Đề tài Trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên cơ sở pháp lý - Thực trạng và giải pháp

m nguy hiểm. 3.1.2 Các biện pháp tư pháp được áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội BLHS có các quy định về các biện pháp tư pháp theo hướng giảm nhẹ TNHS cho người chưa thành niên phạm tội. Khoản 1 Điều 70 BLHS quy định, những biện pháp tư pháp được áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội bao gồm: giáo dục tại phường, xã, thị trấn và đưa vào trại giáo dưỡng. 3.1.2.1 Biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn Theo Khoản 2 Điều 70 BLHS, biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn là biện pháp tư pháp được áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội ít nghiêm trọng hoặc tội nghiệm trọng trong thời hạn từ 1 năm đến 2 năm. Người chưa thành niên phạm tội được áp dụng biện pháp giáo dục tại phường, xã, thị trấn không bị cách ly khỏi cuộc sống xã hội, nhưng phải chấp hành đầy đủ các nghĩa vụ sau: Chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật của Nhà nước; tích cực thực hiện nghĩa vụ công dân và quy ước của thôn, làng, ấp. bản, cụm dân cư nơi mình cư trú; Làm cam kết với ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn hoặc tổ chức xã hội được giao giám sát, giáo dục, trong đó nêu rõ các biện pháp tích cực sửa chữa lỗi lầm của mình. Bản cam kết phải có ý kiến của người được phân công trực tiếp giám sát, giáo dục; Thực hiện nghiêm chỉnh bản cam kết của mình, tích cực sửa chữa lỗi lầm, học tập, làm ăn lương thiện và tham gia các hoạt động chung tại cộng đồng dân cư nơi mình cư trú; Làm bản tự kiểm điểm về quá trình rèn luyện, tu dưỡng của mình gửi Chủ tịch ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn hoặc người đứng đầu tổ chức được giao giám sát, giáo dục khi đã chấp hành được một phần hai thời gian thử thách. Bản tự kiểm điểm phải có nhận xét của người trực tiếp giám sát, giáo dục hoặc cảnh sát khu vực, công an xã, trưởng thôn, làng, ấp, bản nơi người đó cư trú Hàng tháng phải báo cáo bằng văn bản với người được giao giám sát, giáo dục về kết quả rèn luyện, tu dưỡng của mình; trong trường hợp đi khỏi nơi cư trú trên 30 ngày thì báo cáo và trong thời gian tạm trú phải có nhận xét của cảnh sát khu vực hoặc công an xã nơi người chưa thành niên phạm tội cư trú Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn và tổ chức xã hội được giao giám sát, giáo dục có trách nhiệm: Phân công người trực tiếp giám sát, giáo dục người chưa thành niên phạm tội; Tạo điều kiện giúp đỡ người chưa thành niên phạm tội học nghề, tìm việc làm để ổn định cuộc sống; Phối hợp với cơ quan, tổ chức hữu quan khác và gia đình người chưa thành niên phạm tội trong việc giáo dục, cảm hóa giúp họ sửa chữa lỗi lầm; Yêu cầu người chưa thành niên phạm tội thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của mình, có biện pháp ngăn ngừa, uốn nắn kịp thời khi người đó có biểu hiện tiêu cực và thong báo với cơ quan tổ chức có thẩm quyền để xử lí khi cần thiết; Kịp thời biểu dương khi người chưa thành niên phạm tội có tiến bộ, tích cực tham gia hoạt động xã hội hoăc lập công; Xem xét giải quyết cho người chưa thành niên phạm tội vắng mặt ở nơi cư trú; Đề nghị hoặc theo đề nghị của