Đồ án Nghiên cứu ảnh hưởng của một số độc chất kim loại nặng (pb2+, cd2+ ) lên quá trình sinh trưởng và phát triển của cây cải xanh trên đất xám phù sa cổ miền đông Nam Bộ

Hg (ppm) Cr (ppm) TCCP (Haø Lan)(+) 0.8 36 140* 85* 0.3 100* TCCP (Anh) 1-3 140 280 35 0-1 0-100 TCCP (CHLB Ñöùc) 3 100 300 50 2 100 Ghi chuù: TCCP: tieâu chuaån cho pheùp ñoái vôùi ñaát noâng nghieäp (*) giaù trò caàn nghieân cöùu tieáp ñeå coù keát luaän chính xaùc hôn. (+): Tieâu chuaån Haø Lan môùi (2001) Quaù trình nghieân cöùu vaø phaùt trieån heä thoáng tieâu chuaån chaát löôïng ñaát ôû Haø Lan: Vaøo naêm 1983 chính phuû Haø Lan ñaõ ban haønh luaät “Hoaït ñoäng laøm saïch ñaát taïm thôøi vaø hoã trôï thöïc hieän höôùng daãn baûo veä ñaát” (VROM,1983 tieàn thaân cuûa Höôùng daãn laøm saïch ñaát). Trong höôùng daãn naøy ñaõ ñeà caäp ñeán nhöõng hoaït ñoäng gaây oâ nhieãm ñaát vaø chæ ra khi naøo ñaát caàn phaûi ñöôïc laøm saïch. Cuõng trong höôùng daãn naøy ñaõ ñöa ra caùc tieâu chuaån A, B, C chaát löôïng cho ñaát vaø nöôùc ngaàm. Trong ñoù Tieâu chuaån A laø giaù trò cô sôû khoâng coù vaán ñeà gì xaûy ra, tieâu chuaån B caàn khaûo saùt ñeå coù theâm thoâng tin vaø tieâu chuaån C daáu hieäu oâ nhieãm vaø caàn coù söï can thieäp. Tuy nhieân khi aùp duïng 3 giaù trò tieâu chuaån ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm cuõng nhö ñöa ra caùc bieän phaùp xöû lyù, caûi taïo ñaát bò oâ nhieãm ñaõ gaëp phaûi vaán ñeà sau: Khoâng theo doõi ñöôïc dieãn tieán quaù trình oâ nhieãm ñaát (trong khoaûng giaù trò A< < B) do vaäy khoâng phaùt hieän kòp thôøi khaû naêng/nguy cô oâ nhieãm. Chi phí xöû lyù haäu quaû oâ nhieãm cuoái cuøng raát cao. Naêm 1987 khi ñaùnh giaù thöïc hieän Höôùng Daãn Baûo Veä Ñaát töø nhöõng keát quaû nghieân cöùu ñaõ coù nhöõng söûa ñoåi chính cuûa höôùng daãn Laøm Saïch Ñaát. Muïc tieâu chính cuûa nhöõng söûa ñoåi laø: Ñöa ra moät ñònh nghóa treân cô sôû khoa hoïc veà “ ñe doïa nghieâm troïng ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng”, maø laáy tieâu chuaån giaù trò C laøm neàn taûng (tieâu chuaån naøy xaùc ñònh laïi “ OÂ nhieãm ñaát nghieâm troïng”. Lieân keát caùc tieâu chuaån döïa treân möùc ñoä nguy hieåm (risks –based standards) ôû Haø Lan (VORM, 1990) ñeå söû duïng ñaùnh giaù caùc moái nguy hieåm vaø nhöõng thoâng tin veà ñoäc chaát ñeå ñònh löôïng hoaëc ñieàu chænh giaù trò C (VROM, 1990 intervention values for soil remediation). Chuaån bò danh saùch caùc hôïp chaát cho ñieàu tra oâ nhieãm ñaát töông lai. Naêm 1994, caùc giaù trò A, B, C ñöôïc ñoåi thaønh caùc giaù trò muïc tieâu -Target (T) vaø söï can thieäp - Intervention (I). Caùc giaù trò T bieåu thò chaát löôïng ñaát coù khaû naêng duy trì ñöôïc caùc chöùc naêng cuûa noù. Caùc giaù trò naøy coù theå ñöôïc so saùnh vôùi caùc giaù trò A cuõ. Caùc giaù trò I bieåu thò chaát löôïng ñaát ñöôïc xem nhö bò oâ nhieãm nghieâm troïng, tính chaát chöùc naêng cuûa ñaát ñoái vôùi ngöôøi, ñoäng vaät vaø thöïc vaät bò ñe doïa, nguy haïi nghieâm troïng vaø ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng haønh ñoäng phuïc hoài caùc chöùc naêng cho ñaát. Giaù trò T coù theå ñöôïc so saùnh vôùi caùc giaù