Đề tài Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay

ã kh¶ n¨ng h­íng dÉn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN. Kinh tÕ Nhµ n­íc ph¶i ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn ë c¸c vÞ trÝ then chèt cña nÒn kinh tÕ, c¸c lÜnh vùc dÞch vô x· héi cÇn thiÕt còng nh­ an ninh – quèc phßng, mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng cã ®iÒu kiÖn hoÆc kh«ng muèn ®Çu t­ v× kh«ng cã l·i hoÆc Ýt l·i. Thø hai, vÒ c¬ chÕ qu¶n lý vµ vËn hµnh nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN. C¬ chÕ vËn hµnh KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. C¬ chÕ ®ã ®¶m b¶o tÝnh h­íng dÉn, ®iÒu khiÓn h­íng tíi ®Ých XHCN cña nÒn kinh tÕ theo ph­¬ng ch©m: Nhµ n­íc ®iÒu tiÕt vÜ m«, thÞ tr­êng h­íng dÉn doanh nghiÖp. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN nªu thÓ hiÖn râ c¸c mÆt c¬ b¶n: Mét lµ, Nhµ n­íc XHCN – Nhµ n­íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n – lµ nh©n tè ®ãng vai trß “nh©n vËt trung t©m” vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m« nh»m t¹o dùng vµ ®¶m b¶o m«i tr­êng ph¸p lý, kinh tÕ, x· héi thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng; thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi; can thiÖp trùc tiÕp vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu ®Æt ra. Hai lµ, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ nh©n tè “trung t©m” cña nÒn kinh tÕ, ®ãng vai trß “trung gian” gi÷a Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp. Nhµ n­íc ta qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ x· héi theo nguyªn t¾c kÕt hîp thÞ tr­êng víi kÕ ho¹ch, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi lao ®éng vµ cña toµn thÓ nh©n d©n. Thø ba, vÒ c¸c h×nh thøc ph©n phèi. Trong nÒn KTTT ë n­íc ta tån t¹i c¸c h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp: ph©n phèi theo lao ®éng, ph©n phèi theo vèn hay tµi s¶n ®ãng gãp, ph©n phèi theo gi¸ trÞ søc lao ®éng (nã ®­îc thùc hiÖn trong c¸c doanh nghiÖp t­ b¶n t­ nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp mµ vèn ®Çu t­ lµ cña n­íc ngoµi), ph©n phèi th«ng qua c¸c qòy phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi. N­íc ta x©y dùng vµ ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­ìng XHCN chø kh«ng ph¶i lµ KTTT t­ b¶n chñ nghÜa. Chóng ta lÊy ph¸t triÓn KTTT lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu c¬ b¶n x©y dùng XHCN, thùc hiÖn d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. V× vËy, mçi b­íc t¨ng tr­ëng kinh tÕ ë n­íc ta ph¶i g¾n liÒn víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. ViÖc ph©n phèi th«ng qua c¸c phóc lîi x· héi vµ tËp thÓ cã ý nghÜa quan träng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã. Thø t­, nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN còng lµ nÒn kinh tÕ më, héi nhËp. §Æc ®iÓm nµy ph¶n ¸nh sù kh¸c biÖt gi÷a nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN mµ chóng ta ®ang x©y dùng víi nÒn kinh tÕ ®ãng, khÐp kÝn tr­íc ®æi míi, ®ång thêi ph¶n ¸nh xu h­íng héi nhËp cña nÒn kinh tÕ n­íc ta trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa kinh tÕ. Do sù t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc – c«ng nghÖ ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa ®êi sèng kinh tÕ, sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia trong sù phô thuéc lÉn nhau. V× vËy, më cöa kinh tÕ, héi nhËp vµo kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi lµ tÊt yÕu ®èi víi n­íc ta. ChØ cã nh­ vËy míi thu hót ®­îc vèn, kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn cña c¸c n­íc ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh n­íc ta, thùc hiÖn ph¸t huy néi lùc, tranh thñ ngo¹i lùc ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn KTTT hiÖn ®¹i theo kiÓu rót ng¾n. Thùc hiÖn më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h­íng ®a ph­¬ng hãa vµ ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc ®èi ngo¹i, g¾n thÞ tr­êng trong n­íc víi thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi, thùc hiÖn nh÷ng th«ng lÖ trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, nh­ng vÉn gi÷ v÷ng ®éc lËp chñ quyÒn vµ b¶o vÖ ®­îc lîi Ých quèc gia, d©n téc trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. CH¦¥NG II. Vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay 2.1. C¸c quan niÖm c¬ b¶n vÒ vai trß cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong lÞch sö ph¸t triÓn c¸c häc thuyÕt kinh tÕ cña nh©n lo¹i tån t¹i nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ vai trß cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ, ®ã lµ: thuyÕt “bµn tay v« h×nh” cña A.Smith - nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ cæ ®iÓn Anh, lÝ thuyÕt “c©n b»ng tæng qu¸t” cña Leon Wallras – nhµ kinh tÕ häc ng­êi Ph¸p, lÝ thuyÕt “bµn tay Nhµ n­íc” cña Keynes, lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp cña P.A.Samuelson – nhµ kinh tÕ häc Mü…Vµ ta ®Ò cËp ®Õn ba lý thuyÕt tiªu biÓu trong sè c¸c lý thuyÕt trªn ph¶n ¸nh râ vai trß cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ: Mét lµ, thuyÕt “bµn tay v« h×nh”. A.Smith, t¸c gi¶ cuèn “Cña c¶i cña c¸c d©n téc” (1776) lµ cuèn s¸ch ®Çu ph«i thai cña kinh tÕ häc hiÖn ®¹i ®· xóc ®éng khi ph¸t hiÖn ra mét trËt tù trong hÖ thèng kinh tÕ. A.Smith ®· tuyªn bè nguyªn lý “bµn tay v« h×nh”, theo nguyªn lý nµy, mçi lîi Ých cña riªng m×nh nh­ lµ ®· ®­îc mét “bµn tay v« h×nh” dÉn d¾t ®Õn chç ®¹t ®­îc lîi Ých tèt ®Ñp nhÊt cho mäi ng­êi. Trong thÕ giíi tèt ®Ñp h¬n tÊt c¶ nµy, bÊt kú sù can thiÖp nµp cña chÝnh phñ vµo sù canh tranh tù do gÇn nh­ ch¾c ch¾n cã h¹i. Nh­ vËy, A.Smith cho r»ng cÇn ph¶i t«n träng “bµn tay v« h×nh”, tøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa ®­îc ph¸t triÓn theo sù ®iÒu tiÕt cña “bµn tay v« h×nh”. Nhµ n­íc kh«ng nªn can thiÖp vµo kinh tÕ, ho¹t ®éng kinh tÕ vèn cã cuéc sèng riªng cña nã. Vµ Nhµ n­íc chØ cã chøc n¨ng b¶o vÖ quyÒn së h÷u cña c¸c nhµ t­ b¶n, ®Êu tranh chèng thï trong giÆc ngoµi, vµ trõng ph¹t nh÷ng kÎ ph¹m ph¸p. Vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®­îc thÓ hiÖn khi nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ v­ît qu¸ søc cña c¸c doanh nghiÖp nh­ nhiÖm vô x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh kinh tÕ lín… Häc thuyÕt “bµn tay v« h×nh” lµ mét kh¸i niÖm ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao kÕt qu¶ cña mét c¬ chÕ thÞ tr­êng l¹i cã vÎ trËt tù nh­ thÕ. Sù thÊu hiÓu cña A.Smith vÒ chøc n¨ng chØ ®¹o cña chøc n¨ng thÞ tr­êng ®· cæ vò c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i – c¶ nh÷ng ng­êi th¸n phôc vµ phª ph¸n chñ nghÜa t­ b¶n. Tuy vËy, cïng víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cu¶ nÒn kinh tÕ th× häc thuyÕt ®· tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ thùc tÕ. Bëi chóng ta hiÓu r»ng ®«i khi thÞ tr­êng còng ph¶n l¹i chóng ta, r»ng cã nh÷ng “thÊt b¹i thÞ tr­êng” nh­ ®éc quyÒn vµ t¸c ®éng bªn ngoµi. ChÝnh nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ tr­êng lµ minh chøng cô thÓ cho thÊy râ sù h¹n chÕ cña thuyÕt “bµn tay v« h×nh” cña A.Smith còng nh­ c¸c häc thuyÕt cña c¸c nhµ kinh tÕ häc kh¸c khi qu¸ “say mª vÎ ®Ñp” cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, coi ®ã lµ hiÖn th©n cña sù hiÖn th©n, cña