người chưa thành niên phạm tội đề nghị tòa án cấp huyện nơi người đó dang chấp hành biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn ra quyết định chấm dứt thời hạn chấp hành biện pháp này khi người đó chấp hành được một phần hai thời hạn và có nhiều tiến bộ; Cấp giấy chứng nhận đã chấp hành xong thời hạn chấp hành biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn cho người chưa thành niên phạm tội; 3.1.2.2 Biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng Biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng là biện pháp tư pháp đối với người chưa thành niên phạm tội nếu xét thấy cần phải có kỉ luật chặt chẽ và cần phải cách li họ với môi trường xã hội để giáo dục và cải tạo thành công dân có ích cho xã hội. Khi quyết định áp dụng biện pháp tư pháp này, tòa án cần xem xét tính chất nghiêm trọng của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội và môi trường sống của người đó. Thời hạn của biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng là từ một năm đến hai năm. Trường giáo dưỡng là cơ sở giáo dục đặc biệt được Nhà nước thành lập để giáo dục, cải tạo người chưa thành niên phạm tội hoặc có những vi phạm pháp luật khác. Đưa người chưa thành niên phạm tội vào trường giáo dưỡng là biện pháp nghiêm khắc hơn biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn. Biện pháp này được áp dụng khi thấy cần thiết phải cách li người chưa thành niên khỏi môi trường xã hội mà họ đang sinh sống để giáo dục, cải tạo. Môi trường cũ không có các điều kiện thuận lợi cho việc giáo dục,cải tạo người chưa thành niên là môi trường như trong gia đình có bố, mẹ, anh, chị, em là người có tiên án hoặc người thường xuyên vi phạm pháp luật; bạn bè của người chưa thành niên là những người có nhân thân không tốt, đã ảnh hưởng xấu đến lối sống của họ; bản thân người chưa thành niên không có chỗ học tập, lao động, sinh sống ổn định, đã sớm có lối sống trụy lạc, sa đọa. Tuy biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng bắt buộc người chưa thành niên phạm tội chịu sự quản lý chặt chẽ và phải cách li khỏi xã hội nhưng họ được học tập văn hóa và nghề nghiệp. Tại đây họ rèn luyện và cải tạo lối sống trước đây của mình để trở thành công dân có ý thức pháp luật đầy đủ trong tương lai. Khi chấp hành được một phần hai thời hạn và có nhiều tiến bộ thì theo đề nghị của nhà trường, tòa án có thể có quyết định chấm dứt thời hạn ở trường giáo dưỡng. 3.1.3 Hệ thống hình phạt được áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội Hệ thống hình phạt của Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam bao gồm hình phạt chính và hình phạt bổ sung. Tuy nhiên căn cứ vào đặc điểm của người chưa thành niên, yêu cầu của việc phòng chống tội phạm, nguyên tắc nhân đạo XHCN, luật hình sự quy định các hình phạt được áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội bao gồm: Cảnh cáo; Phạt tiền; Cải tạo không giam giữ; Tù có thời hạn. Tử hình và tù chung thân là những hình phạt chính và nghiêm khắc nhất trong hệ thống các hình phạt được quy định trong Bộ luật hình sự của nước ta, chỉ áp dụng đối với các trường hợp phạm tội đặc biệt nghiêm trọng. Đối với người chưa thành niên ya thức phạm tội của họ chưa sâu sắc và chịu sự chi phối