Đề tài Quan niệm của giảng viên đại học về mối quan hệ phẩm chất năng lực và ảnh hưởng đối với chất lượng giáo dục Đại học

hẩm chất tốt thường có những biểu hiện của các hành vi đặc trưng như sau: (1) Nhiệt tình : - Sử dụng cử chỉ, điệu bộ để thu hút sự chú ý và hứng thú của học sinh - Nói có hồn và diễn cảm - Đi lại hoặc cử động trong khi giảng - Có điệu bộ (bàn tay, cánh tay) thích hợp, không kể những cử chỉ, điệu bộ do thói quen cá nhân làm xao lãng sự tập trung của học sinh - Duy trì sự giao tiếp bằng mắt với học sinh - Đi lại trong lớp - Không đọc lại bài giảng y nguyên như trong tài liệu, giáo trình - Mỉm cười trong khi giảng (2) Quan hệ - Gọi tên học sinh khi hỏi, trao đổi - Thông báo những dịp trao đổi ngoài giờ học - Sẵn sàng giúp đỡ học sinh khi có vướng mắc - Chấp nhận những quan điểm khác biệt - Trò chuyện với học sinh trước hoặc sau giờ học 8 - Chấp nhận sự đa dạng ở học sinh cũng như sự đa dạng về đặc điểm văn hoá của họ (3) Lãnh đạo - Thái độ công dân gương mẫu, là người thận trọng và tôn trọng sự đa dạng (trong văn hoá) - Mẫu mực và yêu cầu học viên có thái độ thích hợp cho việc dạy và học - Mẫu mực trong cách tiếp cận các ý tưởng, khái niệm và tài liệu - Đưa ra những đòi hỏi phù hợp với tất cả các mức năng lực của người học - Thể hiện sự tôn trọng đối với tính đa dạng và yêu cầu lớp học cũng có một thái độ tương tự 2. Năng lực của người giảng viên 2.1. Định nghĩa về năng lực của giảng viên: Năng lực là tổng hợp các khả năng của giảng viên trong các lĩnh vực hoạt động chuyên môn bao gồm giảng dạy và nghiên cứu. 2.2. Phân loại năng lực của giảng viên: 2.2.1. Năng lực chung và năng lực riêng: Năng lực chung là loại năng lực mà bất kì ai làm việc cũng phải có mới đạt kết quả tốt đẹp như năng lực sáng tạo, năng lực tự học, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác Năng lực riêng hay gọi là năng lực sư phạm là loại năng lực chuyên biệt bao gồm năng lực tìm hiểu sinh viên và môi trường giáo dục, năng lực giáo dục nhân cách, năng lực đánh giá kết quả giáo dục, năng lực phát triển nghề nghiệp, năng lực kết hợp giáo dục gia đình, nhà trường và xã hội. Và các kĩ năng bao gồm kĩ năng tổ chức lớp 9 học, soạn giáo án cụ thể như: kĩ năng tạo tình huống có vấn đề, kĩ năng thuyết trình khúc chiết – mạch lạc – hấp dẫn – lí thú, kĩ năng đặt câu hỏi, ra bài tập đúng lúc, đúng chỗ, đúng trọng tâm, đúng bản chất sáng tạo và thiết thực, kĩ năng trình bày bảng logic, trực quan, kĩ năng sử dụng thiết bị dạy học. Năng lực sư phạm liên quan chặt chẽ với năng lực chung. Năng lực sư phạm được thể hiện rõ ở người giáo viên như: phẩm chất trí tuệ (quan sát, sáng tạo), phẩm chất ngôn ngữ (thuyết phục, nghiêm túc, logic), phẩm chất tưởng tượng là khả năng đặt mình vào vị trí học sinh và hiểu họ. Những giáo viên có kinh nghiệm và thâm niên công tác nhiều năm, có trình độ đại học sư phạm thì vẫn có thể thiếu năng lực cần thiết. Thâm niên công tác không thể hiện trình độ cao của tay nghề