Giáo án Ngữ văn 6 tuần 1 tiết 3: Từ và cấu tạo của từ tiếng việt

Bài 1 - Tiết CT: 3 Tuần: 1 TỪ VÀ CẤU TẠO CỦA TỪ TIẾNG VIỆT I. MỤC TIÊU: 1. Kiến thức: - HS biết: Định nghĩa về từ, từ đơn, từ phức, các từ loại từ phức. - HS hiểu: Đơn vị cấu tạo từ tiếng Việt. 2. Kĩ năng: - Nhận biết và phân biệt được: +Từ và tiếng. +Từ đơn và từ phức. +Từ ghép và từ láy. - Phân tích cấu tạo từ. 3. Thái độ: Ý thức sử dụng từ trong giao tiếp. Yêu thích và thái độ trân trọng khi sử dụng tiếng mẹ đẻ. 4. Phát triển năng lực HS: Năng lực sử dụng ngôn ngữ, giải quyết vấn đề, tự học, hợp tác. II . NỘI DUNG HỌC TẬP: Khái niệm và các kiểu cấu tạo từ. III. CHUẨN BỊ: 1. Giáo viên: Bảng phụ. 2. Học sinh: Đọc, tìm hiểu các câu hỏi trong SGK, vở . IV. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP: 1. Ổn định tổ chức và kiểm diện: 2. Kiểm tra miệng: ? Em biết như thế nào là từ? cho cô 1 ví dụ? - Hs trả lời, gv nhận xét. 3. Tiến trình bài học: HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG BÀI HỌC *Hoạt đông1)*Vào bài: *Hoạt đông2: Lập danh sách từ và tiếng trong câu. - GV Treo bảng phụ ghi ví dụ I.1 SGK/13, yêu cầu HS lập danh sách từ và các tiếng. ?Trong các câu trên có mấy từ? Dựa vào dấu hiệu nào em biết được điều đó? - Tiếng: Thần / dạy / dân / cách / trồng / trọt / chăn / nuôi / và /cách/ ăn / ở. -Từ: Thần / dạy / dân / cách / trồng trọt/ chăn nuôi / và / cách/ ăn ở. ? Các đơn vị được gọi là tiếng và từ có gì khác nhau ? Thảo luận theo nhóm cùng bàn (2phút) - HS trình bày và nhận xét *GV chốt ý : - Tiếng là đơn vị cấu tạo nên từ. - Từ là đơn vị tạo nên câu. - Một tiếng được coi là một từ khi tiếng đó có thể trực tiếp dùng để tạo câu. ? Các từ này kết hợp với nhau gọi là gì? - Các từ kết hợp với nhau tạo nên một đơn vị trong văn bản. Đơn vị ấy gọi là câu. ? Vậy em hiểu thế nào là từ ? + HS nêu ghi nhớ SGK/13 *Hoạt động 3: Phân loại các từ. - Gọi HS đọc mục II.1 SGK/ 13. - GV treo bảng phụ kẻ sẳn. - HS thực hành ghi đúng từ đơn , từ phức vào bảng phân loại: + Từ đơn : từ , đấy , nước , ta , chăm , nghề , và , có , tục , ngày , Tết , làm; + Từ phức: > Từ láy: trồng trọt; > Từ ghép: chăn nuôi, bánh chưng, bánh giầy. ? Hai từ phức “trồng trọt” và “chăn nuôi” có gì giống và khác nhau? - Giống: gồm 2 tiếng. - Khác: + chăn nuôi: 2 tiếng có quan hệ ý nghĩa à từ ghép + trồng trọt: 2 tiếng có quan hệ về âm thanh à từ láy. ? Từ ghép là gì? Từ láy là gì? - HS trình bày - nhận xét - HS cho VD về từ đơn, từ ghép, từ láy. - GV nhận xét và chốt ý - Gọi HS đọc ghi nhớ. Hoạt động 4: Hướng dẫn HS luyện tập. - Gọi HS đọc bài tập 1 và xác định yêu cầu? - HS: Trình bày - nhận xét. * Gọi HS đọc bài tập 2 và xác định yêu cầu Thảo luận theo nhóm cùng bàn (2phút) + Đại diện các nhóm trình bày + Nhận xét - bổsung *GV nhận xét chung - chốt ý * Gọi HS đọc bài tập 3 và xác định yêu cầu - GV HD HS làm và điền nhanh vào tập. - Các tiếng đứng sau kí hiệu x trong công thức “bánh + x” có thể nêu đặc đểm khác nhau để phân biệt các loại bánh khác nhau như: - Chế biến : (bánh) rán , (bánh) nướng , (bánh) hấp , bánh tráng , - Chất liệu làm bánh : (bánh) nếp , (bánh) tẻ , (bánh) khoai , (bánh) đậu xanh , - Tính chất của bánh : (bánh) dẻo ,(bánh) nướng , (bánh) phồng , - Hình dáng của bánh : (bánh) gối , (bánh) quấn thừng , (bánh) tai voi , *Gọi HS đọc bài tập 4,5 và xác định yêu cầu Yêu cầu HS thảo luận 4 nhóm (5p) Nhóm 1, 2 : BT 4 Nhóm 3, 4 : BT 5 +HS đại diện nhóm trình bày: Nhóm 1 nêu: Các từ láy miêu tả tiếng khóc: nức nở, sụt sùi, rưng rức, tỉ tê, thảm thiết, nỉ non, nảo nùng, dấm dứt Nhóm 2 nhận xét: BT 4 + HS đại diện 3,4 nhóm lên bảng thi tìm nhanh các từ láy: BT 5 (Trò chơi tìm từ) - Yêu cầu đội nào tìm nhiều từ hơn thắng cuộc. - GV bình điểm, tuyên dương đội làm bài tốt. I . Từ là gì ? * Ví dụ: SGK/13 Câu trên có: 12 tiếng 9 từ - Từ là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất dùng để đặt câu. *Ghi nhớ: SGK/13 II. Từ đơn và từ phức * Ví dụ: SGK/13 - Từ đơn : từ , đấy , nước , ta , chăm , nghề , và , có , tục , ngày , Tết , làm; - Từ phức: + Từ láy: trồng trọt; + Từ ghép: chăn nuôi, bánh chưng, bánh giầy. - Từ đơn là từ chỉ có 1 tiếng. - Từ phức là từ có từ 2 tiếng trở lên. Từ phức gồm có: + Từ ghép: 2 tiếng có quan hệ về ý nghĩa. + Từ láy : 2 tiếng có quan hệ về âm. * Ghi nhớ: SGK/14 III. Luyện tập: 1.Bài tập 1: a) nguồn gố , con cháu: từ ghép. b) Đồng nghĩa với nguồn gốc: cội nguồn, gốc gác, gốc tích, nòi giống, tổ tiên, cha ông, gốc rễ, huyết thống. c) Từ ghép chỉ quan hệ thân thuộc: cậu mợ, cô dì, chú bác, anh em, 2.Bài tập 2: Khả năng sắp xếp : - Theo giới tính : ông bà , cha mẹ , anh chị , cậu mợ , - Theo bậc : bác cháu , chị em , dì cháu , 3. Bài tập 4: Từ láy miêu tả tiếng khóc của người: nức nở, sụt sùi, rưng rức, 4. Bài tập 5: a) Tả tiếng cười: khúc khích, sằng sặc, hô hố, ha hả , b) Tả tiếng nói: khàn khàn, lè nhè, thỏ thẻ, léo nhéo, c) Tả dáng điệu: lừ đừ, lả lướt, nghênh ngang, 4. Tổng kết: ? Trong câu sau có bao nhiêu từ đơn, từ ghép, từ láy: “Thần mình Rồng, thường ở dưới nước, thỉnh thoảng lên sống ở trên cạn, sức khỏe vô địch, có nhiều phép lạ”: a. 14 từ đơn, 0 từ láy, 4 từ ghép b. 14 từ đơn, 1 từ láy, 3 từ ghép c. 12 từ đơn, 1 từ láy, 4 từ ghép - Gọi HS đọc lại các ghi nhớ sgk/ 13,14. 