trò C cuõ. Caùc giaù trò B cuõ ñöôïc thay theá bôûi tieâu chuaån: ½ (giaù trò I + giaù trò T). Trong nghò ñònh naøy, ngaøy 9/5/1994 Boä tröôûng Boä Nhaø ôû, Quy hoaïch vaø Moâi tröôøng Haø Lan (Housing, Spatial Planning and the Environment - VROM) thoâng baùo cho caùc cô quan ñòa phöông ôû Haø Lan veà caùc giaù trò T vaø I tieâu chuaån chaát löôïng ñaát. Töø naêm 1994, caùc cô quan ôû Haø Lan phaûi söû duïng caùc giaù trò môùi naøy thay cho caùc giaù trò A, B, C cuõ. Moät soá öu nhöôïc ñieåm khi aùp duïng caùc giaù trò môùi I vaø T: Nhöôïc ñieåm: Chi phí theo doõi, giaùm saùt chaát löôïng ñaát töông ñoái toán keùm. Öu ñieåm: Cho pheùp theo doõi chaát löôïng ñaát moät caùch lieân tuïc, töø ñoù coù theå phaùt hieän nhöõng daáu hieäu/nguy cô oâ nhieãm ñaát, töø ñoù cho pheùp ñeà xuaát caùc bieän phaùp phoøng ngöøa oâ nhieãm ñaát kòp thôøi. Neáu phaûi xöû lyù/khaéc phuïc oâ nhieãm ñaát thì chi phí ít toán keùm hôn do ñaõ coù nhöõng bieän phaùp phoøng ngöøa kòp thôøi. Quyeát ñònh thöïc hieän caùc quaù trình ôû Haø Lan: 1) khaûo saùt ñaát ñeå xaùc ñònh neáu vöôït quaù giaù trò I; 2) thieát laäp caùc bieän phaùp laøm saïch ñaát khaån caáp; 3) khaûo saùt laøm saïch ñeå quyeát ñònh nhöõng bieän phaùp thöïc hieän. 1 Khaûo saùt ñaát 2 Khaûo saùt chi tieát 3 Khaûo saùt laøm saïch Phuïc hoài Giaù trò I (giaù trò C) Caùc bieän phaùp ñònh höôùng höõu hieäu Giaùm saùt Khoáng cheá Caùch ly Khai ñaøo Giaù trò T TDI * Linh ñoäng Taùc ñoäng sinh thaùi TDI. Giaù trò laáy ra thöôøng ngaøy coù theå chaáp nhaän. Hình 6: Quaù trình ñaùnh giaù chaát löôïng ñaát ôû Haø Lan Nghieân cöùu ñoái vôùi Cadmium (Cd) Caùc nghieân cöùu veà Cd vaø aûnh höôûng cuûa noù ñoái vôùi heä sinh thaùi ñaõ ñöôïc nghieân cöùu khaù nhieàu vì ñaây laø kim loaïi coù ñoäc tính cao. Theo nghieân cöùu cuûa Davis vaø Calton – Smith(1992) [5], caûi dieáp, cuû caûi, caàn taây vaø caûi baép coù xu höôùng tích luõy Cd khaù cao trong khi khoai taây, baép ngoâ, ñaäu troøn vaø ñaäu daøi laïi tích luõy ít Cd. Sposito vaø Page (1995), ñaõ öôùc tính sau moãi vuï muøa thu hoaïch, thöïc vaät seõ laáy bôùt Cd trong ñaát ñoái vôùi khoai taây laø 0.79kg/ha/naêm; caø chua 0.22; cuû caûi 0.57; vaø luaù mì 0.06. Cd cuøng vôùi moät soá kim loaïi thieát yeáu Mn, Zn, Bo vaø Se deã daøng di chuyeån vaøo trong caây troàng sau khi haáp thuï qua reã. Ñaây laø moät ñaëc tính raát nguy hieåm cuûa Cd ñoái vôùi ñoäng thöïc vaät vaø con ngöôøi. Maclean ñaõ chæ ra raèng Cd taäp trung cao trong reã caây hôn caùc boä phaän khaùc cuûa loaøi yeán maïch, ñaäu naønh, coû vaø caø chua. Tuy nhieân, trong rau dieáp, caø roát, caây thuoác laø vaø khoai taây, Cd ñöôïc chöùa nhieàu trong laù. Noàng ñoä thoâng thöôøng cuûa Cd trong thöïc vaät phaùt trieån bình thöôøng khoâng bò oâ nhieãm thöôøng nhoû hôn 1ppm trong vaät chaát khoâ nhöng John (1986) [5] ñaõ chöùng minh ñöôïc noàng ñoä Cd trong laù khoâ cuûa caây rau dieáp coù theå ôû möùc khoaûng 668 ppm. Ñaây laø moät tröôøng hôïp ngoaïi leä coù noàng ñoä Cd raát cao. Nhöng cuõng phaûi thöøa nhaän raèng Cd laø nguyeân toá ñoäc laïi deã daøng xaâm nhaäp vaø tích luõy trong laù caây maø khoâng coù bieåu hieän cuûa nhöõng