Giáo án Ngữ văn 12 tiết 99, 100: Chiếc thuyền ngoài xa - Nguyễn Minh Châu

của GV và HS Nội dung cần đạt GV tổ chức cho HS chơi trò chơi ghép tranh. GV chia lớp làm 2 nhóm và phát các mảnh ghép của bức tranh cho từng nhóm. Yêu cầu các thành viên trong nhóm ghép nhanh trong thời gian 3 phút. GV nhận xét về sản phẩm của hai nhóm. GV: Em hãy cho biết, bức tranh trên nói về điều gì? HS: Bức tranh 1 là bức tranh thiên nhiên trên biển, bức tranh 2 là bức tranh về cảnh bạo lực gia đình. GV: Em có cảm nhận gì về hai bức tranh? HS: Em thấy bức tranh 1 rất đẹp, gợi sự êm ả, yên bình. Bức tranh 2 là cảnh bạo lực rất dã man. Em không thích nó bởi nó gợi về một cuộc sống không mấy tốt đẹp và con người phải sống trong khổ đau. GV: Em có mong muốn gì sau khi xem hai bức tranh này? HS: Cuộc sống thì muôn màu, muôn vẻ. Tuy nhiên, sau khi xem xong 2 bức tranh em vẫn mong muốn cuộc sống của con người sẽ luôn yên bình, tươi đẹp như bức tranh số 1 chứ không đau khổ, bạo lực như cuộc sống trong bức tranh số 2. GV: Đây cũng chính là điều mà Nguyễn Minh Châu trăn trở trong truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa”. Và tiết học hôm nay, cô và các em sẽ cùng nhau đi khám phá tác phẩm để xem chúng ta đón nhận được thông điệp nghệ thuật gì từ nhà văn. - Hình ảnh một bức tranh về phong cảnh thiên nhiên rất đẹp, rất thơ mộng, đó là bức tranh một chiếc thuyền ngoài xa mờ ảo trong màu sương khói buổi bình minh. - Bức tranh về cảnh bạo lực gia đình đầy đau xót. 2. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI - Mục đích: + Giúp HS nắm được những kiến thức cơ bản về tác giả, tác phẩm. Thấy được những vấn đề về đạo đức, cuộc sống giai đoạn sau chiến tranh. Hiểu được cuộc sống cơ cực của người dân vùng biển khi bị gánh nặng mưu sinh đè nén. + Hiểu được mối quan hệ giữa nghệ thuật - cuộc sống. Nghệ thuật chân chính không được xa rời hiện thực mà phải phản ánh được hiện thực. + Thấy được tài năng của ngòi bút Nguyễn Minh Châu với nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo, nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật, - Phương pháp: Truyền đạt trực tiếp, đàm thoại, dạy học theo nhóm, nêu và giải quyết vấn đề. - Thời gian: 25 phút Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt GV chiếc video ngắn giới thiệu về tác giả Nguyễn Minh Châu (2 phút). GV: Chúng ta vừa xem một video clip ngắn giới thiệu về tác giả Nguyễn Minh Châu, cùng với sự chuẩn bị bài ở nhà, mời một bạn hãy đứng lên nêu những nét chính về cuộc đời, sự nghiệp của tác giả Nguyễn Minh Châu? HS suy nghĩ và trả lời. GV: Mời một học sinh nhận xét, bổ sung. Hs nhận xét và bổ sung. GV chốt kiến thức. GV bình: Từ sau 1975, đặc biệt là những năm 80 Nguyễn Minh Châu được xem là nhà văn mở đường cho văn học thời thời kỳ đổi mới, tác phẩm ở giai đoạn này đã mang cảm hứng hoàn toàn khác so với gia đoạn trước. Đó là cảm hứng thế sự. Những sáng tác giai đoạn này thực sự là những tìm tòi mới, với cái nhìn mới về hiện thực cuộc sống và con người, khiến ông trở thành một trong “những người mở đường tinh anh và tài năng” của công cuộc đổi mới văn học. Gv: Em hãy nêu hoàn cảnh sáng tác và xuất xứ của tác phẩm? Hs suy nghĩ và