rất lớn từ môi trường, nên trong mọi trường hợp không áp dụng tử hình và tù chung thân đối với người chưa thành niên phạm tội. Bên cạnh các hình phạt chính, trong BLHS còn quy định các hình phạt bổ sung. Nhưng do người chưa thành niên có những đặc điểm tâm lí riêng biệt nên luật hình sự quy định không áp dụng hình phạt bổ sung đối với người chưa thành niên phạm tội. 3.1.3.1 Cảnh cáo Cảnh cáo là hình phạt chính, có tính giáo dục sâu sắc, thể hiện sự khiển trách công khai của Nhà nước đối với người phạm tội và hành vi phạm tội của họ. Cảnh cáo gây ra cho người bị kết án những tổn hại về tinh thần. Người chưa thành niên phạm tội bị phạt cảnh cáo khi phạm tội ít nghiêm trọng và có nhiều tình tiết giảm nhẹ. Ví dụ: Người chưa thành niên phạm tội trộm cắp tài sản theo khoản 1 Điều 138 BLHS hoặc tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo khoản 1 Điều 139 BLHS thì có thể áp dụng cảnh cáo. 3.1.3.2 Phạt tiền Phạt tiền là hình phạt chính áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội nhằm tước đi quyền lợi vật chất của họ để cải tạo và giáo dục họ trở thành công dân có ích cho xã hội. Người chưa thành niên phạm tội bị phạt tiền khi có đủ hai điều kiện: Họ là người đã từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi và có thu nhập hoặc tài sản riêng. Các điều kiện về áp dụng phạt tiền với người chưa thành niên phạm tội thể hiện thái độ của Nhà nước trong trường hợp này. Người chưa thành niên thường chưa có thu nhập hoặc tài sản riêng, chỉ phạt tiền khi họ có khả năng chấp hành án. BLHS hạn chế phạt tiền theo độ tuổi, chỉ người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi mới có thể bị phạt tiền. Trong trường hợp không thỏa mãn các điều kiện phạt tiền thì áp dụng các hình phạt khác mà luật hình sự cho phép như cải tạo không giam giữ hoặc tù có thời hạn. 3.1.3.3 Cải tạo không giam giữ Cải tạo không giam giữ là hình phạt chính có nội dung giáo dục sâu sắc không buộc người được áp dụng hình phạt này phải cách li khỏi xã hội. Họ vẫn có thẻ thực hiện công việc thường ngày và sống trong môi trường gia đình và xã hội như trước đây. Người chưa thành niên phạm tội bị phạt cải tạo không giam giữ cần đáp ứng hai điều kiện sau: Hành vi phạm tội thuộc vào tội ít nghiêm trọng hoặc nghiêm trọng; Họ phải có nơi làm việc ổn định hoặc có nơi thường trú rõ ràng. 3.1.3.4 Tù có thời hạn Tù có thời hạn là hình phạt cách li người phạm tội ra khỏi xã hôi để giáo dục, cải tạo họ trở thành công dân có ích cho xã hội Đây là hình phạt có hiệu quả giáo dục và ngăn ngừa cao. Chính vì vậy loại hình này có thể áp dụng đối với mọi tội phạm được quy định trong luật hình sự Việt Nam. Tù có thời hạn là hình phạt nghiêm khắc nhất có thể áp dụng đối với người chưa thành niên. Hình phạt này được áp dụng khi người chưa thành niên phạm tội rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng. Trong trường hợp người chưa thành niên phạm tội ít nghiêm trọng hoặc tội ghiêm trọng, cần thiết áp dụng hình phạt nhưng không có đủ điều kiện áp dụng các hình phạt khác như cảnh cáo, phạt tiền hoặc cải tạo không giam giữ thì cũng áp dụng hình phạt tù có thời hạn. 3.2 Thực trạng tình hình truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội ở nước ta Vấn đề người