Giáo trình Marketing căn bản - Chương 2: Hệ thống thông tin và nghiên cứu Marketing

m hiện nay (năm 2006) đang trong thời kỳ tăng trưởng với tốc độ cao và tiềm năng lớn. Theo công ty nghiên cứu thị trường GfK, thị trường điện máy Việt Nam có hai phân khúc rõ rệt, đó là dòng tiêu dùng đáp ứng nhu cầu cần thiết của người có thu nhập dưới trung bình, và dòng tiêu dùng thay thế với nhu cầu cao hơn của người có thu nhập từ trung bình cao trở lên. Cả hai dòng này, cũng theo GfK, tạo nên sức tăng trưởng cao của thị trường điện máy. Số liệu của GfK cho biết, chỉ mới có 25-30% số hộ gia đình có tủ lạnh và 10-15% có máy giặt, con số quá thấp so với các nước trong khu vực và đặc biệt là với dân số hơn 80 triệu người Việt Nam. Với số liệu này, đánh giá của GfK cho rằng nhu cầu mua sắm những mặt hàng điện máy này rất lớn với phân khúc mua sắm thiết yếu. Trong khi đó, 75-80% số hộ gia đình Việt Nam đều có tivi lại tạo ra thị trường thay thế sản phẩm công nghệ cao hơn được cho là có tốc độ tăng trưởng cao hơn bên cạnh thị trường nhu cầu thiết yếu của 20-25% hộ gia đình còn lại chưa có máy thu hình. Chiến dịch giảm giá mà các hãng điện tử trực tiếp và gián tiếp đang  thực hiện khuyến khích cả hai dòng phân khúc, tạo cơ hội cho người tiêu dùng ao ước có một chiếc tủ lạnh hay máy giặt có thể thực hiện ước mơ. Còn những người có thu nhập cao trang bị thêm sản phẩm điện tử, điện lạnh công nghệ mới. Ví dụ 2: Gloria Jean là một tập đoàn toàn cầu đang chuẩn bị xâm nhập thị trường cà fê Việt Nam theo hình thức nhượng quyền thương mại (2007). Theo nghiên cứu của Gloria Jean, tại thị trường châu Âu, trong những khách hàng đến với họ có tới 80-90% là vì chất lượng cà fê, chỉ có 10-20% đến để tận hưởng phong cách thưởng thức. Tuy nhiên, ở châu Á nói chung và Việt Nam nói riêng, tỷ lệ 2 nhóm khách hàng này lại đảo ngược so với châu Âu: 80% đến với Gloria Jean đề thưởng thức phong cách uống cà fê riêng của Gloria Jean, và chỉ có 20% cho rằng vì chất lượng. Do vậy, Gloria Jean sẽ nhằm vào giới trẻ Việt Nam. Những khách hàng này sẽ đến với Gloria Jean để thưởng thức không gian nghệ thuật, hương vị, phong cách mới. Đây là sự khác biệt của cà fê Gloria Jean. Ví dụ 3: Kết quả nghiên cứu người tiêu dùng 2007, do Trung tâm Nghiên cứu người tiêu dùng và doanh nghiệp - báo Sài Gòn tiếp thị thực hiện với sự cộng tác của chuyên gia Vũ Thế Dũng (Đại học Bách khoa Thành phố Hồ Chí Minh) đã đưa ra kết luận sau đây: Giá không còn là yếu tố quan trọng nhất trong quyết định mua của hầu hết sản phẩm và dịch vụ, cũng như trong các nhóm người tiêu dùng ở các vùng, mặc dù vẫn giữ vị trí quan trọng. Chất lượng, tính năng, mẫu mã, thương hiệu ngày càng trở thành các yếu tố tạo sự khác biệt cơ bản cho các sản phẩm dịch vụ. Đây là xu hướng tiêu dùng mới ở Việt Nam, đặc biệt là đối với người tiêu dùng khu vực phía Nam. Quá trình nghiên cứu Marketing Quá trình nghiên cứu Marketing bao gồm 5 giai đoạn như được mô tả trên hình 2.4. Trình tự các bước nghiên cứu cũng theo thứ tự được mô tả trên hình 2.4. Chúng ta sẽ tìm hiểu nội dung các bước trong quá trình nghiên cứu Marketing đó. 1) Phát hiện vấn đề và hình thành mục tiêu