Dịch tễ học các bệnh lây theo đường máu, bệnh sốt xuất huyết Dengue

DỊCH T Ễ HỌC CÁC B ỆNH LÂY THEO ĐƯỜNG MÁU, B ỆNH S ỐT XU ẤT HUY ẾT DENGUE Mc tiêu 1. Mô tả được quá trình truy ền nhi ễm của các bệnh lây theo đường máu. 2. Trình bày được các bi ện pháp phòng ch ống đối với các bệnh lây theo đường máu. 3. Trình bày được quá trình lan truy ền bệnh sốt xu ất huy ết Dengue trên th ế gi ới và tại Vi ệt Nam. 4. Trình bày các bi ện pháp phòng ch ống đối với bệnh Sốt xu ất huy ết Dengue. 1 M u • nh hng n cu c sng ca hàng tri u ng i khu vc châu Á-Thái Bình Dơ ng. • Indonesia, 2004, mt v dch st xu t huy t ã gây cho 58.301 ng i nhi m vi 685 tr ng hp t vong. • Khu vc này cng ang có s lan tràn rng ln dch HIV. •T l nhi m virus viêm gan B trong cng ng ông Nam Á vào kho ng 8-15%, trong ó Vi t Nam c xp vào khu vc lu hành cao ca viêm gan B. PHÂN NHÓM CÁC B ỆNH LÂY THEO ĐƯỜNG MÁU • Phân nhóm 1: gm các bnh lây truy n t ng i sang ng i qua ng máu nh st Dengue/st xu t huy t Dengue; st rét; viêm gan B và C; nhi m HIV/AIDS... • Phân nhóm 2: gm các bnh lây truy n t súc vt sang ng i qua ng máu nh dch hch, viêm não Nh t Bn. 2 QUÁ TRÌNH TRUY ỀN NHI ỄM NGU ỒN ĐƯỜNG KH ỐI TRUY ỀN NHI ỄM TRUY ỀN NHI ỄM CẢM TH Ụ CỬA RA CỬA VÀO Vết cắn, tiêm Vết cắn, tiêm chích chích Véc tơ, máu, huy ết tươ ng, dụng cụ y tế Ngu
n truy n nhi m • Ngu ồn truy ền nhi ễm là ng ười –Mt s bnh VG B và C; nhi m HIV. • Ngu ồn truy ền nhi ễm là súc vật –Bnh dch hch – Viêm não Nh t Bn 3 Đng truy n nhi m •T máu ca ngu n truy n nhi m sang máu ng i cm nhi m nh các yu t trung gian: – Các loài côn trùng trung gian hút máu. • Mu i Anopheles. • Mu i Culex tritaeniorhynchus • Tác nhân gây bnh dch hch. – Các dng c y t nh kim tiêm, bơm tiêm ... – Máu và các sn ph m ca máu. Kh i cm th •Mi ng i u có th mc các bnh lây qua ng máu. • i vi các bnh nhi m khu n máu do vector truy n ph n ln có tính ch t a ph ơ ng. •Bnh nhi m khu n máu do véc tơ truy n còn có tính ch t mùa. • iu ki n sinh ho t trong xã hi tt hay xu u có tác dng tr c ti p i vi bnh nhi m khu n máu. 4 BI N PHÁP PHÒNG CH NG • Đi v i ngu
n truy n nhi m – Phát hi ện sớm ng ười mắc bệnh để cách ly và điều tr ị đặc hi ệu. – Đối với bệnh mà ngu ồn truy ền nhi ễm là súc vật thì vi ệc xử lý ngu ồn truy ền nhi ễm rất khó kh ăn. BI N PHÁP PHÒNG CH NG • . Đi v i đng truy n nhi m – Di ệt các loài côn trùng ti ết túc. – Ti ệt khu ẩn các dụng cụ tiêm truy ền, có qui ch ế ngân hàng máu – Vệ sinh môi tr ường 5 BI N PHÁP PHÒNG CH NG • Đi v i kh i cm th – Giáo dc v sinh – Nâng cao th tr ng – Tiêm ch ng BÖnh sèt xuÊt huyÕt 6 Tình hình SXH trên th gi i • SD/SXHD nhi m virus cp do mu i truy n • > 100 nc • 2,5 t ng i sng trong vùng nguy cơ • 0,5 tri u ca mc mi nm Tình hình SXH trên th gi i xu h ướ ng m ắc SD/SXHD hàng