trieäu chöùng nhieãm ñoäc thöïc vaät thì raát deã gaây nguy hieåm ñoái vôùi ñoäng vaät vaø con ngöôøi thoâng qua daây chuyeàn thöïc phaåm. Moät nghieân cöùu khaùc cuûa John vaø Webber (1987)[5] khi nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa Cd ñoái vôùi moät soá loaïi caây rau trong dung dòch gaây nhieãm thaáy löôïng Cd tích luõy trong vaät chaát khoâ cuûa laù caây rau muoáng, caûi suùp lô, boâng caûi dao ñoäng trong khoaûng 43-77 ppm. Bingham vaø coäng söï (1996) khi nghieân cöùu veà ñoäc tính cuûa Cd ñoái vôùi thöïc vaät cho thöù töï giaûm daàn tính nhaïy caûm ñoái vôùi Cd cuûa moät soá caây troàng: cuû caûi > ñaäu naønh > caûi xoong > rau nhíp > ngoâ > caø roát > luaù mì > cuû caûi traéng > caø chua > bí > caûi baép > luaù vuøng cao Khi nghieân cöùu khaû naêng haáp thuï cuûa thuoác laù, caûi, baép, tieâu vaø luaù ñoái vôùi Cd, Kyoung-Won Min vaø coäng söï (1999) ñaõ ñöa ra thöù töï giaûm daàn veà khaû naêng haáp thuï: thuoác laù > caûi > baép > tieâu > luaù. b. Nghieân cöùu ñoái vôùi Pb [1], [8] Coù raát nhieàu nghieân cöùu veà söï haáp thuï Pb cuûa thöïc vaät, chaúng haïn nhö nghieân cöùu cuûa Motto vaø coäng söï (1979) cho bieát söï gia taêng haáp thuï cuûa Pb vaøo cô theå thöïc vaät laø raát ít. Rolfe (1992) ñaõ chæ ra raèng, haàu heát löôïng Pb haáp thuï bôûi thöïc vaät döôøng nhö ñöôïc tích tuï trong heä thoáng reã vaø haøm löôïng Pb ñaùng keå ñöôïc vaän chuyeån leân laù chæ ôû nhöõng vuøng ñaát coù haøm löôïng Pb töông ñoái cao. Ngoaøi ra, taùc giaû tieán haønh thí nghieäm troàng taùm loaïi thöïc vaät treân vuøng ñaát coù haøm löôïng Pb töø 75 ñeán 600 ppm. Ñoái vôùi nhöõng caây phaùt trieån nhanh, söï gia taêng noàng ñoä Pb treân laù laø raát ñaëc bieät. Vôùi noàng ñoä Pb trong ñaát laø 600 ppm, haøm löôïng Pb trong khoái löôïng laù khoâ laø 100 ppm. Nghieân cöùu cuûa Koeppe (1993) cuõng ñoàng quan ñieåm vôùi caùc nhaän ñònh treân khi taùc giaû thaáy söï haáp thuï Pb bôûi thöïc vaät phuï thuoäc nhieàu vaøo traïng thaùi sinh tröôûng cuûa caây. Trong ñieàu kieän caây phaùt trieån maïnh, söï haáp thuï Pb taêng leân. Ñieàu naøy ñöôïc taùc giaû lyù giaûi laø do Pb ñöôïc haáp thu maïnh vaø moät phaàn keát tuaû treân thaønh teá baøo reã ôû moät daïng khoâng tan, khoâng keát tinh – coù theå laø daïng photphat chì. Ngöôïc laïi, Pb vaän chuyeån leân choài non cuûa caây laïi raát ít – chæ khoaûng 3.5% toång löôïng haáp thuï sau 7 ngaøy. 2.2.8.2. Tình hình nghieân cöùu trong nöôùc vaø tieâu chuaån ñaát, rau a. Tình hình nghieân cöùu Lòch söû nghieân cöùu KLN gaén lieàn vôùi vieäc tìm ra vaø öùng duïng chuùng. Söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc vaät lyù vaø hoaù hoïc, KLN ñöôïc nghieân cöùu chi tieát hôn. KLN cuõng ñöôïc nghieân cöùu trong sinh hoïc: vi sinh vaät, thöïc vaät, ñoäng vaät vaø KLN ñoái vôùi con ngöôøi. Trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây, nghieân cöùu veà taøi nguyeân - moâi tröôøng phaùt trieån khaù maïnh meõ; trong ñoù nghieân cöùu veà KLN – vai troø sinh lyù, taùc ñoäng gaây ñoäc cuûa chuùng ñoái vôùi sinh vaät ngaøy caøng nhieàu. Caùc ñeà taøi nghieân cöùu veà ñaát ôû Vieät Nam trong nhöõng naêm qua