sù hoµn h¶o, lµ tinh tóy cña sù hµi hßa, cña ®Êng cao siªu, lµ ngoµi tÇm tay cña con ng­êi. Hai lµ, lý thuyÕt Nhµ n­íc ®iÒu tiÕt kinh tÕ thÞ tr­êng. Theo thuyÕt cña tr­êng ph¸i Keynes, Nhµ n­íc can thiÖp vµo kinh tÕ ë c¶ tÇm vÜ m« vµ vi m«. ë tÇm vÜ m«, Nhµ n­íc sö dông c¸c c«ng cô nh­ l·i suÊt, chÝnh s¸ch tÝn dông, ®iÒu tiÕt l­u th«ng tiÒn tÖ, l¹m ph¸t, thuÕ, b¶o hiÓm, trî cÊp, ®Çu t­ ph¸t triÓn… ë tÇm vi m«, Nhµ n­íc trùc tiÕp ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh vµ dÞch vô c«ng céng. Keynes vµ nh÷ng ng­êi theo «ng tin t­ëng r»ng, sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo nÒn kinh tÕ sÏ kh¾c phôc ®­îc khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp, t¹o ra sù æn ®Þnh cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Song nh÷ng chÊn ®éng lín trong nÒn kinh tÕ vÉn diÔn ra. H¬n n÷a, thªm vµo ®ã lµ t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t vÉn x¶y ra ngµy cµng trÇm träng. §iÒu nµy ®· lµm t¨ng lµn sãng phª ph¸n lý thuyÕt cña Keynes vµ lµm xuÊt hiÖn t­ t­ëng phèi hîp “bµn tay v« h×nh” víi Nhµ n­íc ®Ó ®iÒu chØnh nÒn KTTT. Ba lµ, lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp. Lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp lµ lý thuyÕt trung t©m cña tr­êng ph¸i chÝnh hiÖn ®¹i, lý thuyÕt nµy b¾t nguån tõ nh÷ng ®ßi hái thùc tiÔn cña nÒn kinh tÕ t­ b¶n. Samuelson cho r»ng, ®iÒu hµnh mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã c¶ chÝnh phñ lÉn thÞ tr­êng còng gièng nh­ ng­êi ta muèn vç tay mµ chØ cã mét bµn tay. Theo Samuelson, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã doanh nh©n víi ng­êi tiªu dïng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau th«ng qua thÞ tr­êng ®Ó gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò trung t©m cña x· héi còng nh­ cña nÒn kinh tÕ: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt cho ai? s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo?. §ång thêi c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ mét trËt tù kinh tÕ, lµ mét c¬ chÕ tinh vi phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù gi¸c gi÷a doanh nh©n víi nh©n d©n hay doanh nh©n víi doanh nghiÖp th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng. Nã lµ mét ph­¬ng tiÖn giao tiÕp ®Ó tËp hîp tri thøc cña hµng triÖu c¸ nh©n kh¸c nhau, kh«ng cã bé n·o trung t©m nh­ng vÉn gi¶i quyÕt ®­îc bµi to¸n mµ m¸y tÝnh lín nhÊt ngµy nay kh«ng gi¶i næi. Tõ nh÷ng nghiªn cøu vÒ c¬ chÕ thÞ tr­êng, Samuelson ®· chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ mét c¬ chÕ tù ph¸t, ®iÒu tiÕt quan hÖ cung – cÇu, hµng hãa – tiÒn tÖ. Cô thÓ nÕu cÇu cña mét lo¹i hµng hãa nµo ®ã t¨ng lªn th× ng­êi b¸n t¨ng gi¸ ®Ó ®iÒu tiÕt, ph©n phèi mét l­îng cung h¹n chÕ; khi gi¸ lªn cao thóc ®Èy ng­êi s¶n xuÊt më réng s¶n xuÊt; khi cã qu¸ nhiÒu hµng hãa tøc cung v­ît cÇu th× ng­êi b¸n muèn b¸n hÕt hµng hãa ph¶i gi¶m gi¸ vµ ng­êi mua sÏ mua hµng hãa nhiÒu h¬n. Thø hai, trong nÒn KTTT cã “hai «ng vua” thèng trÞ thÞ tr­êng. ¤ng vua thø nhÊt lµ kh¸ch hµng (ng­êi tiªu dïng) v× chÝnh hä lµ ng­ßi “bá phiÕu” b»ng ®« la ®Ó bï ®¾p nh÷ng chi phÝ vµ tr¶ l·i cho doanh nghiÖp vµ hä chän ®iÓm n»m trªn ranh giíi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. ¤ng vua thø hai lµ kÜ thuËt v× chÝnh nã quyÕt ®Þnh chi phÝ s¶n xuÊt trong ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc… Thø ba, trong nÒn KTTT lîi nhuËn võa lµ môc ®Ých, võa lµ ®éng lùc cña ng­êi kinh doanh. Hay c¬ chÕ thÞ tr­êng dïng l·i lç ®Ó gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò: s¶n xuÊt c¸i g×, cho ai vµ nh­ thÕ nµo. Thø t­, KTTT ph¶i ®­îc ho¹t ®éng trong m«i tr­êng c¹nh tranh