cần nghiên cứu Đây là bước đầu tiên và quan trọng của quá trình nghiên cứu Marketing. Phát hiện đúng vấn đề tức là đã giải quyết được một nửa. Phát hiện đúng vấn đề cần nghiên cứu sẽ định hướng quá trình nghiên cứu chọn và phân tích các thông tin Marketing phù hợp cho mục đích nghiên cứu. Phát hiện được vấn đề khi nó còn chưa lộ diện sẽ giúp giải quyết kịp thời trước khi nó gây ra hậu quả nghiêm trọng. Nếu vấn đề không được xác định rõ ràng, thì sẽ tốn công nghiên cứu. Cần lưu ý là nghiên cứu phát hiện vấn đề cần phải được tiến hành thường xuyên liên tục. Khi người nghiên cứu chưa chắc chắn về vấn đề chính xác cần nghiên cứu, thì cần phải xác định vấn đề cần nghiên cứu. Các nghiên cứu nhằm xác định vấn đề được gọi là các nghiên cứu thăm dò (Exploratory research). Nhiều khi các vấn đề đang ẩn náu mà công ty có thể chưa biết, nếu không được phát hiện sẽ dẫn đến các hậu qủa lớn. Chẳng hạn trong năm 2001 doanh thu của Tập đoàn Bưu chính viễn thông tăng, đạt 120% kế hoạch. Tuy nhiên, nghiên cứu chi tiết cho thấy mặc dù doanh thu tăng, nhưng thị phần giảm, tức là Tập đoàn bị mất thị phần về tay các đối thủ cạnh tranh mới. Mục tiêu nghiên cứu là những kết quả mà nghiên cứu phải đạt được sau khi hoàn tất việc nghiên cứu (mục tiêu chung), hay cụ thể hơn những vấn đề nào cần phải làm trong tiến trình thực hiện dự án (mục tiêu cụ thể). Như vậy, mục tiêu nghiên cứu là phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề. Nếu vấn đề đã tồn tại rõ ràng, thì mục tiêu nghiên cứu là giải quyết vấn đề. Trước khi đưa một sản phẩm ra thị trường, doanh nghiệp phải tiến hành nghiên cứu thị trường. Vấn đề chung cần phải trả lời là doanh nghiệp có nên đưa sản phẩm này ra thị trường không? Đây chính là mục tiêu nghiên cứu. Có thể chia nhỏ mục tiêu chung này thành các mục tiêu nhỏ – các vấn đề sau: Phát hiện vấn đề và hình thành Mục tiêu nghiên cứu Xây dựng kế hoạch nghiên cứu Thu thập thông tin cần thiết Phân tích thông tin thu thập được Trình bầy kết quả thu thập được Hình 2.4. Quá trình nghiên cứu Marketing Nhu cầu thị trường đối với sản phẩm này là bao nhiêu? Khách hàng mong muốn các đặc trưng bổ sung thêm gì cho sản phẩm này? Sử dụng các kênh phân phối nào cho sản phẩm này? Công nghệ sẽ thay đổi như thế nào trong 5 năm tới? Tình hình cạnh tranh đối với sản phẩm này sẽ ra sao trong 5 năm tới? Như vậy từ mục tiêu nghiên cứu chung ta chia thành các mục tiêu nhỏ, cụ thể hơn. Người ta phân biệt 3 loại nghiên cứu sau, mỗi nghiên cứu có mục tiêu của mình: Nghiên cứu khám phá (exploratory research): có mục tiêu thu thập dữ liệu ban đầu để làm sáng tỏ bản chất thực của vấn đề và gợi ý các giả thiết hay các ý tưởng mới. Cần có các nghiên cứu tiếp theo để khẳng định giả thiết, ý tưởng. Nghiên cứu mô tả (descriptive research): có mục tiêu xác định độ lớn của các chỉ tiêu nào đó. Ví dụ như bao nhiêu người sẽ sử dụng dịch vụ DataPost với mức giá...Tăng chi phí khuyến mại EMS lên 20% thì doanh thu tăng lên bao nhiêu? Nghiên cứu nhân quả (causal research): có mục tiêu kiểm tra mối quan hệ nhân quả của các hiện tượng nào đó. Thường thì có mối liên hệ ràng buộc giữa các hiện tượng nào đó mà sự