c Bé nghµnh cã liªn quan. Trong ®ã, doanh nghiÖp trùc tiÕp ®­a ra h­íng gi¶i quyÕt, c¸c c¬ quan Nhµ n­íc chØ hç trî , gióp ®ì vµ th¸o gì nh÷ng v­íng m¾c gi÷a doanh nghiÖp víi ng­êi lao ®éng. Néi dung c¸c gi¶i ph¸p ®­îc t¸c gi¶ nªu ra bao gåm : * §èi víi doanh nghiÖp : + Ph©n lo¹i lao ®éng ®Ó x¸c ®Þnh sè lao ®éng d«i d­. §èi víi sè lao ®éng cßn l¹i cã nhiÒu h­íng gi¶i quyÕt nh­ : t¸i sö dông sau khi ®· ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, hç trî chuyÓn sang nghµnh nghÒ míi. + X¸c ®Þnh nguån vèn ®Ó gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­ hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp, cã thÓ lÊy tõ : quü trî cÊp mÊt viÖc lµm, quü trî cÊp th«i viÖc, quü ®µo t¹o cña ®¬n vÞ… * §èi víi Nhµ n­íc nªn h¹n chÕ hç trî trùc tiÕp, t¨ng c­êng hç trî gi¸n tiÕp : + Hç trî trùc tiÕp : hç trî mét phÇn kinh phÝ cho doanh nghiÖp ( cã thÓ lÊy tõ quü CPH DNNN ). Nh÷ng hç trî nµy nªn tËp trung vµo viÖc ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i nghÒ nghiÖp cho ng­êi lao ®éng, hç trî cho ng­êi lao ®éng trong thêi gian míi mÊt viÖc lµm. + Hç trî gi¸n tiÕp : lµ hç trî vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cho ng­êi lao ®éng, tÝn dông, thuÕ s¶n xuÊt kinh doanh. VÒ l©u dµi khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, sÏ cã nhiÒu nghµnh ®ßi hái c«ng nh©n cã tay nghÒ, tr×nh ®é chuyªn m«n. V× vËy ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i tay nghÒ cho ng­êi lao ®éng lµ gi¶i ph¸p võa mang tÝnh s¸ch l­îc, võa mang tÝnh chiÕn l­îc. Thùc tÕ cho thÊy nhiÒu DNNN CPH sau khi ®i vµo s¶n xuÊt kinh doanh æn ®Þnh th× th­êng cã nhu ccÇu tuyÓn dông thªm lao ®éng, nh÷ng lao ®éng ®ã ph¶i lµ ng­êi cã tay nghÒ, ®· qua ®µo t¹o. NÕu chóng ta kh«ng chuÈn bÞ ngay tõ b©y giê th× t×nh tr¹ng “thõa viÖc, thiÕu ng­êi” trong nhiÒu doanh nghiÖp nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi sÏ cµng trÇm träng h¬n. C«ng t¸c chØ ®¹o kh«ng thÓ bá qua viÖc qu¶n lý nguån vèn Nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp sau khi CPH. Së dÜ ph¶i chó ý ®Õn vÊn ®Ò nµy v× sau khi CPH, c¬ cÊu vèn cña doanh nghiÖp thay ®æi, ph¸t sinh nhiÒu vÊn ®Ò míi. MÆt kh¸c, c«ng ty cæ phÇn míi h×nh thµnh ch¾c ch¾n cßn nhiÒu bì ngì, c¸c c¬ quan chøc n¨ng cÇn gi¸m s¸t, cè vÊn ®Ó c¸c doanh nghiÖp æn ®Þnh ®­îc ngay tõ nh÷ng b­íc ®Çu tiªn. §Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ChÝnh Phñ nªn cho phÐp t­ nh©n trong vµ ngoµi n­íc thµnh lËp c«ng ty t­ vÊn vµ dÞch vô cæ phÇn. Nh÷ng c«ng ty nµy sÏ t­ vÊn cho l·nh ®¹o doanh nghiÖp còng nh­ nh÷ng c«ng nh©n quyÒn lîi vµ nghÜa vô ®èi víi doanh nghiÖp CPH nh­ : tiÕn h¸nh CPH nh­ thÕ nµo, c¬ cÊu cæ phÇn Nhµ n­íc gi÷ l¹i bao nhiªu,… Theo bµi "H×nh thµnh c«ng ty ®Çu t­ vµ dÞch vô CPH - mét biÖn ph¸p ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh CPH" cña th¹c sÜ NguyÔn QuyÕt ChiÕn trªn t¹p chÝ "Ph