Giáo án Ngữ văn 10 tiết 32 – Đọc văn: Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa

Tiết 32 – Đọc văn: CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA I. Mục tiêu cần đạt: 1. Kiến thức: - Cảm nhận được tiếng hát than thân và lời ca yêu thương tình nghĩa của người bình dân trong xã hội phong kiến qua nghệ thuật đậm đà màu sắc dân gian của ca dao. - Thấy được thân phận bất hạnh của người phụ nữ và những bất hạnh trong tình yêu của con người trong xã hội cũ. 2. Kĩ năng: Đọc - hiểu ca dao theo đặc trưng thể loại. 3.Thái độ: - Cảm thông với thân phận của người phụ nữ trong xã hội xưa. - Trân trọng vẻ đẹp tâm hồn của người lao động. 4. Định hướng phát triển năng lực: - Năng lực thu thập thông tin liên quan đến ca dao, dân ca. - Năng lực đọc – hiểu ca dao theo đặc trưng thể loại. - Năng lực trình bày suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về tác phẩm - Năng lực hợp tác khi trao đổi, thảo luận về thành công, hạn chế, những đóng góp nổi bật của ca dao trong nền văn học nước nhà - Năng lực phân tích, so sánh các tác phẩm cùng đề tài. - Năng lực tạo lập văn bản nghị luận. II. Chuẩn bị của GV và HS. 1. Chuẩn bị của GV: - Thiết bị dạy học: SGK, SGV Ngữ văn 10 (tập 1); Tài liệu chuẩn kiến thức – kĩ năng Ngữ văn 10; Bài soạn; Bài giảng Powerpoit, các phiếu học tập. - Tư liệu tham khảo: Văn học dân gian Việt Nam (NXB Giáo dục, năm 2000) 2. Chuẩn bị của HS: - SGK, SBT Ngữ văn 10 (tập 1), vở ghi. - Soạn bài “Ca dao than thân, yêu thương, tình nghĩa” , Ngữ văn 10 (tập 1), cá nhân soạn bài theo hệ thống câu hỏi hướng dẫn học bài. - Chuẩn bị nội dung: Khái niệm ca dao; Phân biệt ca dao, dân ca; Phân loại ca dao (theo nội dung chủ đề có câu ca dao minh họa); Đặc sắc nghệ thuật (thể loại, ngôn ngữ, các biện pháp nghệ thuật tu từ thường dùng) - Sưu tầm những câu ca dao bắt đầu bằng cụm từ: Thân em - Ghi ra các thắc mắc của bản thân (nếu có) III. Tiến trình giờ học. Hoạt động của GV và HS Kiến thức cơ bản Hoạt động 1 - Khởi động: 5p * Mục tiêu/Phương pháp/Kĩ thuật dạy học - Mục tiêu: Đặt vấn đề vào bài mới, giúp HS có tâm thế thoải mái, chủ động khi tiếp cận kiến thức mới. - Phương pháp/kĩ thuật: động não, kĩ thuật đặt câu hỏi, trực quan * Hình thức tổ chức hoạt động: Trò chơi “Nhìn hình đọc ca dao” GV trình chiếu các slide (phụ lục 1) - GV giới thiệu vào bài mới: Hoạt động 2 - Hình thành kiến thức mới: 35p * Mục tiêu/Phương pháp/Kĩ thuật dạy học - Mục tiêu: Cảm nhận được tiếng hát than thân của người bình dân trong xã hội phong kiến qua nghệ thuật đậm đà màu sắc dân gian của ca dao; Thấy được thân phận bất hạnh của người phụ nữ trong xã hội cũ. - Phương pháp/kĩ thuật: Trực quan, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận nhóm, động não, thông tin - phản hồi, mảnh ghép. * Hình thức tổ chức hoạt động: 1. Hướng dẫn tìm hiểu chung - GV yêu cầu H/S đọc phần tiểu dẫn ? Nêu nhưng hiểu biết của em về thể loại ca dao? - HS trình bày một vài nét cơ bản - GV: nhận xét, bổ sung và chốt lại một số y cần nắm - GV mở rộng: phân biệt ca dao- dân ca: + Ca dao là