thay đổi của một hiện tượng này dẫn đến sự thay đổi cuả hiện tượng kia. Ví dụ mối quan hệ giữa thu nhập quốc dân trên đầu người và mật độ điện thoại trên 100 dân. Xây dựng kế hoạch nghiên cứu Đây là giai đoạn thứ 2 của quá trình nghiên cứu Marketing. Trước khi quyết định nghiên cứu cũng cần phải biết rõ chi phí cần thiết cho nghiên cứu. Kế hoạch nghiên cứu Marketing bao gồm những nội dung sau đây (Xem hình 2.5.): 1 Nguồn dữ liệu cần thiết Dữ liệu sơ cấp; dữ liệu thứ cấp 2 Phương pháp nghiên cứu Quan sát, điều tra, thí nghiệm, nhóm tập trung 3 Các phương tiện nghiên cứu Bảng câu hỏi; Các dụng cụ hỗ trợ 4 Kế hoạch chọn mẫu Đơn vị mẫu, Cỡ mẫu, thủ tục chọn mẫu 5 Phương pháp tiếp cận Điện thoại, thư, tiếp xúc trực tiếp với người được hỏi. Hình 2.5. Kế hoạch nghiên cứu Marketing Nội dung “Phương pháp nghiên cứu” được trình bày trong mục 2.2.3. Nội dung “Nguồn dữ liệu cần thiết” được trình bày chi tiết trong mục 2.2.5. Nội dung “Phương pháp thu thập dữ liệu” được trình bày chi tiết trong mục 2.2.5. Nội dung “Phương pháp tiếp cận” được trình bày chi tiết trong mục 2.2.5. Nội dung “Kế hoạch chọn mẫu” được trình bày chi tiết trong mục 2.2.6. Nội dung “Các phương tiện nghiên cứu” được trình bày chi tiết trong mục 2.2.7. Thu thập dữ liệu Thu thập dữ liệu là giai đoạn tốn thời gian và kinh phí nhất, đồng thời cũng dễ mắc sai lầm nhất. Những khó khăn thường gặp trong quá trình thu thập dữ liệu là: Khả năng tiếp cận trực tiếp với những người cần thiết để thu thập dữ liệu Khả năng thuyết phục khách hàng tham gia cung cấp dữ liệu Độ tin chân thực của các dữ liệu mà khách hàng cung cấp Độ chân thực không thiên vị cuả những người tham gia thực hiện phỏng vấn Để thu thập dữ liệu chúng ta có thể dùng các phương pháp khác nhau được mô tả trong mục 2.2.5. 4) Phân tích dữ liệu thu thập được Đây là giai đoạn xử lý các thông tin đã thu được để có được các kết quả nào đó. Để xử lý thông tin, người ta dùng các phần mềm thống kê, các mô hình dự báo khác nhau, đồng thời máy tính là công cụ quan trọng để phân tích dữ liệu một cách nhanh chóng và chính xác. 5) Trình bày kết quả thu được Sau khi phân tích thông tin, cần tiến hành viết báo cáo và trình bày các vấn đề đã được nghiên cứu. Các kết luận trong nghiên cứu sẽ được xem xét và sử dụng trong quá trình ra quyết định. Các kết quả thu được cần phải trình bày rõ ràng, mạch lạc và theo các yêu cầu đặt ra để báo cáo cho các nhà quản trị. Khuyến cáo đối với việc trình bày một vấn đề nghiên các biểu bảng, sơ đồ và đồ họa để tăng cường sự rõ ràng, rành mạch và gây ấn tượng cho người đọc. 2.2.4. Các nguồn dữ liệu và phương pháp thu thập dữ liệu 1) Các nguồn dữ liệu Như trên hình 2.6, ta có thể chia dữ liệu cần thiết cho nghiên cứu Marketing thành hai nguồn là dữ liệu sơ cấp và dữ liệu thứ cấp như sau: a) Nguồn dữ liệu thứ cấp Dữ liệu thứ cấp (cấp 2) là những dữ liệu đã thu thập trước đây vì mục tiêu khác, nhưng hiện nay ta vẫn có thể sử dụng được. Đây là nguồn dữ liệu rất phong phú cho nghiên cứu Marketing. Nguồn dữ liệu thứ cấp bao gồm: Nguồn dữ liệu bên trong doanh nghiệp: Các báo cáo tài chính, báo cáo kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh định kỳ (hàng tháng, hàng quý, hàng năm) như doanh thu, sản lượng, thị phần, lợi nhuận, hàng tồn kho; thống kê đơn thư khiếu nại của khách hàng; các báo cáo nghiên cứu Marketing trước đó. Bên trong doanh nghiệp Nguồn dữ liệu Marketing Nguồn dữ liệu thứ cấp Nguồn dữ liệu sơ cấp Bên ngoài doanh nghiệp Doanh nghiệp thuê thu thập Doanh nghiệp tự nghiên cứu Hình 2.6. Các nguồn dữ liệu Marketing Nguồn dữ liệu bên ngoài doanh nghiệp: Khi các nguồn dữ liệu bên trong doanh nghiệp không đủ để thực hiện nghiên cứu, người ta phải tìm đến các nguồn dữ liệu bên ngoài. Nguồn này rất đa dạng, đó là: Các ấn phẩm, các nghiên cứu của Nhà nước (niên giám thống kê; Niên giám điện thoại...); Các nguồn thông tin đại chúng như báo, tạp chí, Internet…(báo Sài gòn tiếp thị, Tin nhanh hàng ngày thị trường, Báo mua và bán…). Trong khu vực ASEAN, các doanh nghiệp có thể tham khảo thông tin Marketingthứ cấp trên các tạp chí chuyên ngành như Asian Journal of Marketing, Asian Advertising and Marketing, Asian Business… Các tổ chức quốc tế (Ngân hàng thế giới - World Bank, Tổ chức thương mại thế giới - WTO, Liên minh viễn thông thế giới - ITU, Liên minh bưu chính thế giới – UPU); Các nguồn thông tin thương mại do các công ty chuyên về thông tin Marketing cung cấp và bán cho khách hàng. Các nguồn dữ liệu thứ cấp sẵn có trong doanh nghiệp và phản ánh nhiều mặt quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Các nguồn dữ liệu bên ngoài cũng rất phong phú. Nguồn dữ liệu thứ cấp thường rẻ tiền, dễ thu thập và chấp nhận được. Do vậy, nên tận dụng nguồn dữ liệu thứ cấp. Khi nào không đủ dữ liệu thứ cấp cần thiết cho nghiên cứu thì mới nên tìm kiếm dữ liệu sơ cấp. Thông thường, dữ liệu thứ cấp chiếm đến 80% nhu cầu dữ liệu cho một nghiên cứu Marketing. Tuy nhiên, cần lưu ý tính thời sự và độ chính xác của dữ liệu thứ cấp. b) Nguồn dữ liệu sơ cấp Dữ liệu sơ cấp (cấp 1) là những dữ liệu được thu thập lần đầu cho một mục tiêu nghiên cứu nào đó của Doanh nghiệp. Khi nghiên cứu các vấn đề mang tính đặc thù riêng của doanh nghiệp thì phải cần đến các thông tin sơ cấp. Ưu điểm của dữ liệu sơ cấp: Dữ liệu thu được đúng với mục tiêu nghiên cứu Dữ liệu cập nhật Công ty kiểm soát được quá trình thu thập thông tin Không có sự xung đột các nguồn dữ liệu Độ tin cậy cao của Dữ liệu có tính bí mật, riêng đối với công ty Nhược điểm của nguồn dữ liệu sơ cấp là: Mất thời gian, công sức, chi phí nhiều hơn để thu thập Một số dữ liệu công ty rất khó thu thập (điều tra dân số…) Nếu tự điều tra thì phải có đội ngũ nghiên cứu có chuyên môn Nếu thuê các công ty ngoài nghiên cứu thì dữ liệu có thể bị dò rỉ ra ngoài. 2) Các phương pháp thu thập dữ liệu Marketing Có các phương pháp khác nhau để thu thập thông tin. Người ta có thể chia sơ bộ thành hai loại. Đó là phương pháp bàn giấy và phương pháp hiện trường. Phương pháp thu thập dữ liệu bàn giấy Phương pháp thu thập dữ liệu bàn giấy (Desk Research) là phương pháp thu thập các dữ liệu sẵn có bên trong và bên ngoài công ty. Phương pháp bàn giấy dùng để thu thập dữ liệu thứ cấp. Người thu thập thông tin có thể ngồi tại văn phòng để tìm kiếm thông tin. Tuy nhiên, hiện