Giáo trình Chăn nuôi trâu bò - Chuồng trại trâu bò

ôi Trâu Bò --------------------------------------------- 106 - Hệ thống xử lý nước thải: Rãnh thoát, hệ thống ao lắng, ao lưu và khu vực sử dụng nước thải. - Hệ thống xử lý phân: Thiết bị thu dọn và vận chuyển phân, thiết bị ủ và khu vực sử dụng phân. - Khu vực quản lý/kinh doanh: Văn phòng làm việc, cầu cân, nơi ñỗ xe và nơi vui chơi giải lao. 1.3. Vị trí xây dựng chuồng trại Khi chọn vị trí xây dựng chuồng trại cần xem xét cẩn thận những yếu tố sau ñây: 1. Có ñủ nguồn nước chất lượng tốt cho bò uống và vệ sinh chuồng trại. 2. Nền ñất phải cao ráo, chắc chắn, mực nước ngầm phải thấp hơn chỗ thấp nhất của nền chuồng. 3. Cần biết hướng gió tự nhiên ñể ñịnh hướng chuồng và bố trí chuồng nuôi sao cho thông thoáng tự nhiên và hợp vệ sinh chung. 4. Cần biết thế ñất và hướng mặt trời ñể làm mái che và trồng cây bóng mát thích hợp. 5. Vị trí chuồng trại phải ñảm bảo khả năng tiếp cận giao thông và thị trường ñược tốt, nhưng ñồng thời phải ñảm bảo ñược an ninh. 6. Phải lợi dụng ñịa hình ñược không ñể xây dựng chuồng trai mà không làm ngược lại vì việc ñào ñắp san lấp rất tốn kém. Phải lợi dụng ñộ dốc làm ñường rãnh thoát nước. 7. Phải có ñủ diện tích ñất trồng cỏ nuôi bò. 8. Phải có ñủ diện tích ñất ñể mở rộng quy mô chăn nuôi nếu cần. 9. Vị trí xây dựng phải thuận lợi cho vệ sinh môi trường liên quan ñến quản lý chất thải. 10. Vị trí xây dựng chuồng trại nuôi bò phải phù hợp với quy hoạch tổng thể và những quy ñịnh của ñịa phương. 1.4. Bố trí mặt bằng chuồng trại Trước khi thiết kế chuồng trại chi tiết cần có giai ñoạn phác thảo nhằm xem xét việc sắp ñặt tất cả các bộ phận cấu thành lại với nhau trên một sơ ñồ mặt bằng hợp lý. Có thể thiết kế nhiều phương án khác nhau ñể sau ñó lựa chọn phương án thích hợp nhất. Khi phác thảo bố trí chuồng trại nên áp dụng những nguyên tắc sau ñây: - Các khu vực tiếp nhận, tân ñáo, xuất bán, phòng trị thú y, khu vực chứa phân và khu vực dự trữ thức ăn ủ chua nên bố trí trong một khu vực thoát nước chủ ñộng. Nước thoát từ khu vực này phải ñược xử lý và thu về một hệ thống ao lắng và ao lưu. Diện tích khu vực thoát nước chủ ñộng nên giảm tới mức tối thiểu bằng cách ñiều chỉnh không cho các nguồn nước từ những nơi không bị nhiễm phân chảy vào khu vực ñó. Làm ñược như vậy sẽ giảm nơi sử dụng nước thải. - Chuồng nuôi phải ñược xây dựng cuối hướng gió so với các khu dân cư và nhà làm việc, nhưng phải trước nhà chứa phân và nhà cách ly. - Không nên cho nước chảy từ ô chuồng này sang ô chuồng khác bằng cách ñiều chỉnh ñộ nghiêng từ ô chuồng này sang ô chuồng kia nhỏ hơn ñộ dốc của nền chuồng về phái rãnh thoát phía dưới. Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 107 - Các khoảng cách di chuyển bò nội bộ và hoạt ñộng phân phối thức ăn phải giảm thiểu. - Tốt nhất là không ñể ñường ñi, rãnh thoát, lối ra vào của bò cắt ngang nhau. - Không nên làm cổng ngăn hay góc hẹp trên ñường vận chuyển và phân phát thức ăn. - Dành diện tích ñể phát triển và mở rộng quy mô chuồng trại theo từng giai ñoạn về sau. - Văn phòng và cầu cân cần bố trí vào nơi thuận tiện ñể sao cho tất cả xe cộ ra vào ñều phải qua chỗ này. - Các giải pháp bảo vệ cần ñược thiét kế cẩn thận, phù hợp với tình hình an ninh của từng ñịa phương. 