trả lời. GV: Truyện ngắn lúc đầu được in trong tập Bến quê (1985), sau được nhà văn lấy làm tên chung cho một tuyển tập truyện ngắn (in năm 1987). GV bình: Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đã kết thúc. Đất nước thống nhất trong nền độc lập, hòa bình. Cuộc sống với “muôn mặt đời thường” đã trở lại sau chiến tranh. Nhiều vấn đề của đời sống văn hóa nhân sinh mà trước đây do hoàn cảnh chiến tranh chưa được chú ý, nay được đặt ra. GV: Tác phẩm thể hiện dòng cảm xúc thay đổi liên tục của nghệ sỹ Phùng từ khi phát hiện này đến phát hiện khác. Vì vậy giọng đọc phải thay đổi theo cảm xúc từng thời điểm. Khi chụp được bức cảnh “đắt trời cho”, giọng đọc hân hoan, vui sướng với sự lâng lâng của tâm hồn. Khi chiếc thuyền tới gần, giọng đọc thể hiện sự kinh ngạc, bất ngờ. Và sau khi nghe câu chuyện của người đàn bà chài giọng đọc lắng xuống thể hiện sự trầm ngâm, suy nghĩ về cuộc đời. * Hoạt động nhóm: Gv các sự kiện đã bị đảo lộn, rồi yêu cầu HS sắp xếp lại : Phùng và Đẩu nhận thức được nhiều điều Nghệ sỹ Phùng đến vùng biển miền Trung để chụp ảnh cho bộ lịch năm sau Phùng ra tay can thiệp Phùng chụp được “cảnh đắt trời cho” Tấm ảnh được chọn trong bộ lịch: “chiếc thuyền ngoài xa” Phát hiện cảnh bạo lực gia đình Người đàn bà từ chối giúp đỡ và kể về cuộc đời mình Gv nhận xét. Gv: Mời một bạn đứng lên tóm tắt lại tác phẩm. GV: Theo em, tác phẩm có bố cục gồm mấy phần? Nội dung chính của từng phần? GV: Nhan đề “Chiếc thuyền ngoài xa” gợi cho em những suy nghĩ gì? Hs suy nghĩ và trả lời. GV bình: Hình ảnh chiếc thuyền ngoài xa đại diện cho cái đẹp của thiên nhiên, cuộc sống. Đồng thời, chiếc thuyền ngoài khơi xa lênh đênh trên sóng nước, nhỏ bé trước biển rộng, trời cao còn gợi đến một cuộc sống bấp bênh, trôi nổi của kiếp người lao động. Và để từ đó, ta thấy, nó cũng chính là một biểu tượng về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống. GV: Em hãy nêu tình huống truyện trong tác phẩm? HS phát hiện: GV bình: Nguyễn Minh Châu đã thực sự đặt người đọc trước một tình huống đầy vấn đề: một người đàn ông vũ phu, tàn nhẫn đến mức như không còn nhân tính; một người đàn bà cam chịu đến mức như mù quáng, vô cảm và một đứa bé với sức phản kháng dữ dội đến mức như những hành động bản năng. Tình huống diễn ra bất ngờ và kì lạ đến mức trong mấy phút đầu người nghệ sĩ nhiếp ảnh chỉ biết “há mồm ra mà nhìn”. Từ tình huống ấy, ngòi bút “thâm trầm, buồn lắng, yêu thương nhưng dữ dội ” của Nguyễn Minh Châu đã tài tình hé mở cho ta đi vào cuộc sống đời thường với bao đa sự, đa đoan của nó. Có thể xem đây là tình huống nhận thức. Bởi dường như càng đi sâu vào tình huống càng cho ta ngộ ra, bừng tỉnh ra nhiều điều, những điều không tuyệt bích như một bức tranh sơn mài mù sương mà ngược lại; đầy chất muối, đầy sự mặn chát của cõi bụi trần. Gv: Hai phát hiện của nghệ sỹ Phùng đó là gì? Hs phát hiện và trả lời: Gv: Theo em, nghệ sỹ Phùng đã phát hiện ra được cảnh tượng gì? Cảnh tượng ấy được miêu tả như thế nào? Hs phát hiện và trả lời: Gv: Nghệ sỹ Phùng gọi đó là “cảnh đắt trời cho”. Em hiểu như thế nào? Hs suy nghĩ và lý giải: Có thể hiểu “một cảnh đắt trời cho” ở đây là một cảnh tượng tuyệt