Đề tài Tư tưởng pháp trị vang bóng một thời của Hàn Phi Tử và vận dụng trong quản lý doanh nghiệp hiện đại

Lêi më ®Çu Q u¶n lý lµ mét ho¹t ®éng tÊt yÕu khi cã nhiÒu ng­êi lµm viÖc víi nhau ®Ó thùc hiÖn mét c«ng viÖc chung nh»m mét muc tiªu chung nhÊt lµ vµo thêi ®¹i ngµy nay khi b­íc vµo thÕ kû 21, trªn thÕ giíi chu tr×nh toµn cÇu ho¸ lµ tÊt yÕu kh¸ch quan cña t¨ng tr­ëng, nã t¹o ra nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc míi cho c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam nãi riªng vµ thÕ giíi nãi chung. ViÖc qu¶n lý tèt hay kh«ng, lu«n lµ vÊn ®Ò cã ¶nh h­ëng ®Õn sù tån vong cña mét doanh nghiÖp. Nh­ng ®Ó qu¶n lý tèt cÇn ph¶i cã nh÷ng yÕu tè nµo? yÕu tè kinh doanh hiÖn ®¹i hay yÕu tè qu¶n lý truyÒn thèng. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c häc thuyÕt qu¶n lý tr¶i qua hµng ngh×n n¨m nh÷ng g× tÝch luü cña qu¸ khø lµ cña c¶i cho t­¬ng lai. MÆc dï víi phong th¸i qu¶n lý ph­¬ng §«ng - mét phong th¸i gÇn gòi víi ViÖt Nam vÉn ®øng trong kinh doanh thêi ®¹i “viÔn th«ng - tªn löa”. Næi bËt nhÊt lµ: “T­ t­ëng ph¸p trÞ vang bãng mét thêi cña Hµn Phi Tö vµ vËn dông trong qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i”, nh»m môc ®Ých gi¶i thÝch, giíi thiÖu t×m hiÓu nghÖ thuËt kinh doanh vµ cßn lµ tæng hîp nh÷ng “bÝ quyÕt” , nh÷ng “thñ ®o¹n “trong kinh doanh ®Ó ®¹t môc tiªu mong muèn víi hiÖu qu¶ cao .. I. T­ t­ëng “ph¸p trÞ” cña Hµn Phi Tö 1. Hoµn c¶nh lÞch sö vµ cuéc ®êi cña Hµn Phi Tö 1.1. Bèi c¶nh x· héi Trung Hoa cæ ®¹i thêi Hµn Phi Tö LÞch sö Trung Hoa cæ ®¹i cã hai thêi kú ®­îc nãi ®Õn nhiÒu nhÊt: Xu©n thu vµ ChiÕn quèc. Thêi Xu©n thu (770-403 TCN) lµ thêi kú suy tµn cña nhµ Chu, ®©y chÝnh lµ thêi kú sinh sèng cña L·o Tö, Khæng Tö (551-479 TCN). Thêi ChiÕn quèc (403-221 TCN) tõ gÇn cuèi ®êi Uy LiÖt V­¬ng, tíi khi nhµ TÇn diÖt nhµ TÒ thèng nhÊt ®Êt n­íc, ®ã lµ thêi kú sinh sèng cña Hµn Phi Tö (280-233 TCN(. So víi thêi Xu©n Thu th× ChiÕn Quèc lo¹n l¹c vµ bÊt æn ®Þnh h¬n vÒ chÝnh trÞ, nh­ng l¹i ph¸t triÓn h¬n vÒ kinh tÕ. Trong thêi Xu©n Thu, c«ng cô s¶n xuÊt vµ khÝ giíi chñ yÕu lµ b»ng ®ång. S¾t b¾t ®Çu ®­îc dïng cuèi thêi kú nµy vµ trë nªn th«ng dông vµo thêi ChiÕn Quèc, do ®ã, thóc ®Èy viÖc më réng ®Êt ®ai n«ng nghiÖp, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. §©y lµ thêi kú ®¹o ®øc suy ®åi, ng­êi ta chØ t×m mäi c¸ch ®Ó tranh lîi. Quan l¹i tham nhòng, ¨n ch¬i xa hoa truþ l¹c; chiÕn