Đề tài Thực trạng và giải pháp phát triển và phát huy vai trò của các tập đoàn kinh tế ở Việt Nam hiện nay

ng©n hµng biÕn chóng thµnh c¸c c«ng ty thµnh viªn cña m×nh vµ h×nh thµnh nªn c¸c tËp ®oµn lín. - YÕu tè gia ®×nh YÕu tè gia ®×nh cã ¶nh h­ëng rÊt ®a d¹ng tíi xu thÕ ph¸t triÓn m« h×nh T§KT. Trong mét x· héi mµ quan hÖ gia ®×nh kh«ng ®­îc ®Ì cao nh­ Mü th× yÕu tè gia ®×nh kh«ng cã ¶nh h­ëng lín ®Õn viÖc ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn. Nh­ng yÕu tè nµy ®Æc biÖt cã ¶nh h­ëng m¹nh ë NhËt B¶n, Hµn Quèc ®Æc biÖt trong c¸c ngµnh chÕ t¹o. ë §øc 60 trong sè 150 h·ng lín nhÊt thuéc së h÷u cña c¸c thµnh viªn trong cïng mét gia ®×nh. ë Italia doanh nghiÖp gia ®×nh ho¹t ®éng nh­ m« h×nh quèc gia. C¸c c«ng ty lín cña Italia th­êng do mét c¸ nh©n thèng trÞ. ë NhËt B¶n gia ®×nh rÊt ®­îc ®Ò cao. V× vËy phÇn lín c¸c tËp ®oµn lín cña NhËt lµ thuéc vÒ qu¶n lÝ cña mét gia ®×nh. 1.5. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh tÕ. Sau h¬n 20 n¨m ®æi míi, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ®· chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, më cöa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, n­íc ta ®· chÝnh thøc gia nhËp AFTA vµ WTO nÒn kinh tÕ n­íc ra cÇn cã sù t¨ng tr­ëng vµ tÝch luü ®Ó ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Do vËy, vÊn ®Ò cÊp b¸ch lµ ph¶i cã nh÷ng b­íc tiÕn míi trong ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp nãi chung vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc nãi riªng. §©y lµ qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc b»ng c¸ch ph©n lo¹i doanh nghiÖp ®Ó cñng cè, s¸p nhËp, hîp nhÊt, cæ phÇn hãa c¸c h×nh thøc së h÷u, gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n. ViÖc s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo h­íng nh­ vËy sÏ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c TËp ®oµn kinh tÕ. MÆt kh¸c, thùc hiÖn chiÕn l­îc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ chÊp nhËn sù c¹nh trang gay g¾t trªn toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ c¹nh tranh víi c¸c n­íc trong khu vùc, trong khi xuÊt ph¸t ®iÓm cña n­íc ta cßn thÊp vµ viÖc giµnh ®­îc chç ®øng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cßn khã kh¨n. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« rÊt lín, víi tr×nh ®é kü thuËt hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cã ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÕ giíi. §¶m nhËn vai trß quan träng ®ã ph¶i lµ c¸c TËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam. Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®ßi hái chóng ta ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh thùc tiÔn cña ViÖt Nam, bèi c¶nh míi cña thÕ giíi vµ khu vùc, häc hái kinh nghiÖm n­íc ngoµi mµ t×m ra ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn TËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam. 2. Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña c¸c T§KT trªn thÕ giíi vµ bµi häc kinh nghiÖm víi viÖt nam 2.1. Con ®­êng h×nh thµnh vµ b­íc ®i. H×nh thµnh TËp ®oµn kinh tÕ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, vèn kinh doanh. Kinh nghiÖm cho thÊy nguån vèn tù tÝch luü ®ãng vai trß c¬ b¶n trong viÖc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh tÝch tô tù ®Çu t­ më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh, hoÆc x©y dùng c¸c nhµ m¸y míi chØ lµ mét bé phËn trong toµn bé qu¸ tr×nh h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ, ®iÒu quan träng lµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh thµnh lËp hay qu¸ tr×nh tËp trung s¶n xuÊt vµ tËp trung vèn nµy. ChÝnh v× vËy, ®Ó ®i ®Õn thµnh qu¶ lµ thµnh lËp T§KT th× phæ biÕn nhÊt hiÖn nay cã hai con ®­êng, ®ã lµ: Con ®­êng th«n tÝnh theo kiÓu c¸ lín nuèt c¸ bÐ th«ng qua viÖc mua l¹i c¸c c«ng ty nhá yÕu h¬n, biÕn chóng thµnh mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña c«ng ty mÑ hay theo con ®­êng tù nguyÖn s¸t nhËp víi nhau ®Ó h×nh thµnh c¸c c«ng ty lín h¬n chèng l¹i nguy c¬ bÞ th«n tÝnh vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. §©y lµ con ®­êng phæ biÕn ®­îc c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn ¸p dông. Trong khi ®ã ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ho¸ ®i sau, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ chñ yÕu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn b»ng tÝch tô vµ liªn doanh nh»m t¨ng nhanh vèn, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, chuyÓn giao c«ng nghÖ n­íc ngoµi vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh»m chèng l¹i nguy c¬ bÞ c¸c c«ng ty n­íc ngoµi th«n tÝnh. Vµ viÖc mçi tËp ®oµn chän cho m×nh mét h­íng ®i ®óng vÉn ch­a ph¶i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i mµ ®iÒu nµy cßn phô thuéc rÊt lín vµo viÖc c¸c tËp ®oµn sÏ lùa chän ®iÓm xuÊt ph¸t nh­ thÕ nµo, ®©y chÝnh lµ mét kh©u ®ét ph¸ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Do cã sù kh¸c biÖt rÊt lín vÒ c¸c yÕu tè lÞch sö, ®Þa lý, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, còng nh­ xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c ho¹t ®éng liªn doanh, liªn kÕt ®· vµ ®ang t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, kh¶ n¨ng lùa chän kh¸c nhau vÒ kh©u ®ét ph¸ ®Ó h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ. HiÖn nay trªn thÕ giíi ®ang tån t¹i hai xu thÕ kh¸c nhau: §èi víi Mü vµ mét sè n­íc Ch©u ¢u, c¸c T§KT chñ yÕu khëi sù tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Th«ng qua c¸c kÕt qu¶ cña ho¹t ®äng s¶n xuÊt më réng ho¹t ®éng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ th­¬ng m¹i, vËn t¶i, b¶o hiÓm, ng©n hµng v..v. §Æc ®iÓm cña c¸c tËp ®oµn ®i tõ s¶n xuÊt lµ ngay tõ ®Çu ®· ph¶i chó träng ®Çu t­ cho nghiªn cøu, øng dông khoa häc c«ng nghÖ míi. Cßn víi mét sè n­íc nh­ NhËt B¶n vµ Nics th× l¹i khëi ®Çu tõ lÜnh vùc th­¬ng m¹i hay ngo¹i th­¬ng. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng, nh÷ng ®ßi hái ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý vµ nguån vèn tÝch luü ®­îc tõ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, nh÷ng c«ng ty nµy ®· bµnh tr­íng sang c¸c ngµnh nghÒ, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c. Víi c¸c n­íc nµy, ®iÒu mµ hä ph¶i chó ý tíi kh«ng ph¶i lµ c¸c nghiªn cøu øng dông khoa häc mµ lµ c¸c kiÕn thøc vÒ hoat ®éng më réng thÞ tr­êng, x©y dùng m¹ng l­íi tiªu thô quèc gia vµ quèc tÕ. 2.2. Mét sè m« h×nh TËp ®oµn kinh tÕ trªn thÕ giíi. Sau ®©y lµ mét sè m« h×nh tËp ®oµn c«ng ty thµnh c«ng trªn thÕ giíi. -TËp ®oµn General Motor(Mü). General Motor thµnh lËp n¨m 1908, cã nhiÖm vô ban ®Çu lµ s¶n xuÊt «t«. N¨m 1902 General Motor ®· trë thµnh mét c«ng ty lín gåm n¨m c«ng ty s¶n xuÊt «t« con vµ mét c«ng ty s¶n xuÊt xe t¶i. Ngµy nay General Motor lµ mét tËp ®oµn kinh tÕ ®a quèc gia, ®a ngµnh lín nhÊt n­íc Mü. General Motor cã mét hÖ thèng chi nh¸nh gåm 136 c«ng ty n»m ë kh¾p c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Trô së ban qu¶n trÞ ®iÒu hµnh chÝnh ®ãng t¹i Detroit. Nh­ vËy General Motor ®· chän con ®­êng thø nhÊt, khëi sù tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt «t« råi bµnh tr­íng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c, vÝ dô nh­ viÖc mua l¹i h·ng hµng kh«ng Hughes n¨m 1985 vµ c«ng ty xö lý m¸y tÝnh hµng ®Çu n­íc Mü n¨m 1986. Tuy nhiªn tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, vèn vÉn lµ con ®­êng c¬ b¶n trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tËp ®oµn General Motor. Trong thµnh c«ng lín cña General Motor ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña chÝnh phñ. ChÝnh phñ Mü ®· nhËn thøc ®­îc vai trß to lín cña c¸c c«ng ty khæng lå vµ t¹o nªn sù g¾n bã hÕt søc chÆt chÏ gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c nhµ kinh doanh lín. VÝ nh­ th«ng qua hiÖp ®Þnh “tù nguyÖn b¾t buéc” víi chÝnh phñ NhËt B¶n ®Ó h¹n chÕ sù th©m nhËp cña c¸c tËp ®oµn c«ng ty s¶n xuÊt «t« cña NhËt vµo Mü. - TËp ®oµn Samsung cña Hµn Quèc. §©y lµ mét ®iÓn h×nh vÒ sù thµnh c«ng trong sù lùa chän con ®­êng thø hai víi xuÊt ph¸t ®iÓm lµ lÜnh vùc th­¬ng m¹i. TËp ®oµn Samsung thµnh lËp n¨m 1938 víi tæng sè vèn ban ®Çu lµ 2000 USD, 40 lao ®éng. NhiÖm vô chÝnh lµ mua b¸n n«ng s¶n. Tr¶i qua qu¸ t×nh ph¸t triÓn, TËp ®oµn ®· lu«n më réng s¶n xuÊt kinh doanh sang c¸c mÆt hµng míi nh»m ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu thÞ tr­êng nh­ ®iÖn tö, b¶o hiÓm th©n thÓ, chÕ biÕn ®­êng vv... §Õn nay tËp ®oµn Samsung ®· bao gåm 32 c«ng ty liªn kÕt l¹i víi mét m¹ng l­íi chi nh¸nh réng kh¾p gåm 180 v¨n phßng ë 90 thµnh phè thuéc 54 n­íc trªn thÕ giíi. Víi chiÕn l­îc s¶n xuÊt ph¶n ¸nh vµ phôc vô qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc nªn TËp ®oµn Samsung ®· ®­îc sù khuyÕn khÝch vµ hç trî tÝch cùc tõ phÝa chÝnh phñ. Bªn c¹nh ®ã ph­¬ng thøc qu¶n lý tiªn tiÕn ®· gióp Samsung tËn dông ®­îc nh÷ng c¬ héi trong vµ ngoµi n­íc ®Ó v­¬n lªn vÞ trÝ thø 20 trong sè 50 tËp ®oµn kinh doanh lín nhÊt thÕ giíi nh­ hiÖn nay. - TËp ®oµn Mitsubishi cña NhËt B¶n. Mitsubishi thµnh lËp n¨m 1870 víi lÜnh vùc kinh doanh lµ vËn t¶i biÓn. §Õn nay ho¹t ®éng kinh doanh ®· tr¶i réng ra nhiÒu lÜnh vùc nh­ s¶n xuÊt thÐp, c¬ khÝ ®ãng tµu, ®iÖn, ho¸ chÊt, ng©n hµng, ngo¹i th­¬ng v..v, víi mét hÖ thèng chi nh¸nh tr¶i kh¾p thÕ giíi. Sù thµnh c«ng ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a ba yÕu tè: tÝnh d©n téc ®Æc thï, kh¶ n¨ng n¾m b¾t xu thÕ hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi vµ cã ®­îc sù h­íng dÉn tÝch cùc cña nhµ n­íc. ChÝnh phñ NhËt cã vai trß rÊt to lín ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Mitsubishi, nã kh«ng chØ ®­a Mitsubishi lín ngang tÇm c¸c c«ng ty ®éc quyÒn quèc tÕ, mµ cßn h¹n chÕ ®­îc sù th©m nhËp cña c¸c tËp ®oµn t­ b¶n n­íc ngoµi vµo NhËt. Trong Mitsubishi c¸c c«ng ty con kh«ng ph¶i ®éc lËp hoµn toµn mµ ho¹t ®éng nh­ c¸c c«ng ty vÖ tinh gi÷ quyÒn tù do ë møc ®¸ng kÓ. Cã mét nÐt ®Æc biÖt trong c¸c tËp ®oµn kinh tÕ cña NhËt nãi chung hay Mitsubishi nãi riªng ®ã lµ sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn qu¶n lý, trong rÊt nhiÒu tr­êng hîp ng­êi qu¶n lý tËp ®oµn kh«ng ph¶i thµnh viªn cña gia ®×nh. YÕu tè quyÕt ®Þnh lµ lùa chän ®éi