1.5. Một số yêu cầu kỹ thuật chuồng nuôi - Thông gió Các chuồng như chuồng bò ñẻ, chuồng bê, chuồng vỗ béo ñều ñòi hỏi phải ñảm thông gió. Một hệ thông thông gió tốt sẽ: • Loại trừ bụi, khí ñộc và mùi hôi thối khỏi chuồng. • Cung cấp ñủ không khí sạch trong chuồng. • ðiều hoà ñược nhiệt ñộ và ñộ ẩm không khí chuồng nuôi. Nếu thiết kế tốt thì chuồng một tầng thường chỉ cần thông gió tự nhiên là ñủ. Tuy nhiên, những chuồng xây kín và có trần thấp thì thường phải có hệ thống quạt thông gió. - Ánh sáng Kết cấu tường và mái kết hợp với hướng chuồng phải ñảm bảo ñược sự thông thoáng khí và có ñủ ánh sáng tự nhiên trong chuồng. Chế ñộ ánh sáng trong chuồng phù hợp sẽ ảnh hưởng tốt tới môi trường vệ sinh thú y và trao ñổi chất của gia súc. Nếu trong chuồng thiếu ánh sáng là không tốt, nhưng ñể ánh nắng gay gắt mùa hè chiếu thẳng vào chuồng trực tiếp lên cơ thể gia súc cũng không có lợi. Ngoài ra, ñể ñảm bảo ñủ ánh sáng trong chuồng cần chú ý ñến khoảng ñất trống trước chuồng và các cây bóng mát quanh chuồng. Khoảng cách giữa chuồng với dãy chuồng (nhà) bên phải bằng 1,5-2 lần chiều cao của chuồng. Những chuồng quay ra hướng ñông-nam, trước mặt chuồng không có nhà cửa hay cây cối cao rậm che khuất sẽ nhận ñược nhiều ánh sáng có lợi nhất. - Mật ñộ nuôi Mật ñộ nuôi thường ñược tính bằng diện tích chuồng bình quân cho mỗi con. Nó có ảnh hưởng ñến sức sản xuất và sức khoẻ của gia súc cũng như hiệu quả chăn nuôi nói chung. Mật ñộ nuôi có ảnh hưởng lớn ñến tiểu khí hậu chuồng nuôi vì nó ảnh hưởng ñến ñộ ẩm, mùi và bụi trong chuồng. Khi thiết kế mật ñộ nuôi phải căn cứ vào ñiều kiện khí hậu, ñộ lớn của gia súc. Theo tiêu chuẩn của nước ngoài diện tích chuồng nuôi cho 1 ñơn vị bò (500kg) dao ñộng trong phạm vi 9-25m2. II. CÁC KIỂU BỐ TRÍ CHUỒNG NUÔI Có thể bố trí chuồng nuôi theo một trong ba kiểu cơ bản dưới ñây. Mỗi kiểu chuồng phù hợp với một dạng ñịa hình cụ thể, nhưng ñều ñảm bảo ñược yêu cầu về ñộ dốc thoát nước và nền chuồng, không cho phép nước chảy từ ô chuồng này sang ô chuồng bên cạnh. Cũng có thể có một số thay ñổi trong 3 kiểu thiết kế này mà vẫn cho kết quả tốt. Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 108 2.1. Kiểu chuồng vòng quanh ñồi ðây là kiểu chuồng phù hợp cho chăn nuôi bò thịt quy mô lớn ở vùng ñất ñồi có ñộ dốc tự nhiên 2-4%. ðặc trưng của kiểu chuồng này là các dãy ô chuồng song song ñược sắp xếp cuốn vòng theo ñường bình ñộ của sườn ñồi. Lối cung cấp thức ăn ñi vào một phía (trước) của dãy ô chuồng, còn rãnh thoát và ñường ñi của bò thoát ra khỏi phía kia của hãy ô chuồng (phía thấp hơn). 2.2. Kiểu chuồng hình răng cưa ðây là kiểu chuồng gần giống kiểu chuồng trên, chỉ khác là các dãy ô chuồng ñược xếp thẳng hàng. Xây dựng kiểu chuồng này dễ dàng hơn và việc phân phát thức ăn cũng thuận tiện hơn so với kiểu chuồng trên. Kiểu chuồng này phù hợp với chăn nuôi quy mô lớn ở những nơi có nền ñất ñồng ñều với ñộ dốc tự nhiên 2-4%. 