tranh kÐo dµi liªn miªn khiÕn cho ®êi sèng cña nh©n d©n cµng thªm ®ãi khæ cïng cùc. Tr­íc t×nh c¶nh x· héi nh­ vËy, tÇng líp quý téc vµ tÇng líp trÝ thøc cã sù chia rÏ vÒ t­ t­ëng. 1.2. T­ t­ëng ph¸p gia cña Hµn Phi Thêi ChiÕn Quèc chÝnh lµ thêi kú lÞch sö ph¸t triÓn rùc rì vÒ t­ t­ëng “tr¨m hoa ®ua në”, “b¸ch gia ch­ tö”. ë thêi kú nµy cã 3 dßng t­ t­ëng lín nhÊt cïng tån t¹i ®ã lµ: - Ph¸i thø nhÊt cã Nho gia vµ MÆc Tö, Khæng Tö muèn kh«i phôc nhµ Chu. MÆc Tö, M¹nh Tö, Tu©n Tö thÊy nhµ Chu suy qu¸, kh«ng cøu ®­îc, l¹i mong cã vÞ minh qu©n thay Chu thèng nhÊt Trung Hoa b»ng chÝnh s¸ch §øc trÞ cã söa ®æi Ýt nhiÒu. - Ph¸i thø hai, ph¸i §¹o gia muèn gi¶m thiÓu, thËm chÝ gi¶i t¸n chÝnh quyÒn, sèng tù nhiªn nh­ thuë s¬ khai, tõ bá x· héi phong kiÕn ®Ó trë vÒ x· héi céng s¶n nguyªn thuû. - Thø ba, ph¸i ph¸p gia muèn dïng vò lùc lËt ®æ chÕ ®é phong kiÕn ph©n t¸n vµ lËp ra chÕ ®é phong kiÕn qu©n chñ chuyªn chÕ, thay “v­¬ng ®¹o” cña Khæng M¹nh b»ng chÝnh s¸ch “B¸ ®¹o”. 2. T­ t­ëng cña Hµn Phi Tö: Lµ dïng ph¸p trÞ nh­ng l¹i träng d©n. Tr­íc khi ®Æt ra luËt lÖ míi, «ng ®Ó cho d©n tù phª b×nh. Cßn lËp ph¸p thuéc vÒ nhµ vua; quy t¾c lËp ph¸p ph¶i lÊy tÝnh ng­êi vµ phÐp trêi lµm tiªu chuÈn. Hµnh ph¸p th× ph¶i c«ng bè luËt cho râ rµng, thi hµnh cho nghiªm chØnh, tr¸nh thay ®æi nhiÒu, ph¶i “chÝ c«ng v« t­”,”vua t«i, sang hÌn ®Òu ph¶i theo ph¸p luËt”, th­ëng ph¹t ph¶i nghiªm minh, “danh chÝnh, ph¸p hoµn bÞ th× bËc minh qu©n ch¼ng cã viÖc g× ph¶i lµm n÷a, v« vi mµ ®­îc trÞ”. ChÝnh s¸ch cai trÞ ph¶i dùa vµo ý d©n, d©n muèn th× g× th× cÊp cho c¸i ®ã, kh«ng muèn c¸i g× th× trõ cho c¸i ®ã. Hµn Phi Tö l¹i ®­a ra quan ®iÓm: b¶n chÊt con ng­êi lµ ¸c, muèn qu¶n lý x· héi ph¶i khëi x­íng ra lÔ nghÜa vµ chÕ ®Þnh ra ph¸p luËt ®Ó uèn n¾n tÝnh xÊu cña con ng­êi; theo c¸c «ng qu¶n lý x· héi lµ vÞ Ph¸p chø kh«ng vÞ §øc. H¬n hai ngh×n n¨m sau, t­ t­ëng vÞ lîi cña Hµn Phi ®­îc t¸i hiÖn trong t­ t­ëng “con ng­êi kinh tÕ” - c¬ së triÕt häc cña häc thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc cña Taylor vµ b¶n chÊt con ng­êi lµ lêi nh¸c vµ ham lîi cña “ThuyÕt X”, ®­îc Mc. Gregor ®­a ra. Thùc dông h¬n, cùc ®oan h¬n trong t­ t­ëng qu¶n lý so víi thêi Taylor. Hµn Phi ®· më réng c¸i b¶n chÊt vÞ lîi ®Õn mäi mèi quan hÖ gia ®×nh vµ x· héi. Ch¼ng h¹n trong mèi quan hÖ cha - con, ch÷ “HiÕu” cña Nho gia ®· bÞ thay thÕ b»ng sù tÝnh to¸n lîi h¹i tµn nhÉn. Chóng ta cã thÓ cho