ngò qu¶n lý cã n¨ng lùc thùc sù. 2.3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. ViÖc ph©n tÝch mét sè tËp ®oµn kinh tÕ trªn ®· ®­a ra rÊt nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm cÇn thiÕt cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n tiÕn tíi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m« h×nh tËp ®oµn kinh tÕ. Thø nhÊt, qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ diÔn ra theo nh÷ng ph­¬ng thøc kh¸c nhau, nh­ng c¸i b¶n chÊt, c¸i cèt lâi mµ c¸c tËp ®oµn kinh doanh ph¶i nhËn thøc ®­îc ®ã lµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ nguån vèn tù tÝch luü tõ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña b¶n th©n c¸c c«ng ty. §iÒu ®ã t¹o cho c¸c c«ng ty mét kh¶ n¨ng ®éc lËp cao vµ còng ®Ó chøng minh r»ng chØ cã nh÷ng c«ng ty khi ®· cã tiÒm lùc thËt sù m¹nh th× míi cã thÓ ®i ®Õn thµnh lËp T§KT. Thø hai, vÒ m« h×nh tæ chøc. Nh×n chung c¸c T§KT lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ láng v× phÇn lín chóng kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. C¸c c«ng ty thµnh viªn vÉn gi÷ nguyªn tÝnh ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p lý. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn chñ yÕu dùa trªn mèi quan hÖ liªn kÕt vÒ lîi Ých kinh tÕ. §©y lµ mèi quan hÖ rµng buéc phô thuéc chÆt chÏ víi nhau vµ ë mét møc ®é phô thuéc vµo c«ng ty mÑ, nh»m thùc hiÖn môc tiªu chung cña c¶ tËp ®oµn. Do vËy, tËp ®oµn chØ tån t¹i vµ ph¸t triÓn v÷ng m¹nh khi x©y dùng ®­îc c¬ chÕ ho¹t ®éng dùa trªn sù thèng nhÊt vÒ mÆt lîi Ých kinh tÕ cña tõng thµnh viªn víi lîi Ých chung cña c¶ tËp ®oµn vµ thùc hiÖn chñ yÕu b»ng hîp ®ång kinh tÕ. Sù thµnh c«ng cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín trªn thÕ giíi ®· cho thÊy kÕt qu¶ tèt cña ph­¬ng thøc qu¶n lý phi tËp trung ho¸. KiÓu qu¶n lý nµy võa ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng tù chñ cña c¸c c«ng ty thµnh viªn, võa t¹o sù thèng nhÊt chung trong tËp ®oµn. Vµ ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c thµnh viªn c«ng ty hay cña c¶ tËp ®oµn th× mét chiÕn l­îc chung tæng qu¸t cã ý nghÜa v« cïng quan träng, v× nã kh«ng chØ t¨ng c­êng søc m¹nh chung theo ®Þnh h­íng mµ cßn t¹o ®­îc sù uyÓn chuyÓn, n¨ng ®éng, linh ho¹t cña c¸c c«ng ty thµnh viªn trong viÖc lùa chän ph­¬ng h­íng môc tiªu ph¸t triÓn cña riªng m×nh. Ngµy nay, theo c¬ chÕ thÞ tr­êng th× c¸c c«ng ty thµnh viªn ®­îc hoµn toµn tù do trong viÖc ®Þnh gi¸ c¶ trong khu«n khæ cña ph¸p luËt nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt. §iÒu ®ã cã thÓ dÉn ®Õn c¹nh tranh trong néi bé c¸c thµnh viªn, do ®ã c«ng ty mÑ cÇn ph¶i gi÷ vai trß trong viÖc ph©n c«ng ph¸t triÓn chuyªn m«n ho¸, ®iÒu hoµ nguån vèn gi÷a c¸c thµnh viªn nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ tµi chÝnh cho c¸c thµnh viªn ph¸t huy ®­îc thÕ m¹nh chuyªn m«n ho¸ cña m×nh. Nh­ vËy mèi liªn kÕt kinh tÕ gi÷a c¸c c«ng ty thµnh viªn sÏ bÒn v÷ng h¬n. Thø ba, vÒ h×nh thøc së h÷u cña tËp ®oµn. Ta thÊy hÇu hÕt c¸c tËp ®oµn t­ b¶n lín hiÖn nay cã nguån gèc tõ nh÷ng c«ng ty së h÷u gia ®×nh. Tõ së h÷u cña c¸c chñ t­ b¶n c¸ biÖt chóng chuyÓn dÇn thµnh së h÷u cña tËp thÓ c¸c nhµ t­ b¶n ®éc quyÒn. Nãi chung chóng mang s¾c th¸i cña së h÷u t­ nh©n nh­ng l¹i g¾n bã chÆt chÏ víi chÝnh phñ c¸c n­íc. H×nh thøc hçn hîp d­íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn lµ mét h×nh thøc ®­îc ­u