chưa thành niên vi phạm pháp luật và phạm tội đã và đang được tất cả các nhà nước trên thế giới quan tâm, lo lắng. Liên hợp quốc đã ban hành một số Công ước, Quy tắc liên quan đến công tác phòng chống vi phạm pháp luật của người chưa thành niên; các cơ quan của tổ chức lớn nhất hành tinh này cũng đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo có tính chất toàn cầu và khu vực để bàn về vấn đề này. Ở nước ta, công tác đấu tranh phòng chống vi phạm pháp luật và phạm tội của người chưa thành niên thuộc về trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, các cơ quan, tổ chức và toàn thể nhân dân. Trong những năm vừa qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách và pháp luật nhằm bảo đảm sự phát triển toàn diện của trẻ em và người chưa thành niên. Chính phủ, các Bộ, ban, ngành và chính quyền các cấp đã đề ra nhiều chương trình, kế hoạch cũng như áp dụng nhiều biện pháp để tăng cường bảo vệ an ninh, trật tự an toàn xã hội, đấu tranh phòng và chống vi phạm pháp luật nói chung trong đó có vi phạm pháp luật của người chưa thành niên nói riêng. Tuy nhiên, tình hình người chưa thành niên vi phạm pháp luật và phạm tội ở nước ta hiện nay vẫn có xu hướng gia tăng và diễn biến phức tạp. Đặc biệt có một bộ phận thanh thiếu niên đã tham gia vào các băng nhóm tội phạm có tổ chức, phạm tội có sử dụng bạo lực với tính chất côn đồ hung hãn; thực hiện các hành vi giết người, cướp của, chống người thi hành công vụ, bảo kê, đâm thuê, chém mướn gây ra hậu quả hết sức nghiêm trọng. Theo thống kê của Viện kiểm sát nhân dân tối cao, số người vi phạm pháp luật hình sự bị khởi tố, truy tố, xét xử trong 5 năm (từ năm 2003 đến 2007), như sau: - Năm 2003 khởi tố 4.578 người, truy tố 3.260 người, xét xử 2.940 người. - Năm 2004 khởi tố 5.138 người, truy tố 3.421 người, xét xử 2.930 người. - Năm 2005 khởi tố 6.420 người, truy tố 4.172 người, xét xử 3.404 người. - Năm 2006 khởi tố 7.818 người, truy tố 5700 người, xét xử 5.171 người. - Năm 2007 khởi tố 8.394 người, truy tố 5.889 người, xét xử 5.247 người. Số người chưa thành niên có nguy cơ vi phạm pháp luật là 71.581 người. Theo số liệu thống kê của Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội (Bộ Công an) thì trong 6 tháng đầu năm 2008 đã xảy ra 5.746 vụ, với khoảng 9.000 người người chưa thành niên vi phạm pháp luật hình sự, tăng 2% số vụ so với cùng kỳ năm ngoái. Về độ tuổi, theo thống kê của Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội thì tình hình tội phạm do người chưa thành niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi thực hiện có chiều hướng gia tăng và chiếm tỷ lệ cao nhất, khoảng 60%; từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chiếm khoảng 32% và dưới 14 tuổi chiếm khoảng 8% trong tổng số các vụ phạm tội do người chưa thành niên và trẻ em thực hiện. Về cơ cấu tội phạm, theo thống kê mới nhất của Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội, thì hành vi vi phạm pháp luật hình sự của người chưa thành niên tập trung nhiều nhất vào các nhóm tội xâm phạm sở hữu; xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm và danh dự con người, một số tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng. Trong đó tội danh trộm cắp tài sản chiếm 38%, cố