nay ở Việt Nam các nguồn dữ liệu thứ cấp còn nhiều hạn chế. Khi các phương tiện kỹ thuật ngày càng phát triển, phương pháp thu thập dữ liệu bàn giấy ngày càng thuận tiện. Hơn nữa, sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại, chúng ta có thể ngồi tại bàn để thu thập thông tin sơ cấp. Đó là điều tra ý kiến khách hàng qua các trang web, qua điện thoại, qua email; quan sát hành vi của khách hàng qua các camera lắp đặt tại các cửa hàng, những nơi công cộng… Phương pháp thu thập dữ liệu hiện trường Phương pháp thu thập dữ liệu hiện trường (Field Research) là phương pháp mà người thu thập dữ liệu phải đến “hiện trường”, nơi sự việc diễn ra để thu thập dữ liệu sơ cấp cần thiết về đối tượng nghiên cứu. Tuy nhiên, sử dụng các phương tiện viễn thông hiện đại như web, e-mail, điện thoại, máy ghi hình kết nối internet…, người nghiên cứu có thể tiếp xúc gián tiếp với đối tượng nghiên cứu để thu thập dữ liệu sơ cấp. Phương pháp thu thập dữ liệu hiện trường lại bao gồm bốn phương pháp khác nhau. Đó là các phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thí nghiệm, phương pháp mô phỏng. Việc chọn phương pháp nào là tuỳ thuộc vào sự sẵn có về thời gian, tiền bạc, nhân lực và phương tiện. Phương pháp quan sát (Observational Method) Phương pháp quan sát là phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp về khách hàng, về các đối thủ cạnh tranh bằng cách sử dụng người hoặc máy móc để ghi lại các hiện tượng, hành vi của khách hàng, của nhân viên công ty, và của đối thủ cạnh tranh. Mục đích của quan sát là ghi lại hành vi, lời nói của nhân viên, của khách hàng khi họ ở các nơi giao dịch với khách hàng. Sau khi quan sát thấy một hành vi nào đó của khách hàng, ta có thể phỏng vấn họ để biết thêm thông tin về hành vi đó. Có thể thực hiện các quan sát bằng mắt, bằng máy ghi âm, ghi hình…Ví dụ như quan sát hành vi của khách hàng khi họ bước vào bưu cục, cửa hàng, điểm phục vụ; khi họ xem một quảng cáo; nghe họ bình luận về chất lượng hàng hoá, dịch vụ, thái độ phục vụ của doanh nghiệp, của các đối thủ cạnh tranh. Tại các siêu thị, các máy quét laze giúp cho việc thống kê các loại hàng hoá được tiêu thụ trong ngày nhanh chóng. Người nghiên cứu có thể đóng vai một khách hàng bí mật để quan sát hành vi, phong cách cuả người bán hàng của công ty, hoặc của các đối thủ cạnh tranh. Phương pháp quan sát cho ta kết quả khách quan. Tuy nhiên, k hó khăn đối với phương pháp này là không thấy được mối liên hệ giữa hiện tượng và bản chất của nó. Muốn vậy người ta phải tiến hành quan sát nhiều lần để tìm ra quy luật. Khi quan sát cần giữ bí mật để đảm bảo tính khách quan. Nếu khách hàng biết chúng ta quan sát thì họ sẽ không ứng xử hành vi một cách khách quan. Phương pháp phỏng vấn (Interview Method) Phương pháp phỏng vấn là phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp bằng cách phỏng vấn các đối tượng được chọn. Đây là phương pháp duy nhất để biết được ý kiến, dự định của khách hàng. Tuy nhiên, phương pháp phỏng vấn cũng có các nhược điểm nhất định. Đó là chi phí cao, tốn kém thời gian và nhiều khi người được phỏng vấn không trả lời hoặc trả lời không trung thực (đặc