2.3. Kiểu chuồng ñối ñầu/ñối ñuôi Kiểu chuồng này thường ñược áp dụng với quy mô chăn nuôi khá lớn. Các dãy ô chuồng xếp thẳng hàng và cứ hai dãy thì có một lối ñi ở giữa ñể cung cấp thức ăn, máng ăn và máng uống bố trí dọc theo hai bên lối ñi. Nếu có nhiều dãy, phía sau hai dãy ñối ñuôi có lối vào thu dọn phân và rãnh thoát ở giữa. Hình 4-1 là ví dụ về cách bố trí chuồng hai dãy ñối ñầu. Kiểu chuồng này phù hợp với những nơi bằng phẳng (ñộ dốc tự nhiên dưới 1%). Hình 4.1: Mặt cắt ngang của chuồng bò hai dãy ñối ñầu 2.4. Các kiểu chuồng chăn nuôi nông hộ quy mô nhỏ Trong ñiều kiện chăn nuôi bò nông hộ quy mô nhỏ, kiểu chuồng nuôi có thể thay ñổi tuỳ theo hoàn cảnh (số lượng bò, diện tích ñất, ñiều kiện thời tiết-khí hậu, vốn ñầu tư…). Chuồng có thể làm rất ñơn giản (hình 4-2). Tuy nhiên, cần ñảm bảo ñược những nguyên tắc cơ bản về xây dựng và vệ sinh chuồng nuôi. Kiểu chuồng một dãy là kiểu chuồng thích hợp cho chăn nuôi nông hộ quy mô nhỏ. ưu ñiểm của nó là có thể tận dụng, tiết kiệm ñược nguyên vật liệu, dễ ñặt vị trí. Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 109 Hình 4-2: Chuồng bò ñơn giản quy mô nhỏ III. NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG CÁC CHI TIẾT CHUỒNG TRẠI 3.1. Hướng chuồng Mục tiêu chính của chuồng trại là bảo vệ cho gia súc không bị tác ñộng xấu của ñiều kiện thời tiết khí hậu. Do vậy, cần bố trí hướng chuồng phù hợp ñể tránh mưa tạt, gió lùa, ñảm bảo che nắng, thoáng mát và thoát nước tốt. Phải tuỳ theo ñiều kiện ñất ñai, ñịa thế mà chọn hướng chuồng sao cho hứng ñược gió mát và che ñược gió lạnh mùa ñông (ñặc biệt ñối với chuồng bê con). Thông thường nên ñể chuồng mở (không tường) về phía nam hoặc ñông nam ñể ñảm bảo có ánh sáng và thông thoáng tốt. 3.2. Mặt bằng và nền chuồng Nền chuồng phải cao hơn mặt ñất bên ngoài khoảng 40-50cm ñể nước mưa không thể tràn vào chuồng. Trong chuồng có thể bố trí khu ñi lại tự do và nghỉ ngơi chung. Tuy nhiên, trong trường hợp này bò thường hay tranh giành và húc nhau. Vì thế, người ta thường chia thành ô cá thể có róng ngăn và cố ñịnh cho bò nằm nghỉ trong ñó. Trong ñiều kiện chật hẹp có thể thiết kế cho mỗi bò một ô riêng ñể chúng ñứng ăn và nằm nghỉ tại chỗ. Trong trường hợp này rãnh thoát chạy dọc phía sau qua các ngăn chuồng và chuồng ñược vệ sinh thường xuyên. Kích thước chỗ nằm cho trâu bò phải tuỳ theo chiều dài của cơ thể sao cho khi con vật ñứng dậy thì chân sau sát rãnh phân và nước ñái rơi thẳng xuống rãnh không làm bẩn chỗ nằm. Kích thước chỗ nằm có thể như sau: Chiều dài (cm) Chiều rộng (cm) Trâu bò cái sinh sản 160-170 105-115 Bê nghé > 6 tháng tuổi 140-150 80-100 Trâu bò ñực, bò thiến 170-190 110-125 Nền chuồng có thể ñược lát bằng gạch hoặc láng bê tông. Mặt nền chuồng không gồ ghề (khó vệ sinh), nhưng cũng không trơn trượt, có ñộ dốc hợp lý (2-3%), xuôi về phía rãnh