ý gây thương tích chiếm 11%, đặc biệt là giết người chiếm 1,4% trong tổng số tội phạm do người chưa thành niên thực hiện. Về địa bàn hoạt động, các vụ vi phạm pháp luật và phạm tội do người chưa thành niên thực hiện không chỉ xảy ra ở các thành phố, thị xã mà còn xảy ra ở các vùng nông thôn, kể cả vùng sâu, vùng xa. Tuy nhiên, đánh giá một cách tổng thể trên phạm vi toàn quốc thì tại các thành phố lớn, nơi kinh tế phát triển mạnh thu hút nhiều lực lượng lao động, nhiều thành phần xã hội sinh sống, thì tỷ lệ người chưa thành niên vi phạm pháp luật và phạm tội chiếm tỷ lệ cao hơn và có chiều hướng tăng nhanh hơn. Phần lớn các vụ án do vị thành niên gây ra là trên địa bàn đô thị (chiếm hơn 70%), trong đó tập trung ở những tỉnh, thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, TP.HCM, Đồng Nai, Bình Định… Đây cũng là nhóm có xu hướng tái phạm tội rất cao (khoảng 35%). Cũng theo số liệu thống kê của Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao cho thấy 71% trẻ vị thành niên phạm pháp do không được quan tâm chăm sóc đến nơi đến chốn. Một nghiên cứu mới đây của Bộ Công an cũng chỉ ra nguyên nhân phạm tội của trẻ vị thành niên xuất phát từ gia đình… Trước thực trạng trẻ vị thành niên phạm tội trộm cắp, cướp giật đang ở mức báo động, Viện Tâm lý học vừa có công trình nghiên cứu dưới góc độ khoa học tâm lý nhằm mổ xẻ nguyên nhân trẻ phạm pháp. Các phân tích của công trình nghiên cứu này cho thấy nguyên nhân trẻ vị thành niên phạm pháp do ảnh hưởng của gia đình chiếm một tỉ lệ không nhỏ. Cha mẹ làm sai, con làm theo Người xưa thường cho rằng muốn con cái trở thành thương nhân thì nên ở gần chợ, muốn con hay chữ thì ở gần trường học, còn nếu gần trộm, gần cướp thì sớm hay muộn cũng vào tù ra khám. “Gần mực đen, gần đèn thì rạng”, câu tục ngữ mang tính giáo dục đến nay vẫn hoàn toàn đúng. Theo số liệu thống kê tội phạm học, trẻ em phạm pháp có nguồn gốc gia đình làm nghề buôn bán bất hợp pháp chiếm 51,94%, gia đình có người phạm tội hình sự chiếm 40%, 30% trẻ phạm tội có bố, mẹ hoặc cả hai nghiện hút. Có trường hợp bố mẹ trực tiếp đẩy con ra đường, xúi giục chúng làm những điều bất chính khiến trẻ bỏ nhà đi hoang, sống bụi, trộm cắp. Theo số liệu của Viện Kiểm sát Nhân dân TP.Hà Nội, tỉ lệ người chưa thành niên có hành vi trộm cắp tài sản đồng phạm với bố mẹ là 5%. Sống trong các gia đình có bố mẹ hoặc người lớn khác có hành vi thiếu văn hóa, lối sống vô đạo đức và thậm chí có cả những hành vi phạm tội, như bố mẹ bất hòa hay đánh chửi nhau, đánh bạc, nghiện rượu, nghiện ma túy, buôn lậu, trộm cắp, tham ô... , các em dần dần coi thường pháp luật, nhiễm các thói hư tật xấu và dễ bị lôi kéo rồi dẫn tới đồng lõa với hành vi phạm pháp. Chỉ có những trẻ có ý chí kiên cường, có lòng tự trọng cao, sớm có khả năng đánh giá đúng, sai mới tránh được những ảnh hưởng xấu đó. Con hư do thiếu tình cảm cha mẹ Trên thực tế, cũng có nhiều trường hợp bố mẹ là người tốt, có đủ kiến thức và trình độ hiểu biết nhưng không chú ý đúng mức đến việc giáo dục con cái hoặc không có điều kiện giáo dục chúng. Có người ỷ lại cho nhà trường, một số mải lo làm ăn, kiếm sống hoặc phải đi công tác trong một thời gian dài. Có gia đình bố mẹ ly hôn, có con ngoài giá thú, một trong