biệt đối với người châu Á). Phỏng vấn có thể được tiến hành bằng cách phỏng vấn trực tiếp cá nhân, phỏng vấn tại nơi công cộng, phỏng vấn nhóm tập trung, phỏng vấn qua điện thoại và phỏng vấn qua thư. Mỗi phương pháp này cũng có các ưu nhược điểm riêng. - Phỏng vấn trực tiếp cá nhân (Personal Interviews) Trong phương pháp này, người phỏng vấn và người được phỏng vấn gặp gỡ trực tiếp. Nhiệm vụ của người phỏng vấn là tiếp xúc với đối tượng, đặt câu hỏi và ghi nhận sự trả lời vào bảng câu hỏi. Phương pháp này có tính linh hoạt cao hơn so với các loại phỏng vấn kia, vì người phỏng vấn có thể thay đổi cách hỏi hoặc giải thích thêm nếu người được hỏi chưa hiểu rõ câu hỏi. Phỏng vấn trực tiếp có khả năng thu được nhiều dữ liệu hơn ngoài bảng câu hỏi mà khách hàng trả lời, bởi vì người phỏng vấn có thể quan sát để thu được thêm dữ liệu về người được phỏng vấn qua ngôn ngữ không lời (nhà cửa, thái độ, hành vi, trang phục…). Kỹ năng phỏng vấn, kỹ năng giao tiếp, thuyết phục sẽ quyết định đến chất lượng và số lượng thông tin thu được. - Phỏng vấn tại nơi công cộng (Public Interviews) Phỏng vấn tại nhà người được phỏng vấn thường dẫn đến khó khăn gặp mặt họ, đồng thời chi phí cao. Do vậy, thông thường người ta tiến hành phỏng vấn gặp ngẫu nhiên tại các trung tâm tập trung đông người như các trung tâm thương mại, siêu thị, tại các quầy giao dịch, nhà ga, bến xe. Người phỏng vấn cũng sử dụng bảng câu hỏi để hỏi và ghi nhận sự trả lời của đối tượng phỏng vấn. Phỏng vấn tại nơi công cộng yêu cầu phải thực hiện nhanh gọn để tránh làm phiền khách hàng đang bận rộn. Do vậy, nội dung phỏng vấn phải ngắn gọn. Người phỏng vấn cũng phải có kỹ năng tiếp cận và thuyết phục nhanh khách hàng cộng tác. Phỏng vấn tại nơi công cộng có thể tiến hành nhanh, chi phí rẻ, dễ kiểm tra. Nhược điểm của phương pháp này là khó khăn trong việc tiếp cận, thuyết phục khách hàng trong khi họ đang đi lại hoặc làm việc khách. Tính ngẫu nhiên của mẫu cũng có thể không được đảm bảo. Phỏng vấn cá nhân tại nhà, tại nơi công cộng có tỷ lệ trả lời cao nhất so với các phương pháp khác (thường hơn 80%). Nhược điểm phương pháp phỏng vấn trực tiếp là chi phí cao, thời gian kéo dài, người phỏng vấn phải có kinh nghiệm dẫn dắt, gợi mở các vấn đề khác nhau trong quá trình thảo luận. Đặc điểm của phương pháp này được tóm tắt trên hình 2.7. - Phỏng vấn qua điện thoại (Telephone Interviews) Là phương pháp phỏng vấn sử dụng điện thoại để tiếp cận với khách hàng. Với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin và máy tính, khả năng của phương pháp này được mở rộng. Nhờ sự hỗ trợ này, việc quay số điện thoại có thể được thực hiện ngẫu nhiên, các câu trả lời có thể được lưu trữ với dung lượng lớn. Ưu điểm của phỏng vấn qua điện thoại là khả năng tiếp cận nhanh không phụ thuộc vào khoảng cách, chi phí thấp, thời gian ngắn, dễ quản lý. Nhược điểm của phương pháp này là không phù hợp với các phỏng vấn có nội dung dài, không quan sát được hành vi của khách hàng. Ngoài ra, các số điện thoại được in trong danh bạ có thể đã lạc hậu vào thời điểm phỏng vấn; một số hộ gia đình không có máy điện thoại hoặc có điện thoại nhưng không đăng ký vào danh bạ. Phỏng vấn bằng điện thoại được chia làm hai loại: phỏng vấn bằng phương tiện điện thoại truyền thống và điện thoại có sự trợ giúp của máy vi tính.      - Phỏng vấn bằng điện thoại truyền thống: (Traditional Telephone Interviews): là phỏng vấn sử dụng điện thoại để phỏng vấn một mẫu khách hàng bằng bảng câu hỏi. Người phỏng vấn sử dụng bảng câu hỏi và ghi chép lại kết quả.      - Phỏng vấn bằng điện thoại có sự trợ giúp của máy vi tính (Computer - Assisted Telephone Interview)     Phương pháp phỏng vấn này được sử dụng khá phổ biến hiện nay (nhất là trong công nghiệp) khi máy vi tính được nối mạng từ mạng trung tâm. Phương pháp này sử dụng bảng câu hỏi được tin học hóa. Hệ thống máy tính sẽ hướng dẫn người phỏng vấn hỏi và ghi nhận kết quả trả lời từ khách hàng. Trong trường hợp này người phỏng vấn sử dụng Headphone thay thế cho điện thoại, các câu trả lời được ghi trực tiếp vào "ngân hàng bộ nhớ máy tính". Hơn nữa máy tính cũng là công cụ kiểm tra sự phù hợp của các câu trả lời.     Ưu điểm của phương pháp này tiết kiệm được thời gian mã hóa và nhập dữ liệu, dữ liệu có chất lượng cao và việc cập nhật dữ liệu sẽ dễ dàng hơn. Hơn nữa, phỏng vấn bằng điện thoại có tỷ lệ thành công tương đối cao, khoảng 60-80% tại các nước phát triển. - Phỏng vấn nhóm tập trung (Focus group Interviews) Để thu thập dữ liệu Marketing qua phương pháp nhóm tập trung, người ta mời từ 6 đến 10 khách hàng đến để trao đổi về sản phẩm, dịch vụ, tổ chức. Người dẫn dắt buổi thảo luận phải là người có kỹ năng khéo léo dẫn dắt, gợi mở các chủ đề thảo luận để thu được các thông tin cần thiết từ những người tham gia. Các câu hỏi mở được sử dụng để khuyến khích khách hàng tự do thảo luận vấn đề được đặt ra. Người phỏng vấn có thể đặt các câu hỏi liên tiếp để hiểu sâu hơn thái độ của khách hàng về một vấn đề. Để khuyến khích, người ta trả cho những người được mời một số tiền không lớn, và buổi thảo luận được diễn ra trong một bầu không khí thân mật, cởi mở (có hoa quả, nước giải khát…). Phương pháp nhóm tập trung là một bước nghiên cứu có tính khám phá được thực hiện trước khi thiết kế các nghiên cứu điều tra trên quy mô lớn để có kết luận chính xác về nhận thức, thái độ, mức hài lòng… của khách hàng. Do số người được hỏi ít và không được chọn ngẫu nhiên, nên không thể khái quát hóa các kết quả nghiên cứu nhóm tập trung. 1. Cỡ nhóm (số người dự) 2. Đặc điểm nhóm tham dự 3. Môi trường phỏng vấn 4. Thời gian phỏng vấn 5. Thiết bị sử dụng 6. Kỹ năng cần thiết của người điều khiển - 8 đến 12 người - Đồng nhất về nhân khẩu, kinh tế, xã hội - Không khí thoải mái, không chính thức - Từ 1 đến 3 giờ - Máy ghi âm và ghi hình - Có những kỹ năng quan sát, giao tiếp và điều khiển nhóm. Hình 2.7. Đặc điểm của phỏng vấn nhóm tập trung - Phỏng vấn qua thư (Mailing Interviews) Phỏng vấn qua thư được thực hiện bằng cách gửi bảng câu hỏi (Questionnaire) cho khách hàng cần phỏng vấn qua bưu điện. Người nhận chỉ cần đánh dấu vào các câu hỏi trong bảng và cũng sẽ gửi lại qua bưu điện. Cũng có thể đưa bảng câu hỏi lên các trang web để thu thập ý kiến của khách hàng ghé thăm trang web, hoặc gửi thư