chuû yeáu nghieân cöùu veà söï phaân boá ñòa lyù, ñaëc ñieåm moät soá loaïi ñaát chính vaø vaán ñeà söû duïng ñaát nhaèm phuïc vuï cho hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp. Khía caïnh veà oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát chöa ñöôïc xem xeùt kyõ löôõng vaø heä thoáng, tuy nhieân cuõng coù moät soá coâng trình nghieân cöùu caáp ñòa phöông veà: xoùi moøn vaø thoaùi hoùa ñaát do caùc yeáu toá töï nhieân hoaëc caùc taùc nhaân trong saûn xuaát noâng nghieäp nhö phaân boùn, thuoác tröø saâu, nhöng coøn ít veà soá löôïng vaø haïn cheá veà noäi dung vaø phaïm vi nghieân cöùu. Caùc vaán ñeà oâ nhieãm ñaát do hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp, ñoâ thò hoaù, cho ñeán nay haàu nhö chöa ñöôïc nghieân cöùu. Naêm 1995, Boä Khoa hoïc Coâng ngheä & Moâi tröôøng ñaõ ban haønh Tieâu Chuaån Chaát Löôïng Ñaát naèm trong “caùc tieâu chuaån nhaø nöôùc Vieät Nam veà moâi tröôøng TCVN-1995” bao goàm 11 tieâu chuaån quy ñònh: TCVN – 5297; TCVN- 5299; TCVN-5300; TCVN- 5301; TCVN-5302 theo quyeát ñònh soá 171/QÑ-TÑC. TCVN- 5941 theo quyeát ñònh soá 229/QÑ-TÑC. TCVN-5960; TCVN-5962 theo quyeát ñònh soá 1025/QÑ-TÑC. TCVN-5961; TCVN-5963; TCVN-5979 theo quyeát ñònh soá 903/QÑ-TÑC. Trong taäp tieâu chuaån chaát löôïng ñaát coù quy ñònh veà yeâu caàu laáy maãu, phöông phaùp xaùc ñònh möùc ñoä xoùi moøn ñaát do nöôùc möa, möùc ñoä nhieãm baån, giôùi haïn toái ña cho pheùp cuûa dö löôïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät trong ñaát, yeâu caàu taùi taïo ñaát, v.v Tuy nhieân, caùc tieâu chuaån naøy chöa ñuû ñeå laøm cô sôû cho vieäc ñaùnh giaù chaát löôïng ñaát, ñaëc bieät laø oâ nhieãm KLN thì laïi chöa coù tieâu chuaån. Chuùng ta khoâng baøn luaän ñeán tính khoa hoïc vaø thöïc thi cuûa caùc tieâu chuaån keå treân nhöng moät ñieàu thaáy roõ laø neáu aùp duïng caùc tieâu chuaån ñoù ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm thì coøn thieáu vaø chöa chæ ra khi naøo ñaát caàn phaûi thöïc hieän caùc bieän phaùp laøm saïch, caûi taïo/phuïc hoài chöùc naêng cho ñaát. So saùnh vôùi caùc thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng khoâng khí, nöôùc vaø ñaát, thì ñaát laø moät heä thoáng phöùc taïp hôn nhieàu, bôûi vì nhöõng tính chaát cuûa ñaát vaø caùc ñaëc tröng hoaù hoïc, lyù hoïc, sinh hoïc bieán ñoåi raát lôùn giöõa caùc heä thoáng ñaát khaùc nhau. Ñaát laø moät vaät theå goàm chaát raén, chaát loûng (dung dòch ñaát) vaø chaát khí. Moái quan heä giöõa ñaát, khoâng khí, nöôùc ngaàm, heä sinh thaùi vaø con ngöôøi laø töông quan nhaân quaû maät thieát vôùi nhau. Baát cöù moät söï thay ñoåi, bieán ñoäng cuûa moät thaønh phaàn moâi tröôøng naøo ñoù cuõng keùo theo söï thay ñoåi/aûnh höôûng ñeán caùc thaønh phaàn moâi tröôøng khaùc. Ñaát thöôøng coù khaû naêng ñeäm (buffering capacity) vaø phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khaùc nhau nhö thaønh phaàn hoaù hoïc, caáu truùc vaät lyù, v. v cuûa caùc heä thoáng ñaát. Ñaát cuõng laø moät trong nhöõng thaønh phaàn moâi tröôøng raát khoù coù theå ñaùnh giaù ñöôïc chaát löôïng baèng caùch ñònh löôïng. Chi phí xöû lyù/phuïc hoài oâ nhieãm ñaát raát