do c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan chi phèi. Nghiªn cøu sù ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng Samuelson còng chØ râ: Bµn tay v« h×nh ®«i khi còng ®­a nÒn kinh tÕ tíi nh÷ng sai lÇm. §ã chÝnh lµ nh÷ng khuyÕt tËt cña hÖ thèng KTTT. Nh÷ng khuyÕt tËt nµy cã thÓ lµ do t¸c ®éng bªn ngoµi g©y nªn, nh­ « nhiÔm m«i tr­êng; hoÆc lµ nh÷ng thÊt b¹i thÞ tr­êng do t×nh tr¹ng ®éc quyÒn ph¸ ho¹i c¬ chÕ tù do c¹nh tranh; hoÆclµ c¸c tÖ n¹n nh­ khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp… §Ó ®èi phã víi nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, c¸c nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i phèi hîp gi÷a “bµn tay v« h×nh” víi “bµn tay h÷u h×nh” nh­ thuÕ khãa, chi tiªu vµ luËt lÖ cña chÝnh phñ. Vai trß cña Nhµ n­íc ®· ®­îc Samuelson nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan, ®ã lµ bèn chøc n¨ng chÝnh cña Nhµ n­íc. Mét lµ, chøc n¨ng thiÕt lËp khu«n khæ ph¸p luËt. ë ®©y, chÝnh phñ ®Ò ra c¸c quy t¾c trß ch¬I kinh tÕ mµ c¸c doanh nghiÖp, ng­ßi tiªu dïng vµ c¶ b¶n th©n chÝnh phñ còng ph¶i tu©n thñ; nh»m môc ®Ých t¹o ra m«I tr­êng tù do c¹nh tranh ®Ó c¬ chÕ thÞ tr­êng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Hai lµ, chøc n¨ng æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« ®Ó ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ æn ®Þnh; nh»m chèng l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng… Ba lµ, chøc n¨ng hiÖu qu¶. ChÝnh phñ ®­a ra c¸c luËt lÖ chèng ®éc quyÒn, ®¶m b¶o cung øng c¸c hµng hãa céng céng hay th«ng qua hÖ thèng hoanh nghiÖp Nhµ n­íc, hay chÝnh phñ cã thÓ ®¶m b¶o vÒ tµi chÝnh ®Ó c¸c c«ng ty, t­ nh©n cung cÊp hµng hãa c«ng céng… Bèn lµ, chøc n¨ng c«ng b»ng. ChÝnh phñ dµnh mét phÇn tõ thu nhËp quèc d©n ®Ó ph©n phèi l¹i cho nh÷ng ng­êi giµ, ng­êi khuyÕt tËt ®Ó ®¶m b¶o cho hä møc sèng tèi thiÓu vÒ y tÕ, dinh d­ìng… Tuy nhiªn, chÝnh phñ cã thÓ ®­a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh sai lÇm, ph¶n ¸nh kh«ng ®óng hiÖn thùc kh¸ch quan nhÊt lµ khi chÝnh phñ r¬i vµo tay mét nhãm thiÓu sè nµo ®ã. Nh­ vËy, ®Ó ®¶m b¶o c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ bµn tay Nhµ n­íc ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, ®ång thêi ®Ó kh¾c phôc h¹n chÕ, khuyÕt tËt cña hai bµn tay th× cÇn phèi hîp hai bµn tay mét c¸ch nhÞp nhµng vµ cã hiÖu qu¶. Nãi tãm l¹i, lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp cña Samuelson ®· ph¶n ¸nh ®óng hiÖn thùc kh¸ch quan vÒ sù cÇn thiÕt vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc trong nÒn KTTT hiÖn ®¹i nh»m kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ sù cÇn thiÕt phèi hîp gi÷a “bµn tay h÷u h×nh” – “bµn tay v« h×nh”. 2.2. Vai trß cña Nhµ n­íc trong nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta hiÖn nay 2.2.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn KTTT Nhµ n­íc lµ hiÖn t­îng trong lÞch sö, ngay tõ khi ra ®êi nã ®· cã vai trß to lín trong x· héi cã giai cÊp vµ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i. Nhµ n­íc mét mÆt nã lµ tæ chøc c«ng quyÒn, thùc hiÖn c«ng qu¶n, qu¶n lý mäi mÆt ®êi sèng x· héi; mÆt kh¸c chÝnh th«ng qua qu¶n lý x· héi cã hiÖu qu¶ mµ nã thùc hiÖn ®­îc sù thèng trÞ cña giai cÊp thèng trÞ ®èi víi toµn x· héi. BÊt cø nhµ n­íc nµo còng ®Òu thùc hiÖn chøc n¨ng hai mÆt ®ã. MÆc dï, nhµ n­íc cã ®Þnh h­íng cho sù ph¸t triÓn cña x· héi nh­ng b¶n th©n x· héi l¹i vËn ®éng theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña nã, quy luËt vËn ®éng ®êi sèng s¶n xuÊt vËt chÊt vµ tinh thÇn, t¹o ra c¬ së míi, ®iÒu kiÖn míi, do ®ã, ®ßi hái cã sù thay ®æi t­¬ng øng trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n­íc