lời của dân ca. + Dân ca là những sáng tác kết hợp lời (ca dao) và nhạc. Nói đến dân ca phải nói đến môi trường và hình thức diễn xướng (dân ca quan họ Bắc Ninh, hát ví, hát dặm Nghệ Tĩnh,...) - GV cho học sinh xem đĩa “Một số hình thức hát đối đáp dân gian” - Gọi hs hát để cảm nhận về làn điệu trong ca dao ? Theo em có những khía cạnh nào trong tâm hồn người bình dân được ca dao tập trung thể hiện ? HS: Đó chính là: + Tiếng hát yêu thương, nghĩa tình + Tiếng hát than thân, trách phận, phản kháng + Tiếng cười hài hước, trào lộng => Dựa vào những nội dung này mà người ta có thể phân loại ca dao thành 2 nhóm ? Nghệ thuật ? I. TÌM HIỂU CHUNG 1. Khái niệm ca dao - Là tác phẩm thơ trữ tình dân gian, thường kết hợp với âm nhạc khi diễn xướng, được sáng tác nhằm diễn tả thế giới nội tâm của con người. 2. Phân loại: 2 nhóm - Ca dao trữ tình: than thân, yêu thương tình nghĩa - Ca dao hài hước 3. Đặc điểm ca dao - Nội dung: diễn tả đời sống tâm hồn, tư tưởng, tình cảm của nhân dân trong các mối quan hệ. - Nghệ thuật: + Lời ca ngắn gọn ( lục bát hoặc lục bát biến thể) + Ngôn ngữ: gần gũi với lối nói hàng ngày, giàu hình ảnh so sánh. + Lối diễn đạt: bằng một số công thức mang đậm sắc thái dân gian 2. Hướng dẫn HS tìm hiểu văn bản - GV hướng dẫn hs đọc diễn cảm các bài ca dao. + CD than thân: giọng xót xa, thông cảm. + CD yêu thương tình nghĩa: giọng tha thiết, sâu lắng. - GV hướng dẫn HS tìm hiểu văn bản qua các câu hỏi: ? Nhận xét hình thức mở đầu của bài ca dao này? Thảo luận nhóm: Chia lớp thành 4 nhóm (theo số TT chẵn lẻ) Trong thời gian 5 phút nhóm nào tìm được nhiều câu ca dao bắt đầu bằng cụm từ “thân em” thì nhóm đó thắng - Thân em như hạc đầu đình Muốn bay chẳng cất nổi mình mà bay - Thân em như hạt mưa sa Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày. - Thân em như giếng giữa đàng Người khôn rửa mặt, người phàm rửa chân Chùm bài ca dao trên làm thành bè trầm trong bản nhạc buồn về thân phận người con gái trong xã hội xưa.Quãng đời thanh xuân của người thiếu nữ là quãng đời đẹp nhất, ngọt ngào nhất vậy mà họ phải cất lên lời than thở xót xa, ngậm ngùi về phận nữ nhi. Hình thức lặp lại với tần số lớn đã nói lên họ là loại người khổ nhất trong XH cũ. ?Qua hình thức mở đầu, có thể xác định nhân vật trữ tình trong bài ca dao là ai? ? Các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong bài ca dao? ? Phẩm chất của cô gái được miêu tả qua hình ảnh nào? ? Nhân vật trữ tình được so sánh với hình ảnh nào? ?Thân phận nhân vật trữ tình hiện lên qua những từ ngữ, hình ảnh và các biện pháp tu từ nào? (nỗi đau xót nhất của nhân vật tt trong lời than thân chính là ở chỗ khi người con gái bước vào cái tuổi đẹp nhất, hạnh phúc nhất của đời mình thì nỗi lo về thân phận lại ập ngay đến với họ) - Bài ca dao cho ta biết và hiểu thêm gì về thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến? G: Đây là những lời lẽ được cất lên từ những thân phận người phụ nữ bị rẻ rúng, bạc đãi, chà đạp phũ phàng, nên những câu hát tự ý thức về mình như thế trở thành một tiếng hát than thân