toán keùm do vaäy caàn coù chöông trình giaùm saùt chaát löôïng ñaát moät caùch thöôøng xuyeân, töø ñoù coù theå phaùt hieän nguy cô oâ nhieãm ñaát vaø ñöa ra nhöõng bieän phaùp khaéc phuïc/xöû lyùkòp thôøi ñeå giaûm bôùt chi phí xöû lyù cuoái cuøng. Boä tieâu chuaån veà chaát löôïng ñaát cuûa Vieät Nam chöa ñuû ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng ñaát toaøn dieän, ñaëc bieät laø oâ nhieãm KLN. Maët khaùc boä tieâu chuaån naøy cuõng khoâng chæ ra khi naøo ñaát coù daáu hieäu oâ nhieãm vaø caàn coù nhöõng haønh ñoäng can thieäp. b. Tieâu chuaån taïm thôøi veà haøm löôïng cho pheùp KLN trong rau vaø trong ñaát cuûa Vieät Nam. Trong baûng 6 vaø 7 trình baøy haøm löôïng toái ña cho pheùp cuûa moät soá KLN trong ñaát vaø saûn phaåm rau töôi. Baûng 6: Haøm löôïng toái ña cho pheùp cuûa moät soá KLN saûn phaåm rau töôi STT Teân nguyeân toá FAO/WHO Möùc giôùi haïn (ppm) Boä Y teá Möùc giôùi haïn (ppm) Boä NN&PTNT 1 Asen (As) 0.2 - 0.2 2 Chì (Pb) 0.5-1.0 2.0 0.5-1.0 3 Thuûy ngaân (Hg) 0.005 0.005 0.005 4 Ñoàng (Cu) 5.0 10 5.0 5 Cadmium (Cd) 0.02 1.5 0.02 6 Keõm (Zn) 10.0 20.0 10.0 (Nguoàn: Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân (qui ñònh taïm thôøi thaùng 04 naêm1998) Nhaän xeùt: Tieâu chuaån taïm thôøi cuûa Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân döïa treân tieâu chuaån quoác teá FAO (toå chöùc noâng löông quoác teá) vaø WHO (toåû chöùc söùc khoeû theá giôùi) tieâu chuaån naøy raát khaét khe so vôùi tieâu chuaån cuûa Boä Y teá ban haønh naêm 1993. Vì tính ñoäc haïi cuûa KLN neân ngay töø naêm 1971, toå chöùc tieâu chuaån OMS ñaõ ñöa ra tieâu chuaån veà haøm löôïng KLN toái ña trong ñaát vaø ñaõ ñöôïc aùp duïng treân toaøn theá giôùi. Nhöõng tieâu chuaån cao hôn coù theå ñöa ra tuyø theo möùc ñoä phaùt trieån kinh teá vaø kyõ thuaät cuûa moãi nöôùc. Vaøo ngaøy 28 thaùng 04 naêm 1998, Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân ñaõ ban haønh qui ñònh taïm thôøi veà tieâu chuaån KLN trong ñaát. Gaàn ñaây nhaát (31/12/2002), Boä Khoa hoïc Coâng ngheä ñaõ ban haønh tieâu chuaån TCVN 7209-2002 (Chaát löôïng ñaát-Giôùi haïn toái ña cho pheùp cuûa KLN trong ñaát) cho moät soá loaïi hình söû duïng ñaát khaùc nhau nhö noâng nghieäp, coâng nghieäp vaø xaây döïng. Baûng 7: Haøm löôïng toái ña cho pheùp cuûa moät soá KLNtrong ñaát theo tieâu chuaån taïm thôøi cuûa Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân vaø Boä KH&CN STT Teân nguyeân toá Möùc giôùi haïn(mg/kg) Möùc giôùi haïn(mg/kg) 1 Ñoàng (Cu) 100 50 2 Keõm (Zn) 500 200 3 Nikel (Ni) 100 - 4 Cadmium(Cd) 5-10 2 5 Croâm (Cr) 50 - 6 Mangan (Mn) 5000-9000 - 7 Chì (Pb) 100 70 c. Moät soá nghieân cöùu veà oâ nhieãm KLN ôû moät soá ñòa phöông Haøm löôïng KLN trong ñaát vaø nöôùc ôû xaõ Chæ Ñaïo – Myõ Vaên – Höng Yeân ÔÛ VN, nhìn chung ñaát bò oâ nhieãm kim loaïi naëng chöa phaûi laø phoå bieán . Tuy nhieân söï oâ nhieãm cuõng ñaõ xuaát hieän mang tính chaát cuïc boä treân nhöõng dieän tích nhaát ñònh do taùc ñoäng cuûa caùc chaát ñoäc haïi. Nhöõng nghieân cöùu cuûa Leâ Ñöùc (1994) ôû caùc ñaát phuø sa ôû Gia Laâm, Töø Lieâm, Thanh Trì, Soùc Sôn (Haø Noäi); Hoaøi Ñöùc, Ba