Giáo trình Lịch sử Nhật Bản - Nguyễn Nam Trân

pa) một thời suy thoái nhưng cũng được phục hồi và đến năm 1937 (Shôwa 12), họ kết hợp thành nhóm Tân Sinh (Shinsei Shinpa) chuyên diễn về vấn đề thời sự hoặc chuyện tình ái xóm lầu xanh. Kabuki được xem trọng vì là sân khấu cổ điển nhưng trong nội bộ cũng phải đổi mới cho hợp thời. Vì thế , năm 1931 Shôwa 6), rạp Tân Tiến (Zenshinza) đã ra đời. Về kịch đại chúng thì các vở nhẹ nhàng và hợp với các cô gái trẻ có chiều hướng phát triển. Riêng điện ảnh, khoảng năm 1931-32, phim lồng tiếng (talkies) đã ra mắt và sau đó, trở thành một bộ môn nghệ thuật quan trọng. Hội họa thời này khá chịu ảnh hưởng của Tây phương. Hội họa truyền thống (Nihonga) vào thập niên 1930 cũng dần dần tiến hoá nhưng ít thấy có bức tranh nào đáng lưu ý. Trong chiến tranh Nhật Trung, tranh tuyên truyền cổ động để ủng hộ cho quốc sách thì nhiều, nhất là khi các nghệ sĩ phải lên đường tòng quân. Tính tự phát của nghệ thuật không còn nữa. Nói về sinh hoạt của dân chúng thì trong giai đoạn Taishô bước qua Shôwa, cái ăn cái ở 370 cái mặc của người Nhật đã đậm màu sắc Tây phương nhưng vì tình hình khủng hoảng trên thế giới nên nói chung, cuộc sống của họ cùng quẩn, tỷ lệ thất nghiệp cao, tranh chấp lao động và ruộng đất xảy ra thường xuyên. Kẻ có tiền một chút thì đâm đầu vào cuộc sống hưởng lạc, đồi trụy. Do đó, cũng có thể gọi chung là một thời đại chạy theo vật dục và cái vô nghĩa, ero guro nansensu ( erotic, grostesque, non sense) như cách người ta tóm tắt khi nói về thời đó. Quán cà phê, tiệm nhảy làm ăn thịnh vượng, thiên hạ yêu chuông nhạc lưu hành (kayôkyoku) và nhạc jazz. Tuy vậy, đùng một cái, từ năm 1937 ( Shôwa 12), khi có chủ trương động viên tinh thần quốc dân thì chính phủ bắt đầu hạn chế họ chi dụng, quốc dân phải thắt lưng buộc bụng, để dành tiền. Những năm 1939-41, về mặt phong tục, nam nữ không còn được để tóc dài, chải đầu láng. Ban đêm, dân chúng không được dùng tín hiệu quảng cáo bằng đèn neon, các tiệm nhảy (dance hall) đều phải đóng cửa. Giới trẻ được chỉ thị học tập nếp sống kham khổ cho quen. Ở các trường đại học, sinh viên bị bắt buộc theo các khóa huấn luyện quân sự. Từ năm 1938 (Shôwa 13), có lệnh thành lập khắp nơi những tổ khu phố (chônaikai), tổ láng giềng (tonarigumi) để quốc dân tự kiểm soát lẫn nhau xem tất cả mọi người có theo đúng “quốc sách” hay không. Nữ sinh trung học bị trưng dụng phục vụ kỹ nghệ chiến tranh Tiết 2: Thế chiến thứ hai và Nhật Bản: 2.1 Thế chiến thứ hai bùng nổ: Cuộc đại khủng hoàng kinh tế thế giới đã làm cho sự hòa hợp của xã hội quốc tế mang tên Thể chế Versailles - Washington băng hoại. Như đã trình bày, các nước chiếm nhiều thuộc địa với lãnh thổ rộng lớn như trường hợp Anh, Pháp, Mỹ đã tạo nên những khối kinh tế mà nước họ nắm vai trò chủ đạo nhằm bảo vệ quyền lợi kinh tế của riêng mình. Những nước chống lại khuynh hướng đó là các thế lực mới nổi và chậm chân trong cuộc chia chác bản đồ thế giới, nghĩa là Đức, Ý và Nhật. Các thế lực này bèn tăng cường sức mạnh quân sự, rút ra khỏi Hội Quốc Liên tức là tổ chức mà liệt cường có mặt sẳn đang điều khiển. Một mặt kêu gào phải chia lại thuộc địa, những thế lực mới này mang quân đi xâm lấn các nước khác. Năm 1922 (Taishô 11), nhà độc tài người Ý là Benito Mussolini (1883-1945) đã thống lãnh Đảng Phát Xít đoạt lấy chính quyền. Đảng này là một đảng độc nhất và chuyên chính, chủ trương tăng cường binh bị. Năm 1935 (Shôwa 10), Phát Xít Ý đã xâm lăng Ethiopia. 