5. Hướng dẫn học tập : * Đối với bài học ở tiết học này: - Học thuộc ghi nhớ và làm tiếp đủ các bài tập vào VBT (TV) - Tìm từ ghép miêu tả mức độ, kích thước của đồ vật. * Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: - Chuẩn bị bài: TỪ MƯỢN + Đọc và trả lời câu hỏi SGK/24,25 + Xem kĩ các bài tập SGK /26 và định hướng cách giải. Chuẩn bị tiết liền kề: Giao tiếp, văn bản và phương thức biểu đạt - Thế nào là văn bản? Phương thức biểu đạt của mỗi kiểu văn bản. - Soạn bài trước theo câu hỏi SGK V. PHỤ LỤC: Tiết 13,14 Tuaàn :7 I. MUÏC TIEÂU: 1.Kieán thöùc : - Biết được định nghĩa noùi quaù;nói giảm, nói tránh - Phaïm vi söû duïng bieän phaùp tu töø noùi quaù ( chuù yù caùch söû duïng trong thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, ca dao) - Hiểu taùc duïng cuûa bieän phaùp tu töø noùi quaù ; nói giảm, nói tránh trong vaên baûn ngheä thuaät cuõng nhö trong giao tieáp haøng ngaøy 2.Kó naêng : - Reøn kó naêng söû duïng bieän phaùp tu töø noùi qua; nói giảm, nói tránhù trong ñoïc- hieåu vaên baûn. - Kĩ năng vận dụng lý thuyết làm bài tập thực hành 3.Thaùi ñoä : - Pheâ phaùn nhöõng lôøi noùi khoaùc, noùi sai söï thaät. - GD hoïc sinh tính ñoäc laäp suy nghó saùng taïo khi laøm baøi taäp. II. NỘI DUNG HỌC TẬP: Củng cố nội dung lý thuyết về nói quá, nói giảm, nói tránh . Bài tập thực hành: bt SGK. BT bổ sung III.CHUAÅN BÒ : 1.Giaùo vieân : baûng phuï 2.Hoïc sinh : taäp ghi, xem tröôùc baøi IV. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP : 1. OÅn ñònh toå chöùc vaø kieåm dieän : 2. Kiểm tra mieäng : Liệt kê là gì?Nêu các kiểu liệt kê?cho mỗi kiểu một ví dụ?(10 đ) HS: -Theo cấu tạo: liệt kê theo từng cặp và liệt kê không theo từng cặp. - Theo ý nghĩa: liệt kê tăng tiến và liệt kê không tăng tiến. 3. Tiến trình bài học : HOAÏT ÑOÄNG CUÛA THAÀY VAØ TROØ NOÂI DUNG BAØI HOÏC *Hoaït động 1 : *Vào bài:Trong cuộc sống hằng ngày.Trong ca dao, tuïc ngöõ hay trong thô vaên , bieän phaùp noùi quaù; nói giảm, nói tránh ñöôïc söû duïng raát nhieàu. Vaäy tiết học hôm nay, chuùng ta seõ tìm hiểu về hai biện pháp tu từ này. *Hoaït động 2 : (10p)Noùi quaù vaø taùc duïng cuûa noùi quaù ? Qua ví dụ sau cho biết thế nào là bieän phaùp noùi quaù? Taùc duïng ra sao ? Cho Ví dụ minh họa? A. bao giôø caây caûi laøm ñình goã lim thaùi ngheùn thì mình laáy ta b. ñeâm naèm löng chaúng tôùi giöôøng mong trôøi mau saùng ra ñöôøng gaëp em c. laùt sau caàu bò ñöùt, quaân só cheát ñuoái raát nhieàu laøm cho doøng soâng taéc gheõn khoâng chaûy ñöôïc nöõa . HS Traû Lôøi, GV Nhaän xeùt & choát nội dung lý thuyết. GV treo baûng phuï hs thaûo luaän (2’) ? noùi quaù vaø noùi khoaùc coù ñieåm gì gioáng vaø khaùc nhau ? ( gioáng : phoùng ñaïi söï thaät khaùc : noùi quaù laø bieän phaùp tu töø laøm taêng giaù trò bieåu caûm. coøn noùi khoaùc (noùi doái) mang nghóa tieâu cöïc) * Hoạt động 3: (30p)- GV höôùng daãn HS laøm BT vaø cuûng coá kieán thöùc . BT1:Đặt câu với các thành ngữ dùng biện pháp nói quá sau đây:nghiêng nước nghiêng thành,dời non lấp bể, lấp