chuéng v× nã ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt hiÖn nay, ®ång thêi nã còng ph¶n ¸nh ®­îc lîi Ých cña c¸c bªn tham gia trong c¸c tËp ®oµn ®ã. §©y lµ mét gîi më rÊt cÇn thiÕt cho ViÖt Nam, khi mµ sù g¾n kÕt cña chÝnh phñ ®èi víi c¸c c«ng ty t­ nh©n lµ rÊt lín th× h×nh thøc d­íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn lµ hîp lý h¬n c¶. Thø t­, vÒ vai trß cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc cã vai trß cùc kú to lín víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña T§KT, thÓ hiÖn qua viÖc t¹o dùng, duy tr× vµ thóc ®Èy m«i tr­êng kinh tÕ x· héi cÇn thiÕt cho c¸c tËp ®oµn ho¹t ®éng. Vai trß ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c néi dung nh­ sau: Duy tr× trËt tù vµ æn ®Þnh x· héi: X©y dùng m« tr­êng ph¸p luËt ®¶m b¶o c¹nh tranh b×nh ®¼ng, khuyÕn khÝch c¸c T§KT ph¸t triÓn song vÉn ®¶m b¶o m«i tr­êng b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ho¹t ®éng tèt, t¹o t©m lý yªn t©m lµm ¨n trong d©n chóng. X©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. §Þnh h­íng ®óng xu thÕ ph¸t triÓn lµm tiÒn ®Ò cho c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c tËp ®oµn vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c. Sù ®iÒu hµnh cña chÝnh phñ lu«n nh»m hç trî gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giíi kinh doanh ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶: Theo dâi t×nh h×nh c¹nh tranh vµ ®Çu t­ cña t­ b¶n n­íc ngoµi, vµ cã c¸c chÝnh s¸ch b¶o vÖ s¶n xuÊt trong n­íc, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi n­íc ngoµi; Thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi tho¹i mÒm dÎo linh ho¹t võa ph¸t huy ®­îc lîi thÕ hîp t¸c cña quèc tÕ võa tr¸nh ®­îc c¹nh tranh kh«ng c©n søc víi c¸c T§KT qu¸ lín. ChÝnh phñ s½n sµng t¹o ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng T§KT tá ra hîp t¸c víi chÝnh phñ vµ ng­îc l¹i cã nh÷ng biÖn ph¸p trõng ph¹t bÊt cø tËp ®oµn nµo nÕu tá ra cã th¸i ®é chèng ®èi. Tuy nhiªn t¸c ®éng cña chÝnh phñ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c T§KT ë c¸c n­íc kh¸c nhau cã møc ®é kh«ng gièng nhau. Ch¼ng h¹n chÝnh phñ Mü chØ t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c T§KT nh­ mét chÊt xóc t¸c, trong khi ®ã vai trß cña chÝnh phñ NhËt B¶n vµ NICs th× lín h¬n nhiÒu. Cßn ®èi víi n­íc ta, trong mét ®Þnh chÕ x· héi chñ nghÜa th× sù ph¸t triÓn cña T§KT bÞ ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu cña nhµ n­íc. Môc tiªu ho¹t ®éng cña c¸c T§KT g¾n bã mét c¸ch chÆt chÏ víi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n. Do ®ã, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh th× viÖc h×nh thµnh c¸c T§KT, cã nh÷ng nÐt kh¸c biÖt so víi c¸c T§KT lín trªn thÕ giíi. 3. thùc tr¹ng c¸c tËp ®oµn kinh tÕ ë ViÖt nam hiÖn nay 3.1. Mô hình Tập đoàn kinh tế Việt Nam. Cách thức hình thành TĐKT ở Việt Nam. Các TĐKT Việt Nam có thể hình thành theo những phương thức sau: Thứ nhất, dựa vào một số TCT 91 có quy mô tương đối lớn, trình độ quản lý tương đối cao, trang thiết bị công nghệ cao có sự liên doanh liên kết với nhiều đối tác trong và ngoài nước để tập trung sức xây dựng thành TĐKT. Để làm được điều đó thì quan trọng nhất là thực hiện cổ phần hoá các DN thành viên mà TCT nắm cổ phần khống chế, chi phối từ 51% - 100% vốn điều lệ. Tuy vậy, đối với các TĐKT được hình thành theo cách này cần phải có tổ chức tài