Vì, Thaïch Thaát (Haø Taây) cho thaáy : Haøm löôïng ñoàng toång soá dao ñoäng trong khoaûng 15,6 - 30,5 ppm; ñoàng deã tieâu 0,98 - 5,90 ppm; molipden toång soá : 1,41 - 5,70 ppm, molipeden deã tieâu : 0,11 - 1,39 ppm mangan toång soá : 229 - 606 ppm, mangan: 14,2 - 126,0 ppm. Keát quaû khaûo saùt thaùng 11/1997 taïi xaõ Chæ Ñaïo - Myõ Vaên - Höng Yeân cuûa boä moân thoå nhöôõng - Moâi tröôøng ñaát, Ñaïi hoïc Khoa hoïc töï nhieân Haø Noäi cho thaáy ôû ñaây tröôùc kia coù ngheà phuï laø ñuùc ñoàng, töø naêm 1985 ñeán nay ñaõ chuyeån sang ngheà naáu, taùi cheá chì. Ngheà naáu chì ñöôïc phaùt trieån maïnh meõ vaøo nhöõng naêm 1986 vaø vaãn coøn duy trì cho ñeán ngaøy nay. Vaøo nhöõng naêm 1989, 1990 moãi thaùng trung bình taùi cheá ñöôïc 300 taán chì thaønh phaåm, hieän nay moãi thaùng trung bình taùi cheá 300 taán chì thaønh phaåm, hieän nay moãi thaùng taùi cheá trung bình 100 – 120 taán. Maëc duø nôi naáu chì caùch xa khu daân cö 600 – 800m nhöng vaãn coù aûnh höôûng xaáu ñeán söùc khoeû cuûa ngöôøi daân. Beänh thöôøng gaëp laø vieâm phoåi, xaùm da, muøa noùng treû bò soát cao, thöôøng hay co giaät, Ñaát vaø nöôùc taïi ñòa phöông ñaõ coù nhöõng bieåu hieän oâ nhieãm chì. Haøm löôïng chì linh ñoäng (chieát baèng HNO31N, tyû leä giöõa ñaát vaø dung dòch chieát ruùt laø 1:10, laéc trong 1h) ôû maãu buøn trong ao ñöïng nöôùc thaûi acquy coù haøm löôïng chì cao: ñaát luùa 1 laø 387,60 ppm, ñaát luùa 2 laø 125,00 ppm, ñaát luùa 3 laø 2911,40 ppm, trong khi ñoái vôùi ñaát haøm löôïng chì cao hôn 100 ppm laø nhöõng ñaát bò oâ nhieãm (baûng 8) Baûng 8: Haøm löôïng chì trong moät soá ñaát vaø maãu buøn ao ôû Chæ ñaïo – Myõ Vaên – Höng Yeân STT Maãu nghieân cöùu Haøm löôïng chì (ppm) 1 2 3 4 Maãu buøn trong ao ñöïng nöôùc phaù accquy Maãu ñaát luùa 1 gaàn nôi naáu chì Maãu ñaát luùa 2 (giöõa ñoàng) Maãu ñaát luùa 3 (gaàn laøng) 2166.00 387.60 125.40 2911.40 Vieäc naáu taùi cheá chì khoâng nhöõng aûnh höôûng xaáu ñeán moâi tröôøng ñaát maø coøn aûnh höôûng xaáu ñeán chaát löôïng nöôùc cuûa khu vöïc (baûng 9) Baûng 9 : Haøm löôïng moät soá kim loaïi naëng trong nöôùc ôû Chæ Ñaïo – Myõ Vaên – Höng Yeân STT Ñòa ñieåm pH Haøm löôïng caùc nguyeân toá(ppm) Pb Cu Cd 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Nöôùc gieáng gia ñình Nöôùc ao ñöïng nöôùc phaù acquy Nöôùc ao trong laønh chöùa xæ Nöôùc ao söû duïng ñeå töôùi Nöôùc möông töôùi tieâu Nöôùc ao ñaõi vaø ñoå xæ Nöôùc gieáng khoan 50m Nöôùc gieâng khoan 18m Nöôùc möông töôùi tieâu cuûa huyeän (gaàn saùt nôi naáu chì) 6,60 3,40 6,30 6,30 6,20 6,50 6,35 6,30 6,70 0,08 10,83 5,13 0,14 0,07 4,45 0,00 0,00 1,18 0,0078 0,078 0,012 0,0018 0,0019 0,075 0,00 0,00 0,0247 < 0,0025 < 0,0025 < 0,0025 < 0,0025 < 0,0025 < 0,0025 0,00 0,00 < 0,0025 Tieâu chuaån Vieät Nam coù 7 trong soá 9 maãu nöôùc phaân tích chì ñeàu vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp duøng cho nöôùc sinh hoaït (0,05 mg/l) chieám 77,8%. Haøm löôïng KLN trong ñaát vaø rau muoáng ôû Thanh Trì - Haø Noäi Hôn 30 naêm nay nhaân daân Thanh Trì ñaõ taän duïng nguoàn nöôùc thaûi ñoâ thò vaøo caùc muïc ñích noâng nghieäp nhö töôùi ruoäng vöôøn, nuoâi caù. Do nöôùc thaûi Haø Noäi hoãn hôïp nöôùc thaûi sinnh hoaït vaø coâng nghieäp, hôn nöûa laïi chaúng qua xöû lyù, neân chöùa nhieàu chaát ñoäc haïi nhö caùc kim loaïi naëng (KLN). Söï tích luõy KLN trong ñaát vaø saûn phaåm noâng nghieäp coù theå seõ aûnh höôûng xaáu ñeán söùc khoeû con ngöôøi. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy ñaát troàng rau muoáng coù söû duïng nöôùc thaûi ñaõ bò oâ nhieãm khaù naëng bôûi KLN; rau muoáng troàng treân ñoù coù söï tích tuï KLN ñaùng keå vaø haøm löôïng chì (Pb) vaø Croâm (Cr) trong rau muoáng ñaõ voït tieâu chuaån cho pheùp cuûa Boä y teá töø 1 - 12 laàn vaø 1,5 - 9,6 laàn töông öùng. OÂ nhieãm moâi tröôøng ôû caùc vuøng ven ñoâ thò lôùn ñang trôû thaønh vaán ñeà ñaùng quan taâm hieän nay. Trong soá caùc chaát gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, moät vaøi kim loaïi ñoäc nhö chì (Pb), cadmi (Cd), niken (Ni), thuûy ngaân (Hg) ñoùng vai troø quan troïng. Treân theá giôùi, nhieàu nghieân cöùu ñaõ ñöôïc tieán haønh ñeå xaùc ñònh aûnh höôûng cuûa oâ nhieãm KLN ôû nhöõng vuøng ven ñoâ thò lôùn vaø nhieàu sinh vaät ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå laøm vaät chæ thò veà möùc ñoä oâ nhieãm moâi tröôøng. Tuy vaäy, ôû VN, nhöõng nghieân cöùu veà oâ nhieãm moâi tröôøng do aûnh höôûng cuûa noù leân söùc khoeû vaø heä sinh thaùi ñang laø vaán ñeà môùi meû. Ñaát vaø rau muoáng laø ñoái töôïng nghieân cöùu haøm löôïng vaø khaû naêng tích luyõ KLN ôû caùc vuøng khaùc nhau cuûa khu vöïc Thanh Trì. Maãu ñaát vaø maãu rau muoáng ñöôïc laáy ôû 5 ñieåm lôùn (thuoäc 5 xaõ khaùc nhau), ñaëc tröng cho nguoàn nöôùc thaûi (soâng Kim Ngöu vaø Toâ Lòch) vaø möùc ñoä söû duïng nöôùc thaûi khaùc nhau (ñaàu nguoàn hay cuoái nguoàn). ÔÛ moãi ñieãm laáy maãu, laáy 3 maãu lôùn ôû 3 khoaûng caùch nhau. Moãi maãu lôùn ñöôïc laáy töø nhieàu ñieåm nhoû khaùc nhau (15 - 20 ñieåm nhoû) roài goäp thaønh moät maãu chung. Maãu ñaát ñöôïc laáy töø muoãng nhöïa vaø laáy ôû taàng töø 0 - 15 cm roài ñöïng trong töøng tuùi nilon môùi, saïch. Rau muoáng ñöôïc laáy baèng tay, nhoå toaøn boä reã, thaân vaø laù saïch baèng nöôùc ôû töøng ñieåm laáy maãu vaø cuõng ñöïng trong töøng tuùi nilon rieâng reõ. Maãu ñöôïc xöû lyù vaø phaân tích taïi boä moân hoaù phaân tích, Khoa hoùa - ÑH quoác gia HN. Haøm löôïng KLN ñöôïc phaân tích baèng phöông phaùp quang phoå haáp thuï nguyeân töû vaø cöïc phoå. Keát quaû phaân tích haøm löôïng cuûa 5 nguyeân toá kim loaïi naëng trong 30 maãu ñaát troàng rau muoáng vaø 30 maãu rau muoáng ñöôïc trình baøy trong baûng sau: Baûng 10: Haøm löôïng KLN (ppm) trong ñaát troàng vaø rau muoáng vuøng Thanh Trì, Haø Noäi (1995) Xaõ Maãu Soá Ñaát troàng rau muoáng Rau muoáng Pb Cu Cr Ni Fe Pb Cu Hoàng Phöôùc 1 2 3 4 5 6 TB 117,0 120,0 84,0 30,0 27,0 18,0 66,0 17,0 31,0 33,0 19,5 10,0 12,0 20,4 3,80 4,40 2,50 10,00 16,00 24,0010,30 0,150 0,20 0,12 1,50 3,00 1,00 1,00 45,90 27,5 33,8 75,0 35,0 46,0 43,9 6,2 6,2 4,1 3,4 5,0 4,3 4,9 5,1 3,9 3,2 5,2 4,3 3,3 4,2 Hoaøng Mai 7 8 9 10 11 12 TB 21,0 39,0 29,0 30,0 25,0 22,0 27,7 10,0 19,5 15,5 16,0 16,0 14,0 15,2 15,00 32,00 18,00 27,00 29,00 28,00 24,80 0,10 0,10 1,60 0,10 0,90 