371 Lại nữa, vào năm 1933 (Shôwa 8), đảng Nazi dưới sự chỉ đạo của Adolf Hitler 1889-1945) đã giành được chính quyền ở Đức, triệt bỏ hiến pháp Weimar vốn có tính dân chủ, hô hào chống lại Hòa ước Versailles, ly khai Hội Quốc Liên. Đến năm 1935 (Shôwa 10), tự mình ra tuyên ngôn tái vũ trang và thi hành một chính sách độc tài. Hai nước Đức và Ý vào năm 1936, nhân thấy nước Tây Ban Nha đang xảy ra nội loạn, mới lấy lập trường ủng hộ nhóm phản loạn hữu phái do tướng Francisco Franco (1892-1975) cầm đầu, hòng lập một trận tuyến chung, một thế lực trung tâm gọi là phe Trục (Axis powers) ở Âu châu. Phải nói rằng lúc đó tuy ở Tây Ban Nha có nội chiến nhưng Pháp và Anh lại chủ trương bất ban thiệp. Còn như Liên Xô - quốc gia Cộng Sản - thì chịu chi viện cho chính phủ liên kết các lực lượng tả phái trong dân chúng (Republicans) để đối đầu với Franco. Lúc đó, cả ba nước Đức, Nhật, Ý đều đều ly khai với Hội Quốc Liên nhưng ngược lại, Liên Xô đã gia nhập vào năm 1934 (Shôwa 9) và từ đó, sẽ đóng một vai trò quan trọng trên trường chính trị quốc tế. Trước sự bành trướng thế lực của Liên Xô, Nhật tỏ ra quan ngại. Theo yêu cầu mạnh mẽ của quân đội, năm 1936 (Shôwa 11), chính phủ đã ký một hiệp ước với Đức để chống lại sự bành trướng của thế lực Cộng Sản (Nhật Độc phòng Cộng hiệp định). Năm sau Ý cũng theo chân tham gia nên hiệp ước lại có tên Nhật Độc Ý tam quốc phòng Cộng hiệp định (trong tiếng Nhật, Độc có nghĩa là nước Đức). Nhật càng ngày càng gắn bó sâu đậm với Đức, Ý và cuối cùng đã trở thành một thành viên của phe Trục Phát Xít. Bên cạnh 3 nước phe Trục thì có nhóm 3 nước theo chủ nghĩa tự do gồm có Anh, Pháp, Mỹ và một lực lượng thứ ba vốn theo chủ nghĩa Cộng sản là Liên Xô. Ba thế lực này đối lập lẫn nhau. Tuy nhiên, với đường lối ngoại giao Shidehara thì đến lúc đó, Nhật vẫn có những mối quan hệ chính trị, kinh tế và quân sự gần gũi với Anh Mỹ cho nên dù lượng mậu dịch giữa họ có bớt dần đi nhưng vẫn còn đi lại. Đặc biệt, Nhật hãy còn nhập cảng nhiều mặt hàng cần thiết đến từ Mỹ. Đối với ba nước, nhất là Mỹ, chưa thấy có dấu hiệu họ sẽ cắt đứt quan hệ hoàn toàn. Thế mà chuyện đó đã xảy ra. Không phải Nhật nhưng chính Mỹ đã yêu cầu cắt đứt. Năm 1939 (Shôwa 14), chính phủ Mỹ thông báo là Hiệp định thông thương và hàng hải ký giữa hai nước ký từ xưa sẽ không còn hiệu lực kể từ năm sau (1940). Chính vì Mỹ không thể nào nhẫn nhục với Nhật hơn nữa. Bởi lẽ lúc đó quân Quan Đông một mình một chợ, muốn làm gì cũng được và cả nước Nhật đang ở trên con đường quân quốc chủ nghĩa. Nội các cũng đã ngả về phía quân đội, nhìn nhận Mãn Châu Quốc và đang tiến hành cuộc chiến tranh toàn diện đối với Trung Quốc ngay trên đại lục. Trước