chính độc lập và bộ phận nghiên cứu triển khai. Thứ hai, thành lập TĐKT từ những doanh nghiệp, công ty hiện có, hình thành các công ty mẹ, công ty con thuộc thành phần kinh tế khác. Quá trình đổi mới, sắp xếp và phát triển các DNNN, quá trình triển khai thực hiện luật DN, luật đầu tư nước ngoài hiện nay là cơ hội tốt để hình thành các TĐKT. Quá trình phát triển này sẽ dần hình thành: Công ty mẹ: Có quy mô lớn về doanh thu, máy móc thiết bị và lao động, hiệu quả kinh doanh cao, kinh nghiệm quản lý sản xuất lớn, có chiến lược phát triển lâu dài... Các công ty con (công ty thành viên): Là những công ty thuộc mọi thành phần kinh tế mà công ty mẹ có cổ phần lớn, có tác động quyết định đến chiến lược phát triển của công ty con. Các công ty con có thể được hình thành theo nguyên tắc tự nguyện tham gia tập đoàn và có quyền lựa chọn, đăng ký với công ty mẹ để tham gia. Các DN sản xuất kinh doanh độc lập, các đơn vị nghiên cứu triển khai, đơn vị dịch vụ thuộc mọi thành phần kinh tế liên kết lại với nhau thành lập TĐKT để thực hiện một chiến lược kinh doanh thống nhất, tích tụ, tập trung vốn, tạo thế cạnh tranh mạnh nhằm tạo ra hiệu quả cao hơn. Các DNNN có tiềm lực kinh tế mạnh được trang bị kĩ thuật, công nghệ hiện đại, công nghệ quản lý tiên tiến đầu tư vào các DN khác (như thông qua mua cổ phần...) và biến các DN này thành các công ty con của mình. Như vậy, việc thành lập TĐKT cho dù bằng cách nào thì cũng cần phải có một môi trường vĩ mô thông thoáng, hệ thống luật lệ đồng bộ và hoàn chỉnh có thể mới tạo ra một sân chơi bình đẳng cho các thành phần kinh tế thông qua đó thúc đẩy sự phát triển của các TĐKT. Loại hình TĐKT Việt Nam. Mô hình TĐKT ở Việt Nam sẽ có những điểm cơ bản giống với TĐKT trên thế giới: quy mô lớn, kinh doanh đa ngành nghề trong đó có ngành nghề kinh doanh chủ đạo và cơ cấu sở hữu, cơ cấu tổ chức tương tự. Nhưng trong bối cảnh kinh tế – chính trị – xã hội ở nước ta thì TĐKT cũng có điểm khác biệt. Do vậy, TĐKT ở Việt Nam có các hình thức sau: + Về sở hữu có: TĐKT sở hữu hỗn hợp (đa sở hữu) gồm có DNNN, các CTy TNHH, CTy CP và các đơn vị thành viên có thể là đơn vị hạch toán độc lập, phụ thuộc, đơn vị sự nghiệp. TĐKT có một sở hữu là TĐKT gồm các DNNN hoặc TĐKT nhà nước. + Về ngành nghề và lĩnh vực kinh doanh: Có TĐKT đa ngành, đa lĩnh vực, sản phẩm nhưng trong đó có một ngành, một lĩnh vực chuyên môn hoá giữ vị trí then chốt và có TĐKT chuyên ngành. + Về liên kết kinh tế: - TĐKT được hình thành dựa trên các liên kết theo chiều dọc tức là những tập đoàn được tập hợp trên cơ sở hợp nhất những công ty, xí nghiệp có liên hệ với nhau bởi quy trình công nghệ thống nhất từ khâu khai thác nguyên liệu, chế biến gia công, hoàn chỉnh sản phẩm, tiêu thụ trên cơ sở xác lập thống nhất về tài chính, mỗi công ty đảm nhiệm sản xuất một bộ phận, một công đoạn nhưng vẫn giữ tính độc lập về hình thức tổ chức của các đơn vị thành viên. TĐKT này sẽ hoạt động trong các ngành luyện kim, dệt may, nông nghiệp, công nghiệp chế biến... - TĐKT hình thành dựa trên cơ sở các mối quan hệ liên kế ngang tức là các công ty hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực hợp nhất lại trên cơ sở xác lập thống nhất về tài chính còn các thành viên thì vẫn duy trì sự độc lập tương đối về hình thức tổ chức. TĐKT này sẽ hoạt động trong các ngành công nghiệp vật liệu xây dựng (xi măng...), cơ khí chế tạo... - TĐKT hình