r»ng, Hµn Phi lµ mét ng­êi duy lý, duy lîi theo chñ nghÜa thùc dông. Song còng ph¶i thõa nhan¹ r»ng «ng cã mét trÝ tuÖ rÊt s©u s¾c. Vµ chÝnh «ng ®· v× sù tån vong cña ®Êt n­íc m×nh mµ ph¶i chÞu chÕt th¶m, tuy r»ng «ng biÕt tr­íc ®ã lµ sè phËn chung cña c¸c ph¸p gia cã tµi vµ cã t©m, nhiÖt thµnh yªu n­íc. Kú l¹ h¬n, Hµn Phi ®· v­ît rÊt xa thêi ®¹i m×nh khi «ng nªu ra t­ t­ëng ®Êu tranh sinh tån vµ gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña sù nghÌo khæ lµ do d©n sè t¨ng lªn qu¸ nhanh, v­ît xa sù gia t¨ng cña s¶n xuÊt (xem thiªn ngò ®è). Hµn Phi nh¾c c¸c vÞ vua ph¶i cøng r¾n, nghiªm kh¾c trong viÖc trÞ n­íc, ®ång thêi «ng còng mong muèn hä thùc hiÖn chÝ c«ng v« t­, tõ bá t­ lîi, tµ t©m cø theo phÐp c«ng mµ lµm th× n­íc sÏ thÞnh: “Kh«ng n­íc nµo lu«n m¹nh, kh«ng n­íc nµo lu«n yÕu. Ng­êi thi hµnh ph¸p luËt (tøc vua) mµ c­¬ng c­êng th× n­íc m¹nh, ng­êi thi hµnh ph¸p luËt mµ nhu nh­îc th× n­íc yÕu... Cho nªn ë vµo thêi kú nµy, nhµ cÇm quyÒn nµo biÕt tõ bá lîi, tµ t©m mµ theo phÐp c«ng th× binh sÏ m¹nh, ®Þch sÏ yÕu”. MÆc dï d©n trÝ thÊp, ng­êi d©n chØ biÕt c¸i lîi tr­íc m¾t..., nh­ng Hµn Phi vÉn ®Ò cao chÝnh s¸ch dïng ng­êi, tµi n¨ng cña nhµ cai trÞ thÓ hiÖn ë viÖc dïng søc, dïng trÝ cña ng­êi kh¸c. §©y lµ mét t­ t­ëng rÊt s©u s¾c vÒ qu¶n lý mµ Hµn Phi ®· nªu ra. Hµn Phi ph¸t triÓn häc thuyÕt cña m×nh trªn c¬ së kÕ thõa cña c¸c ph¸p gia tr­íc «ng, nh­ng ph¶i ®Õn Hµn Phi th× nã míi trë nªn s©u s¾c, phæ biÕn víi nhiÒu néi dung míi. Hµn Phi dïng ch÷ “ph¸p” theo nghÜa phÐp t¾c, cßn ph¸p gia níi tíi “ph¸p” lµ chØ ph¸p luËt. Hµn Phi vÝ ph¸p luËt víi d©y mùc, c¸i quy, c¸i cñ... tøc lµ nh÷ng ®å dïng lµm tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt ®óng sai, ph¶i tr¸i. Ph¸p kh«ng t¸ch rêi khái ThÕ vµ ThuËt mµ cïng t¹o nªn mét c¸i kiÒng ba ch©n. LuËt ph¸p ph¶i kÞp thêi. Hµn Phi viÕt: “Thêi thay mµ ph¸p luËt kh«ng ®æi th× n­íc lo¹n, ®êi ®· thay ®æi mµ cÊm lÖnh kh«ng biÕn th× n­íc bÞ c¾t”. §èi víi Hµn Phi, ph¸p luËt lµ thø “phÐp c«ng” ®iÒu khiÓn hµnh vi cña mäi ng­êi. Trong c¸c ph¹m trï c¬ b¶n cña ph¸p häc thi ph¸p lµ quan träng nhÊt, sau míi ®Õn ThÕ vµ ThuËn. Hµn Phi ®· kÕ thõa t­ t­ëng “v« vi” cña Nho vµ §¹o, biÕn nã thµnh thuËt cai trÞ cña vua chóa. Trong cai trÞ - qu¶n lý th× “tiªn phó, hËu gi¸o”- tr­íc hÕt lµ lµm cho d©n giµu sau ®ã th× gi¸o dôc hä. Trong gi¸o dôc th× “tiªn häc lÔ - hËu häc v¨n”. Nho gia chñ tr­¬ng cai trÞ b»ng ®¹o ®øc, b»ng