điện tử tới khách hàng để xin ý kiến. Phương pháp phỏng vấn qua thư có các ưu điểm như sau: Thứ nhất, do không tiếp xúc mặt đối mặt với người phỏng vấn nên người trả lời (vô danh) không bị lúng túng, kết quả phỏng vấn không bị thiên lệch. Thứ hai, chi phí phỏng vấn thấp hơn nhiều so với phỏng vấn trực tiếp, do vậy phù hợp cho các phỏng vấn trên phạm vi toàn quốc. Nhược điểm của phương pháp này là thời gian kéo dài (từ 3 đến 4 tuần). Ngoài ra, người nghiên cứu không tiếp xúc trực tiếp với khách hàng nên cũng không nhận thêm được thông tin gì qua ngôn ngữ không lời, và cũng không giải thích thêm gì được về câu hỏi khi khách hàng không hiểu rõ. Do vậy, câu hỏi phải hết sức rõ ràng để khách hàng tránh hiểu nhầm. Ngoài ra, cũng cần phải có các biện pháp kích thích nhằm tăng số thư phản hồi của khách hàng. Phỏng vấn qua thư có thể chia thành 2 nhóm: Phỏng vấn qua thư thông thường và phỏng vấn nhóm đại diện. - Phỏng vấn bằng thư tín thông thường là phương pháp phỏng vấn truyền thống. Theo cách này, bảng câu hỏi được gửi đến các đối tượng được phỏng vấn đã được chọn trước. Bưu phẩm gửi đến đối tượng được phỏng vấn gồm có một phong bì chứa các loại giấy tờ như bảng câu hỏi, bì thư phản hồi đã ghi rõ địa chỉ và tem (hoặc phong bì thư trả trước – prepaid envelope) để người được phỏng vấn gửi trở lại sau khi trả lời các câu hỏi trong bảng câu hỏi, và một lá thư ghi chú những thông tin cần thiết của người phỏng vấn và có thể có quà khích lệ cho đối tượng được phỏng vấn trả lời bảng câu hỏi. Qua nghiên cứu thực tế cho thấy rằng tỷ lệ bảng câu hỏi được nhận lại từ đối tượng được phỏng vấn càng cao khi có quà khích lệ. Phỏng vấn bằng thư tín có tỷ lệ trả lời thấp nhất (40-60% người được hỏi).    Trước khi bắt đầu tiến hành thu thập dữ liệu, cần chuẩn bị sẵn danh sách địa chỉ đối tượng được phỏng vấn. Để thực hiện nhiệm vụ này, nhà nghiên cứu có thể có được danh sách đối tượng phỏng vấn từ danh bạ điện thoại, danh sách khách hàng thuộc các siêu thị, các tổ chức dân sự hoặc từ các công ty bưu chính. Cũng cần lưu ý danh sách đối tượng phỏng vấn phải thuộc tổng thể nghiên cứu và nhà nghiên cứu phải quyết định các yếu tố khác nhau trong phong bì gửi đến người được phỏng vấn. Phỏng vấn bằng thư tín được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau bao gồm cả việc đo lường hiệu quả của quảng cáo và bảo hành sản phẩm. - Phỏng vấn thư tín nhóm đại diện là loại phỏng vấn dành cho một nhóm đại diện cho các hộ gia đình đồng ý tham gia định kỳ để trả lời bảng câu hỏi, kiểm tra sản phẩm bằng thư tín hay điều tra bằng điện thoại. Các hộ gia đình này được khích lệ bằng các hình thức khác nhau tùy theo điều kiện từng nơi và mục đích nghiên cứu. Phương pháp này có thể được sử dụng để thu thập thông tin của cùng một đối tượng phỏng vấn qua thời gian. Tuy nhiên, cũng cần chú ý rằng không phải tất cả các phương pháp điều tra đều phù hợp với tình hình hiện tại, vì vậy nhà nghiên cứu nên tiến hành việc đánh giá để quyết định phương pháp nào thì phù hợp trong một điều kiện cụ thể. Mỗi phương pháp thu thập thông tin có các ưu điểm và nhược điểm riêng. Do vậy, người ta thường kết hợp các phương ph