thái độ ngoại giao ương ngạnh của Nhật, một nước có lý tưởng bảo vệ quyền dân tộc tự quyết và nền hoà bình thế giới (như Woodrow Wilson, nhà lãnh đạo của họ từng tuyên bố trong điều 5 của Hòa ước Versailles 1919) thì chẳng lẽ điềm nhiên tọa thị. 372 Dù vậy, chính phủ Nhật đã có một phản ứng với hiệu quả ngược lại khi bị Mỹ ra thông báo chấm dứt hiệp ước. Họ thầm nghĩ: “Trong trường hợp nguồn vật tư phải mua của Mỹ cho đến nay bị gián đoạn, Nhật Bản sẽ không thể tiếp tục chiến đấu với Trung Quốc. Chỉ còn có cách đánh lấn xuống phương Nam”. Thế nhưng họ không thể nói trắng ra rằng: “Để đánh nhau với Trung Quốc, chúng tôi cần dầu hỏa và bâu-xít (nguyên liệu để chế nhôm), cao su, vậy chúng tôi phải tiến quân xuống miền Nam kiếm nó! Họ bèn dùng những lời hoa mỹ như: “Chúng tôi muốn xây dựng một Khu vực thịnh vượng chung Đại Đông Á (Daitôa Kyôeiken = Đại Đông Á cộng vinh quyển). Chữ Đại Đông Á cộng vinh quyển lần đầu tiên được nhắc đến là vào ngày 1 tháng 8 năm 1940 (Shôwa 15). Ngoại trưởng Matsuoka Yôsuke của chính phủ Konoe 2 (ra đời vào tháng 7 cùng năm) trong khi trình bày cương yếu của quốc sách mà chính phủ ông đề ra, đã giải thích thêm về từ ngữ “trật tự mới Đại Đông Á” nhắc đến trong đó. Theo ông thì trật tự này không chỉ áp dụng cho 3 nước Nhật, Trung, Triều mà còn bao trùm lên cả một khu vực rộng lớn gồm cả Đông Nam Á, gọi là “Khu vực thịnh vượng chung Đại Đông Á”. Rồi từ hôm ấy, cách gọi này đã được chính thức phổ biến trong dư luận Nhật Bản. Đặc biệt quân đội Nhật, bên trong cũng như bên ngoài, lúc nào cũng tuyên bố: “Với tư cách là kẻ lãnh đạo vùng Đông Á, Nhật sẽ thiết lập một nền kinh tế và một nền văn hoá lớn cho cả khu vực, để mọi thành viên có thể sống cộng tồn cộng vinh trong sự tự cung tự cấp”. Qua cách nói đó, họ đã chính thức hoá việc xua quân tiến chiếm phương Nam (Nanshin). Trong bản cương yếu về quốc sách chính phủ Konoe đề ra, có nói rõ: “Hiện nay trên thế giới đã chia ra thành nhiều khối (cụm quốc gia), trong mỗi khối, có các thể chế chính trị, kinh tế, văn hóa đang thành hình” và dự đoán rằng Đại Đông Á140 mà họ cấu tưởng cũng sẽ là một khối như thế. Qui mô khối Đại Đông Á Vùng đất Diện tích (vạn km2) Dân số (vạn người) Nhật Bản 38,26 7.142,0 Triều Tiên 22,08 2.432,6 Đài Loan 3,60 587,2 Đảo Hoa Thái (Sakhalin) 3,60 41,5 Châu Quan Đông 0,35 136,7 Các đảo vùng biển Nam 0,25 13,1 Trung Quốc (Mãn Châu Quốc) 130,31 4.320,3 (Khu tự trị Mông Cổ) 61,54 550,8 (Đất chính phủ lâm thời TQ) 60,27 11.630,6 (Đất chính phủ duy tân TQ) 35,01 7.864,4 Đông Nam Á 140 So sánh với thời Thoát Á nhập Âu (Datsya nyuuô, Meiji, 1868-1912) trong chủ thuyết của Fukuzawa Yukichi thì đây là thời Nhập Á thoát Âu (Nyuua datsuô , Shôwa 1, 1930-45) trước khi Nhật Bản đổi hướng để đi theo con đường thứ ba là Thân Mỹ nhập Á (Shinbei nyuua, từ 1960). 