Giáo án Ngữ văn 9: Viếng lăng bác - Viễn Phương

VIẾNG LĂNG BÁC Viễn Phương Mục tiêu cần đạt Về kiến thức - Cảm nhận được niềm xúc động thiêng liêng, tấm lòng tha thiết thành kính, vừa tự hào, vừa đau xót của tác giả khi viếng lăng Bác. - Nhận biết được những đặc sắc nghệ thuật về tứ thơ, hình ảnh thơ, giọng điệu thơ,... Về kĩ năng - Rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu bài thơ trữ tình. - Phân tích các biện pháp tu từ, ngôn ngữ, giọng điệu trong tác phẩm. - Rèn luyện khả năng trình bày những suy nghĩ cảm nhận về hình ảnh thơ, khổ thơ, bài thơ. Về thái độ: Bồi dưỡng những tình cảm đạo đức cho học sinh: lòng biết ơn, sự kính yêu đối với vị lãnh tụ. Về năng lực: giúp hình thành và phát triển các năng lực chung và chuyên biệt trong môn Ngữ văn như: - Năng lực tư duy - Năng lực khái quát - Năng lực giao tiếp (nghe, nói, đọc, viết) và hợp tác - Năng lực thẩm mĩ (cảm thụ và sáng tạo) Chuẩn bị Giáo viên: - SGK, giáo án, SGV,.. - Các phương tiện trực quan sinh động, phiếu học tập - CNTT,... 2. Học sinh - SGK, tập ghi chép,... - Đọc trước văn bản và soạn bài. Tìm hiểu những thông tin, tài liệu liên quan đến tác phẩm. III. Tiến trình dạy học Ổn định lớp học Kiểm tra bài cũ Bài mới Hoạt động của GV và HS Nội dung Phát triển năng lực Tiết 1 Hoạt động Khởi động: Giới thiệu vào bài mới Năm 1969, Bác qua đời, một trái tim vĩ đại đã ngừng đập, một con người vĩ đại đã ra đi trong niềm tiếc thương vô hạn của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân, dân tộc Việt Nam mất đi người con ưu tú nhất, bạn bè năm châu mất đi người chiến sĩ cộng sản lỗi lạc, suốt đời đấu tranh không mệt mỏi cho phong trào cách mạng. Tin Bác mất, làm xúc động sâu sắc toàn thể các tầng lớp nhân dân, các đoàn đại biểu và nhân dân về viếng Bác, tang lễ Bác được cử hành tại quảng trường Ba Đình, nơi gần ¼ thế kỉ trước người đọc bản tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Chủ tịch HCM là hiện thân của những giá trị truyền thống VN. Niềm tiếc thương về sự ra đi của Bác đã được rất nhiều nhà thơ, nhà văn bày tỏ qua những trang viết của mình và Viễn Phương là một trong những nhà thơ tiêu biểu đã viết lên những cảm xúc chân thành của mình đối với vị cha già dân tộc, cảm xúc chân thành đó được thể hiện rõ nét qua tác phẩm “Viếng lăng Bác”. - Chiếu video hình ảnh Bác và bài thơ được phổ nhạc. (Nhạc sĩ: Hoàng Hiệp, ca sĩ: Bảo Yến) Tìm hiểu chung Năng lực giao tiếp Hoạt động 1: Tìm hiểu chung ? Dựa vào chú thích trong SGK, em hãy cho biết: - Những nét cơ bản về tác giả Viễn Phương? ö Hoạt động đọc – hiểu văn bản - GV hướng dẫn cách đọc. - Gọi HS đọc VB Sau khi HS đọc xong VB, GV đặt câu hỏi: - Em hãy cho biết hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ và thể loại thơ của tác phẩm? - Em hãy cho biết cách phân chia bố cục của tác phẩm? Tác