sư phạm mà muốn nắm vững tay nghề sư phạm thì phải có năng lực sư phạm. Như vậy, giảng viên phải có tài năng chung biểu hiện trong các năng lực chung cũng như các năng lực riêng, thể hiện ở đặc điểm ngôn ngữ tư duy, tưởng tượng; biểu hiện trong các nét ý chí, tính cách của ngừơi giáo viên và bị lôi cuốn bới các hoạt động chuyên môn khác. 2.2.2. Chức năng của giảng viên : Hiện nay ở các trường đại học lớn ở các quốc gia phát triển, giảng viên đại học được định nghĩa trong ba chức năng chính: Nhà giáo, Nhà khoa học, và Nhà cung ứng dịch vụ cho cộng đồng. A. Giảng viên là nhà giáo: Đây là vai trò truyền thống, nhưng quan trọng và tiên quyết đối với một giảng viên. Một giảng viên giỏi trước hết phải là một người Thầy giỏi. Thế nào là một người thầy giỏi? Đó là một người uyên bác về kiến thức chuyên ngành mà mình giảng dạy? – Đúng nhưng chưa đủ, uyên bác về kiến thức chuyên môn mới chỉ là điều kiện cần, chứ 10 chưa phải điều kiện đủ cho một thầy giáo giỏi. Theo các nhà giáo dục thế giới thì một giảng viên tòan diện là người có (được trang bị) 4 nhóm kiến thức/ kỹ năng sau: - Kiến thức chuyên ngành: Kiến thức chuyên sâu về chuyên ngành và chuyên môn học mà mình giảng dạy. - Kiến thức về chương trình đào tạo: Tuy mỗi giảng viên đều đi chuyên về một chuyên ngành nhất định, nhưng để đảm bảo tính liên thông, gắn kết giữa các môn học thì giảng viên phải được trang bị (hoặc tự trang bị) các kiến thức về cả chương trình giảng dạy. - Kiến thức và kỹ năng về dạy và học: bao gồm khối kiến thức về phương pháp luận, kỹ thuật dạy và học nói chung và dạy / học trong từng chuyên ngành cụ thể. - Kiến thức về môi trường giáo dục, hệ thống giáo dục, mục tiêu giáo dục, giá trị giáo dục Đây có thể coi là khối kiến thức cơ bản nhất làm nền tảng cho các hoạt động dạy và học. B. Giảng viên là nhà khoa học: Ở vai trò thứ hai này, giảng viên thực hiện vai trò nhà khoa học với chức năng giải thích và dự báo các vấn đề của tự nhiên và xã hội mà loài người và khoa học chưa có lời giải. Ba chức năng chính của một nhà khoa học bao gồm : Nghiên cứu khoa học, tìm cách ứng dụng các kết quả nghiên cứu khoa học về thực tiễn đời sống và công bố các kết quả nghiên cứu cho cộng đồng (cộng đồng khoa học, xã hội nói chung, trong nước và quốc tế). Trong vai trò nhà khoa học, giảng viên đại học không chỉ phải nắm vững kiến thức chuyên môn, phương pháp nghiên cứu mà còn phải có kỹ năng viết báo khoa học. C. Giảng viên là nhà cung ứng dịch vụ cho xã hội: 11 Đây là một vai trò mà rất nhiều giảng viên đại học Việt Nam đang thực hiện – nó cũng là một vai trò mà xã hội đánh giá cao và kỳ vọng ở các giảng viên. Ở vai trò này, giảng viên cung ứng các dịch vụ của mình cho nhà trường, cho sinh viên, cho các tổ chức xã hội – đoàn thể, cho cộng đồng và cho xã hội nói chung. Cụ thể đối với nhà trường và sinh viên, một giảng viên cần thực hiện các dịch vụ như tham gia công tác quản lý, công việc hành chính, tham gia tổ chức xã hội, cố vấn cho sinh