Giáo trình môn học Kinh tế học vi mô

(các chi phí kế toán là những chi phí minh nhiên). Trái lại, chi phí ẩn là chi phí không bằng tiền. Chúng ta hãy xem một ví dụ minh họa khác nhau giữa hai chi phí này. Giả sử, bạn vay tiền ngân hàng cho dự án kinh doanh, trong trường hợp này chi phí tiền lãi vay là chi phí minh nhiên. Mặt khác, nếu như bạn sử dụng khoản tiền tiết kiệm đầu tư cho dự án kinh doanh thì bạn sẽ không phải trả tiền lãi. Trong trường hợp này, chi phí cơ hội là chi phí ẩn từ tiền lãi mà lẽ ra bạn có thể nhận được bằng cách gởi số tiền đầu tư đó vào ngân hàng. Như vậy, chúng ta đã thấy sự khác nhau giữa chi phí kinh tế và chi phí kế toán. Trong hầu hết các trường hợp, chi phí kế toán là chi phí minh nhiên (chỉ có trường hợp ngoại lệ, đó là chi phí khấu hao vẫn được xem là chi phí kế toán mặc dù khấu hao là chi phí không bằng tiền). Như vậy, hệ thống kế toán được tổ chức để ghi nhận các nghiệp vụ phát sinh về các khoản thu, chi của doanh nghiệp. Các ghi nhận này rất hữu ích đối với cơ quan thuế, người chủ doanh nghiệp. Vì thế, mỗi khoản thu và chi đều phải được ghi nhận thông qua các nghiệp vụ phát sinh. Trong khi đó, chi phí ẩn thì không thể quan sát trực tiếp (và vì vậy cũng không có biên nhận để làm cơ sở để kiểm tra sổ sách kế toán). Do chi phí kinh tế bao gồm cả chi phí minh nhiên và chi phí ẩn, trong khi chi phí kế toán bao gồm (hầu hết) chi phí minh nhiên. Vì vậy, chi phí kinh tế luôn lớn hơn chi phí kế toán. Sự khác biệt giữa hai chi phí này thực chất chính là chi phí cơ hội của việc sử dụng nguồn lực sẵn có của doanh nghiệp. Lợi nhuận kế toán được xác định bằng: Lợi nhuận kế toán = Tổng doanh thu - Chi phí kế toán. Trong khi đó, Chi phí kinh tế = Chi phí kế toán + Chi phí cơ hội So sánh các định nghĩa về lợi nhuận kinh tế và kế toán, chúng ta thấy lợi nhuận kinh tế bao giờ cũng nhỏ hơn lợi nhuận kế toán. Chúng ta hãy xem xét một ví dụ sau: Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 112 Giả sử, bạn sở hữu một căn nhà có thể cho thuê và nhận được 50 triệu đồng mỗi năm. Nếu bạn không cho thuê mà mở một cửa hàng bán tạp hóa và chỉ nhận được 40 triệu đồng lợi nhuận kế toán, thì thực tế bạn chịu thua lỗ 10 triệu đồng. Lỗ 10 triệu đồng khi so sánh với việc cho thuê căn nhà của bạn. Nếu như bạn nhận lợi nhuận kinh tế bằng không điều này có nghĩa rằng tỷ suất lợi nhuận từ công việc kinh doanh của bạn bằng với tỷ suất lợi nhuận tốt nhất mà bạn có thể lựa chọn ngoài công việc kinh doanh hiện tại. Trong kinh tế học, khi nói đến lợi nhuận của doanh nghiệp thì chúng ta đang đề cập đến lợi nhuận kinh tế. Trong trường hợp một ngành có lợi nhuận kinh tế dương. Điều này có nghĩa là ngành này hấp dẫn hơn những ngành khác, lợi nhuận này sẽ hấp dẫn nhiều doanh nghiệp mới gia nhập vào ngành (trừ khi có những rào cản thâm nhập ngành). Trong trường hợp lợi nhuận kinh tế âm trong dài hạn, chúng ta thấy một số các doanh nghiệp rút lui khỏi ngành. CHI PHÍ SẢN XUẤT NGẮN HẠN Tổng chi phí Trong ngắn hạn, tổng chi phí (TC) bao gồm hai loại chi phí: chi phí cố định và chi phí biến đổi. Chi phí cố định (TFC) là những chi phí không biến đổi theo mức sản lượng. Chi phí cố định là như nhau đối với mọi mức sản lượng (thậm chí khi sản lượng bằng không). Các chi phí cố định chẳng hạn như: tiền thuê văn phòng, chi phí đăng ký, khoản trả lãi vay, chi phí khấu hao liên quan đến các tiện ích sử dụng (nhà xưởng, thiết bị, phương tiện vận tải, ...). Chi phí biến đổi (TVC) là những chi phí biến