biển vá trời, mình đồng da sắt, nghĩ nát óc.gầy như que củi, long trời lở đất, xanh như tàu lá, ngàn cân treo đầu sợi tóc. BT2. Tìm được nhiều thành ngữ so sánh có dùng biện pháp nói quá BT4;Trong các câu sau câu nào không sử dụng biện pháp nói quá?phân tích ý nghĩa? HẾT TIẾT 1: Chuyển ý: Ngöôïc vôùi noùi quaù, trong moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät, ngöôøi ta caàn duøng caùch dieãn ñaït teá nhò , ñoù laø caùch noùi giaûm noùi traùnh. Vaäy theá naøo laø noùi giaûm noùi traùnh, khi naøo caàn noùi giaûm noùi traùnh .Ta seõ ñi vaøo tìm hieåu tiếp theo . *Hoaït ñoäng 4 : (15p)Noùi giaûm noùi traùnh vaø taùc duïng cuûa noùi giaûm noùi traùnh? Cho ví dụ?từ định nghĩa phân tích nói giảm, nói tránh trong các ví dụ sau. GV treo baûng phuï : Ví duï : Ngöôøi ta vöøa phaùt hieän moät thaây ma töû thi ) ôû ngoâi nhaø hoang . ® traùnh gheâ sôï -Mẹ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu - Bác trai đã khá rồi chứ - Lão hảy yên lòng mà nhắm mắt * GV môû roäng theâm : veà caùch noùi giaûm noùi traùnh : + Duøng töø ñoàng nghóa (Ñaëc bieät laø töø H-V ): choân - mai taùng, an taùng + Duøng caùch noùi phuû ñònh : Baøi thô cuûa anh dôû laém .=> (Baøi thô cuûa anh chöa ñöôïc hay laém) + Noùi voøng : Anh coøn keùm laém .=>(Anh caàn phaûi coá gaéng hôn nöõa ) + Noùi troáng ( tónh löôïc ) : Anh aáy oám naëng theá thì khoâng soáng ñöôïc laâu nöõa ñaâu chò aï .=> Anh aáy theá thì khoâng ñöôïc laâu nöõa ñaâu chò aï) *Hoaït ñoäng 5:(32p) BT1:Trình baøy nhöõng caâu vaên, thô coù söû duïng noùi giaûm, noùi traùnh? BT2: Khi cheâ traùch moät ñieàu gì, ñeå ngöôøi nghe khoûi bò chaïm, ngöôøi ta thöôøng noùi giaûm baèng caùch phuû ñònh ñieàu ngöôïc laïi vôùi söï ñaùnh giaù. Haõy vaän duïng caùch noùi ñoù ñeå ñaët 5 caâu ñaùnh giaù trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc nhau BT3:Ñieàn nhöõng töø sau ñaây (hieáu thaûo, hi sinh, khoâng neân, hoøa nhaõ,)vaøo choã troáng thích hôïp? A NÓI QUÁ I. Noùi quaù vaø taùc duïng cuûa noùi quaù 1/ Khái niệm: Là biện pháp tu từ phóng đại mức độ quy mô,tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả. 2) Tác dụng của nói quá. - Nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm. VD: Con rệp bằng con ba ba. Nửa đêm nó ngáy cả nhà thất kinh. II. Bài tập BT1:. Ñaët caâu - Taây Thi coù saéc ñeïp nghieâng nöôùc nghieâng thaønh. - Sôn Tinh coù theå dôøi non laáp bieån - Đoàn kết là sức mạnh dời non lấp bể. - Công việc lấp biển vá trời ấy là công việc của nhiều đời, nhiều thế hệ mới có thể làm xong. - Những chiến sĩ mình đồng da sắt đã chiến thắng. - Mình nghĩ nát óc mà vẫn chưa giải bài toán này. BT2. Tìm được nhiều thành ngữ so sánh có dùng biện pháp nói quá - Ñen nhö coät nhaø chaùy -Xaáu nhö ma - Trơn như mỡ - Nhanh như cắt - Lừ đừ như ông từ vào đền - Đủng đỉnh như chỉnh nước trôi sông. - Lúng túng như gà mắc tóc. BT3: Cho biết biện pháp nói quá và tác dụng của nó cho câu thơ sau? Bác ơi tim Bác mênh mông quá Ôm cả non sông mọi kiếp người. BT4;Trong các câu sau câu nào không sử dụng biện pháp nói quá?phân tích ý nghĩa? 