viên, liên hệ thực tập, tìm chỗ làm cho sinh viên Với ngành của mình, giảng viên làm phản biện cho các tạp chí khoa học, tham dự về tổ chức hội thảo khoa học. Đối với cộng đồng, giảng viên trong vai trò của một chuyên gia cũng thực hiện các dịch vụ như tư vấn, cung cấp thông tin, viết báo. Trong chức năng này, giảng viên đóng vai trò là cầu nối giữa khoa học và xã hội, để đưa nhanh các kiến thức khoa học vào đời sống cộng đồng. Viết báo thời sự (khác với báo khoa học) là một chức năng khá quan trọng và có ý nghĩa lớn trong việc truyền bá kiến thức khoa học và nâng cao dân trí. 3. Thực trạng về quan niệm phẩm chất và năng lực của giảng viên đại học ngày nay Phẩm chất và năng lực là yếu tố có mối quan hệ mật thiết không thể tách rời đối với người làm công tác giảng dạy. Ở môi trường giáo dục Cao đẳng và đại học thì hai mối quan hệ này lại càng được nâng cao hơn, tinh tế hơn bao giờ hết do người giảng viên phải giáo dục một lớp thế hệ trẻ đang sung sức, nhiệt huyết và sáng tạo, những sinh viên trẻ này cần ở người giảng viên sự tận tâm, năng lực cao để họ làm nền tảng, cơ sở cho hành trang bước vào con đường sự nghiệp lớn trong tương lai. Thời kỳ đổi mới đòi hỏi sản phẩm giáo dục phải có phẩm chất, có năng lực đáp ứng nhu cầu xã hội. Vì lẽ đó, phẩm chất và nhân cách nhà giáo cũng được quy định thêm bởi nhiều yếu tố, nhưng cốt lõi vẫn là tri thức và lòng yêu thương học sinh. Nhà giáo có thâm niên hay mới vào nghề muốn tồn tại và phát triển nghề nghiệp thì phải 12 luôn có ý thức gia tăng hàm lượng tri thức trong tư duy và bồi đắp thêm tình thương yêu, tinh thần trách nhiệm trong việc giáo dục thế hệ trẻ. Tuy nhiên, thực trạng ngày nay cho thấy hiện đang tồn tại những quan niệm của chính giảng viên, hay những giảng viên chỉ có một trong hai yếu tố kể trên mà mất đi yếu tố còn lại. Vậy thì quan niệm đó sẽ như thế nào và ảnh hưởng ra sao ? 3.1. Quan niệm phẩm chất quan trọng hơn năng lực Có thể nói, đạo đức luôn là nền tảng của xã hội và là cái gốc của mỗi con người. Do vậy, dù ở bất cứ xã hội nào thì giá trị đạo đức cũng phải được duy trì và giữ vững. Hiện nay, trong thời cơ chế thị trường, khi mà những giá trị về vật chất đang chiếm ưu thế trong xã hội, thì nó có nguy cơ đẩy lùi những giá trị về tinh thần. Và trong thời hội nhập trước sự giao lưu mạnh mẽ và du nhập của nền văn hóa bên ngoài vào nước ta thì đạo đức hay phẩm chất luôn là thứ nên được đề cao, nhấn mạnh để tránh bị ảnh hưởng bởi các giá trị phẩm chất không phù hợp. Giá trị của đạo đức muôn thưở vẫn là chữ NHÂN, chữ NGHĨA. Như Nguyễn Trãi đã từng nói: “Lấy đại nghĩa để thắng hung tàn Lấy chí nhân để thay cường bạo”. Và chính Hồ Chủ tịch cũng đã từng nói : « Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó ». Đúng vậy, người biết giữ vững giá trị đạo đức là người sống trung thực, thẳng thắn, công bằng và có lòng vị tha, biết vui cái vui của người, biết buồn cái buồn của người. Đặc biệt không bị đồng tiền và lối sống xa hoa của nên kinh tế thị trường quyến rũ, biết đi lên bằng chính đôi chân của mình. Phong trào học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh là một việc làm kịp thời và đúng đắn nhằm giữ vững giá trị đạo đức của dân tộc Việt Nam đang trên đà suy thoái. 