đẹp, một “bức họa” diệu kỳ mà thiên nhiên, cuộc sống đã ban tặng cho con người. Nó là một “sản phẩm” quý hiếm mà trong đời người nghệ sĩ không phải khi nào cũng “chộp” được. Gv: Trước cảnh đẹp ấy, tâm trạng của nghệ sỹ Phùng như thế nào? HS phát hiện: GV: Có thể thấy, vẻ đẹp toàn thiện, toàn mỹ của hình ảnh chiếc thuyền ngoài xa trong cảnh bình minh mờ ảo đã khiến Phùng choáng ngợp, vui sướng và xúc động đến nghẹn ngào. Tâm hồn người nghệ sỹ đã rung động thật sự và một cảm xúc thẩm mỹ đang dấy lên trong lòng anh. GV: Không những thế, trong lúc cảm nhận vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên ấy Phùng còn phát hiện ra bản thân cái đẹp là đạo đức. Tại sao lại như vậy? Hs suy nghĩ và lý giải: GV bình: Quan niệm “cái đẹp là đạo đức” với chức năng gột rửa, thanh lọc tâm hôn con người ta cũng thấy ở rất nhiều nhà văn hiện đại khác, như trong “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân ta thấy, nét chữ của Huấn Cao đã cải hóa được tâm hồn viên quản ngục để rồi tạo nên một “cảnh tượng xưa này chưa từng có”. Hay Thạch Lam từng nói: “Văn chương không phải là cách đem đến cho người đọc sự thoát ly hay sự quên, trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao mà đắ lực mà chúng ta có để vừa tố cáo, thay đổi thế giới giả dối, tàn ác vừa làm cho lòng người thêm trong sáng và phong phú hơn”. Như vậy, có thể thấy cái đẹp có tác động kỳ diệu đến tâm hồn con người. Gv: Qua đây, em thấy Phùng là người như thế nào? Hs suy nghĩ và lý giải: Gv: Tuy nhiên, khi đang bay bổng trong những cảm xúc thẩm mỹ, đang tận tưỡng những khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn thì người nghệ sỹ đang kinh ngạc phát hiện ra điều gì? Hs phát hiện và lý giải: Bước ra từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ là mộ người đàn bà xí, mệt mỏi và người đàn ông to lớn, dữ dằn: một cảnh tượng bạo lực gia đình vô cùng tàn nhẫn. GV: Vậy chân dung của những con người trong cảnh bạo lực ấy hiện ra như thế nào? Để giải quyết phần này, cô sẽ chia lớp làm 3 nhóm. * Hoạt động nhóm: Nhóm 1: Chân dung người đàn ông trong bức tranh nghịch lý mà Phùng phát hiện ra được khắc họa như thế nào? Gv: Hình ảnh người đàn ông được miêu tả như thế nào? Hs phát hiện và lý giải: Gv: Người đàn ông hiện lên như thế nào qua các chi tiết miêu tả ấy? Hs suy nghĩ và lý giải: Gv: Thái độ và hành động của người đàn ông ra sao? Hs phát hiện và lý giải: Gv: Người đàn ông vùng biển ấy hiện lên với cái vẻ khắc khổ, cực nhọc, với sự hụng bạo, dữ tợn như một con hổ dữ. Phải chăng, gió sương nơi biển cả đã khiến con người ấy héo hon như vậy. Phải chăng, chính áp lực cuộc sống đã khiến lão trở nên tàn bạo như thế. Nhóm 2: Chân dung người đàn bà hiện lên như thế nào? Hs phát hiện và lý giải: Nhóm 3: Chân dung thằng Phác hiện lên như thế nào? Gv: Theo em, hành động của Phác có phải là hành động bất hiếu hay không? Vì sao Hs suy nghĩ và lý giải: GV: Một nghịch lý trớ trêu: Đằng sau bức tranh thiên nhiên đẹp đẽ, mờ ảo trong màn sương của buổi bình minh ấy lại là một sự thực vô cùng đau đớn, một cảnh tượng vô cùng chua xót. Đó chính là cảnh bạo lực gia đình, con người trong một gia đình lại ra sức đánh đập, cắn