v¨n vµ ®· ph¸t triÓn häc thuyÕt- ph­¬ng ph¸p §øc trÞ (Nh©n trÞ). Ng­îc l¹i, Ph¸p gia ®· ®­a ra mét häc thuyÕt vµ ph­¬ng ph¸p cai trÞ míi - Ph¸p trÞ “Ph¸p bÊt vÞ th©n”, ph¸p ph¶i hîp thêi, ph¸p luËt ph¶i so¹n sao cho d©n dÔ biÕt, dÔ thi hµnh; ph¸p luËt ph¶i c«ng b»ng, bªnh vùc kÎ thiÓu sè; th­ëng ph¶i träng hËu, ph¹t ph¶i nÆng... §ã lµ t­ t­ëng vÒ chÝnh trÞ qu¶n lý x· héi cßn cã ý nghÜa ®èi víi hiÖn nay. VËy, thµnh c«ng lín nhÊt cña giai ®o¹n nµy, mÆc dï cßn bÞ h¹n chÕ d­íi gãc ®é t­ t­ëng qu¶n lý ®· t¹o lËp nhiÒu quan ®iÓm qu¶n lý quan träng thuéc ph¹m vi qu¶n lý vÜ m«, ®· v¹ch ra ®­îc l«gÝch cña qu¸ tr×nh qu¶n lý x· héi bao gåm c¸c møc tõ thÊp ®Õn cao: “ChÝnh t©m, tu th©n, tÒ gia, trÞ quèc, b×nh thiªn h¹”, ®· ®­a ra ®­îc tr×nh tù tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý: “trÞ ®¹o, trÞ häc, trÞ thÓ, trÞ tµi, trÞ phong, trÞ thuËt” mµ ngµy h«m nay trong qu¶n lý nãi chung, vµ qu¶n lý kinh tÕ nãi riªng vÉn cßn cã thÓ khai th¸c vµ sö dông tèt. II: VËn dông trong qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i 1. VËn dông trong thùc tiÔn Trong thùc tiÔn c¶i c¸ch qu¶n lý doanh nghiÖp liªn quan ®Õn hai ®Æc tÝnh lín lµ tÝnh d©n téc vµ tÝnh thêi ®¹i cña qu¶n lý, vÒ kh¸ch quan còng tån t¹i hai th¸i ®é cùc ®oan ®èi víi hai ®Æc tÝnh lín nµy. §ã lµ chñ nghÜa b¶o thñ d©n téc chØ nhÊn m¹nh tÝnh d©n téc cña qu¶n lý mµ coi nhÑ tÝnh thêi ®aÞ, hoÆc chñ nghÜa h­ v« d©n téc chØ nhÊn m¹nh tÝnh thêi ®¹i cña qu¶n lý mµ coi nhÑ tÝnh d©n téc. Hai th¸i ®é nµy, vÒ nhËn thøc ®Ó phiÕn diÖn, trong thùc tiÔn ®Òu lµ cã h¹i. Noi g­¬ng kinh nghiÖm cña NhËt B¶n, trong hai th¸i ®é cùc ®oan nµy còng nªn t×m ®­îc “Trung ®¹o” vµ kiªn tr× “trung dung”. §ã chÝnh lµ mét mÆt biÓu hiÖn kh¸c cña ®¹o trung dung trong qu¶n lý doanh nghiÖp. “Trung ®¹o” nµy ®ßi hái sù thèng nhÊt hoµn mü gi÷a tÝnh d©n téc vµ tÝnh thêi ®¹i ho¸ qu¶n lý doanh nghiÖp, thùc hiÖn viÖc hiÖn ®¹i ho¸ qu¶n lý doanh nghiÖp cã b¶n s¾c d©n téc, còng tøc lµ qu¶n lý doanh nghiÖp cã ®Æc s¾c cña Trung Quèc. Tõ gãc ®é qu¶n lý hiÖn ®¹i, tiÕn hµnh ph©n tÝch, gi¸m ®Þnh toµn diÖn mét l­ît ®èi víi qu¶n lý truyÒn thèng cña Trung Quèc, còng chÝnh lµ xem xÐt mét c¸ch hÖ thèng “hiÖn thùc” qu¶n lý doanh nghiÖp. §èi víi nh÷ng t­ t­ëng, lý luËn, chÕ ®é, ph­¬ng ph¸p qu¶n lý doanh nghiÖp ®­îc chøng minh qua thùc tiÔn l©u dµi, ®· cã ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ d©n téc, l¹i phï hîp víi ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i, ph¶i tiÕn hµnh kh¼ng ®Þnh, kÕ thõa vµ ph¸t triÓn mét c¸ch ®Çy ®ñ. §èi víi nh÷ng c¸i cã ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ d©n téc, nh­ng kh«ng hoµn toµn phï hîp víi ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i, nªn c¨n cø yªu cÇu cña qu¶n lý hiÖn ®¹i. D­íi tiÒn ®Ò gi÷ g×n ®Æc tÝnh c¬ b¶n d©n téc, tiÕn hµnh c¶i t¹o, lo¹i bá, lµm cho nã phï hîp víi ®ßi hái cña qu¶n lý hiÖn ®¹i. Ch¼ng h¹n thùc tiÔn c«ng t¸c gi¸o dôc t­ t­ëng tiÕn hµnh mÊy chôc n¨m l¹i ®©y trong c¸c xÝ nghiÖp cña Trung Quèc ®¹i lôc ®· phï hîp víi quan niÖm nghÜa lîi trong truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc, l¹i nhÊt trÝ ë tr×nh ®é t­¬ng ®èi lín víi qu¶n lý mÒm, qu¶n lý cña thÕ giíi ngµy nay rÊt chó träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. VÒ thùc tiÔn, qu¶n lý ®· cã tõ l©u. Nh­ng qu¶n lý trë thµnh mét khoa häc th× khëi ®Çu ph¶i nãi lµ ph­¬ng T©y. ë thÕ kû nµy, nhÊt lµ tr­íc thËp kû 70, qu¶n lý häc ph¸t triÓn nhanh chãng, c¸c häc ph¸i mäc ra nh­ nÊm, mét c¶nh t­îng ph¸t triÓn rùc rì. CÇn ph¶i nãi r»ng, vÒ mÆt khoa häc ho¸, ®Þnh l­îng ho¸ vÒ qu¶n lý th× qu¶n lý ph­¬ng T©y cã c«ng ®Çu. Tãm l¹i: Qu¶n lý doanh nghiÖp kiÓu Trung Quèc vµ NhËt B¶n cÇn ph¶i cã nÐt kh¸i qu¸t lín. Song nã kh«ng ph¶i lµ tr¹ng th¸i tÜnh, mµ lµ tr¹ng th¸i ®éng. Nã døt kho¸t kh«ng ph¶i lµ mét lo¹i m« thøc cøng nh¾c cè ®Þnh, h×nh thøc cô thÓ cña nã ph¶i tuú tõng n¬i mµ chÕ ®Þnh biÖn ph¸p thÝch hîp, tuú lóc mµ chÕ ®Þnh biÖn ph¸p thÝch hîp, tõ ®ã mµ lµ c¸i tr¨m ngµn d¸ng vÎ, phong phó, ®a d¹ng. 2. Nh÷ng ­u, nh­îc ®iÓm cña t­ t­ëng “§øc trÞ” vµ “Ph¸p trÞ” trong qu¶n lý vµ chóng cã g× bæ sung cho nhau. a. Nh÷ng ­u vµ nh­îc ®iÓm cña “Ph¸p trÞ” trong qu¶n lý Ph¸p trÞ lµ chÕ ®é ph¸p luËt cña ng­êi thèng trÞ x©y dùng theo ý chÝ cña m×nh. Bao gåm ®Þnh ra ph¸p luËt, nguyªn t¾c, quy ph¹m hµnh ®éng vµ tr¹ng th¸i trËt tù lµm viÖc dùa theo chÕ ®é ph¸p luËt. Ph¸p trÞ g¾n bã kh«ng t¸c rêi d©n chñ. Nã cã chung hµm nghÜa víi nÒn chÝnh trÞ lËp hiÕn, sinh ra ®ång thêi víi hiÕn ph¸p. HiÕn ph¸p, do c«ng d©n ®Þnh ra, nã b¶o ®¶m d©n quyÒn, h¹n chÕ chÝnh phñ. §iÓm c¬ b¶n cña ph¸p trÞ lµ lÊy ph¸p ®Ó h¹n chÕ quyÒn lùc cña chÝnh phñ, b¶o ®¶m quyÒn lîi c«ng d©n “QuyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n”, “ChÝnh phñ ph¶i gi÷ luËt”, lµ bè côc c¬ b¶n cña ph¸p trÞ. Do vËy, tiªu ®iÓm chÝnh mµ ph¸p trÞ quan t©m lµ h¹n chÕ cã hiÖu qu¶ vËn dông hîp lý quyÒn lùc c«ng céng. C¸i h¹i cña ph¸p trÞ nã cßn thÓ hiÖn ë chç c«ng hiÖu cña nã chØ cã hiÖu qu¶ trong mét thêi gian ng¾n, mµ kh«ng ph¶i lµ l©u dµi. Còng tøc lµ nãi, nã chØ cã thÓ cÊm ®iÒu ¸c, kh«ng thÓ khuyªn ®iÒu thiÖn. Do vËy, vÒ hµnh vi ¸c, nã chØ cã thÓ ng¨n chÆn mµ kh«ng thÓ tiªu diÖt. Mµ mét tæ chøc ®iÒu mong mái lµ yªn æn l©u dµi. §iÒu nµy nÕu chØ dùa vµ ph¸p trÞ kh«ng th«i th× kh«ng lµm næi. Võa cã vÊn ®Ò ®· ph¶i ng¨n chÆn. §èi t­îng kh«ng ph¸p trÞ cã thÓ thi hµnh chøc n¨ng cña m×nh, còng cã tÝnh giíi h¹n rÊt lín. ThËp kû 50 cña thÕ kû nµy, qu¶n lý khoa häc “cñ cµ rèt + c¸i gËy” cña Taylor tõng vang déi ph­¬ng T©y. §ã lµ qu¶n lý ph¸p trÞ ®iÓn h×nh. Bªn c¹nh ®ã, chóng ta ®· nãi vÒ lîi vµ h¹i cña qu¶n lý ph¸p trÞ, th× d­íi ®©y, ta l¹i xem thö vÒ lîi h¹i cña qu¶n lý ®øc trÞ. b. Nh÷ng ­u vµ nh­îc ®iÓm cña “§øc trÞ” trong qu¶n lý §­êng lèi ®øc trÞ trong qu¶n lý, chñ yÕu lµ dùa vµo x©y dùng quan niÖm gi¸ trÞ chung cña mäi ng­êi, dùa vµo quyÒn lùc phi chÝnh thøc cña b¶n th©n ng­êi l·nh ®¹o nh­ phÈm chÊt ®¹o ®øc, tµi n¨ng, t×nh c¶m..., dÉn d¾t mäi ng­êi hoµn thiÖn cuéc sèng tinh thÇn vµ tu d­ìng ®¹o ®øc, trªn c¬ së ®ã, thùc hiÖn khèng chÕ bªn trong cña hµnh vi, khiÕn cho hµnh vi cña mäi ng­êi tù gi¸c ®¶m b¶o nhÊt trÝ víi môc tiªu tæ chøc. C¸i lîi vµ c¸i h¹i cña qu¶n lý ®øc trÞ, hÇu nh­ ng­îc l¹i víi qu¶n lý ph¸p trÞ, ­u ®iÓm, khuyÕt ®iÓm tr¸i ng­îc nhau. Ph¸p trÞ dùa vµo søc r¨n ®e, lu«n lu«n cã hiÖu qu¶ ngay. §øc trÞ dùa vµo gi¸o ho¸, dùa vµo t­ t­ëng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Nh­ vËy, hiÖu qu¶ sÏ nh×n thÊy chËm. NhÊt lµ h×nh thµnh ®¹o ®øc nÕp sèng lÝ t­ëng, x©y dùng quan niÖm gi¸ trÞ chung th× mÊt thêi gian, quyÕt kh«ng thÓ mét sím mét chiÒu. Do vËy, dïng nã ®Ó ng¨n cÊm ¸c, gi¶m lan truyÒn th× tá ra lùc bÊt tßng t©m. NhÊt lµ trong khi qu¶n lý xuÊt hiÖn hçn lo¹n, ®ßi hái dÑp lo¹n ®Ó x©y dùng l¹i trËt tù, lµm cho qu¶n lý nhanh chãng tõ kh«ng nÒn nÕp chuyÓn biÕn thµnh cã nÒn nÕp th× ®øc trÞ tá ra mÒm yÕu ®uèi søc. Nh­ng sau khi mét lo¹i t­ t­ëng, mét lo¹i quan niÖm gi¸ trÞ ®­îc mäi ng­êi tiÕp nhËn, th× thêi gian ph¸t huy t¸c dông cña nã t­¬ng ®èi dµi, thËm chÝ lµ rÊt s©u xa. §iÓm nµy qu¶n lý ph¸p trÞ kh«ng sao b× kÞp. Do vËy, cã thÓ nãi ph¸p trÞ theo ®æi lµ hiÖu qu¶ thêi gian ng¾n, ®øc trÞ theo ®æi lµ hiÖu qu¶ thêi gian dµi. Ph¸p trÞ lµ qu¶n lý tÝnh chiÕn thuËt, ®øc trÞ lµ qu¶n lý tÝnh