đổi theo mức sản lượng. Chẳng hạn, chi phí lao động, chi phí nguyên vật liệu, chi phí điện nước là những chi phí biến đổi. Chi phí biến đổi bằng không khi sản lượng bằng không và tăng lên theo sản lượng sản xuất. Bảng dưới đây minh họa giả định về chi phí cố định và chi phí biến đổi theo các mức sản lượng sản xuất. Từ bảng này cũng chỉ ra rằng chi phí cố định là như nhau tại mọi mức sản lượng và chi phí biến đổi tăng lên theo các mức sản lượng sản xuất. Q TFC TVC 0 10 0 10 10 30 20 10 50 30 10 80 40 10 120 50 10 190 60 10 290 C hi p hí k in h tế Chi phí kế toán Chi phí kế toán Lợi nhuận kế toán Chi phí cơ hội Lợi nhuận kinh tế Tổng doanh thu Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 113 Từ số liệu ở bảng trên, chúng ta xác định tổng chi phí tại mỗi mức sản lượng như sau: TC = TFC + TVC Q TFC TVC TC 0 10 0 10 10 10 30 40 20 10 50 60 30 10 80 90 40 10 120 130 50 10 190 200 60 10 290 300 Biểu đồ dưới đây minh họa đồ thị của đường chi phí cố định. Chi phí cố định có giá trị bằng nhau tại các mức sản lượng và đồ thị của đường chi phí cố định là đường nằm ngang. Đường chi phí biến đổi tăng lên khi mức sản lượng tăng lên. Ta thấy ban đầu chi phí biến đổi tăng với tốc độ giảm dần (do năng suất biên ban đầu tăng lên làm cho chi phí của mỗi đơn vị sản lượng tăng thêm giảm). Tuy nhiên, khi mức sản lượng tăng thêm sau đó sẽ làm cho chi phí biến đổi tăng với tốc độ tăng dần (do ảnh hưởng của qui luật năng suất biên giảm dần). Biểu đồ dưới đây minh họa đường chi phí biến đổi trong trường hợp trên. Sản lượng Chi phí Sản lượng Chi phí Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 114 Do tổng chi phí bằng tổng chi phí cố định và chi phí biến đổi. Khi đó, đường tổng chi phí bằng tổng theo trục tung của TFC và TVC. Biểu đồ dưới đây minh họa cho mối quan hệ này. Chi phí trung bình Chi phí cố định trung bình (AFC) được xác định bằng: Q TFC FCA = Chi phí cố định trung bình được thêm vào bảng dưới đây. Lưu ý rằng chi phí cố định trung bình giảm khi mức sản lượng tăng lên. Q TFC TVC TC AFC 0 10 0 10 - 10 10 30 40 1.0 20 10 50 60 0.5 30 10 80 90 0.33 40 10 120 130 0.25 50 10 190 200 0.2 60 10 290 300 0.167 Chi phí biến đổi trung bình (AVC) được xác định bằng: Q TVC VCA = Q TFC TVC TC AFC AVC 0 10 0 10 - - 10 10 30 40 1.0 3.0 20 10 50 60 0.5 2.5 30 10 80 90 0.33 2.67 40 10 120 130 0.25 3.0 50 10 190 200 0.2 3.8 60 10 290 300 0.167 4.83 Sản lượng Chi phí Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 115 Cột sau cùng trong bảng trên biểu thị chi phí biến đổi trung bình. Chi phí biến đổi lúc đầu giảm nhưng sau đó tăng lên theo mức tăng của sản lượng. Sở dĩ AVC tăng lên là do ảnh hưởng của qui luật năng suất biên giảm dần. Nếu mỗi lao động sử dụng tăng thêm đem lại mức sản lượng tăng thêm nhỏ hơn, thì chi phí trung bình trên sản lượng tăng thêm phải tăng lên. Chi phí trung bình (ATC) được xác định bằng: Q TC TCA = Q TFC TVC TC AFC AVC ATC 0 10 0 10 - - - 10 10 30 40 1.0 3.0 4.0 20 10 50 60 0.5 2.5 3.0 30 10 80 90 0.33 2.67 3.0 40 10 120 130 0.25 3.0 3.25 50 10 190 200 0.2 3.8 4.0 60 10 290 300 0.167 4.83 5.0 Bảng trên minh họa kết quả của ATC từ công thức này. Lưu ý rằng ATC cũng có thể được xác định bằng: ATC = AVC + AFC (do TC=TFC+TVC, TC/Q = TFC/Q + TVC/Q). Chi phí biên Ngoài việc xác định chi phí trung bình, thì chi phí biên của đơn vị sản lượng tăng thêm cũng rất hữu ích. Chi phí này được gọi là chi phí biên (MC). Chi phí biên được đo lường bởi: Q TC CM Δ Δ= Chi phí biên được xác