Giáo án Ngữ văn 11 Đọc văn: Hai đứa trẻ (tiết 2) Thạch Lam

Đọc văn: HAI ĐỨA TRẺ (tiết 2) Thạch Lam A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT. Giúp học sinh: 1. Kiến thức: - Hiểu về phong cách truyện ngắn độc đáo- truyện không có truyện của Thạch Lam. - Hiểu được những kiếp người lao động nghèo khổ, bế tắc trước cách mạng tháng Tám. Sự cảm thông trân trọng của Thạch Lam trước mong ước của họ về một tương lai tươi sáng. 2. Kĩ năng: - Vận dụng những hiểu biết vào thực tiễn để làm bài nghị luận văn học. 3. Thái độ: - Biết ước mơ và có niềm tin trong cuộc sống, khát khao xây dựng một cuộc sống có ý nghĩa... B. PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC: 1. Phương pháp: đọc diễn cảm, đàm thoại gợi mở, nêu vấn đề, bình giảng, kết hợp so sánh, liên tưởng, thảo luận nhóm... 2. Kĩ thuật: động não, trình bày một phút... C. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC. I. Giáo viên: - Bài soạn - SGK Ngữ Văn 11, tập 1, sách bài tập Ngữ Văn 11, tập 1, Hướng dẫn dạy học Ngữ Văn 11, SGV Ngữ Văn tập 1. - Máy chiếu để trình chiếu các nội dung đã chuẩn bị. II. Học sinh: - Sách giáo khoa, bài soạn. D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC. 1. Ổn định lớp – kiểm tra sĩ số: kiểm diện học sinh. 2. Kiểm tra bài cũ. Câu hỏi: Cảm nhận về cảnh phố huyện lúc chiều tàn? Trả lời: Cảnh phố huyện khi chiều tàn để lại nhiều ấn tượng trong lòng người đọc. Thiên nhiên gần gũi, bình dị. Thạch Lam đã diễn tả rất tinh tế thời khắc chuyển giao giữa ngày và đêm, ánh sáng nhường chỗ cho bóng tối. Đó là bức tranh thiên nhiên đẹp nhưng buồn. Những mảnh đời nơi phố huyện lúc chiều tàn lay lắt, cuộc sống ảm đạm, xơ xác như dự báo trước một chuỗi những ngày dài “chìm đắm trong đêm tối”. 3. Dạy bài mới. a. Đặt vấn đề. “Đối với tôi, văn chương không phải là một cách đem đến cho người đọc sự thoát ly hay sự quên; trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có để vừa tố cáo và thay đổi cái thế giới giả dối và tàn ác, vừa làm cho lòng người được trong sạch và phong phú hơn. Quan niệm văn chương thấm đẫm tinh thần nhân văn và tiến bộ đã được Thạch Lam thể hiện một cách sâu sắc qua truyện ngắn Hai đứa trẻ. b. Triển khai. Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt GV Tóm tắt nội dung tiết 1. G: Ở tiết học trước các em đã tìm hiểu xong cảnh phố huyện lúc chiều muộn. Đó là cảnh ngày tàn, cảnh chợ tàn và những kiếp người tàn tạ. Bây giờ chúng ta sẽ cùng tiếp tục tìm hiểu xem cảnh phố huyện khi đêm về có gì thay đổi. GV giới thiệu đề cương tiết 2: II. Đọc - hiểu văn bản: 2. Tìm hiểu văn bản. 2.1. Phố huyện lúc chiều tàn: 2.2. Phố huyện lúc đêm khuya: a. Cảnh đêm khuya. b. Cuộc sống con người. c. Tâm trạng của Liên 2.3. Phố huyện lúc đoàn tàu đi qua. III. Tổng kết. GV: Trước hết chúng ta tìm hiểu xem cảnh phố huyện khi đêm xuống có gì khác so với lúc chiều muôn. ? Cảnh phố huyện lúc đêm khuya có đặc điểm gì nổi bật? GV hướng dẫn HS hoạt động theo hình thức thảo luận nhóm. Câu hỏi thảo luận: Phát hiện những chi tiết miêu tả về bóng tối và ánh sáng? Nhận xét về sự tương quan giữa bóng tối và ánh sáng? GV chia nhóm thảo