thành dựa trên cơ sở các mối liên kết hỗn hợp tức là gồm các công ty sản xuất kinh doanh trong các lĩnh vực khác nhau. + Về hình thức tổ chức TĐ tổ chức theo mô hình một pháp nhân độc lập còn tất cả các đơn vị thành viên hạch toán phụ thuộc. TĐ tổ chức theo mô hình phân tán. Khi đó, TĐ sẽ là một pháp nhân độc lập đồng thời các đơn vị thành viên cũng có thể là một pháp nhân độc lập. TĐ tổ chức theo mô hình hỗn hợp: Khi đó TĐ là một pháp nhân, đơn vị thành viên vừa là pháp nhân độc lập vừa là pháp nhân phụ thuộc. Cơ cấu tổ chức quản lý TĐKT ở Việt Nam. Cơ cấu tổ chức chung nhất của TĐKT ở Việt Nam là một tổ hợp các DN liên kết với nhau theo mô hình “công ty mẹ, công ty con”. Công ty mẹ có thể là một công ty cổ phần, CTy TNHH hoạt động theo luật DN, có thể có vốn góp của nhà nước (dưới dạng cổ phần chi phối – trên 51% hoặc cổ phần khống chế – ít hơn 50% nhưng có quyền quyết định các vấn đề tổ chức, nhân sự, chiến lược của công ty mẹ) hoặc Nhà nước sở hữu 100% vốn. Công ty con là CTy CP, CTy TNHH có tư cách pháp nhân hoạt động theo luật DN. Công ty con bị công ty mẹ nắm giữ 100% vốn theo điều lệ hoặc ít hơn. TĐKT có thể có tổ chức tài chính – ngân hàng cổ phần, công ty tài chính, đơn vị sự nghiệp, viện nghiên cứu triển khai, trường đào tạo... Cơ cấu tổ chức của TĐKT gồm có: Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, Bộ máy điều hành, Giám đốc và các đơn vị thành viên. Cơ chế quản lý của TĐ chủ yếu được xây dựng trên mối quan hệ liên kết theo kiểu “công ty mẹ – công ty con” và các quan hệ hợp đồng kinh tế. Công ty mẹ là một DN giữ vai trò trung tâm, đầu tư vốn vào các công ty con theo nhiều cấp độ, chi phối các công ty con tuỳ theo tỉ lệ vốn đầu tư vào công ty con. Mối quan hệ giữa công ty mẹ và công ty con là mối quan hệ chặt chẽ, khăng khít thể hiện trên các mặt: Quan hệ về tổ chức; quan hệ về vốn và tài sản; quan hệ về kinh tế, tài chính; quan hệ về kế hoạch hoá đầu tư cơ sở vật chất kĩ thuật; và quan hệ về tổ chức nhân sự. Mối quan hệ giữa các thành viên trong TĐ chủ yếu là mối quan hệ về lợi ích kinh tế được điều khiển bằng các hợp đồng, thoả thuận kinh tế. Ngoài ra, trong mô hình tổ chức các TĐKT ở Việt Nam thì nhà nước cũng giữ một vai trò hết sức quan trọng. Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào hoạt động sản xuất kinh doanh của TĐ mà chỉ điều tiết hoạt động của tập đoàn thông qua các chính sách, đòn bẩy kinh tế. Quan hệ giữa các bộ với TĐKT là quan hệ giữa cơ quan quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực đối với các tổ chức kinh doanh trong ngành, lĩnh vực đó. Các bộ đề ra chiến lược và kế hoạch phát triển ngành, định mức kinh tế kĩ thuật, chính sách, chế độ... chung thống nhất cho mọi DN kinh doanh trong ngành, thực hiện sự kiểm tra giám sát hoạt động của DN theo pháp luật. Nhà nước quản lý phần vốn của mình trong các TĐKT thông qua đại diện chủ sở hữu nhà nước trong hội đồng quản trị của tập đoàn. 3.2. Thực trạng Tập đoàn kinh tế Việt Nam trong những năm qua. Hiện có 8 tổng công ty nhà nước đã được phê duyệt đề án thí điểm công ty mẹ, công ty con như bưu chính viễn thông, than - khoáng sản, dầu khí, điện lực, công nghiệp tàu thuỷ, dệt may, cao su, tài chính – bảo hiểm. Đó có thể coi là các mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước đang có ở nước ta. Ngoài ra, cũng có nhiều doanh nghiệp hay nhóm doanh nghiệp mạnh, liên kết các thế