định trong bảng dưới đây. Lưu ý cách thức xác định chi phí biên từ công thức ở trên, đó là tỷ số của thay đổi tổng chi phí theo thay đổi mức sản lượng. Chẳng hạn, chúng ta xét trong khoảng sản lượng từ 10 đến 20. Trong trường hợp này tổng chi phí tăng 20 (từ 40 lên 60) khi sản lượng sản xuất tăng thêm 10 đơn vị. Vì vậy, chi phí biên trong khoảng này là 20/10 = 2. Q TFC TVC TC AFC AVC ATC MC 0 10 0 10 - - - - 10 10 30 40 1.0 3.0 4.0 3 20 10 50 60 0.5 2.5 3.0 2 30 10 80 90 0.33 2.67 3.0 3 40 10 120 130 0.25 3.0 3.25 4 50 10 190 200 0.2 3.8 4.0 7 60 10 290 300 0.167 4.83 5.0 10 Biểu đồ dưới đây minh họa hình dạng của đường AFC điển hình. Lưu ý rằng AFC giảm khi sản lượng tăng lên. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 116 Biểu đồ dưới đây bao gồm đồ thị của đường ATC, AVC và MC của một doanh nghiệp điển hình. Lưu ý rằng khoảng cách giữa đường ATC và AVC chính là AFC (do AFC+AVC=ATC). Chúng ta nhận thấy rằng đường MC luôn luôn cắt đường AVC và đường ATC tại các điểm cực tiểu của những đường này. Để thấy rõ hơn về điều này, chúng ta thấy khi chi phí biên nhỏ hơn chi phí trung bình thì chi phí trung bình giảm xuống. Tương tự như vậy, khi chi phí biên vượt quá chi phí trung bình thì chi phí trung bình sẽ tăng lên. Vì vậy, đường MC sẽ cắt đường chi phí trung bình (ATC) tại điểm cực tiểu của ATC. Mối quan hệ giữa đường chi phí và sản phẩm Đường cong chi phí được xác định bởi công nghệ và đường sản phẩm. Biểu đồ dưới đây minh họa mối liên kết giữa đường sản phẩm và đường chi phí. Phần bên trên cho thấy đường sản phẩm biên và sản phẩm trung bình và phần bên dưới cho thấy đường chi phí biên và chi phí biến đổi trung bình. Lưu ý rằng trong khoảng sử dụng lao động làm cho AP và MP tăng lên thì MC và AVC giảm. Tại điểm cực đại của MP thì MC đạt cực tiểu. Sau đó, MP giảm xuống và AP tiếp tục tăng và MP và AP cắt nhau tại điểm cực đại của AP. Khi đó, đầu vào (lao động) sử dụng tại điểm cực đại sản phẩm trung bình (AP max) sẽ tương ứng với điểm cắt nhau của MC và AVC. Khi sản lượng vượt quá điểm này thì sản phẩm trung bình (AP) giảm xuống và chi phí biến đổi trung bình (AVC) tăng lên. Sản lượng Chi phí Sản lượng Chi phí Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 117 CHI PHÍ SẢN XUẤT DÀI HẠN Trong dài hạn, tất cả chi phí đều biến đổi. Mỗi khi doanh nghiệp thay đổi vốn đầu tư sẽ làm cho đường chi phí trung bình ngắn hạn (SRATC) dịch chuyển từ đường này sang đường khác. Biểu đồ dưới đây minh họa cho mối quan hệ này. Điểm cực tiểu của các đường chi phí trung bình ngắn hạn biểu thị mức vốn đầu tư của doanh nghiệp, tương ứng với mức sản lượng. Vì vậy trong biểu đồ này, SRATC4 biểu thị mức vốn đầu tư cao hơn SRATC1. Đường chi phí trung bình dài hạn (LRATC) là đường biểu thị các mức thấp nhất của đường chi phí trung bình trong ngắn hạn. Dĩ nhiên, trong mỗi thời kỳ ngắn hạn thì doanh Sản lượng Chi phí L AP, MP AP MP Q AVC, MC MC AVC Mối quan hệ giữa đường sản phẩm và chi phí Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 118 nghiệp bao giờ cũng lựa chọn qui mô sản xuất mà ở đó chi phí trung bình là thấp nhất. Cụ thể, doanh nghiệp sẽ lựa chọn sản xuất Qo đơn vị khi mức vốn đầu tư tương ứng với đường chi phí trung bình SRATC2 (lưu ý rằng chi phí sản xuất ở mức sản lượng này có thể cao hơn hay thấp hơn tùy thuộc vào qui mô của doanh nghiệp). Đối với các ngành khác nhau, đường chi phí trung bình dài hạn sẽ khác nhau theo qui mô sản xuất và chi phí trung bình. Tuy nhiên, hầu hết đường