xé nhau không chút tiếc thương. Vậy trước nghịch lý ấy, nghệ sỹ Phùng có thái độ và hành động ra sao? Hs phát hiện và lý giải: Gv: Tại sao Phùng lại kinh ngạc đến như vậy? Hs lý giải: Gv: Hành động vứt máy ảnh chạy tới chỗ người đàn bà có ý nghĩa gì? Hs lý giải: Gv: Qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng, Nguyễn Minh Châu muốn người đọc nhận thức điều gì về cuộc đời? Gv bình: Qua chi tiết độc đáo này, tác giả muốn gửi tới chúng ta thông điệp: Nghệ thuật là cuộc đời, nhưng không phải cuộc đời lúc nào cũng là nghệ thuật. Khi cần thiết, người nghệ sỹ phải biết đặt nghệ thuật sang một bên để làm tròn bổn phận của một con người trong cuộc đời, đừng vì nghệ thuật mà quên lãng cuộc đời. GV: Để ngăn chặn những trận đòn vô cớ của người chồng, tìm lại công lý cho người vợ, Phùng đã nhờ chánh án Đẩu mời hai vợ chồng người đàn bà hàng chài lên tòa án giải quyết. Gv: Thái độ của người đàn bà hàng chài khi ở tòa án huyện như thế nào? Hs suy nghĩ Gv: Cách xưng hô của người đàn bà hàng chài thay đổi ra sao? Nó thể hiện điều gì? HS suy nghĩ và phát biểu: Gv: Người đàn bà hàng chài đã kể câu chuyện cuộc đời mình ra sao? Hs phát hiện và lý giải: Gv: Tại sao người đàn bà hàng chài nhất định không chịu bỏ lão chỗng vũ phu? Hs phát hiện và lý giải: GV: Qua câu chuyện ở tòa án, hình ảnh người đàn bà hiện lên như thế nào? HS suy nghĩ và phát biểu GV: Trước câu chuyện của người đàn bà hàng chài, Phùng và Đẩu có thái độ như thế nào? HS phát hiện: GV bình: Có thể thấy, trên mảnh đất đầm phá đầy tinh thần cách mạng ấy, chiến tranh đã đi qua từ lâu. Những chiếc xe tăng, chứng tích của một thời bom đạn ác liệt giờ trở thành phế tích đang dần mục sét qua năm tháng và chất muối mặn của vùng biển.Giờ đây, bên cạnh cuộc chiến đấu ấy, bên cạnh nỗi đau ấy là một cuộc chiến đấu mới, là một nỗi đau mới. Cuộc chiến đấu mới ấy còn cam go hơn, nỗi đau mới ấy mới e chừng còn dai dẳng hơn. Đó là cuộc chiến đấu với đói nghèo, với tăm tối. Trên thuyền phải có một người đàn ông dù người đàn ông đó có man rợ và tàn bạo đến đâu đi nữa. Sự khẳng định hùng hồn như chân lí của người đàn bà làm vị chánh án chỉ biết “trút một tiếng thở dài đầy chua chát”. Gv: Qua câu chuyện của người đàn bà hàng chài, Phùng đã có được những nhận thức mới như thế nào? Hs suy nghĩ và phát biểu GV gọi HS đứng dậy đọc lại đoạn này. GV: Em hãy cho biết bức ảnh được chọn in trong bộ lịch năm ấy là gì? Hs suy nghĩ và phát biểu; GV: Mỗi lần ngắm kỹ bức ảnh Phùng thấy điều gì? Hình ảnh ấy tượng trưng cho điều gì? Hs suy nghĩ và trình bày: GV bình: Như vậy, ta thấy bức tranh “chiếc thuyền ngoài xa” gợi bao thức nhận đau đớn: ở đó, không chỉ là những giọt sương mai thơ mộng như trong tranh thuỷ mặc của một vùng quê yên bình mà còn là những giọt muối mặn đầy xót xa của cuộc sống trần trụi đời thường. Nghệ thuật chính là cuộc sống, người nghệ sĩ phải có góc nhìn và cự li khám phá cuộc sống gần gũi hơn, có như vậy ta mới phản ánh đúng, mới thấu hiểu được muôn sự đa đoan của cõi đời, khốn khổ đấy, đau đớn đấy nhưng đẹp đẽ vô cùng. GV: Tác giả muốn phát biểu điều gì về mối quan hệ giữa nghệt thuật và cuộc đời? GV tổ chức cho HS đóng vai tác giả để trao