thoát nước ñể bảo ñảm thoát nước dễ dàng khi dội rửa. Trên nền chuồng nơi cho bò nghỉ có thể sử dụng cát hoặc rơm rạ băm nhỏ, mạt cưa, lõi ngô băm vụn làm vật liệu lót nền giúp cho bò thoải mái. Hiện nay chuồng nuôi ở nước ta, ñặc biệt là ở các nông hộ chăn nuôi bò sữa có Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 110 hiện tượng láng nền chuồng bằng xi-măng rất trơn (càng ngày càng mòn nên càng trơn) làm cho bò lúc nào cũng sợ bị trượt ngã, do ñó bị stress rất lớn và thường bị các bệnh về chân móng, nhất là bò nhập nội. Tốt nhất là trải nền chỗ bò ñứng ăn và chỗ nghỉ ngơi bằng các tấm lót cao su rất tiện lợi cho vệ sinh và bò ñược thoải mái. 3.3. Tường chuồng Tường chuồng bao quanh có thể cần phải có ñể tránh mưa hắt và ngăn trâu bò. Tường có ảnh hưởng lớn ñến tiểu khí hậu chuồng nuôi. Bình thường tường nên mở hướng ñông-nam ñể hứng gió mát và che tây-bắc ñể chắn gió lạnh (ñặc biệt nơi bò ñẻ và nuôi bê). ðối với ñiều kiện khí hậu của miền Nam, có thể không cần xây tường xung quanh chuồng. Tường có thể xây bằng gạch, ñá, bằng tấm bê-tông (có cột trụ), bằng gỗ hay một số vật liệu khác tuỳ theo ñiều kiện cụ thể. Bề mặt tường phải ñảm bảo dễ dàng quét rửa tiêu ñộc khi cần thiết. Mặt trong của tường nên quét vôi trắng, vừa ñảm bảo vệ sinh vừa tạo ra bề mặt phản chiếu ánh sáng trong chuồng tốt. 3.4. Mái chuồng Mái chuồng không những có tác dụng che mưa nắng mà có tầm quan trọng rất lớn trong việc ñiều hoà tiểu khí hậu xung quanh cơ thể gia súc. ðộ cao của mái cần phải tính toán sao cho không bị mưa hắt và gió lạnh thổi vào. Tuy nhiên, không nên làm mái quá thấp vì sẽ không thoáng khí, ít ánh sáng và làm cho không khí trong chuồng nóng và ẩm vào mùa hè. Mái chuồng cần có ñộ dốc vừa phải ñể dễ thoát nước, thông thoáng và tránh nước mưa hắt vào chuồng. Trong ñiều kiện nuôi bò chăn thả (ít ở trong chuồng) mái chuồng có thể ñể hở nóc tạo ñiều kiện cho việc thoát khí và thoát nhiệt ñược dễ dàng. Tuy nhiên, nếu ñể hở nóc nước mưa sẽ rơi vào trong chuồng, nên trong phương thức nuôi nhốt nên làm mái hai tầng có khoảng cách hở khoảng 0,4-0,6 m cũng giúp thoáng khí và thoát nhiệt ñược tốt. Vật liệu làm mái có ảnh hưởng rất lớn ñến nhiệt ñộ trong chuồng. Mái chuồng lợp ngói hay tranh, tre, nứa, lá sẽ giữ mát ñược tốt. Trong trường hợp chuồng quy mô nhỏ không nên lợp mái tôn hay fibroximăng vì sẽ rất nóng. Tuy nhiên, ñối với những chuồng lớn, khẩu ñộ mái rộng thì có thể phải dùng mái tôn, nhưng cần làm mái cao và thoáng. 3.5. Máng ăn Trong ñiều kiện chăn nuôi nông hộ quy mô nhỏ cần phải có máng ăn trong chuồng cho trâu bò ñể ñảm bảo vệ sinh. Máng ăn nên xây bằng gạch láng xi măng. Không xây máng ăn quá sâu, dễ gây tồn ñọng thức ăn và khó vệ sinh. Các góc của máng ăn phải lượn tròn và trơn nhẵn, ñáy máng phải dốc và có lỗ thoát nước ở cuối ñể thuận tiện cho việc rửa máng. Thành máng phía trong (phía bò ăn) phải thấp hơn thành máng ngoài ñể thức ăn không rơi vãi ra lối ñi (hình 4-3). 