chiÕn l­îc. Cßn chøc n¨ng ®øc trÞ ë chç “khuyªn thiÖn”. Nã kh«ng ph¶i lµ gi¶m l­u truyÒn, ng¨n chÆn “¸c” mét c¸ch tiªu cùc mµ lµ tÝch cùc tiªu diÖt tËn gèc c¸i “¸c”, thùc hiÖn “chÆt ®øt gèc rÔ”, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tõ c¨n b¶n. Tõ chøc n¨ng vµ ®Æc ®iÓm cña ®øc trÞ chóng ta cã thÓ thÊy nã phï hîp ®ßi hái tæ chøc trÞ an l©u dµi cña xÝ nghiÖp, cã lîi cho ph¸t triÓn æn ®Þnh l©u dµi. Chøc n¨ng cña ph¸p trÞ dùa vµo søc r¨n ®e ®Ó duy tr×. R¨n ®e tõ ngoµi tíi, Ðp buéc cho con ng­êi. Sù phôc tïng cña mäi ng­êi lµ bÞ b¾t buéc, miÔn c­ìng, tiªu cùc. Cßn chøc n¨ng cña qu¶n lý ®øc trÞ dùa vµo gi¸o ho¸ ®Ó h×nh thµnh khèng chÕ bªn trong cña mäi ng­êi. Còng tøc lµ biÕn môc tiªu, t«n chØ, quan niÖm gi¸ trÞ cña xÝ nghiÖp thµnh môc tiªu, t«n chØ quan niÖm gi¸ trÞ cña b¶n th©n toµn thÓ thµnh viªn. c. §øc trÞ vµ ph¸p trÞ bæ sung cho nhau §­êng lèi ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ trong qu¶n lý kh«ng tuyÖt ®èi bµi xÝch nhau, kh«ng thÓ cïng tån t¹i, chóng hoµn toµn cã thÓ bæ sung cho nhau. C¶ hai ®Òu cã ®èi t­îng vµ tr­êng hîp thÝch øng cña m×nh. Sau khi bæ sung cho nhau, ®èi víi ®èi t­îng kh¸c nhau, tr­êng hîp kh¸c nhau thi hµnh ®óng ®­êng lèi qu¶n lý kh¸c nhau, lµm cho qu¶n lý thÝch øng mäi lÜnh vùc, tr¹ng th¸i vµ cã tÝnh linh ho¹t kh¸ lín. Víi m¹ch suy nghÜ bæ sung cho nhau nµy, ph¶i nãi lµ t­ t­ëng trung dung Khæng Tö thÓ hiÖn rÊt râ trong ®­êng lèi qu¶n lý. VÒ ®iÓm nµy, b¶n th©n Khæng Tö ®· ®i ®Çu thùc hiÖn. V× thÕ, lµm mét ng­êi qu¶n lý, sau khi x©y dùng ®­îc hÖ thèng qu¶n lý ph¸p trÞ cÇn thiÕt, träng t©m cña c«ng t¸c, nªn chuyÓn sang qu¶n lý ®øc trÞ, h¬n n÷a cÇn n¾m l©u dµi m·i m·i. Ph¸p trÞ thuéc vÒ qu¶n lý mang tÝnh chiÕn thuËt. §Ò tµi qu¶n lý trong nã cô thÓ, bén bÒ, thêi gian l¹i gÊp rót, cÇn gi¶i quyÕt ngay, ®øc trÞ thuéc vÒ qu¶n lý mang tÝnh chiÕn l­îc. Lo¹i qu¶n lý nµy, trong thêi gian ng¾n, cã kh¶ n¨ng kh«ng chót lîi Ých thùc tÕ ®èi víi tæ chøc. Song ng­êi qu¶n lý quyÕt kh«ng thÓ v× vËy mµ xem nhÑ nã. VÒ qu¶n lý kh«ng thÓ véi v· cÇu lîi, phiÕn diÖn theo ®uæi lîi Ých cã ngay, mµ ph¶i x©y dùng quan niÖm chiÕn l­îc lÊy ®øc trÞ lµm h¹t nh©n, n¾m ch¾c chiÕn l­îc, tæ chøc míi cã tiÒn ®å, míi cã t­¬ng lai ph¸t triÓn thÞnh v­îng. VËy, ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ lµ ®iÒu kiÖn cho nhau. Ph¸p trÞ lµ c¬ së lµ tiÒn ®Ò cña thùc thi ®øc trÞ. Ph¸p trÞ muèn thùc sù cã t¸c dông cÇn cã, còng