đổi với bạn đọc – HS khác trong lớp, về một số vấn đề xoay quanh nội dung và nghệ thuật truyện. Hình thức tổ chức là một HS đóng vai trò người dẫn dắt, giới thiệu; một HS đảm nhiệm vai trò tác giả. Các HS khác sẽ đặt cho HS này những câu hỏi về nội dung, nghệ thuật của truyện ngắn này dựa vào những câu hỏi hướng dẫn học bài mà GV đac yêu cầu chuẩn bị. Và HS đóng vai tác giả cũng có thể được hỏi lại khán giả. Người dẫn chương trình: Giới thiệu buổi giao lưu, khách mời rồi nêu câu hỏi cho tác giả: “Chiếc thuyền ngoài xa” là một truyện ngắn nổi tiếng của tác giả NMC nói riêng và nền văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới nói chung. Nội dung tác phẩm ấn chứa rất nhiều những giá trị nhân văn, tác giả có thể chia sẻ với bạn đọc về điều này được không ạ? Nhà văn: Người dẫn chương trình: Đối với truyện ngắn hiện đại, cái hay, cái độc đáo không chỉ nằm ở nội dung mà còn là cả nghệ thuật của tác phẩm. Trong đó, tình huống truyện có vị trí quan trọng hàng đầu. Nhiều người cho rằng “CTNX” đã tạo được một tình huống hết sức độc đáo, có ý nghĩa khám phá, phát hiện đời sống, đó là tình huống nhận thức. Nhà văn có thể nói rõ điều này được không ạ? Nhà văn: Tình huống truyện trong tác phẩm là một tình huống đầy bất ngờ, nó không chỉ giúp người nghệ sỹ phát hiện ra những chân lý của nghệ thuật mà còn khám phá ra nhiều điều bí ẩn của cuộc sống và con người. Người dẫn chương trình: Thưa nhà văn, ông đã chọn hình thức kể chuyện nào trong tác phẩm ạ? Và vì sao lại chọn hình thức ấy? Nhà văn: Người kể chuyện là nghệ sỹ nhiếp ảnh Phùng. Người kể chuyện là nhân vật trong tác phẩm giúp câu chuyện trở nên gần gũi hơn, khách quan hơn, chân thực và có tính thuyết phục hơn. Nhà văn hỏi lại: Các bạn nghĩ sao về việc tôi chọn ngôi kể này? Khán giả: Tôi cho rằng ngôi kể ấy giúp nhà văn có thể nhìn cuộc đời ở nhiều góc độ khác nhau, từ đó dễ dàng thể hiện được cảm xúc với những cung bậc khác nhau. Người dẫn chương trình: Về nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật trong truyện ngắn đã đem lại những thành công gì cho tác phẩm của ông? Ông đã hài lòng với điều đó chưa? Nhà văn: Tôi rất hài lòng. Tôi đã vẽ thành công chân dung nhân vật theo đúng ý nghĩ, mong muốn của mình. Và nó thực sự thành công bởi bạn đọc luôn nhớ về một hình ảnh người đàn bà hàng chài với vẻ xấu xí, đáng thương nhưng lại mang những phẩm chất cao đẹp mỗi khi nhắc đến tác phẩm của tôi. Người dẫn chương trình: Cảm ơn nhà văn đã đến và chia sẻ với bạn đọc những điều hêt sức thú vị và bổ ích về tác phẩm. GV nhận xét phần đóng vai, cách đặt và trả lời câu hỏi của HS, sau đó rút kinh nghiệm. I. TÌM HIỂU CHUNG 1. Tác giả * Cuộc đời - Nguyễn Minh Châu (1930 – 1989). - Quê: xã Quỳnh Hải, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. - Gia đình: sinh ra trong một gia đình nông dân khá giả - Con người: là một người rụt rè, nhút nhát * Sự nghiệp - Trước 1975: + Nguyễn Minh Châu là ngòi bút sử thi có thiên hướng trữ tình lãng mạn. + Tác phẩm tiêu biểu: Cửa sông (1967) Mảnh trăng cuối rừng (1970), Dấu chân người lính (1972), - Sau 1975: + Ông chuyển hẳn sang cảm hứng thế sự với những vấn đề đạo dức và triết lý nhân sinh. + Tác phẩm tiêu biểu: Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983), Bến quê (1985), Chiếc thuyền ngoài xa (1987) - Phong cách: đậm chất tự sự triết lý và chiêm nghiệm sâu sắc về cuộc đời. => Là cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới. Ông “thuộc trong số những người mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay” (Nguyên Ngọc). 