giả - Viễn Phương tên khai sinh là Phan Thanh Viễn. - Ông sinh năm 1928, mất ngày 21 tháng 12 năm 2005. - Quê quán: Tân Châu, An Giang. Tác phẩm - HCST: Được sáng tác năm 1976, khi nhà thơ từ miền Nam ra thăm lăng Bác. - Xuất xứ: được in trong tập “Như mây mùa xuân” xuất bản năm 1978. -Thể loại thơ: 8 chữ (có biến thể) Bố cục - Khổ 1: Cảm xúc của tác giả khi đứng trước cảnh vật bên ngoài lăng Bác vào buổi sáng sớm. - Khổ 2: Cảm xúc của tác giả khi đứng trước cảnh đoàn người xếp hàng viếng lăng Bác. - Khổ 3: Cảm xúc của tác giả khi vào bên trong lăng viếng Bác. - Khổ 4: Ước nguyện của tác giả khi về miền Nam. Năng lực giao tiếp Năng lực tư duy Hoạt động 2: Phân tích tác phẩm GV đọc lại khổ thơ thứ nhất. Sau đó đặt câu hỏi ? Câu thơ đầu tiên trong khổ thơ thứ nhất cung cấp cho em thông tin gì? Em có nhận xét gì về cách xưng hô của tác giả trong câu thơ này? ?Em hiểu thế nào về nghĩa của từ “Viếng”, từ “thăm”? Từ đó, lí giải tại sao ở nhan đề tác giả dùng từ “viếng” mà ở câu thơ đầu tác giả lại dùng từ “thăm”? ? Hình ảnh đầu tiên khi tác giả quan sát và cảm nhận khi đến lăng Bác là hình ảnh nào? Ý nghĩa của hình ảnh đó là gì? ? Em hãy xác định thành ngữ được tác giả sử dụng trong câu thơ thứ 4? Ý nghĩa của thành ngữ đó là gì? GV diễn giảng: Thành ngữ “bão táp mưa sa” nhằm chỉ những khó khăn gian khổ, những cay đắng, thiếu thốn mà nhân dân ta đã vượt qua trong thời kì dựng nước và giữ nước. ? Em hãy xác định các biện pháp tu từ được tác giả sử dụng trong khổ thơ thứ nhất và nêu ý nghĩa của mỗi biện pháp tu từ đó? Phân tích tác phẩm 1.Cảm xúc của tác giả khi đứng trước cảnh vật bên ngoài lăng Bác vào buổi sáng sớm Khổ 1 “Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác” - Giới thiệu nhà thơ từ miền Nam ra thăm lăng Bác. Cách xưng hô “Con - Bác” gợi nên sự thân mật, gần gũi như tình cha con. -“Viếng” là đến chia buồn với thân nhân người đã chết -“Thăm” là đến gặp gỡ, chuyện trò với người đang sống -Nhan đề dùng từ “viếng” theo đúng nghĩa đen, trang trọng, khẳng định một sự thật Bác đã qua đời. -Trong câu thơ đầu dùng từ “thăm” là ngụ ý nói giảm, Bác như vẫn còn sống mãi trong lòng nhân dân Việt Nam. “Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng” - Tre là hình ảnh biểu tượng cho vẻ đẹp thanh cao, kiên cường, bất khuất của người dân Việt Nam èCác BPTT: ẩn dụ, nhân hóa, thành ngữ, tả thực, tượng trưng - Năng lực tư duy - Năng lực giao tiếp - Năng lực thẩm mĩ GV đọc lại khổ thơ thứ hai, sau đó đặt câu hỏi ? Em hãy xác định biện pháp tu từ được tác giả sử dụng trong khổ thơ trên và nêu tác dụng của nó. HS thực hiện PHT theo nhóm, sau đó Gv gọi ngẫu nhiên một HS trong mỗi nhóm đứng lên trả lời. ? Qua việc phân tích khổ thơ này, em có cảm nhận gì về tình cảm của nhân dân cũng như của nhà thơ đối với Bác? 2.Cảm xúc của tác giả