thấm nhuần CN nhân văn, đồng thời cũng ngầm ẩn 1 sự phản kháng của những con người đang tự hát cho mình. ? Ý nghĩa của bài ca dao? ? Em hãy so sánh cuộc sống của người phụ nữ nay và cuộc sống của người phụ nữ trong xã hội phong kiến ? - HS phát biểu (Trong xã hội hiện đại, vai trò người phụ nữ đã được đề cao, được đối xử công bằng, bình đẳng với nam giới, tự quyết định được cuộc sống của mình) II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN. Đọc: Tìm hiểu văn bản: Bài 1 - Hình thức mở đầu: “Thân em” -> mô tuýp quen thuộc trong ca dao. - Nhân vật trữ tình: cô gái. - Nghệ thuật + Ẩn dụ: Tấm lụa đào -> đẹp và quý + So sánh: Cô gái – tấm lụa đào ->cô gái ý thức được phẩm chất của mình và rất tự hào khi đem so sánh với tấm lụa đào. - Thân phận nhân vật trữ tình: + Từ láy: phất phơ (gợi sự mong manh) + Hình ảnh: giữa chợ (xô bồ, ồn ào) + câu hỏi tu từ: biết vào tay ai (băn khoăn, hoài nghi, lo lắng cho số phận) + Đại từ "ai": không xác định => Một thân phận mỏng manh, không thể làm chủ và quyết định được tương lai, hạnh phúc của mình - Tâm trạng: + Tự ý thức về phẩm giá + Tự ý thức về vị trí trong xã hội => 1 nỗi niềm xót xa, cay đắng, buồn tủi cho thân phận nhỏ bé. => Bài ca dao là lời than của cô gái có thân phận bị phụ thuộc, không thể làm chủ và quyết định được tương lai, hạnh phúc của mình => Thân phận chung của những người phụ nữ trong xã hội phong kiến * Ý nghĩa của bài ca dao: - Thể hiện nỗi đau xót, sự cảm thông trước số phận nhỏ bé, tội nghiệp, bị phụ thuộc của người phụ nữ trong XHPK. - Phê phán những bất công trong XHPK - Đây là tiếng hát than thân, tủi phận của người phụ nữ trong xã hội xưa và là lời lên án xã hội, đấu tranh cho cuộc sống tự do, bình đẳng, hạnh phúc, quyền có địa vị xã hội xứng đáng của người phụ nữ Hoạt động 3 - Hoạt động thực hành: 5p * Mục tiêu, phương pháp/Kĩ thuật dạy học - Mục tiêu: Củng cố kiến thức, thực hành áp dụng kiến thức vừa học. - Phương pháp/kĩ thuật : Động não, trình bày một phút, dạy học  nêu vấn đề, thực hành * Hình thức tổ chức hoạt động: Phát Phiếu học tập số 1 Hoạt động 4 - Hoạt động vận dụng và mở rộng: 3p * Mục tiêu/Phương pháp/Kĩ thuật dạy học: Củng cố kiến thức, áp dụng kiến thức đã học vào thực tiễn; Động não; Trình bày vấn đề * Hình thức tổ chức hoạt động: HS chuẩn bị nội dung trình bày vào tiết sau. Câu hỏi vận dụng (Thực hiện trên lớp) Hỏi 01 HS nữ: Theo em, người phụ nữ trong xã hội ngày nay, họ có nỗi lo về hạnh phúc như người phụ nữ trong bài ca dao hay không? Vì sao? Hỏi 01 HS nam: Trong tương lai, em sẽ có một người phụ nữ của đời mình, em sẽ làm gì để cô ấy được hạnh phúc ? (liên hệ giáo dục). GV liên hệ, định hướng nhận thức cho HS. Câu hỏi vận dụng 2 (Thực hiện ở nhà) – Phiếu học tập số 2 PHỤ LỤC 1 – TRÒ CHƠI NHÌN HÌNH ĐỌC CA DAO Thân em như miếng cau khô Kẻ thanh tham mỏng người thô tham dầy “Thân em như ớt chín cây Càng tươi ngoài vỏ càng cay trong lòng” DÙ AI NÓI NGÃ NÓI NGHIÊNG LÒNG TA VẪN VỮNG NHƯ KIỀNG BA CHÂN “Thân em như cá rô thia Ra sông mắc lưới vào đìa mắc