373 (Thái) 62,00 1.571,8 (Đông Dương thuộc Pháp) 63,00 2.385,4 (Mã Lai thuộc Anh) 13,60 533,0 (Borneo thuộc Anh) 21,13 93,1 (Miến Điện (Burma) 60,50 1.611,9 Ấn thuộc Hà Lan (Indies) 190,43 6.072,7 Phi Luật Tân 29,63 1.600,0 Tổng cộng 795,52 48.587,0 Nói về qui mô kinh tế của khối Đại Đông Á này, Jean Lequiller141 cho biết nó có trử lượng 95%% cao su thiên nhiên, 90% luá gạo, 66% thiếc, 90% đay gai và 90% cây ký ninh (thuốc trị sốt rét) trên toàn thế giới. Đó là chưa kể việc Mãn Châu, Trung Quốc rất giàu than đá. Mới nhìn vào, người ta tưởng tượng ra một cấu trúc hoành tráng và vĩ đại. Thế nhưng điềm tĩnh suy nghĩ thì mới biết đó chẳng qua là một hình nộm mà chính quyền Nhật Bản đương thời đã tùy ý nhào nặn. Những vùng đất được Nhật đem đặt vào trong đó phải chịu nhiều tai ương đau khổ. Trên thực tế thì kể từ năm 1941 (Shôwa 16) trở đi, với chiêu bài xây dựng khối thịnh vượng chung cho mình để đối kháng đế quốc chủ nghĩa Âu Mỹ, Nhật đã nhảy vào Chiến tranh Thái Bình Dương, chiếm đóng một khu vực bao la. Thế rồi ở khắp nơi trong khu vực, họ đã lập chính quyền quân sự do mình điều khiển. Họ đã bóc lột cả người lẫn của, để lại tình cảm bất mãn sâu sắc trong lòng dân chúng. Tướng Tôjô Hideki và các đại biểu tham dự Hội Nghị Đại Đông Á năm 1943 Lịch sử thời Đại Đông Á hãy còn ghi lại những chiêu bài tốt đẹp như “Nhật Mãn nhất thể”, “Nam Tiến” “Nội Tiên nhất thể” (Quốc nội và Triều Tiên là một), “cộng tồn cộng vinh”, “độc lập thân hòa” ... với mục đích kết hợp dân chúng trong khu vực cho mục đích chiến tranh (nhiều người Mãn Châu, Triều Tiên và Đài Loan đã tòng quân trong quân đội đế quốc) nhưng bên cạnh lại có những chính sách đồng hoá như thần đạo hoá khu vực (lập thần xã mọi nơi), sáng thị cải danh (thay tên đổi họ theo lối Nhật), dao bái hoàng cung (vái chào hoàng cung Tôkyô từ xa), bắt thề thốt trung thành với thiên 141 Lequiller Jean, Le Japon, sđd, trang 424. 374 hoàng,... Họ còn cưỡng chế liên hành (đưa người Triều Tiên qua Nhật làm phu dịch), cưỡng bách dân công xây đắp cầu đường, bắt trồng trọt các giống cây cần thiết phục vụ quân đội gây nên nạn đói vì thiếu thóc gạo như hồi năm Ất Dậu ở Việt Nam, thành lập những đoàn phụ nữ phục vụ sinh lý cho quân đội ... Tất cả những hành động đó đã làm cho người trong khu vực thấy không thể nào chấp nhận Nhật Bản như minh chủ. Đại nghĩa danh phận “dành lại độc lập cho người Á châu” mà họ đề ra sự thực chỉ là bánh vẽ. Hội nghị Đại Đông Á lần thứ nhất tổ chức vào ngày 5 và 6 tháng 11 năm 1943 qui tụ không ai khác ngoài các thủ lãnh của những chính quyền bù nhìn do Nhật đưa ra: Uông Tinh Vệ (Trung Quốc), Trương Cảnh Huệ (Mãn Châu), Jose P. Laurel (Phi Luật Tân), Ba Mau (Miến Điện), Chandra Bos (Ấn Độ). Vài nước giữ khoảng cách bằng cách cho người đại diện tới dự như trường hợp của Thái. Song song nhưng trong một chiều hướng đối nghịch, ở mọi nơi đều có những phong trào kháng chiến chống Nhật (Việt Nam, Mãn Châu, Thái, Miến)142. 