Giáo án Sinh học Lớp 11 - Bài 29: Dẫn truyền xung thần kinh trong cung phản xạ

DẪN TRUỀN XUNG THẦN KINH TRONG CUNG PHẢN XẠ I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức - Xác định rõ vai trò của xynap trong sự truyền xung thần kinh trong một cung phản xạ. - Nêu được ví dụ về mã thông tin, thần kinh, sự mã hóa các thông tin và quá trình giải mã của trung ương thần kinh. - Sự dẫn truyền xung thần kinh qua xynap theo một chiều nhất định từ màng trước xynap sang màng sau xynap. - Xung thần kinh được mã hóa (mã tần số, mã vị trí). 2. Kỹ năng - Phát triển năng lực tuy duy phân tích . - Rèn luyện kỹ năng thảo luận nhóm và làm việc độc lập vớ SGK. 3. Thái độ Biết cách lý giải và chăm sóc cơ thể bằng cá phản ứng, vật lý trị liệu thông qua sự dẫn truyền các xung thần kinh. II. Chuẩn bị dạy và học 1. Giáo viên - Phiếu học tập cho HS thảo luận nhóm. - Tranh vẽ phóng to ảnh dẫn truyền xung thần kinh của cung phản xạ và hình 29 trong SGK. 2. Học sinh - Xem trước bài mới, hoàn thành phiếu học tập như đã yêu cầu. Tìm hiểu về sự dẫn truyền của xung thần kinh trong một cung phản xạ diễn ra như thến nào và sự mã hóa thông tin thần kinh. - Phiếu học tập của nhóm để thảo luận. III. Tiến trình tổ chức dạy và học 1. Ổn định tổ chức lớp 2. Kiểm tra bài cũ - Điện thế nghỉ là gì? Điện thế nghỉ được hình thành như thế nào? - Điện thế hoạt động là gì? Điện động được hình thành qua mấy giai đoạn? Giải thích. 3. Hoạt động dạy và học a. Mở bài Sau khi kiểm tra HS về sự xuất hiện và lan truyền điện động trên 1 sợi trục thần kinh, lưu ý HS rằng: kích thích ở một điểm bất kỳ trên sợi trục, xung thần kinh sẽ đi theo cả 2 chiều nhưng trong một cung phản xạ chỉ truyền theo một chiều qua xynap. Vì sao? Ta hãy tìm hiểu cấu trúc và chức năng của xynap trong dẫn truyền xung thần kinh của một cung phản xạ. b. Bài mới Hoạt động của GV và HS Nội Dung Hoạt động 1: Tìm hiểu về cung phản xạ và sự dẫn truyền của xung thần kinh trong cung phản xạ. GV: HS nghiên cứu trước ở nhà phần này kết hợp với SGK rồi trao đổi trong nhóm để giải đáp vấn đề được đặt ra ở đầu tiết học (phiếu học tập đã làm ở nhà). I. Dẫn truyền xung thần kinh trong cung phản xạ - Trong 1 sợi trục thần kinh, xung thần kinh có thể truyền theo cả 2 chiều nếu bị kích thích ở bất kỳ vị trí nào trên sợi trục. - Trong 1 cung phản xạ: Xung thần kinh xuất hiện GV: Chỉ định một nhóm cử đại diện trình bày nội dung đã chuẩn bị, các nhóm khác bổ sung. HS: Đại diện nhóm lên bảng trình bày kết quả đã nghiên cứu và làm ở nhà, các nhóm khác nhận xét và bổ xung. GV: Hoàn chỉnh, chính xác hóa các kết luận rút ra từ việc nghiên cứu trao đổi của các nhóm dựa vào nội dung cơ bản của mục này. GV: Cho HS phân tích trên H.29 SGK. HS: Quan sát hình 29 từ cơ quan thụ cảm bị kích thích→ neuron cảm giác→ trung ương thần kinh (tủy sống) → qua neuron trung gian→ neuron vận động → cơ quan đáp ứng qua các xynap theo 1 chiều nhất định. - Vì xung thần kinh truyền đến tận cùng của mỗi sợi trục, tới các cúc xynap sẽ làm thay đổi tính thấm đối với Ca2+, nó từ ngoài dịch mô tràn vào dịch tế bào ở các cúc xynap làm vỡ các bọc trong SGK, thảo luận với nhau. GV: Diễn giảng cho HS nắm rõ hơn nội dung của bài: Trong 1 sợi trục thần kinh, nếu kích thích ở 1 điểm bất kì trên sợi trục thì xung xuất hiện sẽ lan truyền theo cả 2 chiều. Vì cả 2 bên của nơi bị kích thích, màng vẫn ở trạng thái nghỉ nên dòng điện xuất hiện sẽ kích thích màng ở cả 2 bên, làm thay đổi tính thấm và nơi này sẽ xuất hiện điện động. chứa các chất hóa học trung gian giải phóng các chất này vào khe xynap. - Các phân tử chất trung gian hóa học → thay đổi tính thấm của màng sau xynap của neuron tiếp theo → xung thần kinh được hình thành lại → tiếp tục lan truyền dọc sợi trục→ cơ quan đáp ứng. * Kết luận: - Một cung phản xạ (xung thần kinh chỉ truyền theo GV: Có thể giới thệu thêm thí nghiệm trong SGV trang 134, 135. HS: Quan sát, lắng nghe và trao đổi với GV nếu cần thiết. GV: Sửa lại gọn hơn cho HS như sau: Xung thần kinh xuất hiện từ cơ quan thụ cảm bị kích thích→ neuron cảm giác→ trung ương thần kinh (tủy sống) → qua neuron trung gian→ neuron vận động → cơ quan đáp ứng qua các xynap theo 1 chiều nhất định nhờ chất môi giới 1 chiều từ cơ quan thụ cảm → cơ quan đáp ứng). - Những thông tin đó được mã hóa (mã thông tin thần kinh) và trung ương thần kinh sẽ giải mã để nhận biết thông tin. II. Mã thông tin thần kinh 1. Đối với các thông tin trung gian hóa học được giải phóng từ các xynap của neuron trước sẽ được các thụ thể của màng sau xynap (trên neuron tiếp sau hoặc cơ quan đáp ứng) tiếp nhận và xung thần kinh tiếp tục truyền đi. Hoạt động 2: Tìm hiểu về mã thông tin thần kinh. Hoạt động chủ yếu trong phần này là thuộc GV vì nội dung hoàn toàn mới đối với HS. GV: Thông tin nhận được từ các cơ quan thụ cảm khác nhau đều được có tính chất định tính Các thông tin này được mã hóa bằng chính các neuron riêng biệt khi bị kích thích. VD: SGK 2. Đối với các thông tin có tính chất định lượng - Cách mã hóa thứ nhất: phụ thuộc vào ngưỡng kích thích của các neuron. - Cách mã hóa thứ hai: truyền đi dưới dạng xung thần kinh. Vậy trung ương thần kinh phân biệt như thế nào để nhận biết được các kích thích mạnh, yếu khác nhau từ các cơ quan thụ cảm khác nhau được gởi về 1 cách chính xác. GV: Cho HS đọc mục II SGK: → Với các thông tin có tính chất định tính thì được mã hóa bằng cách nào? HS: Các thông tin này được mã hóa bằng chính các neuron riêng biệt khi phụ thuộc tần số xung thần kinh. VD: SGK bị kích thích. GV: Các thông tin về cường độ kích thích sẽ được mã hóa thế nào? Ví dụ? HS: Nghiên cứu SGK và trả lời: - Cách mã hóa thứ nhất: phụ thuộc vào ngưỡng kích thích của các neuron. - Cách mã hóa thứ hai: Phụ thuộc tần số xung thần kinh. 4. Củng cố - Cho 1-2 HS nêu tóm tắt những nội dung cơ bản đã lĩnh hội trong tiết học; GV nhận xét, điều chỉnh, bổ xung. - HS nên tóm tắt trong khung để chính xác hóa nội dung cần nhớ. - Trả lời các câu hỏi cuối bài Câu 4: Vận dụng tổ hợp những hiểu biết về sự xuất hiện và lan truyền cung thần kinh trong cung phản xạ qua xynap. Sự xuất hiện điện động của tế bào thụ cảm xúc giác khi giẫm phải gai. - Sự lan truyền xung thần kinh từ cơ quan thụ cảm về trung ương thần kinh qua xynap của neuron vận động. - Xung truyền theo neuron vận động tới các cơ vận động bàn chân (hoặc ngón chân) gây ra phản ứng co chân để tránh tác dụng của gai nhọn. Chú ý: Sự xuất hiện và lan truyền của xung thần kinh khi bị gai nhọn kích thích bằng sự chuyển giao xung thần kinh từ neuron này → neuron tiếp theo hoặc cơ quan đáp ứng nhờ xynap. 5. Hướng dẫn học ở nhà - Học bài và trả lời các câu hỏi ở cuối bài. - Dặn HS sưu tầm tranh, ảnh, mẫu chuyện liên quan đến tập tính của động vật theo chủ đề - chuẩn bị cho tiết học sau. - Xem trước bài mới, tìm hiểu về tập tính hoạt động ở các nhóm động vật khác nhau.