hai người chết hoặc vì lý do nào đó phải xa cách dẫn đến việc con cái bị bỏ rơi, thiếu sự dạy dỗ và tình thương gia đình. Những đứa trẻ không được chăm sóc và dạy dỗ chu đáo sẽ có tâm lý lệch lạc, tự do ngang bướng, thậm chí bất cần. Chúng dễ dàng phạm tội khi bị rủ rê, lôi kéo... Số liệu thống kê của Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao cho thấy 71% trẻ vị thành niên phạm pháp là do không được quan tâm chăm sóc đến nơi đến chốn. Một nghiên cứu mới đây của Bộ Công an cũng chỉ ra nguyên nhân phạm tội của trẻ vị thành niên xuất phát từ gia đình: 8% trẻ phạm tội có bố mẹ ly hôn, 28% phàn nàn bố mẹ không đáp ứng nhu cầu cơ bản của các em, 49% phàn nàn về cách đối xử của bố mẹ. Gần 50% trẻ phạm tội vì bị đối xử hà khắc Có những gia đình bố mẹ thiếu hiểu biết hoặc không kiềm chế được nên đã coi việc hành hạ, đánh đập hoặc dùng các nhục hình với trẻ như là quyền của họ. Khi trẻ có lỗi, cha mẹ đánh; khi cha mẹ buồn bực, lo lắng cũng trút đòn roi lên đầu con cái. Nhiều đứa trẻ bị bạo hành đã nghĩ rằng bố mẹ và gia đình không còn yêu thương, che chắn và bảo vệ mình nữa. Chính cách xử sự này của bố mẹ đã khiến trẻ bị khủng hoảng tâm lý, tự ti, khó hòa nhập, nhiều em trở nên hung hãn, lì lợm, xa lánh mọi người và căm ghét gia đình. Chính trong hoàn cảnh này, trẻ dễ bị những kẻ xấu lôi kéo, lợi dụng, khống chế thực hiện những hành vi trái pháp luật, trong đó có tội trộm cắp, cướp giật. Theo số liệu điều tra trong 2.209 học viên các trường giáo dưỡng, có tới 49,81% trong số này sống trong cảnh bị đối xử hà khắc, thô bạo, độc ác của bố mẹ. Số em bị bố đánh chiếm 23% (gấp 6 lần mẹ đánh); bị dì ghẻ, bố dượng đánh chiếm 20,3%. Như vậy, môi trường gia đình lành mạnh sẽ là yếu tố quyết định tạo cho con cái những điều kiện thuận lợi để hình thành và phát triển nhân cách. 3.3 Một số nhận xét về việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội ở nước ta Từ thực trạng nêu trên, chúng ta có thể thấy trong những năm gần đây, số vụ và số lượng người chưa thành niên vi phạm pháp luật và phạm tội có chiều hướng ngày càng gia tăng. Tính chất, mức độ vi phạm pháp luật, đặc biệt là tội phạm hình sự do người chưa thành niên thực hiện ngày càng nghiêm trọng. Nếu như những năm 2000 trở về trước, người chưa thành niên thường thực hiện các hành vi trộm cắp, gây rối trật tự công cộng, cố ý gây thương tích không gây nguy hại lớn, thì những năm gần đây tính chất, mức độ của tội phạm lại nguy hiểm hơn vượt quá giới hạn của độ tuổi người chưa thành niên như: hình thành các băng nhóm tội phạm có tổ chức, có cơ cấu chặt chẽ. Thực hiện các hành vi phạm tội: giết người (con giết cha mẹ, cháu giết ông bà); cướp tài sản có sử dụng vũ khí nóng; hiếp dâm; mua bán, sử dụng trái phép các chất ma túy. Sự gia tăng về số lượng, mức độ vi phạm pháp luật của người chưa thành niên có sự khác nhau giữa các địa phương, theo đó tỷ lệ tăng nhiều nhất chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn. Trong những năm sắp tới, công cuộc đổi mới nền kinh tế của đất nước sẽ đặt ra yêu cầu mở rộng hơn nữa quan hệ kinh tế, văn hóa – xã hội với các nước láng giềng, các nước trong khu vực và các nước trên thế giới. Bên cạnh những mặt tích cực của nó, như thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế, văn hóa – xã hội theo nguyên tắc các bên cùng có lợi, còn có mặt tiêu cực là không chỉ làm gia tăng về số lượng tội phạm mà tính chất mức độ của hành vi phạm tội cũng ngày càng nghiêm trọng hơn, đặc biệt một số loại tội phạm có tính chất xuyên quốc gia, tội phạm công nghệ cao cũng xuất hiện và phát triển. Đây cũng là một trong những yếu tố sẽ có tác động mạnh đến tình hình vi phạm pháp luật của người chưa thành niên. Vì vậy, dự báo trong thời gian tới, số lượng các vụ vi phạm pháp luật và số người vi phạm vẫn tiếp tục gia tăng; tính chất của hành vi vi phạm ngày càng nghiêm trọng và diễn biến phức tạp; các tội phạm hoạt động theo băng nhóm, có tổ chức, có cơ cấu chặt chẽ ở độ tuổi này vẫn tiếp tục gia tăng. Hành vi vi phạm pháp luật, đặc biệt là các hành vi phạm tội vẫn chủ yếu tập trung vào các nhóm tội như: xâm phạm tính mạng sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người; xâm phạm an toàn công cộng và trật tự công cộng; các tội phạm về ma túy. Trong tương lai gần, người chưa thành niên có thể tham gia vào các đường dây tội phạm xuyên quốc gia như tội phạm về ma túy, tội phạm công nghệ cao, tội mua bán phụ nữ với tính chất và hậu quả đặc biệt nghiêm trọng. Bàn vấn đề tố tụng với người chưa thành niên, thẩm phán Vũ Phi Long (Phó Chánh Tòa Hình sự TAND TP.HCM) đã gửi cho Pháp Luật TP.HCM một bài phân tích khá sâu về pháp lý, sinh động về thực tiễn áp dụng Nhìn tổng thể, các quy định trong pháp luật hình sự hiện hành với người chưa thành niên phù hợp với tình hình xã hội, thể chế pháp luật, đáp ứng được các yêu cầu của các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết và có những điều khoản mang tính tiến bộ. Tuy nhiên, giữa quy định và thực thi có những khoảng cách mà nếu không khắc phục nhanh sẽ ảnh hưởng lớn tới quyền lợi của các em. Chẳng hạn, theo luật, chỉ được bắt tạm giam người chưa thành niên khi họ phạm tội rất nghiêm trọng hoặc tội nghiêm trọng nhưng có khả năng trốn, cản trở điều tra. Vậy mà có khi một em học sinh trộm cắp một chiếc xe máy cũng bị bắt tạm giam. Dù điều này vi phạm tố tụng nghiêm trọng nhưng không ai để ý thì nó trở thành bình thường và cứ tái diễn. Việc tạm giam để lấy cung, theo luật bắt buộc phải có người đại diện hợp pháp tham gia nhưng không ít nơi “quên”. Luật cũng bắt buộc phải có luật sư và người giám hộ tham gia ngay từ giai đoạn điều tra nhưng nhiều nơi còn cẩu thả không làm. Luật cho phép luật sư của người chưa thành niên có quyền và trách nhiệm kháng cáo khi thấy tòa xử chưa thỏa đáng nhưng thực tế rất hiếm luật sư nào chủ động làm. Đáng nói hơn là chưa có biện pháp chế tài nào và chưa luật sư nào bị xử lý vì không làm tròn trách nhiệm này. Đây có thể coi là một kẽ hở. Luật rất tiến bộ khi quy định trong tất cả các khâu từ điều tra, truy tố và xét xử trẻ thì cán bộ tố tụng phải có kiến thức chuyên sâu về tâm sinh lý và sự phát triển thể chất của trẻ. Nhưng thực tế có mấy cán bộ được đào tạo như vậy để làm việc với các em? Như vậy bảo sao họ không đưa ra những quyết định mang tính áp đặt, chủ quan. Luật cũng quy định khá rõ vai trò của cộng đồng, gia đình, nhà trường và các tổ chức xã hội với trẻ vị thành niên phạm tội nhưng rất hiếm trường hợp cơ quan tố tụng