2-3% Hình 4-3: Máng ăn cho trâu bò Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 111 Trong ñiều kiện chăn nuôi quy mô lớn có cơ giới hoá việc phân phát thức ăn thì có thể không cần làm máng ăn như trên. Thức ăn ñược cung cấp dọc theo lối ñi phía trước mỗi dãy chuồng trên dải nền cao hơn mặt nền chuồng (thường rải băng thảm nhựa) và có gờ cao phía trong ñể ngăn thức ăn rơi vào trong chỗ ñứng của con vật (hình 4-4). Cũng có thể làm máng ăn sâu hơn lối ñi ñể tiện cho việc phân phối thức ăn và vệ sinh bằng nước. Tuy nhiên, không ñược làm máng ăn quá sâu gây khó khăn cho trâu bò khi lấy thức ăn. Trong ñiều kiện chăn nuôi nông hộ quy mô nhỏ, phân phát thức ăn thủ công thì tốt nhất là làm máng ăn cao thành như ở hình 4-3 là tốt nhất. Hình 4-4: Vị trí lối cấp phát thức ăn Chiều dài của chỗ ăn cho mỗi bò bằng chiều rộng của chỗ nằm của nó, trừ cửa ra vào. Chiều rộng chỗ ăn cho các loại bò bê khi phân phát thức ăn thủ công có thể như sau: Loại gia súc Chiều rộng chỗ ăn (cm) Bò bê <250 kg 48-55 Bò bê 250kg ñến giết thịt 55-66 Bò cái trưởng thành 66-76 3.6. Máng uống và hệ thống cấp nước Trước hế phải có nguồn ñược ñảm bảo ñược các yêu cầu chất lượng sạch, lành và ngon. Tốt nhất là dùng máng uống tự ñộng ñể cung cấp ñủ nước theo nhu cầu của bò. Nếu không có máng uống tự ñộng thì có thể làm máng uống bán tự ñộng như sau: nước từ tháp chứa ñược dẫn tới một bể nhỏ xây ở ñầu chuồng nuôi, ñầu ống dẫn có lắp một phao tự ñóng mở nước. Từ bể này có hệ thống ống dẫn tới các máng uống ở các ô chuồng. Khi bò uống nước, mực nước trong máng hạ xuống nên phao mở ra, nước từ tháp chảy vào bể cho ñến khi ñầy thì phao tự ñóng lại. Máng uống nên cố ñịnh ở ñộ cao 0,8m từ mặt ñất và giữ cho chúng có cùng mực nước với bể chứa nước (theo kiểu bình thông nhau). 3.7. Róng ngăn và cửa ra vào Trong chuồng cần có hệ thống róng ñể phân chia vị trí và giới hạn phạm vi ñi lại của mỗi con bò (hình 4-5). Róng có thể làm bằng sắt, gỗ hay tre. Chiều cao của róng ngăn giứa 2 ô thường khoảng 80-100cm, chiều dài bằng 2/3 chỗ nằm. Ngoài róng ngăn ô cần có róng ngăn phía trước ngang tầm vai ñể bò không bước vào máng ăn hay máng uống. Các róng chuồng phải hơi tròn cạnh ñể tránh cho con vật bị xây xát. Lối cấp thức ăn Khu vực nghỉ ngơi (nền cát) Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 112 Hình 4-5: Róng ngăn bò trong chuồng Cửa ra vào phải ñảm bảo ñủ cho từng con hay cả ñàn ñi qua ñược tự do, ñồng thời không trở ngại ñến người ñi lại cho ăn và quét dọn vệ sinh. Khung cửa ra vào phải có góc tròn, then cửa phải nấp vào cánh cửa, trên cửa không có ñinh hay móc ñể tránh cho người và gia súc không bị xây xát khi qua lại. Cửa ra vào nên có 2 cánh và mở ra phía ngoài. Thường chuồng bò cứ 25 con cần có 1 cửa lớn rộng 2-2,2m, cao 2-2,2m. 3.8. Hệ thống làm mát Trong ñiều kiện mùa hè ở nước ta, khi nhiệt dộ và ẩm ñộ cao, việc áp dụng các giải pháp chống nóng là cần thiết ñể duy trì sức khoẻ và sức sản xuất cho trâu bò. Ngoài việc thiết kế chuồng nuôi hợp lý với hệ thống mái cho phép cách và thoát nhiệt tốt như ñã ñề cấp ở trên, về