2. Tác phẩm - Xuất xứ: In trong tập truyện cùng tên (1987). - Hoàn cảnh sáng tác: (1983) Truyện ra đời trong hoàn cảnh đất nước ta đang dần đổi mới, cuộc sống kinh tế có nhiều mặt trái, nhiều tồn tại khiến người ta phải băn khoăn. II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 1. Đọc – hiểu khái quát a. Đọc – chú thích * Hướng dẫn cách đọc * Giải thích từ khó - Pa-ti-ca: Máy ảnh hiệu Pa-ti-ca - Phá: Vùng biển ăn sâu vào đất liền - Mủng: Thuyền thúng - Sắp: Lũ, bầy, đàn (ý chỉ nhiều người) - Bả: Sợi đan lưới * Tóm tắt Thứ tự đúng: 2 – 4 – 6 – 3 – 7 – 1 – 5 b. Bố cục, nhan đề * Bố cục - Hai phần: + Phần 1: Từ đầu đến “chiếc thuyền lưới vó đã biến mất” =>Hai phát hiện của người nghệ sỹ Phùng + Phần 2: Tiếp đến “chống chọi với song gió giữa phá” => Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở toàn án huyện. + Phần 3: Phần còn lại => Tấm ánh được chọn trong bộ lịch năm ấy. * Ý nghĩa nhan đề: “Chiếc thuyền ngoài xa” + Hình ảnh biểu tượng cho thiên nhiên và cuộc sống lao động vùng biển. + Gợi về một cuộc sống bấp bênh, trôi nổi. + Biểu tượng về mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống. 2. Đọc - hiểu chi tiết a. Tình huống truyện - Nguyễn Minh Châu đã đưa đến cho ta tình huống truyện đầy bất ngờ: Trong chuyến đi về miền biển, nghệ sỹ Phùng đã chụp được một cảnh “đắt trời cho”, nhưng đằng sau cái khung cảnh hài hòa đến toàn bích kia, trong cái cảnh mờ sương đầy thơ mộng kia lại dần dần hiện lên một sự thực trần trụi đầy trớ trêu khi chiếc thuyền vào gần bờ, đó là cảnh người chồng ra sức đánh vợ, cảnh đứa con đánh trả bố để bảo vệ mẹ. => Tình huống truyện độc đáo, chứa đựng những suy ngẫm, phát hiện sâu sắc của nhà văn về cách để nhìn nhận, cuộc sống và về mối quan hệ giữa nghệ thuật với hiện thực, người nghệ sĩ với cuộc đời: + Cuộc đời không đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch lý. + Nghệ thuật chân chính không bao giờ rời xa cuộc sống. b. Hai phát hiện của nghệ sỹ Phùng * Bức tranh thiên nhiên - Vẻ đẹp của chiếc thuyền lưới vó ngoài biển xa + Như tranh mực tàu của một danh họa thời cổ. + In một nét mơ hồ vào bầu sương mù màu trắng pha hồng. + Toàn bộ hung cảnh, từ đường nét đến ánh sáng đều hài hòa. + Vẻ đẹp đơn giản và toàn bích. => Bức tranh thiên nhiên toàn mỹ, kiệt tác mà thiên nhiên ban tặng cho con người, cho cuộc sống, nó mang vẻ đẹp vừa cổ điển, vừa lãng mạn => Biểu tượng của nghệ thuật - Cảm xúc của nghệ sỹ Phùng: + Bối rối + Trái tim bóp thắt lại + Tâm hồn trong ngần + Hạnh phúc tràn ngập tâm hồn => Phùng choáng ngợp, vui sướng, xúc động. => Phùng phát hiện ra cái “chân”, cái “thiện” của cuộc đời. Cái đẹp đã có tác dụng thanh lọc tâm hồn con người. Và với tác dụng ấy, cái đẹp chính là “đạo đức”. => Người nghệ sỹ yêu cái đẹp, rung động trước cái đẹp và là người có tâm