luận. Mời nhóm xung phong lên trình bày. Các nhóm khác theo dõi, nhận xét, bổ sung. GV chốt lại những kiến thức cơ bản. GV:Giữa thế giới đầy bóng tối ấy cuộc sống của con người đã diễn ra như thế nào. Chúng ta tiếp tục tìm hiểu bức tranh cuộc sống ? Phát hiện những chi tiết miêu tả đời sống của những kiếp người nghèo khổ trong bóng tối? Cảm nhận về cuộc sống của con người khi đêm xuống? HS suy nghĩ trả lời độc lập. GV kết luận. ? Mặc dù sống một cuộc sống nghèo khó, quẩn quanh, bế tắc, nhưng con người ở phố huyện có hoàn toàn tuyệt vọng không HS suy nghĩ trả lời độc lập. GV kết luận. ? Qua đó cảm nhận về thái độ của tác giả? HS suy nghĩ trả lời độc lập. GV kết luận. ? Cảm nhận về tâm trạng của Liên giữa cảnh đêm tối mênh mông của phố huyện? HS trả lời độc lập Các HS khác nhận xét, bổ sung GV kết luận. G: Con người tự muôn đời nay dù trong bất cứ hoàn cảnh nào vẫn luôn luôn sống trong khao khát và hi vọng vào một cuộc sống, một tương lai tốt đẹp hơn đang chờ ở phía trước.Trong tác phẩm này chuyến tàu đêm đã thắp lên niềm hy vọng đó cho mọi người. Chúng ta tiếp tục tìm hiểu cảnh đợi tàu. GV hướng dẫn HS tìm hiểu kiến thức thông qua phiếu học tập. Yêu cầu HS điền vào phiếu học tập số 1 và số 2 ( Bài powpoint) ? Hình ảnh đoàn tàu qua cái nhìn và tâm trạng của hai đứa trẻ được miêu tả như thế nào? ? Vì sao hai chị em lại cố thức để được nhìn chuyến tàu đi qua trong đêm? Ý nghĩa của hình ảnh đoàn tàu? HS trả lời độc lập GV kết luận ? Cảm nhận về tình cảm của tác giả và thông điệp mà nhà văn gửi gắm trong tác phẩm? HS trả lời độc lập GV kết luận HĐ 3: Tổng kết. ? Em có nhận xét gì về đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn? HS khái quát lại kiến thức. GV chốt lại. ? Giá trị hiện thực của truyện ngắn này là gì? Qua truyện ngắn Hai đứa trẻ nhà văn muốn phát biểu tư tưởng gì? HS khái quát lại kiến thức. GV chốt lại. I. TÌM HIỂU CHUNG. II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 1. Đọc. 2. Tìm hiểu văn bản. 2.1. Phố huyện lúc chiều tàn. * Các chi tiết miêu tả bóng tối – ánh sáng: - Bóng tối: đường phố và các con ngõ dần dần chứa đầy bóng tối; Tối hết cả.... - Ánh sáng: khe ánh sáng, vệt sáng, quầng sáng, chấm lửa, ngọn đèn con, thưa thớt từng hột sáng.... -> Bóng tối tối dày đặc bao trùm lên phố huyện >< ánh sáng nhỏ nhoi, mong manh -> Thế giới bóng tối cũng chính là cuộc sống tăm tối và tù túng đang bao phủ con người >< Số phận của những mảnh đời nghèo khổ. => Biểu tượng cho những kiếp người nhỏ bé, vô danh sống leo lét trong đêm tối mênh mông của xã hội cũ. b. Cuộc sống con người: - Mẹ con chị Tí dọn hàng nước chả kiếm được bao nhiêu, nhưng chiều nào chị cũng dọn hàng, từ chập tối cho đến đêm - Bà cụ Thi điên với tiếng cười khanh khách, lảo đảo đi lần vào bóng tối - Gánh phở của bác Siêu một thứ quà xa xỉ - Gia đình bác xẩm ngồi trên manh chiếu, cái thau sắt trắng để trước mặt mấy tiếng đàn bầu bật trong yên lặng - Hai chị em Liên trông coi một cửa hàng tạp hóa ế ẩm => Cuộc sống của con người nghèo khó, bấp bênh, bế tắc. Nhịp sống cứ lặp đi lặp lại một cách đơn điệu, quẩn quanh, tẻ nhạt, mỏi mòn, buồn