2.2 Thể chế mới. Phe trục Đức Ý Nhật 3 nước thành hình: Năm 1938 (Shôwa 13), giữa khi Chiến tranh Trung Nhật trường kỳ hóa thì ở Âu châu, Đức thôn tính Áo rồi biến Tiệp Khắc thành quốc gia bảo hộ, mở rộng nhanh chóng khu vực ảnh hưởng. Bích chương tuyên truyền của phe Trục vào thời chiến Cũng nước Đức vào tháng 1 năm sau đã nhắn với Nhật là: “ Chúng ta hãy thành lập quan hệ đồng minh với nhau để cùng chống một số quốc gia thù nghịch” nhưng lần này không những ám chỉ Liên Xô mà thôi, họ còm ám chỉ Anh và Pháp như những kẻ địch tiềm ẩn. Lục quân tỏ ra rất phấn khởi và muốn chấp nhận ngay đề nghị này. Thế nhưng Nội các Hiranuma Kiichirô (Bình Chiểu, Kỳ Nhất Lang, 1867-1952)143 từ khước lời mời vì họ đánh giá rằng “trong khi Chiến tranh Nhật Trung còn đang nhùng nhằng chưa ngã ngũ, nếu liên kết đồng minh quân sự với Đức để gánh thêm hai kẻ địch mới là Anh và Pháp rồi sẽ đến lúc có thêm cả Mỹ nữa thì làm sao đương cự cho nổi! Vậy hãy cứ 142 Ban biên tập báo Mainichi, Thế kỷ 20: Khối thịnh vượng chung Đại Đông Á, sđd, trang 18-19. 143 Hiranuma Kiichirô xuất thân gia đình phiên sĩ phiên Tsuyama. Tốt nghiệp Đại học Tôkyô, từng làm thẩm phán, công tố viện nên có thế lực trong ngành tư pháp. Đã thành lập Konhonsha (Quốc bản xã), một đoàn thể thiên hữu. Năm 1936 ược cử làm Viện trưởng Xu mật viện, năm 1939, lại tổ chức nội các. Vì không tiên liệu được hiệp ước bất khả xâm phạm ký kết giữa Đức và Liên Xô nên nội các của ông phải tổng từ chức.Sau Thế chiến thứ hai, bị liệt vào loại chiến phạm hạng A và lãnh án tù chung thân. 375 xem kẻ thù tiềm ẩn duy nhất của Nhật là Liên Xô và phải tìm cách đẩy mạnh hơn nữa cuộc đấu tranh chống Cộng”. Việc Hiranuma muốn tăng cường hiệp định phòng chống Cộng Sản sẳn có vì ông ta có lý do riêng. Thực ra, trong cuộc chiến giữa Nhật và Liên Xô lúc đó, đôi khi Nhật Bản bị đối phương đánh bại. Sau khi cuộc hợp tác Quốc Cộng lần thứ hai được thực hiện ở Trung Quốc, Liên Xô đã gửi giúp quân đội Dân Quốc của Tưởng Giới Thạch một số lớn quân nhu quân dụng. Đồng thời, khi thấy quân đội Nhật đang bị khốn khó lao đao, người Nga bèn gửi quân thêm đến những vùng đất tuy thuộc Mãn Châu Quốc nhưng tiếp giáp với lãnh thổ mình. Hễ thấy có khe hở là họ không ngần ngại đem quân sang. Thế rồi hai bên bắt đầu đi đến vũ lực. Tháng 7 năm 1938 (Shôwa 13), xảy ra một cuộc xung đột vũ trang nhỏ giữa lực lượng cảnh sát tuần biên của hai bên (Mãn Châu Quốc và Liên Xô) và nhân đó lực lượng Liên Xô và Nhật đã tiến dần đến đụng độ lớn. Quân Nhật lúc ấy đã tiến vào lãnh thổ Liên Xô, chiếm ngọn núi Trương Cổ Phong144. Quân Liên Xô liền phản kích, đoạt lại ngọn núi đó (Biến cố Trương Cổ Phong). Quân Nhật hoàn toàn thua trận. Sau biến cố đó thì hòa bình được thành lập trở lại nhưng tháng 5 năm sau, hai bên Xô Nhật lại tiếp tục giao chiến như cũ. Lần này, quân Mông Cổ ở sát nách Mãn Châu Quốc thỉnh thoảng đem quân vượt biên giới tiến vào bên trong đất Mãn châu. Khi quân Quan Đông đánh đuổi họ đi thì đến lượt quân Liên Xô lại vượt qua biên giới mà vào. Liên Xô vốn có ký một điều ước chi viện lẫn nhau đối với Mông Cổ. Những cuộc đụng độ giữa quân Nhật với Liên Xô xảy ra thường xuyên hơn, nhưng lần này cũng vậy, quân Nhật lại nếm mùi thất bại. Trong trận đó, quân số 15 nghìn người của Nhật thì đã có đến 30% tử trận và kể cả những người này thì 70% lính Nhật đã bị loại ra ngoài vòng chiến. Có thể nói là lực lượng Nhật hầu như bị tiêu diệt. Vụ xung đột nói trên có tên là Biến cố