câu” PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1: Nhóm/tổ/Tên học sinh: Lớp: Trường: Bài học: “Ca dao than thân tình nghĩa “ Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi: Tôi mê ca dao từ những ngày còn nhỏ. Trước khi biết Xuân Diệu nói “Ca dao là máu của Tổ quốc”, trước khi nghe Tế Hanh nói “ Tôi lớn lên bằng ca dao và sữa mẹ”, tôi đã sững sờ trước những lời ru của má tôi. Mỗi lần ru con, bà cầm hai tao nôi, hoặc một tay chụm cả bốn tao nôi vừa đưa vừa hát. Lạ thay, má tôi làm lụng suốt ngày đầu tắt mặt tối mà khi chạm vào tao nôi của con thì ca dao tuôn ra như suối, bài nọ nối bài kia tưởng chừng như vô tận. Tràn ngập trong âm thanh du dương huyền hoặc là cả một thế giới lạ lùng, thế giới của mồ hôi nước mắt, thế giới của tình thương, của tình yêu, của cái thiện, của sự huyền ảo mộng mơ... ( Trích Lời ngỏ Vẻ đẹp trong ca dao- Nguyễn Đức Quyền) 1/ Xác định câu chủ đề của văn bản. Người viết sử dụng thao tác diễn dịch hay quy nạp? 2/ Tế Hanh nói “ Tôi lớn lên bằng ca dao và sữa mẹ”. Ý nghĩa của câu nói này là gì? 3/Xác định biện pháp tu từ về từ trong câu ca dao tuôn ra như suối, bài nọ nối bài kia tưởng chừng như vô tận. Nêu hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ đó. Định hướng trả lời: 1/ Câu chủ đề của văn bản: Tôi mê ca dao từ những ngày còn nhỏ. Người viết sử dụng thao tác diễn dịch . 2/ Tế Hanh nói “ Tôi lớn lên bằng ca dao và sữa mẹ”. Ý nghĩa của câu nói này là bên cạnh sữa mẹ nuôi lớn phần xác thì ca dao cũng là nguồn sữa ngọt ngào nuôi lớn tinh thần của con người trong cả cuộc đời. Qua đó, câu nói ca ngợi vẻ đẹp của ca dao, của tình mẫu tử thiêng liêng. 3/ Câu ca dao tuôn ra như suối, bài nọ nối bài kia tưởng chừng như vô tận sử dụng biện pháp tu từ so sánh. Hiệu quả nghệ thuật : ca dao có sức lan toả, thấm vào máu thịt của mỗi người dân Việt Nam. Tác giả thể hiện lòng biết ơn ca dao và mẹ vì đã đem lại niềm đam mê ngây ngất trong tâm hồn mình. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2: Nhóm/tổ/Tên học sinh: Lớp: Trường: Bài học: “Ca dao than thân tình nghĩa “ Đọc bài ca dao sau và thực hiện yêu cầu nêu ở dưới Thương thay thân phận con tằm        Kiếm ăn được mấy phải nằm nhả tơ.                  Thương thay con kiến li ti       Kiếm ăn được mấy phải đi tìm mồi.                 Thương thay hạc lánh đường mây       Chim bay mỏi cánh biết ngày nào thôi.                 Thương thay con quốc giữa trời        Dầu kêu ra máu có người nào nghe. Câu 1: Bài ca dao có những hình ảnh gì? Được khắc họa như thế nào? Có những đặc điểm gì chung. Câu 2: Tác giả dân gian đã sử dụng biện pháp tu từ ? Nêu ý tác dụng của việc sử dụng phép tu từ đó. Câu 3: Chủ đề của bài ca dao là gì? Mình có đề cương lớp 10, đề cương ôn 11, 12 (GV dùng làm bài soạn ôn cho HS) , giáo án ôn 12, giáo án ôn 12 theo 5 hoạt động, đề cương 12 (mỗi tác phẩm từ 5- 7 đề, trong đó có đề liên hệ với 11) , giáo án 10, 11, 12 SOẠN THEO 5 hoạt động, tài liệu ôn HSG, Bạn nào cần có thể liên hệ nhé (tài liệu có tính chút phí) Gmail: hongloantq75@gmail.com https://www.facebook.com/Ninhhongloan