triệu tập đại diện của những tổ chức này bảo vệ trẻ. Điều đó dẫn đến một thực tế là cả người tiến hành và người tham gia tố tụng đã tự bỏ qua một số quyền mà luật cho phép mình làm. Tất cả những khoảng cách trên, tôi cho rằng nếu rút ngắn được để làm đúng chuẩn thì chắc chắn việc xử lý sẽ khác hiện nay rất nhiều. Quan điểm của tôi về quá trình điều tra hiện nay là nên có mô hình phòng hỏi cung thân thiện, làm cho trẻ thoải mái về tâm lý như Pháp Luật TP.HCM đã đề cập. Nhưng đó cũng mới chỉ giải quyết được vấn đề hình thức điều tra, còn bản chất quan trọng nhất vẫn là nội dung các cuộc hỏi cung. Những yêu cầu như hỏi cung bằng cách nào, phương pháp ra sao, nhằm vào mục tiêu gì… quan trọng hơn rất nhiều. Hỏi cung để trẻ khai việc phạm tội của mình thì dễ nhưng để các em nói ra những điều tự mình muốn nói mới khó. Vì từ đó điều tra viên sẽ khai thác được thông tin nhằm làm sáng tỏ vụ án chứ không chỉ nhằm làm rõ hành vi phạm tội. Đặc biệt, trong những vụ phạm tội có tổ chức thì việc tìm ra manh mối, bản chất của vụ án là mục tiêu rất quan trọng. Đến giai đoạn xét xử, tôi không ủng hộ việc xử rút gọn với người chưa thành niên bởi chế định này chỉ áp dụng với những tội ít nghiêm trọng mà độ tuổi chưa thành niên dưới 16 tuổi lại không phải chịu trách nhiệm hình sự về tội ít nghiêm trọng thì lấy ai mà xử. Chưa kể, để có thể xử rút gọn phải hội đủ bốn điều kiện trong khi thực tế rất ít trường hợp nào đáp ứng được… Việc áp dụng biện pháp tư pháp đưa trẻ vào trường giáo dưỡng là rất tiến bộ và hiện chúng ta đã có đầy đủ hành lang pháp lý cũng như điều kiện thực hiện. Tuy nhiên, thực tế vẫn vướng ở chỗ thông thường đến giai đoạn xét xử thì cơ quan điều tra đã tạm giam trẻ được vài tháng, có khi cả năm trời. Trẻ đã phải chịu bao nhiêu sự ràng buộc, tòa lại tuyên đưa vào trường giáo dưỡng sẽ trở nên vô ích. Chưa kể, luật khống chế độ tuổi đi giáo dưỡng chỉ đến 18 tuổi, với những trẻ 17 tuổi mới phạm tội thì thời gian giáo dục chỉ còn một năm, không tương xứng với hành vi phạm tội. Còn những em mới 14, 15 tuổi lại ít khi phạm những tội nằm trong diện phải vào trường giáo dưỡng. Từ khi khởi tố, điều tra viên có thể áng chừng các em sẽ bị xử lý ở khung hình phạt nào thì tại sao không cho các em vào trường giáo dưỡng ngay lúc đó để kết hợp giữa điều tra với rèn luyện, giáo dục các em? Khi đấy, tòa sẽ căn cứ vào nơi em đó đang bị quản chế để tuyên buộc phải ở trường thêm bao lâu hay sẽ xử án treo. Làm như vậy vừa thuận lợi cho cơ quan tố tụng, vừa không ảnh hưởng đến tâm lý của trẻ phạm tội. Tôi vẫn luôn mong muốn có một tòa án chuyên trách dành riêng cho người chưa thành niên. Theo tôi, mô hình này đáp ứng được yêu cầu xét xử hiện đại, đảm bảo được tốt nhất quyền và lợi ích cho trẻ cũng như phát huy được vai trò của các cán bộ xã hội. Tôi phản đối việc đưa người chưa thành niên ra xử lưu động, vì mục đích cuối cùng của pháp luật là giáo dục. Ai cũng hiểu đại đa số trẻ em phạm tội mang tính nhất thời, trong khi bản chất ý nghĩa của việc xử lưu động là để răn đe. Khi đưa một người nhận thức tâm sinh lý chưa đầy đủ để răn đe là đi ngược với chính sách hình sự. Ở góc độ xã hội, đưa người chưa thành niên xử lưu động là không có ý nghĩa về mặt giáo dục vì mặc nhiên đã x