chán. - “Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hằng ngày của họ”. à ước mơ tuy mong manh, mơ hồ nhưng thể hiện niềm tin, niềm hi vọng vào một tương lai tươi sáng hơn. ->Thạch Lam thể hiện sự cảm thông sâu sắc đối với những con người sống cuộc sống nghèo khó, quẩn quanh, bế tắc nơi phố huyện. c. Tâm trạng của Liên. - Gần gũi với thiên nhiên, với phố huyện - Nhớ những kỉ niệm về Hà Nội - “một vùng sáng rực và lấp lánh” - Cảm thông, dõi theo cuộc sống của những mảnh đời nghèo khổ nơi phố huyện - Cố thức để được nhìn chuyến tàu đi qua – sự hoạt động cuối cùng của đêm khuya - Tâm hồn Liên yên tĩnh hẳn, có những cảm giác mơ hồ không hiểu. à Tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, giàu lòng trắc ẩn, đôn hậu. 2.3. Phố huyện lúc đoàn tàu đi qua. *Khi tàu đến: Từ xa: sự xuất hiện của người gác ghi. Ngọn lửa xanh biếc, một làn khói bừng sáng. Tiếng còi vang lại, tiếng xe rít mạnh vào ghi, tiếng hành khách ồn ào khe khẽ Đến gần: Tiếng còi rít lên, tàu rầm rộ đi tới. lố nhố những người, các cửa kính sang trọng. các toa đèn sáng trưng, sang trọng, đồng và kền lấp lánh. ->Tâm trạng vui mừng, hân hoan, hạnh phúc. * Tàu đi qua: - Những đốm than đỏ, chiếc đèn xanh treo trên toa sau cùng, xa xa mãi rồi khuất sau rặng tre. Phố huyện tịch mịch và đầy bóng tối.=> phố huyện chìm trong bóng tối và tịch mịch. -> nuối tiếc, lặng theo mơ tưởng về Hà Nội. * Ý nghĩa hình ảnh đoàn tàu: - Chuyến tàu gợi nhắc đến quá khứ, đến Hà Nội, những ngày tháng hạnh phúc, ấm áp, sung túc khi xưa. - Con tàu đã đem một thế giới khác đi qua, rực rỡ, vui tươi, tràn đầy âm thanh và ánh sáng. - Là biểu tượng về một thế giới tươi sáng và tốt đẹp hơn trong ước mơ của những người dân nơi phố huyện nghèo. Qua đó nhà văn bày tỏ sự xót thương sâu sắc với những kiếp người nhỏ bé, cơ cực; sự đồng cảm, trân trọng với ước mơ, khát vọng của con người. * Thông điệp của nhà văn: sống phải không ngừng khát khao, xây dựng một cuộc sống có ý nghĩa, hướng đến một tương lai tốt đẹp III. Tổng kết 1. Nghệ thuật. - Truyện không có cốt truyện - Nghệ thuật miêu tả nội tâm, bút pháp tương phản. - Ngôn ngữ bình dị. - Giọng văn nhẹ nhàng, điềm tĩnh, khách quan 2. Nội dung - Giá trị hiện thực: Khắc họa chân thực bức tranh thiên nhiên đẹp, thơ mộng nhưng đượm buồn và bức tranh cuộc sống tăm tối, đơn điệu, buồn tẻ, tù túng của con người ở phố huyện - Giá trị nhân đạo: Lên án tố cáo xã hội thực dân nửa phong kiến đã đẩy con người vào cảnh sống tối tăm bế tắc. Thể hiện niềm cảm thông, xót thương của tác giả đối với những kiếp người nghèo khổ, cơ cực, quẩn quanh tăm tối ở phố huyện nghèo trước cách mạng. Khẳng định và trân trọng ước mong vươn tới một cuộc sống tốt đẹp hơn của con người. 4. Củng cố Nét đặc sắc của phong cách nghệ thuật Thạch Lam qua truyện ngắn Hai đứa trẻ? Yếu tố hiện đại trong tác phẩm Hai đứa trẻ của Thạch Lam? 5. Hướng dẫn học bài. Nắm vững các kiến thức đã học. Soạn bài mới: Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân). Đọc tác phẩm. Nắm cốt truyện, bố cục. Hình tượng nhân vật Huấn Cao, quản ngục. Cảnh cho chữ. 6. Rút kinh nghiệm. - Ghi bảng mạch lạc, cô đúc hơn.