mạnh để hoạt động dưới một bộ máy điều hành chung, một thương hiệu chung tạo ra sự phát triển vượt bậc theo mô hình của các tập đoàn kinh tế tư nhân như FPT, Hoà Phát, Hoàng Anh Gia Lai, Đồng Tâm, Kinh Đô, Trung Nguyên… Về trình độ tích tụ, tập trung hóa sản xuất kinh doanh Đa số các tập đoàn kinh tế thế giới đều có quy mô lớn về vốn, doanh thu, lao động, máy móc thiết bị, số các doanh nghiệp thành viên. Năm 1999, giá trị cổ phiếu của Tập đoàn General Electric là 259 tỉ USD, Tập đoàn Exxon là 172 tỉ USD, Tập đoàn Coca cola là 142 tỉ USD, Tập đoàn Philipmorit có 112 tỉ USD, Tập đoàn Toyota motor là 86 tỉ USD. So với các tập đoàn kinh tế trên thế giới và khu vực, các tổng công ty của ta chưa thực sự là tập đoàn kinh tế xét theo tiêu chí quy mô (trước hết là về vốn). Tính đến tháng 6 năm 2003, 17 tổng công ty 91 có tổng số vốn nhà nước là 95.000 tỷ đồng, bình quân vốn nhà nước ở mỗi tổng công ty là 5.588 tỷ đồng (tương đương 355 triệu USD). Trong số 17 tổng công ty 91, có tới 14 tổng công ty có số vốn dưới 1000 tỷ đồng. Do mỗi nước có trình độ tích tụ, tập trung hoá sản xuất và có những mục tiêu, yêu cầu cụ thể riêng, nên sự so sánh đơn giản ấy sẽ có thể dẫn tới nghi ngờ hoặc phủ định khả năng hình thành và phát triển loại hình doanh nghiệp này. Trong điều kiện nước ta hiện nay, để tập đoàn kinh tế hình thành và hoạt động có hiệu quả, phát huy được thế mạnh, cần có mức vốn thấp nhất là 12.000 tỷ đồng – tương đương 750 triệu USD. Về mối quan hệ liên kết Về thực chất, tập đoàn kinh tế là công ty cổ phần với mối liên kết kiểu công ty mẹ – công ty con. Hiện nay, mô hình công ty mẹ – công ty con là hình thức liên kết phổ biến của tập đoàn kinh tế ở các nước trong khu vực và trên thế giới, đồng thời cũng phù hợp với yêu cầu, mục đích xây dựng tập đoàn kinh tế ở nước ta. Về môi trường kinh doanh Bất cứ một loại hình tổ chức nào muốn ra đời, tồn tại và phát triển đều đòi hỏi phải có môi trường thích hợp. Môi trường kinh doanh vừa tác động tích cực, vừa tác động tiêu cực đến tập đoàn. Vì lẽ đó, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho hoạt động của tập đoàn là đòi hỏi búc xúc và quan trọng. Đó chính là điều kiện sống còn để hình thành và phát triển tập đoàn. Môi trường để tập đoàn kinh tế hình thành và hoạt động có hiệu quả bao gồm: + Môi trường pháp lý: Gồm hệ thống pháp lý và các văn bản pháp quy, trong đó đặc biệt quan trọng là các luật về kinh doanh, chống độc quyền và các quy chế khung về tổ chức và hoạt động của các loại hình tổ chức kinh doanh. Chúng ta cần phải có hệ thống pháp luật tạo điều kiện cho các đơn vị kinh doanh tự do liên kết kinh tế để hình thành lợi nhuận bình quân, và có chính sách phân phối lợi nhuận theo vốn đầu tư. Hệ thống pháp luật có liên quan đến tập đoàn kinh tế phải có tác dụng tạo điều kiện cần thiết, khuyến khích tập đoàn kinh tế phát triển, đồng thời ngăn ngừa, hạn chế và xử lý các mặt tiêu cực phát sinh trong hoạt động của tập đoàn kinh tế. + Môi trường kinh tế: Bao gồm sự phát triển của thị trường và các quan hệ kinh tế trên thị trường, sự phát triển của các quan hệ cạnh tranh và liên kết kinh tế giữa các chủ thể, sự khẳng định các quan hệ sở hữu tồn tại hợp pháp, sự phát triển của các quan hệ phân công, hiệp tác… Về trình độ cán bộ quản lý Tập đoàn kinh tế có quy mô lớn và độ phức tạp cao trong tổ chức quản lý, nên đòi hỏi phải có đội ngũ cán bộ quản lý, điều