n ăm tren th ế gi ới s m c qu c gia ghi nh n 1368564 n 1500000 80 ậ c ắ 60 1000000 479848 40 ca m 500000 295554 ố 122174 20 s 908 15497 c gia ghi nh 0 0 ố qu 1955 - 1960 - 1970 - 1980 - 1990 - 2000- Number of Cases of Number 1959 1969 1979 1989 1999 2009 giao đoạn T nm 2000 n 2009 s mc SD/SXHD tng 4 ln so vi 1980 - 1989 7 Dịch SX ở Châu Á 1950-1969 1970-1979 1980-2011 SXH VN •Nm u tiên phát hi n dch: 1958 •Mc trung bình hàng nm: 75.693, ch t 73 •Nm có dch ln: 1987, 1991, 1998 •Là mt trong 10 bnh có t l s mc Sè m¾c SXH trung b×nh 1996-2003 ADB_SXH96-03 ch t cao nh t trong giai on 1999- 0 1 - 1100 1101 - 2200 2003 2201 - 3300 3301 - 4400 4401 - 5585 • 90% ca mc & ch t là TE < 15 • 70 tri u ng i sng trong vùng nguy cơ mc SXH Mc SXH, 1996-2011 8 Mc/100.000 dân, VN (1997-2009) Ph©n bè SD/SXHD theo vïng T©y Nguyªn Nam T©y Nguyªn MiÒn B¾c 6% 51% 2.4% 4.6% MiÒn Trung B¾c 13% 25.2% Trung MiÒn Nam 1998 30% 67.8% 2001 5% 2% 9% MiÒn B¾c MiÒn Trung MiÒn Nam T©y Nguyªn 84% 2005 9 Ph©n bè SD/SXHD theo th¸ng (1991 – 2005) 12000 10000 8000 6000 Sè m¾c trung b×nh trung m¾c Sè 4000 2000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 Average 2576 1548 1644 2396 3628 6175 9168 11136 10561 10392 7755 4441 Th¸ng Tác ng ca SD/SXHD •T l mc và ch t cao • Gánh nng kinh t: chi phí tr c ti p cho BN; gi m thu nh p do BN nm vi n; ng i nhà nuôi bnh. • Chi phí do nhà nc u t cho gi ng bnh • Chi phí tn kém di t vector truy n bnh • nh hng n du lch 10 VIRUS SXH • Denv-1, Denv-2, Denv-3, Denv-4 • Virus ch tn ti trong máu BN trong 5 ngày u ca st • Sau mi ln nhi m, BN s c mi n nhi m vi type virus ó nh ng không có mi n dch chéo vi type virus khác • Hi n tng tng bng: c 1 ca shock c phát hi n thì có 200-500 ca nhi m trùng không tri u ch ng Thuy t tng bng 1 ca SXHD III/IV soá naèm vieän soá ñeán khaùm soá taïi nhaø & theåSoá aån ñieàu trò taïi nhaø vaø theå aån 250-500 11 Sù l−u hµnh cña 4 tÝp vi rót dengue , 1991 – 2005 VN 100% D4 80% 60% D3 40% D1 20% D2 0% 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 vÐc ttt¬ t¬¬¬truyÒn bbbÖ bÖÖÖnhnnhhnhSXH 12 Mét sè bÖnh g©y ra bëi c«n trïng muçi Sèt xuÊt huyÕt Viªm n·o NhËt Bn B Vector truy n bnh SXH
Ae. aegypti, và Ae. albopictus,
Vector ch ính : Aedes aegypti (94%) 13 C¸c lo µi mu çi aedes ®− îc ghi nh Ën lµ vÐct ¬ SD/SXHD Aedes aegypti Aedes albopictus Vßng ®êi cña Aedes • Trøng  muçi: 8,4 ± 0,2 ngµy • Muçi në  hót m¸u: 1,8 ± 0,5 ngµy • Hót m¸u  ®Î trøng: 3,1 ± 0,3 ngµy Céng 13,3 ngµy 14 Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña Aedes aegypti Sè l−îng trøng ®Î trung b×nh: 78,6 ±± 10,6 (nhiÒu nhÊt 163, Ýt nhÊt 16) Tû lÖ sèng sãt tõ trøng  muçi tr−ëng thµnh 59,7% Tuæi thä cña Aedes aegypti Tuæi thä (ngµy) ChÕ ®é Muçi ®ùc Muçi c¸i dinh d−ìng Trung Ng¾n Dµi