nguyên tắc có các giải pháp chống nóng bổ sung như sau: - Ngăn bức xạ mặt trời trực tiếp lên cơ thể bò thông qua việc làm các mái hay lán che mát ngoài khu vực chuồng nuôi. Mái che mát nên bố trí ở khu vực cho bò ăn uống hay nghỉ ngơi xung quanh sân chơi và trên ñồng cỏ (ñối với bò chăn thả). Mặt khác, cần trồng cây bóng mát dọc theo các lối ñi, xung quanh chuồng, trên ñồng cỏ và sân chơi. - Làm mát trực tiếp cho cơ thể gia súc bằng hệ thống quạt thông gió và/hay hệ thống phun nước. Quạt làm tăng lưu thông không khí xung quanh cơ thể (tăng ñối lưu nhiệt). Phun nuớc làm tăng bốc hơi nước từ bề mặt cơ thể. Tốt nhất là có hệ thống phun nước dạng sương mù kết hợp với quạt thông gió ñặt dọc theo lối cấp thức ăn vào mùa hè. Hệ thống làm mát này có hiệu quả cao trong cả ñiều kiện khí hậu khô cũng như ẩm. Tối thiểu cũng phải có hệ thống vòi phun nước áp suất cao ñể tắm dội trực tiếp lên cơ thể con vật vào những ngày nắng nóng. - Làm mát gián tiếp môi trường chuồng nuôi bằng phun nước áp suất cao cách tạo sương mù trong chuồng. Trong trường hợp cần thiết (thường ñối với ñực giống quý) có thể dùng máy ñiều hoà nhiệt ñộ không khí chuồng nuôi. 3.9. Sân chơi và ñường ñi Cần có sân chơi có hàng rào ñể trâu bò có thể vận ñộng tự do trong ñó. Sân có thể lát bằng gạch hoặc ñổ bê tông với diện tích khoảng 15-20m2/con. Trong sân chơi cũng bố trí máng ăn, máng uống và cây bóng mát. ðường ñi cho ăn trong chuồng ñược bố trí tuỳ thuộc vào ñiều kiện chuồng trại (vị trí, kiểu chuồng...), phương thức chăn nuôi, phương tiện vận chuyển thức ăn. Phía ngoài chuồng cũng phải có hệ thống ñường ñi chắc chắn ñể vận chuyển thức ăn, chất thải và ñi lại theo dõi quản lý chung. Dọc hai bên ñường ñi ngoài chuồng cần có cây bóng mát. Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 113 3.10. Hệ thống chế biến thức ăn và kho chứa Nếu quy mô chăn nuôi khá lớn cần phải xây dựng khu vực chế biến và phối trộn thức ăn kèm theo các kho chứa thức ăn tinh, kho chứa cỏ khô, bể ủ thức ăn xanh... Kho phải thoáng mát, tránh ánh nắng, luôn ñề phòng sự phát triển của các loại vi khuẩn, nấm mốc, tránh ruồi nhặng, các loại côn trùng và chuột gây hại. Các vật chứa thức ăn cần phải có nắp ñậy kín. 3.11. Hệ thống can thiệp thú y Trong khu vực một trại cần có chuồng cách ly và phòng thú y. Chuồng thú y thường ñặt ở khu ñất riêng biệt, thấp hơn chuồng nuôi, xa khu vực chăn nuôi (khoảng 200m) và cuối hướng gió. Trong chuồng thú y phải có chỗ làm kho thuốc và dụng cụ thú y, có các ô chuồng ñể nuôi cách lý gia súc ốm với ñầy ñủ các phương tiện cung cấp thức ăn, nước uống, vệ sinh và làm mát. Trong phòng thú y cần có ñầy ñủ hệ thống thoát nước và xử lý tiêu ñộc nước bẩn. Một hệ thống róng can thiệp thú y là rất cần thiết cho việc quản lý gia súc khi cần phối giống, thiến, cắt móng, ñiều trị bệnh tật và can thiệp sản khoa (hình 4-6). Hệ thống này thường ñược làm kết hợp thành một phần của hệ thống bãi quây ñể dồn và cố ñịnh bò (hình 3- 7). Một róng ñiều trị (róng cố ñịnh bò) lưu ñộng cũng rất cần