kh«ng thÓ t¸ch rêi sù phèi hîp cña ®øc trÞ. KÕt luËn t rong thùc tiÔn qu¶n lý, hai ®­êng lèi qu¶n lý ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ ph¶i cã ®ñ c¶ vµ kÕt hîp sö dông, réng m¹nh cïng thi hµnh.Hµn Phi Tö lµ ng­êi rÊt thùc tÕ, say mª quyÒn lùc ,c« ®éc ,vµ duy lý trÝ ®Õn møc l¹nh lïng, tµn nhÈn. Nh­ng nÕu nh×n l¹i toµn bécuéc ®êi cña «ng,ta lai thÊy mét khÝa c¹nh kh¸c. ®ã lµ con ng­ßi nhiÖt thµnh yªu n­íc, d¸m hy sinh v× sù nghiÖp quèc gia;«ng lµ ng­êi cã trÝ tuÖ s¾c s¶o vµ yªn b¸c, rÊt quan t©m ®Õn hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña quan lý,ghÐt mäi sù gian dèi ..v..v... §óng nh­ Hµn Phi Tö nhËn xÐt, ph­ong phap cai trÞ ph¶i biÕn ®æiphï hîp víi thêi thÕ. Qu¶n lý thêi nay cÇn c¶ ph¸p trÞ vµ ®øc trÞ.Lùa chon ph­¬ng ph¸p nµo lµ chñ yÕu phô thuéc vµo ®èi t­îng qu¶n lý, vµo tµi n¨ng cña nhµ qu¶n lý vµ nÒn v¨n ho¸ cô thÓ . Nh­ng trong x· héi hiÖn ®¹i mäi ng­êi ®Òu thõa nhËn Nhµ n­íc ph¶i dïng luËt ph¸p nh­ lµ mét c«ng cô chñ yÕu ®Ó qu¶n lý quèc gia VËy trong kh¶ n¨ng kiÕn thøc cßn h¹n hÑp, vµ kinh nghiÑm thùc tÕ cßn Ýt ái. Bµi viÐt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai lÇm nhÊt ®Þnh . KÝnh mong sù gãp ý söa chöa cña thÇy c« gi¸o trong khoa ®· gióp em hoµn thµnh d­îc bµi viÕt nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! Tµi liÖu tham kh¶o gi¸o tr×nh “khoa häc qu¶n lý”Tr­ßng §¹i häc qu¶n lý vµ kinh doanh Hµ néi c¸c häc thuyÕt qu¶n lý” cña PTS §ç Minh C­¬ng NXBchÝnh trÞquèc gia – Hµ Néi Gi¸o tr×nh “Qu¶n lû kinh tÕ”tr­êng §¹i Häc kinh tÕ Quèc D©n-.----GS,TS §ç Hoµng Toµn “KHæng tö víi t­ t­ëng qu¶n lý vµ doanh nghiÖp hiÖn ®¹i” cña Ph¹m N¶i ViÖt TriÕt lý kinh doanh víi qu¶n lý doanh nghiÖp cöa PGS < PTS NguyÔn ThÞ Doan . NXB V¨n Ho¸ Th«nh Tin Môc lôc Lêi nãi ®Çu. I. T­ t­ëng “ph¸p trÞ” cña Hµn Phi Tö 1. Hoµn c¶nh lÞch sö vµ cuéc ®êi cña Hµn Phi Tö 1.1. Bèi c¶nh x· héi Trung Hoa cæ ®¹i thêi Hµn Phi Tö 1.2. T­ t­ëng ph¸p gia cña Hµn Phi Tö 2. T­ t­ëng cña Hµn Phi Tö II: VËn dông trong qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i 1. VËn dông trong thùc tiÔn Nh÷ng ­u ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm cña T­ t­ëng “§øc trÞ”, “Ph¸p trÞ” trong qu¶n lý vµ chóng cã g× bæ xung cho nhau. a . Nh÷ng ­u vµ nh­îc ®iÓm cña “ph¸p trÞ” trong qu¶n lý b.Nh÷ng ­u vµ nh­îc ®iÓm cña “§øc trÞ” trong qu¶n lý c. §øc trÞ vµ Ph¸p trÞ cã g× bæ sung cho nhau. Tµi liÖu tham kh¶o. Kªt LuËn