1. Đồn rằng bác mẹ anh hiền- Cắn hạt cơm không vỡ, cắn đồng tiền vỡ tư 2. Thuận vợ thuận chồng tát biển Đông cũng cạn 3. Người ta là hoa của đất 4. Cưới nàng anh toan dẫn voi- Anh sợ quốc cấm nên voi không bàn BT5 a) Sỏi đá cũng thành cơm: thành quả của lao động gian khổ,vất vả, nhọc nhằn (nghĩa bóng: niềm tin vào bàn tay lao động). b) Đi lên đến tận nơi: Vết thương chẳng có nghĩa lí gì, không phải bận tâm. c) Thét ra lửa: kể có quyền sinh quyền sát đối với người khác. B. NÓI GIẢM, NÓI TRÁNH I. Noùi giaûm noùi traùnh vaø taùc duïng cuûa noùi giaûm noùi traùnh : - Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt, tế nhị, uyển chuyển tránh gây cảm giác đau buồn, ghê sợ nặng nề,tránh thô tục, thiếu lịch sự. *Khoâng neân noùi giaûm noùi traùnh : - Nhöõng sai phaïm cuûa ngöôøi khaùc laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn . - Chæ ra nhöõng loãi laàm ôû möùc ñoä naëng cuûa baïn . II.Bài tập : BT1: 1) Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù Chieán tröôøng ñi chaúng tieác trôøi xanh Aùo baøo thay chieáu anh veà ñaát Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh. 2)Baùc ñaõ leân ñöôøng theo toå tieân Maùc Leânin theo giôùi ngöôøi hieàn. 3)Caùc anh Chaâu Chaáu Ma thì maët muõi raát xí nhöng chuùa laø hay lon ton ñoùn ñöôøng co keùo caùc naøng Caøo Caøo xinh ñeïp vaøo troø chuyeän vaãn vô trong vöôøn coû non. BT2: - Anh xöû lí nhö theá chöa theåå goïi laø thoâng minh ñöôïc - Caùi aùo caäu maëc khoâng hôïp laém. - Baø ta khoâng ñöôïc phuùc haäu cho laém BT3:Ñieàn nhöõng töø sau ñaây (hieáu thaûo, hi sinh, khoâng neân, hoøa nhaõ,)vaøo choã troáng thích hôïp? a) Anh aáy. khi naøo? b)Em .ñi chôi nhieàu nhö vaäy. c)Caäu neân.vôùi baïn beø hôn. d) Ñoù khoâng phaûi laø ñöùa .vôùi cha meï. 4. Tổng kết : - Phân biệt nói quá với nói khoác - thế nào là nói giảm, nói tránh. 5. Höôùng daãn hoïc tập: * Đối với bài học này - Hoïc baøi , laøm lại các baøi taäp. - Điền thành ngữ vào chỗ trống / / để tạo biện pháp tu từ nói quá: bầm gan tím ruột, chó ăn đá, gà ăn sỏi, nở từng khúc ruột, ruột để ngoài da, vắt chân lên cổ. -Viết đoạn văn hoặc làm một bài thơ có dùng biện pháp nói quá. -Viết một đoạn văn có sử dụng nói giảm nói tránh và chỉ ra tác dụng của nó? Đối với bài học liền kề - Soaïn baøi: “ Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ. Trường từ vựng” Ôn lại lý thuyết và làm hết các bt SGK V. PHỤ LỤC: VI. RUÙT KINH NGHIEÄM :