Trung Ng¾n Dµi b×nh nhÊt nhÊt b×nh nhÊt nhÊt N−íc 5,3 1,0 10,0 4,3 2,0 7,0 N−íc ®−êng 16,7 1,0 35,0 34,0 2,0 55,0 10% Hót m¸u + n−íc - - - 34,2 3,0 93,0 ®−êng 10% 15 Ho¹t ®éng hót m¸u cña muçi Aedes aegypti 30 29 24 25 20 17 16 14 14 15 13 10 10 10 8 5 4 4 2 0 7..8 8..9 9..10 10..11 11..12 12..13 13..14 14..15 15..16 16..17 17..18 18..19 19..20 Giê VÞ trÝ tró ®Ëu cña Ae. aegypti 100 90 86 80 70 60 50 Tû lÖ % 40 30 20 8 10 6 0 2 m 16 Gi¸ thÓ tró ®Ëu cña Ae. aegypti 100 90 80 71 70 60 50 Tû lÖ % lÖ Tû 40 30 20 7 7 10 1,5 3 6 1,5 3 0 V¶i Gç T−êng S¾t, D©y §å ChËu T¹i æ nhùa ph¬i sµnh c¶nh BG/Q Nơi sinh sống của lăng quăng mu ỗi vằn 17 C¸c dông cô chøa n−íc lµ n¬i sinh s¶n cña muçi 18 æ bä gËy nguån cña Ae. aegypti PhÕ th¶i BÓ c¶nh BÓ x©y 6% 3% 21% BÉy kiÕn Chum v¹i 35% 14% GiÕng X« chËu Thïng phuy 9% 3% 9% VACCINE PHÒNG SXH 19 • 1945: Sabin nghiên cu VX SXH sng, gi m c lc. • Nhi u ph c tp trong vi c phát tri n VX SXH • Các vaccine ti m nng ang phase II ca th nghi m LS – VX sng gi m c lc – VX tái t hp – VX DNA Ph c tp trong phát tri n VX • Ph i là VX a giá vì – Nhi m các type HT khác nhau không to ph n ng chéo – Nhi m ln 2 bi type HT khác  bnh có th nng hơn do hi n tng tng cng mi n dch • Thi u mô hình th nghi m thích hp trên ng vt – A.aegypti không có chu k trên ng vt  các th nghi m trên ng vt (chu t, linh tr ng) không có tri u ch ng bnh lý nh ng i. 20 Nguy c¬ dÞch bÖnh sèt xuÊt huyÕt C¸c yÕu tè nguy c¬ dÞch 1. Chu kú dÞch 2. MËt ®é quÇn thÓ vect¬ 3. Sù l−u hµnh cña c¸c týp vi rót g©ybÖnh 4. Thêi tiÕt thuËn lîi cho vect¬ ph¸t triÓn 5. C¸c yÕu tè d©n c− - x· héi kh¸c 21 C¸c yÕu tè nguy c¬ dÞch * * Vô dÞch lín 1998 Chu kú dÞch 4-5 n¨m DÞcht¹i ch©u* (234.920 m¾c, vong tö 377) c¸c n¨m 2004-2005

¸ Ae. aegypti, vµ Ae. albopictus, Vect¬ chÝnh: trong MËt ®é vect¬ truyÒn bÖnh cao 45,000 40,000 C¸c yÕu tè nguy c¬ dÞch 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0 1 99 1 Aedes aegypti (94%) 1 99 2 1 99 3 1 99 4 1 99 5 1 99 6 1 99 7 1 99 8 1 99 9 2 00 0 2 00 1 2 00 2 2 00 3 2 00 4 2 00 5 22 C¸c yÕu tè nguy c¬ dÞch Thêi tiÕt thuËn lîi cho vect¬ ph¸t triÓn Tû lÖ miÔn dÞch 30,00 0% trong quÇn thÓ 1% 25,00  Thêi tiÕt kh« h¹n kÐo dµi, t¨ng 3% 20,00 tÝch tr÷ n−íc cña ng−êi d©n 4% 15,00  HiÖn t−îng Elnino vµ Lanina 22% 10,00 lµm t¨ng nhiÖt ®é => ng−ìng M Ët ®é5,00 qu¨ng /ng−êi lan truyÒn dÞch gi¶m 0,00 20 22 24 26 28 30 NhiÖt ®é Ng−ìng lan truyÒn dÞch Nh÷ng yÕu tè d©n c−-x· héi • Tèc ®é ®« thÞ ho¸ tiÕp tôc t¨ng cao, v−ît qu¸ tèc ®é ®Çu t− b¶o ®¶m c¬ së h¹ tÇng • CÊp tho¸t n−íc vµ xö lý chÊt th¶i cßn rÊt nhiÒu bÊt cËp • Di chuyÓn d©n c− c¬ häc t¨ng cao, ch¶y vÒ phÝa Nam (nhiÒu ng−êi ch−a cã miÔn dÞch ®Çy ®ñ) 23 Sự phát tri ển đô th ị không theo kế ho ạch • Nh à ổ chu ột • Thi ếu hệ th ống cấp thoát