Nomonhan, gọi theo tên vùng đất gần biên giới Mãn Châu, dọc theo bờ sông Nomonhan ở vùng Đông Bắc Trung Quốc. Người Nhật cũng không ngờ lúc đó quân đội Liên Xô đã được cận đại hoá và cơ giới hoá đến mức độ như thế. Từ khi biến cố ấy xảy ra, Nội các Hiranuma càng có thêm quyết tâm là phải để hết tâm huyết vào việc, cùng với Đức, phòng chống Cộng Sản. Tuy nhiên, có một việc người Nhật không ngờ tới! Họ đã hết sức ngạc nhiên khi vào tháng 8 năm 1939 (Shôwa 14), Liên Xô bỗng nhiên ký kết với Đức một hiệp ước không xâm phạm lãnh thổ của nhau (non aggression pact). Đối với Nội các Hiranuma, đây là một sự kiện kinh hoàng. Nó được xem như một hành động tráo trở lật lọng của Đức, người bạn đồng minh. Nghe được tin này, Thủ tướng 144 Thêm một hành vi vô kỹ luật của quân đội Nhật lúc đó. Không có lệnh của Thiên hoàng, sư đoàn 19 của đệ nhất quân đoàn đóng ở Triều Tiên đã tiến chiếm Trương Cổ Phong nhưng sau đó bị quân Liên Xô, vốn có hỏa lực mạnh hơn, đẩy lui. 376 Hiranuma đã rụng rời thốt lên; “Bên trời Âu vừa xảy ra một chuyện phức tạp và kỳ quái, thật không tài nào hiểu nổi”. Thế rồi cả nội các cùng nhau từ chức. Chức vụ thủ tướng lần này về tay một quân nhân, đại tướng lục quân Abe Nobuyuki (A Bộ, Tín Hành, 1875-1953) 145. Tháng 9 năm 1939, bất chợt Đức tuyên chiến với Ba Lan và xâm lấn nước này. Anh và Pháp trả đủa tức khắc bằng cách tuyên chiến với Đức và như thế, trận Thế chiến thứ hai đã thực sự bắt đầu. Cùng một nhịp điệu, khi Đức tấn công Ba Lan từ phía Tây thì Liên Xô cũng xâm nhập lãnh thổ Ba Lan từ hướng Đông. Chỉ trong vòng một tháng, đất nước Ba Lan đã bị trấn áp, chia làm hai mảnh lọt vào tay hai cường quốc. Nội các Abe bèn đưa một chính trị gia thân Mỹ là Nomura Kichisaburô146 vào chức Ngoại trưởng để cải thiện mối bang giao với Mỹ. Đặc biệt nội các này muốn gìn giữ bằng đủ mọi cách Hiệp định hàng hải và thông thương Nhật Mỹ mà chính phủ Mỹ đã ra thông cáo là sẽ hủy bỏ. Dĩ nhiên để thực hiện điều đó thì Nhật không được liên minh quân sự với Đức.Thế nhưng chính sách của Abe không được sự ủng hộ của Quốc hội. Ra đời mới có 3 tháng, nội các ông đã phải từ chức một lượt. Tiếp đến là Nội các Yonai Mitsumasa (Mễ Nội, Quang Chính, 1880-1948)147. Ông thành lập chính phủ vào tháng 1 năm 1940 (Shôwa 15). Nội các Yonai cũng có màu sắc thân Anh Mỹ như nội các Abe, chủ trương không can thiệp vào cuộc chiến đang xảy ra ở Âu châu và có thái độ tiêu cực trong việc thành lập quan hệ đồng minh với Đức. Mặt khác, lúc ấy ở Trung Quốc, trong thời kỳ Nội các Yonai, một chính phủ Dân Quốc mới đã ra đời ở Nam Kinh. Người lãnh đạo của nó là Uông Triệu Minh (Wang Zaoming, 1883-1944)148. Nhân vật này nguyên đứng ở vị trí thứ hai trong số những người có thực quyền trong Quốc Dân Đảng, chỉ sau Tưởng Giới Thạch. Ông là người có thái độ thân Nhật. Tháng 12 năm 1938 (Shôwa 13), ông hưởng ứng lời kêu gọi của giới chức Nhật, bỏ chính phủ kháng chiến đang đóng ở Trùng Khánh mà trốn về Nam Kinh. Người Nhật lập cho Uông một chính phủ thân Nhật có sức mạnh lớn với chủ ý mở cuộc hòa nghị để kết thúc chiến tranh Trung Nhật trong chiều hướng có lợi cho mình. Thế 145 Abe Nobuyuki (1875-53) là một quân nhân gốc ở Kanazawa. Từng làm thứ trưởng cho Tổng trưởng lục quân Ugaki (trong nội các Hamaguchi Osachi, 1930-31). Năm 1939 giữ chức thủ tướng kiêm ngoại trưởng. Cũng từng là Tổng đốc Triều Tiên và Chủ tịch Yokusanseiji kai (Dực tán chính trị hội), một tổ chức chủ trương chính trị độc đảng do tướng Tôjô Hideki lập nên năm 1942 và giải tán vào tháng 3 năm 1945. 