th× qu¶n lý nhµ n­íc míi cã hiÖu qu¶, nhµ n­íc míi cã kh¶ n¨ng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Tõ §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng (1986) ViÖt Nam ®· chuyÓn sang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc; thùc hiÖn d©n chñ hãa mäi mÆt ®êi sèng x· héi; hßa nhËp khu vùc vµ quèc tÕ. Nh­ vËy, sù hiÖn diÖn cña nhµ n­íc XHCN trong nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN võa víi t­ c¸ch lµ “bé phËn cÊu thµnh träng yÕu” (kinh tÕ nhµ n­íc), võa víi t­ c¸ch lµ chñ thÓ tæ chøc, x©y dùng quan hÖ qu¶n lý vÜ m« nÒn KTTT. Qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi nÒn KTTT lµ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ, mét ®Æc tr­ng cña KTTT hiÖn ®¹i. §èi víi KTTT ®Þnh h­íng XHCN, chøc n¨ng ®ã ®­îc thùc hiÖn bëi nhµ n­íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam. Sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc nh»m ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc vµ ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña thÞ tr­êng; ®¶m b¶o tÝnh h­íng dÉn, ®iÒu khiÓn nÒn kinh tÕ h­íng tíi CNXH. §Æc biÖt ®èi víi nÒn KTTT hiÖn nay ë n­íc ta th× vai trß qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc cã ý nghÜa rÊt quan träng bëi nÒn KTTT kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng ®­îc tæ chøc mét c¸ch hoµn h¶o, kh«ng cã nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p vµ nan gi¶i: C¬ chÕ thÞ tr­êng nÕu kh«ng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc, th× sÏ dÉn ®Õn s¶n xuÊt “mï qu¸ng”, g©y nªn c¸c cuéc khñng ho¶ng thõa hoÆc thiÕu. C¬ chÕ thÞ tr­êng chØ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ khi cã sù kiÓm so¸t cña c¹nh tranh hoµn h¶o, khi xuÊt hiÖn c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o th× hiÖu lùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng bÞ gi¶m. C¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng cã kh¶ n¨ng tù ®IÒu tiÕt sù ph¸t triÓn ë c¸c vïng kÐm lîi thÕ so s¸nh, vïng khã kh¨n so víi vïng thuËn lîi, ®ång thêi nã l¹i cã xu h­êng lµm s©u s¾c thªm sù ph©n hãa thu nhËp. C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ m«i tr­êng ®Ó n¶y sinh t×nh tr¹ng kin doanh lõa ®¶o, lµm hµng gi¶, lèi sèng ch¹y theo ®ång tiÒn, c¸c tÖ n¹n x· héi, hñy ho¹i m«i tr­êng sinh th¸i. Nh­ vËy, ®Ó kh¾c phôc h¹n chÕ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng cÇn cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc vµo nÒn KTTT. §ång thêi, Nhµ n­íc lµ ng­êi ®¹i diÖn cho ý chÝ, lîi Ých nh©n d©n nh»m ®¶m b¶o sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, võa gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng XHCN trong sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. 2.2.2. Vai trß qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc trong nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta 2.2.2.1. Môc tiªu kinh tÕ - x· héi cña nhµ n­íc ViÖt Nam. Môc tiªu hµng ®Çu cña sù ph¸t triÓn KTTT ë n­íc ta lµ gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ®éng viªn mäi nguån lùc trong n­íc vµ ngoµi n­íc ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña CNXH, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi, c¶i thiÖn tõng b­íc ®êi sèng nh©n d©n. Thùc hiÖn t­ t­ëng Hå ChÝ Minh vµ ®­êng lèi ®æi míi cña §¶ng, lÊy s¶n xuÊt g¾n liÒn víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®i ®«i víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, khuyÕn khÝch lµm giµu hîp ph¸p, g¾n liÒn víi xãa ®ãi gi¶m nghÌo. 