13 Câu nói “cô giáo như mẹ hiền” và “mỗi thầy giáo, cô giáo là một tấm gương sáng cho học sinh noi theo” vẫn còn nguyên giá trị. Hiện nay, ở các trường Cao đẳng và Đại học trên cả nước, một số những giảng viên có quan niệm cho rằng phẩm chất, tức là cái đức của người thầy, quan trọng hơn năng lực (tức cái tài). Tuy nhiên, xét về góc độ tổng thể, đây là một quan niệm sai lầm của một bộ phận giảng viên của nước ta. Đồng ý rằng trước những trào lưu, trước nền kinh tế thị trường và các luồng giao lưu văn hóa đang ngày càng xâm nhập nước ta thì giảng viên giữ được các tư cách đạo đức, giữ được cái phẩm chất của một người thầy là một điều cực kỳ đáng trân trọng. Họ là những người sẽ ươm mầm nên những thế hệ tương lai có đạo đức, có suy nghĩ, sống có trách nhiệm và chính bản thân họ cũng sẽ „miễn nhiễm‟ trước những tiêu cực do cuộc sống mang lại như „mua bán điểm số‟, „bệnh thành tích‟.v.v Nhưng chỉ có phẩm chất sẽ là chưa đủ để tạo nên một người giảng viên thật sự. Thế kỷ XXI - thời đại của tri thức và khoa học công nghệ, những nhà giáo phải năng động, tích cực tiếp thu những kiến thức mới, không ngừng học tập, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Năng lực chuyên môn, năng lực sư phạm của một số bộ phận giảng viên còn có nhiều hạn chế dù về mặt ý thức họ là người nghiêm túc cố gắng làm hết sức mình nhưng kết quả giảng dạy, giáo dục đều không đạt đến điều mong muốn, không thể đáp ứng nổi yêu cầu “đổi mới toàn diện, triệt để giáo dục” hiện nay. Một người giảng viên phải đáp ứng được các chức năng cơ bản kể trên, trong đó có chức năng của một nhà nghiên cứu khoa học, một nhà giáo. Thật vậy, là một người sẽ đứng vai trò truyền đạt kiến thức cho sinh viên, những thế hệ tương lai của đất nước mà người giảng viên lại thiếu đi năng lực nghiên cứu, năng lực truyền đạt thông tin kiến thức đến với sinh viên thì đó sẽ là một vấn đề lớn. Đại học là bậc học cung cấp cho sinh viên khối lượng kiến thức khổng lồ và những kỹ năng tư duy, kỹ năng cuộc sống cần thiết khi ra trường. Chính vì thế vai trò của một người giảng viên là rất lớn. Nếu chính giảng viên đó không đủ khả năng trình độ thì việc truyền đạt kiến thức và tư duy dành cho sinh viên sẽ không thể thực hiện 14 được. Khi đó giảng viên chỉ đóng vai trò là một người „nói suông‟, tức là trong sách có bao nhiêu thì giảng lại bấy nhiêu, thiếu đi sự tư duy sáng tạo, tìm tòi ra những phương pháp, những vấn đề mới trong khoa học để truyền đạt lại. Lúc đó giảng viên đó sẽ rơi vào lối mòn tư duy, sẽ làm việc một cách máy móc. Bản thân giảng viên cũng sẽ không đủ sức để giải đáp những điều mới mẻ, không đủ sức để nghiên cứu phát hiện những lý luận mới phục vụ cho kiến thức nhận loại và công