huyết với nghề. * Bức tranh cuộc sống Người đàn ông - Ngoại hình: + Tấm lưng rộng và cong + Tóc tổ quạ + Đi chân chữ bát + Lông mày cháy nắng, con mắt độc dữ => Ngoại hình cằn cỗi, đầy vẻ cực nhọc, khắc khổ và có phần hung tợn, dữ dằn. - Thái độ, hành động: + Hùng hổ, mặt đỏ gay + Dùng thắt lung quật tới tấp vào người đàn bà + Răng nghiến ken két + Nguyền rủa với giọng rên rỉ, đau đớn => Hung dữ, tàn bạo => Người chồng vũ phu, tàn bạo, hung dữ, thẳng tay đánh đập vợ không chút xót thương. Người đàn bà: - Ngoại hình: + Trạc ngoài bốn mươi, cao lớn, thô kệch, mặt rỗ + Khuôn mặt mệt mỏi, tái ngắt + Áo bạc phếch, rách rưới, nửa thân dưới ướt sũng => Xấu xí, cơ cực, khắc khổ, lam lũ - Thái độ và hành động: + Cam chịu, nhẫn nhục + Không kêu, không chống trả, không chạy trốn + Khóc trong đau đớn, xấu hổ, nhục nhã => Cam chịu, nhẫn nhục trong im lặng, đau đớn. Thằng Phác: Thái độ và hành động: + Giận giữ, căng thẳng + Nhảy xổ vào cha + Giằng thắt lưng, vung khóa sắt quật vào người cha + Lảo đảo ngã dúi xuống cát khi bị cha tát => Hành động dung cảm bảo vệ mẹ trước sự tàn bạo của cha => Vừa đáng thương vừa đáng trách bởi hành động đánh lại cha được xem là bất hiếu, nhưng suy cho cùng nó cũng chỉ muốn bảo vệ người mẹ đáng thương của mình. ó Bức tranh cuộc sống đầy nghịch lý. Đằng sau cảnh tượng lung linh huyền ảo của chiếc thuyền ngoài xa trong cảnh bình minh là cảnh chồng đánh vợ, con đánh lại cha đề bảo vệ mẹ vô cùng đau đớn, xót xa. - Thái độ và hành động của nghệ sỹ Phùng + Kinh ngạc, đứng há mồm nhìn => Phát hiện nghịch lý của đời: đằng sau cái vẻ đẹp diệu kì của tạo hóa lại là bi kịch củacuộc đời, là biểu hiện của cái ác, cái xấu. + Vứt chiếc máy ảnh xuống, chạy nhào tới → Chiếc máy ảnh là công cụ sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sỹ, sản phẩm của nó là những tác phẩm nghệ thuật đầy giá trị. => Vứt chiếc máy ảnh là để nghệ thuật xuống để lao tới hiện thực trước mắt, hướng về cuộc đời. ó Cuộc sống không đơn giản, một chiều mà chứa đừng nhiều nghịch lý, nó luôn tồn tại những mặt đối lập giữa đẹp – xấu, thiện – ác... Nghệ thuật chân chính không thể rời xa cuộc đời. Người nghệ sỹ phải biết đặt cuộc sống lên trên nghệ thuật khi cần thiết. c. Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở toàn án huyện. * Người đàn bà - Thái độ: lúng túng, khép nép, có vẻ sợ sệt → đáng thương, tội nghiệp - Cách xưng hô: dạ, thưa, con – quan, chị - các chú → thay đổi theo cấp độ, thể hiện sự sắc sảo, thấu hiểu lẽ đời. - Cuộc đời: + Nhỏ: bị bệnh đậu mùa nên rỗ mặt, xấu xí + Trưởng thành: nhỡ nhàng, có mang -> lấy con trai một nhà hàng chài + Lập gia đình: đông con, nghèo khổ, chồng đánh đập suốt ngày => Cuộc đời là một chuỗi dài những bất hạnh, khổ đau. - không chịu ly hôn: + Vì tương lai của các + Vì cần phải có người đàn ông chèo chống khi phong ba, biển động, sóng gầm + Vì lòng biết ơn với chồng + Người chồng là nạn nhân của hoàn cảnh sống khắc nghiệt + Cũng có lúc cuộc sống gia đình vui vẻ, hạnh phúc => Sự đối lập giữa bề ngoài xấu xí, thô kệch với tâm hồn cao đẹp, thấu hiểu lẽ đời, nhân hậu, vị tha, biết cảm thông. * Thái độ của Phùng và Đẩu - Đẩu: + Ban đầu là lời mời thể hiện sự quan