146 Nomura Kichisaburô (Dã Thôn, Cát Tam Lang, 1877-1964), đại tướng hải quân, người vùng Wakayama.Tổng trưởng ngoại giao trong chính phủ Abe Nobuyuki (1939). Từng là Đại sứ ở Mỹ (1940) và đại diện Nhật thương thuyết nhiều lần với Ngoại trưởng Mỹ Cordell Hull (1871-1955) cho đến ngày chiến tranh Thái Bình Dương bùng nổ ( 1941). 147 Yonai Mitsumasa là một đại tướng hải quân, người vùng Iwate.Nhiều lần làm Tổng trưởng hải quân. Ra lãnh chức vụ thủ tướng năm 1940. Sau đó đã vận động lật đổ chính phủ Tôjô để kết thúc chiến tranh Thái Bình Dương (1941-1945). 148 Uông Triệu Minh được biết nhiều hơn dưới cái tên Uông Tinh Vệ tuy Tinh Vệ chỉ là tên tự. Ông quê ở Phiên Ngung thuộc Quảng Châu. Từng du học Nhật Bản, tốt nghiệp Đại học Hôsei. Đã hoạt động cách mạng bên cạnh Tôn Văn. Có thái độ đối lập với Tưởng Giới Thạch thời ở Vũ Hán (1927). Trong Chiến tranh Nhật Trung, chủ trương chống Cộng thân Nhật. Năm 1938, bỏ trốn khỏi Trùng Khánh về Nam Kinh lập chính phủ “ngụy Dân quốc” theo Nhật (1940). Sau chết bệnh ở Nagoya. 377 nhưng mưu toan ấy không thành tựu được vì người Trung Quốc các địa phương trên toàn quốc chẳng mấy ai chịu gửi đại biểu về tham dự chính quyền này. Chính quyền bù nhìn và yếu ớt của Uông vì thế không làm được chuyện gì để kết thúc chiến tranh. Trong khoảng thời gian ấy, trên lục địa châu Âu, Đức đã tổ chức những cuộc hành quân chớp nhoáng, đi từ chiến thắng này đến chiến thắng khác. Tháng 6 cùng năm (1938), Đức đã chiếm được thủ đô Paris của Pháp. Lục quân Nhật có vẻ cảm kích vì những chiến thắng vũ bão của Đức nên đã mạnh dạn chủ trương: “Dù có phải đánh nhau với Anh Mỹ thì cũng chẳng sao. Hãy lập đồng minh quân sự với Đức và tích cực tiến xuống phương Nam”. Quốc dân Nhật Bản lúc đó hầu như đều có khuynh hướng ủng hộ lập trường đó. Cũng trong vòng tháng ấy, cựu thủ tướng Konoe Fumimaro từ chức Chủ tịch Xu mật viện và ra tuyên ngôn: “Phải thành lập cho được một đảng chính trị mạnh như Đảng Nazi của Đức hay Đảng Cộng Sản của Liên Xô, xong hẵn hay. Dưới sự lãnh đạo của đảng đó, chúng ta sẽ xây dựng một thể chế chính trị mới”. Thế rồi, ông ta đi vận động quần chúng để đạt cái mục đích. Nhiều đoàn thể và chính đảng tỏ ra đồng điệu với lời kêu gọi của Konoe nên đã tích cực giải tán tổ chức riêng của mình để hòa đồng vào cái khung của tổ chức mới mà Konoe nghĩ ra. Quốc dân cũng tỏ ra ủng hộ cuộc vận động cho thể chế mới này và chờ đợi một chính quyền có năng lực đổi mới. Nhờ đó, Konoe đã được đưa về cái ghế Thủ tướng. Ngay cả quân đội cũng kỳ vọng nơi ông. Vì muốn để ông thành lập nội các mà họ đã đồng ý cho Tổng trưởng lục quân Hata Shinroku149 từ chức, rồi