khi đứng trước cảnh đoàn người xếp hàng viếng lăng Bác. Khổ 2 “Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân” BPTT được sử dụng Dẫn chứng Tác dụng BPTT 1 BPTT 2 BPTT n - Niềm tiếc thương vô hạn của nhân dân và của nhà thơ đối với vị cha già của dân tộc. - Năng lực tư duy - Năng lực giao tiếp - Năng lực thẩm mĩ Tiết 2 GV đọc lại khổ thơ thứ 3 và đặt câu hỏi ? Hình ảnh Bác nằm yên nghỉ trong lăng được nhà thơ cảm nhận như thế nào? ? Bên Bác, nhà thơ ở trong trạng thái cảm xúc như thế nào? ? Tác giả đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật gì trong khổ thơ trên? Nêu tác dụng của nó? 3.Cảm xúc của tác giả khi vào bên trong lăng viếng Bác Khổ 3 “Bác nằm trong giấc ngủ bình yên Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền Vẫn biết trời xanh là mãi mãi Mà sao nghe nhói ở trong tim!” - Bác như đang nằm nghỉ ngơi sau những giờ làm việc miệt mài. -Nhà thơ xúc động sâu sắc khi lần đầu được đến gần bên, trực tiếp ngắm nhìn Bác. - BPNT: +Ẩn dụ, tượng trưng: “trời xanh”, “vầng trăng” tượng trưng cho sự vĩnh hằng, vô tận của tên tuổi và sự nghiệp của HCM. +Nói giảm/ nói tránh: “ngủ” – làm giảm sự mất mát, đau thương của cả dân tộc. - Năng lực tư duy - Năng lực giao tiếp - Năng lực thẩm mĩ Gv đọc lại khổ thơ cuối và đặt câu hỏi ? Khổ thơ cuối thể hiện tâm trạng gì của nhà thơ? ? Tâm trạng đó được thể hiện qua những từ ngữ nào? ? Em có nhận xét gì về nhịp điệu và nghệ thuật được tác giả sử dụng trong đoạn thơ trên? Ý nghĩa của việc sử dụng nghệ thuật đó? Hoạt động 3: Củng cố 4.Ước nguyện của nhà thơ khi về Miền Nam Khổ 4: “Mai về miền Nam thương trào nước mắt Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này” - Tâm trạng lưu luyến, nhớ thương, và ước muốn được ở cạnh bên Bác - Những từ ngữ: + “Thương trào nước mắt” Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác đóa hoa tỏa hương đâu đây cây tre trung hiếu chốn này + Nhịp điệu thơ dồn dập + Điệp ngữ: “muốn làm” + Thể hiện ước nguyện được hóa thân thành những cảnh vật thiên nhiên gần gũi xung quanh lăng Bác, không muốn xa lìa. Củng cố HS đọc ghi nhớ SGK Nội dung: Bài thơ thể hiện niềm xúc động tràn đầy và lớn lao, tình cảm thành kính, sâu sắc và cảm động của tác giả nói riêng và của đồng bào miền Nam nói chung khi viếng lăng Bác. Nghệ thuật: - Giọng điệu: trang nghiêm, vừa tha thiết vừa sâu lắng, vừa xúc động vừa tự hào, vừa đau xót vừa tiếc thương. - Thể thơ 8 chữ (có biến thể) - Nhịp thơ: chậm rãi, thành kính, da diết. - Hình ảnh thơ sáng tạo: hình ảnh tả thực, hình ảnh so sánh, ẩn dụ, tượng trưng vừa quen thuộc vừa mới lạ. - Năng lực tư duy - Năng lực giao tiếp - Năng lực thẩm mĩ Năng lực khái quát 4. Dặn dò: - Học bài, học thuộc lòng và diễn cảm bài thơ. - Về nhà đọc thêm những bài tham khảo liên quan đến tác phẩm “ Viếng lăng Bác”. - Soạn bài “Sang thu”