Giáo án Ngữ văn 7 tiết 28: Qua đèo ngang - Bà huyện Thanh Quan

Tiết 28 QUA ĐÈO NGANG - Bà Huyện Thanh Quan – I .MỤC TIÊU CẦN ĐẠT. 1.Kiến thức: - Sơ giản về tác giả Bà Huyện Thanh Quan. - Đặc điểm thơ Bà Huyện Thanh Quan qua bài thơ Qua Đèo Ngang. - Cảnh Đèo Ngang và tâm trạng tác giả thể hiện qua bài thơ. - Nghệ thuật tả cảnh, tả tình độc đáo trong văn bản. 2. Kĩ năng: - Đọc – hiểu văn bản thơ Nôm viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật. - Phân tích một số chi tiết nghệ thuật độc đáo trong bài thơ. 3. Thái độ: Có thái độ học tập tự giác, tích cực. II. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên: Nghiên cứu bài. Soạn bài chu đáo. a. Phương tiện dạy học: - Ảnh cảnh Đèo Ngang. - Bản đồ Việt Nam. 2. Học sinh: Học bài. Đọc kĩ và soạn bài theo câu hỏi SGK. III. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP. 1.Ổn định lớp: 2.Kiểm tra bài cũ: ? Đọc thuộc lòng bài thơ “Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương ? ? Nêu nội dung và nghệ thuật của bài? 3.Bài mới : GV giới thiệu bài: GV chỉ trên bản đồ vị trí của Đèo Ngang – thuộc núi Hoành Sơn, một nhánh của dãy Trường Sơn, phân chia ranh giới hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình, phân chia hai miền Đàng Trong và Đàng Ngoài thời Trịnh - Nguyễn (thế kỉ XVII – XVIII), kết hợp với xem cảnh Đèo Ngang (trên máy chiếu): một bên là núi giăng thành vách, bên kia là Biển Đông mênh mông cuồn cuộn – một kì quan hùng vĩ mà thiên nhiên đã hào phóng ban tặng cho đất nước ta, nguồn cảm hứng cho thơ ca mà có lẽ đầu tiên và nổi tiếng nhất là bài thơ Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan – Nguyễn Thị Hinh. Hoạt động của thầy – trò Nội dung kiến thức * Hoạt động 1: HD tìm hiểu chung văn bản. Môc tiªu: HS ®äc vµ t×m hiÓu chung về t¸c giả, t¸c phẩm và hoàn cảnh ra đời. Ph­¬ng ph¸p: VÊn ®¸p, ph©n tÝch, gi¶ng, b×nh. HS: đọc chú thích * - Sgk (102) ? Nêu vài nét về Bà Huyện Thanh Quan ? ? Hoàn cảnh sáng tác bài thơ ? GV: HD đọc: Bài thơ thể hiện tâm trạng buồn, cô đơn. Khi đọc các em cần đọc chậm, buồn, ngắt đúng nhịp 4/3 và 2/2/3. Càng về cuối giọng đọc càng chậm, nhỏ hơn. Đến 3 tiếng: trời, non, nước, đọc tách ra từng tiếng. 3 tiếng ta với ta đọc như tiếng thầm thì mình nói với mình. -> GV đọc -> gọi 2 hs đọc -> Gv nhận xét. ? Dựa vào số câu, số tiếng trong bài thơ, em hãy cho biết bài thơ được sáng tác theo thể thơ nào? -> Gv:giới thiệu về thể thơ (máy chiếu hoặc bảng phụ) + Phép đối: Các tiếng trong các câu 3-4(thực), 5-6(luận) phải đối nhau theo từng cặp, giống nhau về từ loại, ngược nhau về thanh điệu. VD: Lom khom / dưới núi / tiều vài chú b b t t b b t Lác đác / bên sông / chợ mấy nhà. t t b b t t b ? Tìm hiểu bố cục của bài thơ? ->Gv giới thiêu thêm về bố cục của bài thơ. *Hoạt động 2: HD phân tích. Môc tiªu: Gióp HS n¾m gi¸ trÞ néi dung, nghÖ thuËt biÓu hiÖn cña v¨n b¶n. Ph­¬ng ph¸p: VÊn ®¸p, ph©n tÝch, gi¶ng b×nh... ? C¶nh §Ìo Ngang ®­îc miªu t¶ vµo thêi ®iÓm nµo trong ngµy? ? Thêi ®iÓm ®ã gîi c¶m xóc g×? ? C¶nh §Ìo Ngang ®­îc gîi t¶ b»ng nh÷ng chi tiÕt nµo? ( thêi gian, kh«ng gian, c/s con ng­êi, ©m thanh) ? ý nghÜa cña tõ chen gîi t¶ mét c¶nh t­îng thiªn nhiªn nh­ thÕ nµo? ? C¶nh c/s con ng­êi ë §Ìo Ngang ®­îc gîi t¶ qua nh÷ng h×nh ¶nh nµo ? - Lom khom d­íi nói tiÒu vµi chó L¸c ®¸c bªn s«ng chî mÊy nhµ ? NT kh¾c häa c¶nh vËt cña t¸c gi¶? ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ ý nghÜa c¸c tõ: MÊy, vµi, lom khom, l¸c ®¸c ? ? Hai c©u thùc cña bµi th¬ t¶ c¶nh nh­ng ®· hÐ më tr¹ng th¸i t©m hån nµo cña nhµ th¬? ? C¶nh vËt §Ngang ngoµi cá c©y, hoa l¸ cßn cã ©m thanh nµo? Tõ con, c¸i ®øng tr­íc tõ m« pháng ©m thanh ®· gîi ©m thanh ë ®©y ntn ? ? Qua ph©n tÝch, em cã nhËn xÐt g× vÒ bøc tranh c¶nh vËt n¬i §Ìo Ngang? - §äc l¹i hai c©u luËn. Nhí n­íc ®au lßng con cuèc cuèc Th­¬ng nhµ mái miÖng c¸i gia gia. ? Hai c©u th¬ sö dông nh÷ng BPNT g× ? T/d ? -> Tiếng chim kêu: vừa là yếu tố nghệ thuật vừa là hình ảnh ẩn dụ tượng trưng -> Gợi nỗi buồn khổ, khắc khoải, triền miên không dứt. ? VËy, c©u th¬ ®· béc lé t©m tr¹ng g× cña t¸c gi¶? - Häc sinh ®äc 2 c©u cuèi. ? VÞ trÝ cña nhµ th¬ ? C¶m nhËn cña nhµ th¬ vÒ c¶nh §Ìo Ngang ntn ? ThÓ hiÖn qua tõ ng÷ nµo ? ? T©m tr¹ng cña nhµ th¬ ®­îc béc lé ra sao ? -> Tình riêng là chỉ tình cảm sâu kín, đó không phải là tình yêu đôi lứa mà là tình yêu quê hương, đất nước của tác giả ? Tại sao tác giả lại dùng từ mảnh ? (Mảnh: nhỏ bé, yếu ớt, mỏng manh) ? Ta với ta là chỉ ai với ai? nó thuộc từ loại gì ? -> Đại từ - chỉ mình với mình, chỉ có 1 mình ta biết, 1 mình ta hay. ? Theo em bài thơ đã diễn tả được tâm trạng gì của nhà thơ? *Hoạt động 3: HD tổng kết. Môc tiªu : gióp HS kh¸i qu¸t l¹i néi dung, h×nh thøc cña v¨n b¶n, rót ra ý nghÜa cña v¨n b¶n Ph­¬ng ph¸p : Tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸ ? Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ ? *Hoạt động 4: HD luyện tập. Môc tiªu: Gióp HS cñng cè kiÕn thøc vÒ VB võa häc. Ph­¬ng ph¸p : VÊn ®¸p, b×nh luËn, liªn hÖ.. . Hs: thực hiện theo yêu cầu của Sgk (104) *Tìm hàm nghĩa của cụm từ “ta với ta”. I. TÌM HIỂU CHUNG VĂN BẢN. 1.Tác giả, tác phẩm : a.Tác giả: Tên thật là Nguyễn Thị Hinh, sống ở thế kỉ XIX. - Bút danh là Bà Huyện Thanh Quan. -Là một nữ sĩ tài danh hiếm có trong lịch sử văn học Việt Nam thời trung đại. b.Tác phẩm : - Bài thơ được sáng tác trên đường bà vào kinh Huế nhận chức. - Đèo Ngang nằm ở vị trí địa lí đặc biệt, phân cách địa giới giữa hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình. 2. Đọc, chú thích. 3.Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật có 8 câu, mỗi câu có 7 chữ, có niêm luật chặt chẽ, hai cặp câu giữa có sử dụng phép đối. 4.Bố cục: 4 phần (Bảng phụ hoặc máy chiếu) - Đề: câu 1-2 - Thực: câu 3-4 - Luận: câu 5-6 - Kết: câu 7-8 II. PHÂN TÍCH. 1.Cảnh Đèo Ngang. - Thêi ®iÓm: chiÒu tµ -> gîi buån, gîi nhí, gîi sù c« ®¬n. - Kh«ng gian : §Ìo Ngang víi trêi, non, n­íc cao réng, b¸t ng¸t. - C¶nh vËt :cá c©y, ®¸, hoa, tiÕng chim kªu, nhµ chî bªn s«ng... -> Cá c©y chen ®¸ l¸ chen hoa + §iÖp ngữ : chen , sù vËt : nhiÒu->søc sèng tù nhiªn trµn trÒ, c¶nh um tïm, hoang v¾ng , heo hót nh­ kh«ng dÊu ch©n ng­êi . + S¾p xÕp : ®¸- l¸- hoa-> Trong bãng xÕ tµ c¶nh vËt nh­ bõng s¸ng lªn lÇn cuèi. -> T«n thªm vÎ hoang d· cña thiªn nhiªn n¬i §Ìo Ngang. -> PhÐp ®¶o ng÷, tõ l¸y, lùa chän h×nh ¶nh , vÞ trÝ miªu t¶ , dïng l­îng tõ chØ l­îng Ýt ái , phÐp ®èi rÊt chØnh. -> Sù sèng con ng­êi Ýt ái, th­a thít, v¾ng vÎ, tiªu ®iÒu, hoang s¬. => Nçi buån man m¸c cña lßng ng­êi tr­íc c¶nh t­îng hoang s¬, xa l¹. - ¢m thanh tiÕng chim kªu: Ýt ái, lÎ loi, buån buån, kh¾c kho¶i cña con quèc quèc, con gia gia. => Bøc tranh §Ìo Ngang: thiªn nhiªn, nói ®Ìo b¸t ng¸t, thÊp tho¸ng cã sù sèng con ng­êi, nh­ng cßn v¾ng lÆng, tiªu ®iÒu, hoang s¬. 2. Tâm trạng tác giả: - Nghệ thuật : §¶o, ®èi, ch¬i ch÷ ®ång ©m, m­în ®iÓn tÝch. => NhÊn m¹nh, lµm næi bËt tr¹ng th¸i c¶m xóc nhí n­íc vµ th­¬ng nhµ tr­íc c¶nh, t¹o nh¹c ®iÖu c©n ®èi cho lêi th¬ ®Ó diÔn t¶ tiÕng lßng cña nhµ th¬ : hoµi niÖm vÒ qu¸ khø , nhí th­¬ng mét thêi vµng son ®· qua kh«ng bao giê trë l¹i. => T©m tr¹ng hoµi cæ, nhí n­íc, th­¬ng nhµ. - Trêi, non, n­íc -> Vò trô bao la ®èi lËp víi t¸c gi¶ (Mét con ng­êi nhá nhoi, c« ®¬n)-> Mªnh mang, xa l¹, tÜnh v¾ng. - Mét m¶nh t×nh riªng ta víi ta. + §èi : c¶nh qu¸ lín-> ng­êi qu¸ bÐ nhá ta víi ta – buån, c« ®¬n tuyÖt ®èi. => T×nh th­¬ng nhµ, nçi nhí n­íc da diÕt, ©m thÇm, lÆng lÏ. III. TỔNG KẾT. 1.Nghệ thuật: - Sử dụng thể thơ Đường luật thất ngôn bát cú một cách điêu luyện. - Sử dụng bút pháp nghệ thuật tả cảnh ngụ tình. - Sáng tạo trong việc sử dụng từ láy, từ đồng âm khác nghĩa gợi hình, gợi cảm. - Sử dụng nghệ thuật đối hiệu quả trong việc tả cảnh, tả tình. 2.Ý nghĩa văn bản: Bài thơ thể hiện tâm trạng cô đơn thầm lặng, nỗi niềm hoài cổ của nhà thơ trước cảnh vật Đèo Ngang. IV.LUYỆN TẬP. 4.Củng cố: - Nhắc lại nội dung cần ghi nhớ của bài. 5. Dặn dò: - Học thuộc lòng bài thơ. - VN học bài, soạn bài “ Bạn đến chơi nh