2.2.2.2. Vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ. Nhµ n­íc qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ, tøc lµ: lùa chän ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, can thiÖp, ®iÒu khiÓn mçi khi nÒn kinh tÕ ®i chÖch ngoµi ph­¬ng ¸n bëi c¸c chÊn ®éng kinh tÕ – chÝnh trÞ – x· héi bªn trong vµ bªn ngoµi. Tõ ®ã cã thÓ thÊy vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ rÊt quan träng.. 2.2.2.2.1HÖ thèng c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ. Thø nhÊt, kÕ ho¹ch hãa ®Þnh h­íng. KÕ ho¹ch hãa lµ c«ng cô thÓ hiÖn c¸c môc tiªu lý t­ëng cña mét nÒn kinh tÕ, nhê cã kÕ ho¹ch hãa mµ chÝnh phñ cã thÓ phèi hîp ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, cña c¸c bé, c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng. KÕ ho¹ch hãa lµ c«ng cô duy nhÊt ®Ó chÝnh phñ cã thÓ chuyÓn t¶i néi dung, ®­êng lèi, chÝnh s¸ch, kinh tÕ qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo c¸c môc tiªu lùa chän. KÕ ho¹ch trong c¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ ¸p ®Æt mµ lµ ®Þnh h­íng vµ thùc hiÖn theo dù ¸n. Thø hai, hÖ thèng ph¸p luËt. Ph¸p luËt lµ c«ng cô t¹o ra m«i tr­êng tù do kinh doanh, tù do c¹nh tranh lµnh m¹nh cho c¸c doanh nghiÖp bëi v× nhê cã ph¸p luËt mµ c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc biÕt ®­îc c¸i g× ®­îc lµm, c¸i g× kh«ng ®­îc lµm. HÖ thèng ph¸p luËt cµng ®Çy ®ñ, ®ång bé bao nhiªu, viÖc qu¶n lý cña Nhµ n­íc cµng chÆt chÏ, thuËn líi bÊy nhiªu. Ph¸p luËt lµ c«ng cô c­ìng chÕ hµnh vi cña c¸c doanh nghiÖp, nÕu nh­ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña hä cã thÓ lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña toµn x· héi. Thø ba, hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch vµ c«ng cô kinh tÕ. Nhê cã hÖ thèng nµy mµ Nhµ n­íc cã thÓ ®iÒu khiÓn ho¹t ®äng cña c¸c doanh nghiÖp. Mèi chÝnh s¸ch kinh tÕ lµ mét hµnh lang h­íng dÉn ho¹t ®éng ®Çu t­, më réng, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, h­íng dÉn c¸c doanh nghiÖp hµnh ®éng mét c¸ch phï häp víi lîi Ých x· héi. C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cã nhiÒu lo¹i. Tuy nhiªn cã hai c¸ch sö dông: Mét lµ, chÝnh s¸ch kinh tÕ cã thÓ t¸c ®éng thêi lªn c¸c lÜnh vùc sau: - LÜnh vùc tµi chÝnh. - LÜnh vùc tiÒn tÖ. - LÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i. - LÜnh vùc tû gi¸… Hai lµ, chÝnh s¸ch kinh tÕ sö dông ®Ó t¸c ®éng vµo phÝa cung hoÆc phÝa cÇu. Mèi chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Òu cã thÓ t¸c ®éng vµo c¶ hai phÝa. ChÝnh vËy nªn, mét chÝnh s¸ch nµo ®ã ®­îc ban hµnh cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ nã lµ chÝnh s¸ch g× ®Ó cã thÓ t¹o ra c¬ chÕ phèi hîp phï hîp gi÷a c¸c chÝnh s¸ch. 2.2.2.2.2. Vai trß ®iÒu tiªt vÜ m« cña Nhµ n­íc. Mét lµ, Nhµ n­íc t¹o m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng. ë n­íc ta hiÖn nay, c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh; c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp khi lùa chän ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu lÊy lîi nhuËn lµm th­íc ®o hiÖu qu¶, ®ång thêi lµm môc tiªu ®Þnh h­íng cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh. TÊt nhiªn, tù chñ kinh doanh theo ph¸p luËt vµ mäi hµnh vi ®Òu ph¶i tu©n theo ph¸p luËt. Do ®ã, Nhµ n­íc ph¶i x©y dùng vµ ban hµnh mét hÖ thèng ph¸p luËt ®Çy ®ñ vµ ®ång bé nh­: luËt vÒ c¸c quyÒn (së h÷u, chiÕm h÷u, sö dông, thõa kÕ, chuyÓn nh­îng…); luËt hîp ®ång; luËt vÒ sù b¶o ®¶m cña Nhµ n­íc ®èi víi c¸c ®iÒu kiÖn khung cña nÒn kinh tÕ (b¶o hé lao ®éng, b¶o vÖ m«i tr­êng, chèng h¹n chÕ c¹nh tranh…); luËt th­¬ng m¹i;… Hai lµ, Nhµ n­íc x©y dùng c¸c ch­¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi n­íc ta ®Ó h­íng c¸c chñ thÓ thÞ tr­êng thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ, sö dông c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ nh­: ­u ®·i vÒ thuÕ, vÒ l·i suÊt cho vay cho nh÷ng ai ®Çu t­ vµo lÜnh vùc mµ Nhµ n­íc khuyÕn khÝch. B»ng viÖc ®Þnh h­íng sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, Nhµ n­íc qu¶n lý vµ can thiÖp vµo c¸c doanh nghiÖp víi môc tiªu lµm giµu cho ®Êt n­íc. Thùc chÊt cña viÖc ®Þnh h­íng sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ lµ thèng nhÊt c¸c lîi Þch kh¸c nhau, quy tô c¸c lîi Ých kh¸c nhau vÒ mét lîi Ých ®Ó sao cho trong khi mçi ng­êi theo ®uæi lîi Ých c¸ nh©n cña m×nh còng ®ång thêi gãp phÇn cña m×nh vµo viÖc theo ®uæi lîi Ých d©n téc. §ång thêi, kÕ ho¹ch hãa ®Þnh h­íng cho phÐp ®éng viªn ®Õn møc cao mäi tiÒm n¨ng, s¸ng t¹o cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp, c¬ së thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ kÓ c¶ viÖc trong x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch h­íng néi víi kÕ ho¹ch h­íng ngo¹i ë c¸c ngµnh cã ®iÒu kiÖn. Ba lµ, Nhµ n­íc t¹o m«i tr­êng kinh tÕ – x· héi æn ®Þnh b»ng c¸ch x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng s¶n xuÊt (trong ®ã quan träng nhÊt lµ ph¸t triÓn hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c) vµ kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi (trong ®ã quan träng nhÊt lµ ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ), cïng víi c¸c dÞch vô c«ng céng kh¸c, nh­ ®¶m b¶o an ninh, dÞch vô tÝn dông… Bèn lµ, Nhµ n­íc tiÕn hµnh ph©n phèi thu nhËp quèc d©n mét c¸ch c«ng b»ng – hiÖu qu¶ t¹o ra ®éng lùc cña s¶n xuÊt. Trong nÒn KTTT, sù ph©n hãa thu nhËp gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­, chia lÎ d© c­ thµnh c¸c tÇng líp kh¸c nhau trong quan hÖ cña hä ®èi víi quyÒn lùc kinh tÕ vµ quyÒn lùc chÝnh trÞ. T×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng khi v­ît qu¸ khu«n khæ cho phÐp sÏ dÉn tíi m©u thuÉn gay g¾t vÒ lîi Ých gi÷a c¸c giai cÊp, cã thÓ dÉn tíi sù ®e däa æn ®Þnh vÒ mÆt chÝnh trÞ. ChÝnh v× vËy Nhµ n­íc ph¶i hoµn thµnh chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c­ sao cho ®¶m b¶o c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶; cô thÓ nh­: Nhµ n­íc x©y dùng l¹i hÖ thèng thuÕ ®Ó ®iÒu tiÕt mét phÇn thu nhËp cña líp ng­êi giµu cã, ®ång thêi h×nh thµnh ¸c qòy trî cÊp b¶o hiÓm tõ nguån vèn ng©n s¸ch vµ tõ nguån vèn huy ®éngcña d©n ®Ó gióp ®ì cho nh÷ng ng­êi t¹m thêi thÊt nghiÖp, nh÷ng ng­êi giµ yÕu… N¨m lµ, Nhµ n­íc qu¶n lý tµi s¶n quèc gia, ph©n bæ c¸c nguån lùc mét c¸ch hîp lý. Nhµ n­íc ta thay mÆt nh©n d©n qu¶n lý c¸c ®Æc quyÒn ®Æc lîi vÒ kinh tÕ trong c­¬ng vùc quèc gia. VÒ mÆt ®èi ngo¹i Nhµ n­íc cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ c¸c nguån lùc ng¨n chÆn mäi ©m m­u tõ bªn ngoµi ®Ðn c¸c vïng ®Æc quyÒn, ®Æc lîi trong lßng ®¸t, vïng trêi vµ vïng biÓn. VÒ mÆt ®èi néi Nhµ n­íc lµ ng­êi chñ së h÷u c¸c nguån lùc nµy, ph©n bæ, sö dông gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ sao cho hîp lý. §ång thêi, Nhµ n­íc lµ chñ së h÷u cña khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc, qu¶n lý trùc tiÕp vµ ®ãng vai trß ®éc quyÒn ë c¸c thÞ tr­êng quan träng, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña thÓ chÕ. CH¦¥NG III Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ®æi míi vµ t¨ng c­êng vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n­íc ta hiÖn nay 3.1. Thùc tr¹ng qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n­íc ta hiÖn nay Vai trß qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ cña Nhµ n­íc lµ nh©n tè quan träng võa b¶o ®¶m sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, võa gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa trong sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. Chóng ta cã thÓ thÊy vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn KTTT trªn hai ph­¬ng diÖn lµ mÆt tÝch cùc vµ nh÷ng mÆt h¹n chÕ vÒ vai trß cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay. 3.1.1. MÆt tÝch cùc Cã thÓ ®iÓm qua nh÷ng mÆt tÝch cùc vÒ vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®èi víi nÒn KTTT trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Thø nhÊt, Nhµ n­íc ta b­íc ®Çu ®· sö dông cã hiÖu qu¶ hÖ thèng c¸c c«ng cô kinh tÕ trong ®iÒu tiÕt vÜ m« nh­ gi¸ c¶, l·i suÊt, tÝn dông ng©n hµng, tiÒn l­¬ng, khèi l­îng tiÒn ph¸t hµnh, tû gi¸ hèi ®o¸i, quota xuÊt nhËp khÈu, d÷ tr÷ vµng vµ ngo¹i tÖ… ViÖc ®æi míi hÖ thèng vµ c¸c s¾c thuÕ, chuyÓn hÖ thèng ng©n hµng sang kinh doanh tiÒn tÖ, huy ®éng c¸c nguån vèn cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ theo kiÓu th­¬ng m¹i th«ng qua l·i suÊt vay vµ cho vay ®· cã vai trß tÝch cùc ®èi víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ. C¸c doanh nghiÖp ph¶i v­¬n lªn lµm ¨n cã hiÖu qu¶, míi tån t¹i trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. ViÖc t¹o lËp qòy dù tr÷ Nhµ n­íc vµ qòy b×nh æn gi¸ víi møc ®é hîp lý, tæ chøc th«ng tin h­íng dÉn vµ ®Þnh h­íng c¸c lo¹i thÞ tr­êng ®· cho phÐp Nhµ n­íc, b»ng c¸c lùc l­îng vËt chÊt cña m×nh, t¸c ®éng vµo tæng cung, tæng cÇu, gãp phÇn h¹n chÕ dÇn tÝnh tù ph¸t chu kú cña thÞ tr­êng (®iÒu dÕ nhËn thÊy ®ã lµ sù æn ®Þnh t­¬ng ®èi cña gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ thêi gian qua). Trong nÒn kinh tÕ tuy vÉn cßn c¬n sèt chu kú vÒ mét sè mÆt hµng (nh­ vËt liÖu x©y dùng, l­¬ng thùc…) nh­ng nã ®­îc dËp t¾t nhanh h¬n vµ cã phÇn h¹n chÕ bít ®­îc hËu qu¶ kinh tÕ – x· héi. Thø hai, Nhµ n­íc ®· sím x¸c ®Þnh vai trß quan träng cña hÖ thèng ph¸p luËt – víi tÝnh c¸ch lµ c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ. Th«ng qua ho¹t ®éng lËp ph¸p Nhµ n­íc ta ®· t¹o ®­îc m«i tr­êng ph¸p chÕ cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¸c doanh nghiÖp tù do ho¹t ®éng, t­ b¶n n­íc ngoµi yªn t©m ®Çu t­ vèn, kinh tÕ t­ nh©n trong n­íc h¨ng h¸i bá vèn lµm giµu. C¸c ®¹o luËt vÒ ®Çu t­ n­íc ngoµi, ®Çu t­ trong n­íc, luËt c«ng ty, luËt ph¸ s¶n…®· ®­îc ban hµnh lµ mét b­íc tiÕp tôc thÓ chÕ hãa ®­êng lèi, vai trß cña Nhµ n­íc trong nÒn KTTT. Thø ba, Nhµ n­íc cñng cè vµ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nh÷ng ngµnh then chèt, trªn c¸c vïng l·nh thæ vµ c¸c ®Þa ph­¬ng. Tõ tr­íc tíi nay chóng ta vÉn kh¼ng ®Þnh ®©y lµ lùc l­îng kinh tÕ gi÷ vai trß chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ cïng víi kinh tÕ hîp t¸c lµ nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é. Thêi gian qua Nhµ n­íc ®· tÝch cùc s¾p xÕp l¹i hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, t×m kiÕm c¸c biÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña khu vùc nµy. Trong sè ®ã cæ phÇn hãa ®ang lµ mét h­íng gîi më nhiÒu høa hÑn. 3.1.2. MÆt h¹n chÕ. Nhµ n­íc ta ®· ®ãng vai trß quan träng trong viÖc t¹o c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN vµ qu¶n lý Nhµ n­íc nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN còng ®· ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶. Song, nh×n chung chóng ta cßn thiÕu tri thøc vµ kinh nghiÖm qu¶n lý nÒn KTTT, qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ kinh tÕ, x· héi cßn nhiÒu yÕu kÐm nh­: Thø nhÊt, trong qu¶n lý vÜ m« Nhµ n­íc vÉn cßn lóng tóng trong viÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ: nh×n bÒ næi ta thÊy nÒn kinh tÕ cã b­íc t¨ng