tác giảng dạy của mình. Những người giảng viên thiếu đi năng lực kể trên sẽ khiến cho nền giáo dục bị chậm phát triển, rơi vào tình trạng lạc hậu và thế hệ tương lai của quốc gia cũng sẽ trở thành những „cái máy móc‟ vô hồn thiếu tư duy, kiến thức và kỹ năng dù cho bản thân họ có là những nhà giáo mẫu mực, có phẩm chất tốt đi chăng nữa. Vì vậy năng lực là một yếu tố rất quan trọng của giảng viên bên cạnh yếu tố về phẩm chất đạo đức. 3.2. Quan niệm năng lực quan trọng hơn phẩm chất Đối với xã hội nói chung, năng lực của một cá nhân biểu hiện được rằng anh (hay chị) ta có khả năng thực hiện được công việc đối với bản thân và xã hội hay không. Năng lực của một người được chi phối bởi nhiều yếu tố, bao gồm : kiến thức và kỹ năng. Với việc Việt Nam ngày càng hội nhập với thế giới thì điều này đòi hỏi năng lực đóng vai trò chủ đạo trong công việc để có thể đáp ứng và theo kịp với trình độ phát triển chung toàn cầu. Và nghề giáo cũng đặt vấn đề năng lực trở nên quan trọng. Một giảng viên Cao đẳng, Đại học cần có trong mình năng lực trong giảng dạy và trong nghiên cứu để có thể hướng dẫn sinh viên trở thành những người lao động có kiến thức và trình độ sau khi ra trường, đáp ứng được yêu cầu từ phía xã hội cũng như các nhà tuyển dụng trong và ngoài nước. Hiện ở Việt Nam đã có các nhà giáo, các giảng viên có đủ khả năng trong công tác nghiên cứu và giảng dạy để phục vụ cho lợi ích „trồng người‟. Đây là 15 những người giảng viên thật sự đáng quý và cần thiết cho nền giáo dục cũng như sự phát triển của nước ta. Tuy nhiên, cũng như phần trước, hiện nay, dưới áp lực của nền kinh tế thị trường, sự chi phối của yếu tố vật chất khách quan và chủ quan đã dẫn đến việc hình thành nên quan niệm coi trọng năng lực hơn phẩm chất của một số giảng viên. Những giảng viên này nhấn mạnh tầm quan trọng của năng lực hơn là phẩm chất, họ coi năng lực là yếu tố tiên quyết để tạo nên một người thầy mà bỏ qua yếu tố về phẩm chất. Quan niệm này đã dẫn đến những sai lầm trong tư duy và tạo ra một thế hệ giảng viên thiếu đi phẩm chất cốt cách của bậc làm nhà giáo. Những nhà giáo có năng lực chuyên môn, năng lực sư phạm nhưng không nhiệt tình, không tự giác, không say mê với nghề. Họ có thể làm tốt tùy hoàn cảnh không thường xuyên. Số đông nhà giáo mắc bệnh nghề nghiệp: có thành tích trong giảng dạy, nghiên cứu nên luôn cho mình là đúng coi thường những đóng góp của đồng nghiệp, khó chịu với những thắc mắc của học sinh. Luôn nói nhiều, không chịu lắng nghe, luôn đổ lỗi cho học sinh, cho cha mẹ học sinh và nhà trường, đồng nghiệp, còn bản thân luôn cho là hoàn hảo. Ngoài việc coi nhẹ thái độ ứng xử với sinh viên. Vài người trong số họ còn đặt ra vấn đề về „vật chất‟, không giữ đúng tư cách người thầy. Từ đó nảy sinh ra bệnh „vòi tiền‟ sinh viên, bệnh „mua bán điểm số‟ .v.v Đây chính là điều nguy hại nhất. Các hành động đó sẽ khiến cho sinh viên và xã hội dần mất niềm tin vào người giảng viên, mất niềm tin vào người thầy