sử dụng khả năng của quân đội “bổ nhiệm các tổng trưởng phụ trách quốc phòng từ những võ quan cao cấp hiện dịch” mà cố tình không đưa ai ra thế vào chỗ ông ấy. Bị quân đội cản mũi, nội các Yonai lâm vào thế bí, chỉ có nước từ chức, mở đường cho Konoe trở lại. Và như thế, Nội các Konoe 2 đã được thành lập vào tháng 7 năm 1940 (Shôwa 15) trong sự đón chào của các ngành, các giới. Trước khi Nội các Konoe ra đời thì những nhân vật trên nguyên tắc sẽ điền vào những chức vụ thủ tướng cũng như tổng trưởng của các bộ hải, lục quân và ngoại giao đã họp trước để hoạch định những nét chính của chính sách mới mà họ muốn thi hành. Phương kế đề ra lúc đó là: “Thay đổi đối với nguyên tắc bất can thiệp vào cuộc đại chiến đang diễn ra tại châu Âu. Củng cố sự liên kết với Đức, Ý và Liên Xô. Tích cực tiến về phương Nam”. Rõ ràng là họ chủ trương đi ngược với đường lối của Nội các Yonai trước đây không lâu. Tháng 9 năm đó, họ thực hiện ngay chính sách đã đồng ý với nhau. Nhân vì nhận thấy việc chính quốc Pháp và Hà Lan đang bị quân Đức chiếm đóng tạo nên một cơ hội tốt cho mình, họ đẩy mạnh việc đi tìm tài nguyên vật tư ở các đảo Lan Ấn (East Indies, thuộc địa Đông Ấn của Hà Lan) và Vùng Phật Ấn (Indochina, hay Ấn 149 Hata Shinroku (“Điền”, Tuấn Lục, 1879-1962), nguyên soái trong quân đội Nhật, gốc phiên Aizu nhưng sinh ở Tôkyô. Từng giữ chức tư lệnh ở chiến trường Hoa Trung, sĩ quan thị tùng trong hoàng cung, và làm tổng trưởng lục quân trong các chính phủ Abe và Yonai. Nhân vì ủng hộ việc Konoe ra làm thủ tướng mà tự từ chức để gây rối ren cho Thủ tướng Yonai. 378 Độ Chi Na, thuộc địa và đất bảo hộ của Pháp). Một là đồn trú, hai là uy hiếp. Việc đồn trú này vừa có mục đích tìm kiếm vật tư nhưng cũng có ý nghĩa chiến lược là cắt đường tiếp viện của địch, trong trường hợp này là Tưởng Giới Thạch, như điều họ làm ở vùng Phật Ấn (Ấn Độ Chi Na, còn gọi là Đông Dương). Nói về con đường tiếp viện cho Tưởng Giới Thạch thì đó là mạng lưới giao thông mà Anh Mỹ và đồng minh đã lập ra để cung cấp vật tư cho chính phủ Dân Quốc của họ Tưởng ở Trùng Khánh, thủ đô kháng chiến. Gọi là “mạng lưới” vì nó không phải chỉ là một nhưng nhiều con đường: đường qua ngã Myanmar (Miến Điện), đường Hong kong, đường Vân Nam, đường Tây Bắc vv... Đường Bắc bộ Phật Ấn (hay Đông Dương, phía Bắc Việt Nam và Lào) là một tuyến đường rất quan trọng. Do đó, nếu quân Nhật chế ngự được con đường này thì có thể làm yếu đi lực lượng của quân Tưởng, những kẻ đang triệt để ngăn chặn bước tiến của họ. Cảnh tù binh Anh, Úc...xây cầu sông Kwai cho Nhật trên con đường vận chuyển Miến Thái Trong cùng tháng đó, liên minh quân sự giữa 3 nước Đức, Ý, Nhật đã hình thành. Người Nhật mệnh danh nó là Nichi.doku.i sangoku dômei (Nhật - Độc - Ý tam quốc đồng minh). Nội dung của nó như sau: “Nhật nhìn nhận địa vị lãnh đạo của Đức và Ý trên các phần đất ở Âu châu. Ngược lại Đức và Ý cũng nhìn nhận địa vị lãnh đạo của Nhật trên các phần đất ở Á châu. Giữa ba nước thì ngoại trừ những nước đang có chiến tranh với họ, nếu có thêm một “nước thứ ba” nào tấn công 1 tro