nước From: PAHO, 1997; Gubler, 1998. S phát tri n dân s ô th & bùng phát dch SXH Bangkok 16000 2500 Projected dengue cases 14000 2000 Urban population size 12000 (thousands) Dengue cases 10000 1500 (QSICH) 8000 1000 6000 4000 500 2000 Dengue cases 0 0 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 Population Bangkok of Year 24 Ph ơ ng tiên giao thông hi n i góp ph n lan truy n SXH 25 Gi¸m s¸t vect¬ • Môc ®Ých - X¸c ®Þnh nguån sinh s¶n chñ yÕu cña vect¬ - X¸c ®Þnh c¸c chØ sè mËt ®é vect¬ - X¸c ®Þnh sù biÕn ®éng vect¬ theo mïa C¸c ph−¬ng ph¸p gi¸m s¸t vect¬ • Muçi tr−ëng thµnh – Måi ng−êi – èng hót/m«-t¬/vît – §Æt giÊy -phun hãa chÊt – Soi b¾t muçi ®Ëu nghØ b»ng èng nghiÖm – BÉy dÝnh – BÉy hép/hép ®Ëu nghØ 26 27 28 C¸c ph−¬ng ph¸p gi¸m s¸t vect¬ • Gi¸m s¸t bä gËy • BÉy trøng • Quan s¸t dông cô chøa n−íc • Vît • BÉy phÔu 29 TÝnh c¸c chØ sè • Muçi tr−ëng thµnh • ChØ sè mËt ®é (con/nhµ) • ChØ sè nhµ (%) • Bä gËy • ChØ sè nhµ • ChØ sè Breteau 30 c¸c biÖn ph¸p PC vect¬ SD/SXHD •BiÖn ph¸p c¬ häc • BiÖn ph¸p hãa häc • BiÖn ph¸p sinh häc BiBiBiÖBi ÖÖÖnnnnpphhph¸ ph ¸¸¸ppppccc¬ c¬¬¬hhhä häääcccc • LLooLo ạiiibbb ỏ LLQQLQ • Lo ại bỏ vật ph ế th ải xung quanh nhà • Xua di ệt mu ỗi • Phòng tránh mu ỗi đốt 31 Lo i b LQ: 32 BI ỆN PHÁP HÓA H ỌC MMuuMuçMu çççiiiitrtrtr−ë tr −−ëë−ëngnnggngthththµ th µµµnhnnhhnh:::: • Phun tttå tååånnnnlll− l−−−uuuu,, tttÈtÈÈÈmmmmmmmµ mµµµnnnn,, rrÌÌmmrÌm • Phun ULV • Phun Khãi nãng • HHH−¬H−−¬¬−¬ngnnggngttrrõõtrõ mmuumuç mu çççiiii • BBB×B×××nhnnhhnhxxÞÞttxÞt mmuumuç mu çççiiii • Mat xua mmuumuç mu çççiiii • SSSöSööödông chÊt xua – BBBäBääägggË gËËËyyyy • Temephos (Abate) 33 --- CCC¸¸¸ BI ỆN PHÁP SINH H ỌC ---Toxorhynchites ---Mesocyclops ---Bacillus thuringinesis ---Micronecta ---C- CCC¸¸¸¸ccccÊÊuuÊu trtrtrï tr ïïïngnnggngccc« c«««nnnntrtrtrï tr ïïïngnnggng kkhhkh¸kh ¸¸¸cccc ---Chim §−îc ng−êi d©n biÕt tíi nh− con t«m nhá (c¬ thÓ trong suèt, dµi kho¶ng 1 mm) • Mesocyclops cã s½n trong tù nhiªn, dÔ nh©n nu«i, kh¶ n¨ng ¨n bä gËy cao 45 C¾n chÕt 40 ¡n 35 • ViÖt Nam 30 25 – CãÝtnhÊt10 loµi 20 – §Æc tr−ng theo vïng 15 10 – Kh¶ n¨ng diÖt bä gËy kh¸cnhau 5 0 is inis n ides f enae af icor unnus y opo M. rg M. per M.woutersi ycl s M.o oc . a M. pehpeiensis M . therm M 34 CÁC CHI N L C PC SXH • Chi n l c dài h n • Chi n l c ng n h n CHI N L C DÀI H N • GDSK • Phòng ch ng vector da vào cng ng • Ci thi n môi tr ng 35 Chi n lc ng n hn • Xây dng mô hình thí im: –CTV, –PC vector da vào C –x lý dch nh • GS & áp ng ch ng dch Phòng ch ng SXH trong th k 21  Giám sát ch ng da trên phòng TN  Qu n lý ca bnh  áp ng ch ng dch  Ch ng kh ng ch vector kt hp các bi n pháp k thu t c và mi  Th c hi n các gi i pháp sinh thái  Vaccines  Thu c iu tr virus 36 Vì th h tơ ng lai không mc SXH 37