2,10 0,82 81,0 71,0 26,0 25,0 26,0 22,0 41,0 5,0 3,2 5,2 24,0 19,0 9,0 10,9 4,1 3,2 5,5 17,0 20,0 27,0 12,8 Töù Hieäp 13 14 15 16 17 18 TB 76,0 120,0 96,0 45,0 42,0 35,0 69,0 36,0 30,0 33,0 19,0 22,0 19,0 26,5 4,90 3,10 3,20 24,00 29,00 16,00 13,40 0,20 0,13 0,15 0,10 1,50 0,20 0,38 26,6 36,6 53,2 19,0 17,0 18,0 28,4 6,2 4,1 4,1 12,0 12,0 9,0 7,9 4,5 3,2 5,1 12,0 26,0 8,0 7,9 Tam Hoàng 9 20 21 22 23 24 TB 24,0 25,0 21,0 37,0 35,0 28,0 28,3 9,0 13,0 9,0 13,0 17,0 14,0 12,5 28,00 30,00 26,00 19,00 31,00 13,00 24,50 0,10 1,70 2,60 0,10 0,10 2,30 1,15 19,0 26,0 57,0 24,0 24,0 21,0 28,3 3,3 3,0 5,0 6,0 6,0 6,0 4,9 4,2 5,1 3,4 20,0 9,0 11,0 8,8 Hoaøng Hieäp 25 26 27 28 29 30 TB 18,0 30,0 6,0 40,0 35,0 50,0 29,8 36,0 12,0 16,0 13,0 16,0 19,0 18,7 31,00 22,00 25,00 29,00 41,00 30,00 29,70 0,50 1,90 2,40 0,50 2,10 1,60 1,50 101,0 34,0 23,0 21,0 24,0 26,0 38,0 3,1 3,1 3,0 4,0 2,0 5,0 3,7 4,5 5,0 4,0 12,0 8,0 12,0 7,6 Ñaát troàng rau muoáng trong vuøng nghieân cöùu bò oâ nhieãm naëng bôûi kim loaïi naëng bôûi nguoàn nöôùc thaûi söû duïng trong töôùi ruoäng. Haøm löôïng KLN trung bình trong ñaát troàng rau muoáng töông öùng vôùi vôùi Pb, Cu, Cr, Ni vaø Fe laø 44,14 ppm; 20,5 ppm; 0,97 ppm vaø 36,11 ppm. Ñoái vôùi caùc nguyeân toá khaùc nhau, taïi caùc khu vöïc söû duïng nguoàn nöôùc thaûi vôùi möùc ñoä khaùc nhau, thì haøm löôïng KLN cuõng coù söï khaùc nhau ñaùng keå. ÔÛ taát caû caùc ñieåm treân ñòa baøn nghieân cöùu, haøm löôïng trung bình cuûa KLN trong ñaát ñeàu cao hôn so vôùi trong rau muoáng töø 2 ñeán 6 laàn. Tuy nhieân khi xem xeùt cuï theå, ta nhaän thaáy, ôû moät soá maãu, KLN trong rau thaäm chí laïi cao hôn trong ñaát troàng, nhö Cu ôû Hoaøng Mai (maãu 10, 11, 12), Töù Hieäp (maãu 17) vaø Tam Hoàng (maãu 22). Töông töï nhö vaäy cuõng thaáy ôû Cr vaø Ni. Haøm löôïng saét (Fe) trong rau muoáng cao hôn nhieàu laàn so vôùi caùc KLN ñoäc haïi khaùc. Haøm löôïng cuûa KLN trong ñaát phaân tích ôû caùc ñieåm nghieân cöùu tuaân theo traät töï Pb > Fe > Cr > Cu > Ni. Coøn trong rau muoáng, haøm löôïng cuûa caùc nguyeân toá treân tuaân theo traät töï Fe > Cu > Pb > Cr > Ni. Heä soá töông quan giöõa haøm löôïng KLN trong ñaát troàng rau muoáng vaø rau muoáng ñoái vôùi Pb, Cu, Cr, Ni vaø Fe laø –0,08; -0,18; -0,25; -0,18 vaø 0,36 töông öùng. Qua ñoù ta thaáy ñöôïc, söï tích luõy KLN cao trong rau coù xu höôùng laøm giaûm haøm löôïng cuûa chuùng trong ñaát. Ñaùng chuù yù ñoái vôùi 100% maãu phaân tích chì (Pb) vaø croâm (Cr) vaø 7/30 maãu phaân tích ñoàng, keát quaû nghieân cöùu veà KLN cho thaáy trong rau muoáng, haøm löôïng cuûa chuùng raát cao, baèng 1 - 12 laàn möùc cho pheùp coù trong noâng saûn theo quy ñònh cuûa Boä y teá VN. Nhö vaäy, trong ñieàu kieän moâi tröôøng ñaát ôû Thanh Trì bò oâ nhieãm, rau maøu troàng treân Thanh Trì seõ raát coù theå aûnh höôûng ñeán söùc khoeû ngöôøi tieâu thuï. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy, ñaát troàng rau muoáng ôû Thanh Trì (nam Haø Noäi) ñaõ bò oâ nhieãm bôûi caùc KLN. Moät nguyeân nhaân quan troïng ñoù laø vieäc söû duïng nguoàn goác nöôùc thaûi coù chöùa nhieàu KLN ñoäc haïi vaøo töôùi ruoäng. Haøm löôïng kim loaïi