thiết ñể can thiệp bò trên bãi chăn hoặc ñối với những con bò không thể ñi lại ñược. 3.12. Hệ thống bãi quây dồn và cố ñịnh gia súc Trong mỗi trại bò phải có hệ thống bãi quây ñể dồn bò khi cần cân, can thiệp thú y và xuất nhập bò. Hình 4- 7 phác thảo sơ ñồ của một hệ thống như vậy. Bãi quây và ñường dẫn phải có hàng rào khoẻ, chắc chắn vì mật ñộ lùa vào là rất ñông. Trong hệ thống này phải có ñường dẫn ñể ñưa bò vào róng cố ñịnh (khi cần can thiệp thú y) và ñưa bò lên ôtô khi cần xuất bán. Một hệ thống cân bò cũng có thể kết hợp lắp ñặt trên ñường dẫn bò trong hệ thống này. Hình 4-6: Róng tiêm phòng cho bò Hình 4-7: Sơ ñồ hệ thống bãi quây dồn bò CÇu xuÊt nhËp bß ¤ dån bß Khu bß chê Rãng cè ®Þnh bß §−êng dÉn Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 114 3.13. Hệ thống vệ sinh và xử lý chất thải Hệ thống xử lý chất thải phải ñược thiết kế cẩn thận ngay từ ñầu ñể tránh ô nhiễm môi trường vì lượng phân, nước tiểu, nước rửa chuồng hàng ngày thải ra rất lớn. Trước hết cần có hệ thống cỗng rãnh thoát nước ñể cho nước bẩn chảy thoát khỏi nền chuồng. Rãnh thoát nước bẩn làm dọc theo chuồng và tập trung vào hố chứa. Từ hố chứa phân ñược tập trung thành từng ñợt vào nhà chứa và ủ phân trước khi chuyển ñi bón ruộng. Hố chứa phân phải cách chuồng ít nhất là 5m và cách giếng nước uống ít nhất là 100m. Hố chứa phân và nước thải phải trát kín ñể phân và chất thải không thấm ra ngoài ñất, cũng như mạch nước ngầm, ñồng thời không cho nước trên mặt ñất (nước mưa) chảy vào hố phân. Trong ñiều kiện chăn nuôi nông hộ quy mô nhỏ cần bố trí hố ủ phân phù hợp ñể tận dụng toàn bộ phân và cỏ ăn thừa cũng như chất ñộn ñưa vào hố ủ phân nhằm tăng khối lượng phân bón ruộng, tăng thu nhập cho người chăn nuôi, nhưng vẫn ñảm bảo vệ sinh. Nếu có ñiều kiện, tốt nhất là xây bể biogas ñể sản xuất khí cho ñun nấu, kết hợp tiệt trùng, nâng cao chất lượng phân và vệ sinh môi trường. IV. VỆ SINH CHUỒNG TRẠI 4.1. Vệ sinh chuồng nuôi Vệ sinh chuồng nuôi có vai trò rất quan trọng trong chăn nuôi. Một môi trường sạch sẽ hạn chế tối ña sự phát triển của các mầm bệnh và tạo ñược tiểu khí hậu tốt cho sức khoẻ của gia súc. Vì vậy, cần có nội quy vệ sinh chuồng nuôi, trong ñó cần chú ý những ñiểm sau ñây: - Hàng ngày quét dọn sạch sẽ nền chuồng, lối ñi, khơi thông rãnh thoát phân và nước thải. - Luyện cho trâu bò ỉa ñái vào chỗ quy ñịnh, tốt nhất là ngoài chuồng. - Hàng tuần lau rửa cửa, vách, mái và kiểm tra nền chuồng ñể sửa chữa kịp thời. - Nếu có ñộn chuồng, không nên ñể phân lâu quá trong chuồng: mùa hè phải dọn mỗi tuân một lần, mùa ñông có thể kéo dài hơn, nhưng hàng ngày phải ñộn thêm ñể chuồng luôn luôn khô ráo. - Không ñể ñồ ñạc trên ñường ñi trong chuồng ñể người và gia súc qua lại ñễ dàng. - Thức ăn phải ñể trong nhà kho, ở chuồng chỉ dể thức ăn ñủ dùng trong ngày hay lấy theo từng bữa. - Phải có thiết bị phòng hoả và tập huần cho người chăn nuôi biết cách sử dụng những thiết bị ñó khi cần thiết. - Có biện pháp thường xuyên diệt ruồi, muỗi, chuột trong