tâm ân cần, chu đáo. + Tiếp đến là lời khuyên nhủ chân thành thể hiện sự cảm thông thương xót + Có lúc lại tự ái, tức giận “tuỳ bà”. + Cuối cùng khi hiểu được những suy nghĩ cùa người đàn bà, trong đầu vị bao công phố biển có những điều mới mẻ đã vỡ ra. - Phùng: + Khi nghe người đàn bà xin được sống với lão đàn ông bằng mọi giá, đang ở trong gian phòng ngủ lồng lộng gió biển Phùng thấy như bị rút hết không khí trở nên bức bối, ngột ngạt, thấy quá phẫn nộ, uất nghẹn + Không thể nào hiểu được người đàn bà. → Phùng quá lạ lẫm vì tất cả diễn ra ngoài sức tưởng tượng của anh. Phùng đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác. + Cuối cùng anh lại vác máy ảnh đi lang thang đến tận khuya dường như để tìm câu trả lời. => Nhận thức mới + Cái nhìn con người : Đa chiều, sâu sắc, không chỉ nhìn bằng con mắt mà phải nhìn bằng cả khối óc và con tim để phát hiện ra những vẻ đẹp khuất lấp trong tâm hồn. + Cách nhìn nhận và đánh giá sự việc: phải bám vào hiện thực, tôn trọng hiện thực, + Cách giải quyết vấn đề: phải giải quyết vấn đề tận gốc rễ, nơi vấn đề phát sinh. c. Tấm ảnh được chọn trong bộ lịch năm ấy - Là bức ảnh đen trắng, chụp cảnh bình minh trên biển. - Có giá trị, được nhiều người ưa thích. - Cái nhìn của nghệ sỹ Phùng: Mỗi lần ngắm kỹ lại thấy màu hồng hồng của ánh sương mai và người đàn bà bước ra rồi bước từng bước chắc chắn hoà vào đám đông. => Màu hồng hồng của ánh sương mai là chất thơ của cuộc sống, là vẻ đẹp lãng mạn của cuộc đời, là biểu tượng của nghệ thuật. Còn hình ảnh người đàn bà ấy bước ra khỏi bức tranh là hiện thân của những lam lũ, khốn khổ của đời thường. Nó là sự thật đằng sau bức tranh - Ý nghĩa : + Vẻ đẹp đích thực của nghệ thuật không phụ thuộc vào màu sắc bên ngoài. + Nghệ thuật và cuộc sống phải gắn bó. + Niềm hy vọng , tin tưởng vào sự đổi thay trong cuộc sống ngày mai. ó Nghệ thuật chân chính không rời xa cuộc đời. III. Tổng kết 1. Nội dung - Bài học bổ ích về cách nhìn đời, nhìn người: Phải nhìn đời, nhìn người đa diện, nhiều chiều; phát hiện bản chất sau cái vẻ bề ngoài lung linh, đẹp đẽ. - Phản án cuộc sống của những người lao động nghèo khổ bị gánh nặng cơm áo đè nén, kìm kẹp. - Quan điểm nghệ thuật: Nghệ thuật chân chính phải gắn bó với cuộc đời. 2. Nghệ thuật - Xây dựng tình huống truyện độc đáo, mang ý nghĩa khám phá, phát hiện đời sống. + Cảnh đẹp trời cho >< Cuộc đời nghiệt ngã + Thương mẹ >< Đánh cha + Bị đánh đập >< Không ly hôn - Ngôi kể chuyện tạo một điểm nhìn trần thuật sắc sảo, tăng cường khả năng khám phá đời sống, lời kể khách quan, chân thực, giàu tính thuyết phục. - Ngôn ngữ linh hoạt, sắc sảo, giàu tính nghệ thuật. - Lối kể chuyện sinh động, bộc lộ nhiều suy tư, chiêm nghiệm của tác giả - Nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật độc đáo, tính cách nhân vật hiện lên qua ngoại hình, hành động. 3. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP - Mục đích: Củng cố kiến thức, nội dung đã học. - Phương pháp: Thực hành. - Thời gian: 10 phút Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt GV chia lớp làm 2 nhóm. Yêu cầu các nhóm thảo luận và lên bảng vẽ sơ đồ tư duy hoặc sơ đồ grap về nhân vật người đàn bà hàng