chuồng. Chuồng có thể làm hệ thống màn che muỗi. - Hàng năm ñịnh kỳ quét vôi, tẩy uế, kiểm tra toàn bộ chuồng ñể tu sửa những nơi bị hư hỏng. - Cung cấp ñầy ñủ nước sạch kết hợp với các loại hoá chất tẩy rửa và sát trùng và sử dụng các loại bàn chải thích hợp khi làm vệ sinh. 4.2. Vệ sinh môi trường xung quanh chuồng nuôi Tuỳ theo hoàn cảnh mà áp dụng các biện pháp thích hợp nhằm làm cho mỗi khu chăn nuôi thành một khu an toàn dịch bệnh. Ngoài các biện pháp thú y như tiêm phòng, cho uống thuốc phòng, tẩy trùng chuồng nuôi, cần chú ý những ñiểm sau ñây: Trường ðại học Nông nghiệp 1 - Giáo trình Chăn nuôi Trâu Bò --------------------------------------------- 115 - ðảm bảo cho ñất và không khí trong khu vực chuồng trại không bị nhiễm bẩn, không bị gió lùa mạnh, không bị ngập nước, không bị ồn ào, không bị chướng ngại vật cản trở thoáng khí và làm thiếu ánh sáng. - Phải có ñiều kiện xử lý phân và nước thải. - Trong khu vực chuồng trại nên trồng cây bóng mát ñể ñiều tiết tiểu khí hậu ñược tốt, giữ cho mùa ñông ấm hơn, mùa hè mát hơn, không khí không bị quá ẩm thấp, giảm ñược sức gió bão, giảm bụi bẩn và giữ thoáng không khí. - Hạn chế ñến mức thấp nhất mọi khả năng lây nhiễm nguồn bệnh từ bên ngoài vào khu vực chăn nuôi. V. CÁC PHƯƠNG THỨC QUẢN LÝ TRÂU BÒ 5.1. Phương thức nuôi nhốt Phương thức này áp dụng trong ñiều kiện không có ñồng cỏ chăn thả. ðây là phương thức ñược áp dụng chủ yếu trong chăn nuôi bò sữa ở nước ta hiện nay. Thức ăn ñược mang ñến chuồng, bò luôn ñược nhốt trong chuồng, thỉnh thoảng ñược ñưa ra sân chơi tắm nắng, vận ñộng thay vì bò ñược chăn thả và ăn trên ñồng cỏ. Thuận lợi của phương thức này là năng suất của ñất nông nghiệp có thể tận dụng tối ña (không có sự hao hụt do giẫm ñạp và rơi vãi), thu phân dễ dàng, quản lý, chăm sóc bê tốt hơn và gia súc ít bị nhiễm ký sinh trùng. Tuy nhiên, ñiều bất lợi là tốn thêm nhân công cho việc cắt cỏ, vận chuyển, cho ăn, dọn phân, v.v... Có hai hình thức nuôi nhốt thường ñược áp dụng như sau: - Cột buộc tại chuồng Theo hình thức này, mỗi con ñược cột (thường bằng dây xích khoá vòng cổ) vào róng chuồng nên không thể ñi lại tự do trong chuồng. Thuận lợi chủ yếu của phương thức này là cần diện tích chuồng ít hơn so với phương thức tự do trong chuồng. Tuy nhiên, cần có vật liệu lót chuồng tốt (ñệm cao su, rơm chẳng hạn) cho bò nằm mới có thể giữ bò ở thể trạng tốt. ðệm lót chuồng cần phải khô sạch nhằm giảm các yếu tố gây viêm nhiễm bầu vú (bò sữa). Máng nước uống cần ñược ñặt gần nơi bò (1 máng nước uống có thể dùng chung cho 2 bò cạnh nhau). Bất lợi của phương thức này là khó phát hiện ñộng dục, bò không thoải mái, cần vật liệu lót chuồng, rủi ro khi vắt sữa giữa 2 bò ñứng sát nhau, bò dễ bị bệnh về chân móng, bệnh truyền nhiễm, các bệnh sản khoa. - Tự do trong chuồng Theo hình thức này, bò ñược ñi lại trong chuồng nuôi (trừ khi vắt sữa). Hình thức này tạo sự thoải mái nhất cho bò. Trong một diện tích giới hạn bò có thể ñi lại tự do. Vùng giới hạn này thường nằm ở giữa máng ăn và c