chi phí dài hạn có hình dạng chữ U như biểu đồ trên. Từ biểu đồ này, chúng ta có thể chia đường chi phí dài hạn gồm có 3 vùng như biểu đồ dưới đây. Vùng kinh tế theo qui mô sẽ làm giảm LRATC khi sản lượng tăng lên (do có sự chuyên môn hóa, phân công lao động, đường cong kinh nghiệm và các yếu tố tương tự khác). Vùng phi kinh tế theo qui mô sẽ làm tăng LRATC khi sản lượng tăng lên (do tăng chi phí của việc thay đổi cấu trúc khi qui mô tăng lên). Nằm giữa hai vùng trên là vùng lợi nhuận không đổi theo qui mô, LRATC sẽ không đổi khi sản lượng tăng lên. Tuy nhiên, làm thế nào để nhận diện mối quan hệ giữa LRATC và sản lượng sản xuất. Các nhà kinh tế thường quan sát thông qua mối quan hệ giữa giá trị đầu vào và đầu ra. Hiệu quả kinh tế theo qui mô diễn ra khi tốc độ tăng đầu vào nhỏ hơn tốc độ tăng đầu ra khi gia tăng mức sản lượng. Trong khi đó, nếu tốc độ tăng đầu vào lớn hơn tốc độ tăng đầu ra thì khi đó doanh nghiệp đang hoạt động trong vùng phi kinh tế theo qui mô. Vùng lợi nhuận không đổi theo qui mô có tỷ suất lợi nhuận không đổi theo qui mô sản xuất. Biểu đồ trên cũng minh họa khái niệm qui mô hiệu quả tối thiểu (MES). Qui mô hiệu quả tối thiểu đạt được ở mức sản lượng thấp nhất mà ở đó LRATC là cực tiểu. Chỉ số MES rất quan trọng trong việc xác định cấu trúc thị trường của hàng hóa và dịch vụ cụ thể. Sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp đòi hỏi mỗi doanh nghiệp phải sản xuất tại mức sản lượng mà ở đó LRATC là cực tiểu. Nếu như chỉ số MES là rất lớn so với tổng thể thị trường, điều này có thể kết luận chỉ tồn tại một vài doanh nghiệp có khả năng sinh lợi tồn tại trên thị trường mà thôi. Giả định, thị trường sản xuất xe hơi có tổng cầu khoảng 20 nghìn chiếc mỗi năm. Nếu chỉ số MES của ngành này là 10 nghìn chiếc, thì chúng ta có thể dự báo rằng kết quả của quá trình cạnh tranh ngành sẽ dẫn đến tồn tại nhiều nhất là 2 doanh nghiệp hoạt động trên thị trường trong tương lai. QUYẾT ĐỊNH SẢN XUẤT Kinh tế học được xem là khoa học xã hội, đồng thời là công cụ khoa học ra quyết định. Khi đó, kinh tế học đem lại sự hiểu biết và xác định các lựa chọn tối ưu. Một quyết định hợp lý yêu cầu 3 bước cơ bản: Sản lượng Chi phí Kinh tế theo qui mô Lợi nhuận không đổi theo qui mô Phi kinh tế theo qui mô Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 119 ª Xác định mục tiêu và ràng buộc, ª Xây dựng các phương án khả thi và ª Thiết lập các tiêu chuẩn đánh giá lựa chọn. MỤC TIÊU VÀ RÀNG BUỘC Mục tiêu mà một cá nhân, doanh nghiệp đeo đuổi rất đa dạng. Chẳng hạn như: lợi nhuận, lợi ích, doanh số, thị phần, thu nhập, tăng trưởng, ... Nếu xét trong một công ty, các cá nhân ở những vị trí khác nhau sẽ đeo đuổi các mục tiêu khác nhau khi ra quyết định. Giám đốc điều hành muốn tối đa hóa lợi nhuận, giám đốc sản xuất muốn tối thiểu hóa chi phí, giám đốc tiếp thị muốn tối đa hóa doanh thu hay thị phần, ... Tuy nhiên, bất kỳ mục tiêu nào cũng bị giới hạn với một số ràng buộc nhất định, có thể là công nghệ, số lượng và chất lượng của nguồn lực, giá trị, doanh số, thị phần, lợi nhuận, hay các qui định pháp luật. Các mục tiêu và ràng buộc được thiết lập theo nhiều cách khác nhau. Chẳng hạn, một công ty cố gắng tối đa hóa thị phần (mục tiêu) nhưng phải thỏa mãn tỷ suất thu nhập trên đầu tư tối thiểu là 12% (ràng buộc). Một cách khác, công ty tối đa hóa thu nhập trên đầu tư nhưng phải duy trì được 20% thị phần. Một cá nhân muốn tối đa hóa thu nhập nhưng phải thỏa mãn ít nhất có 30 ngày nghỉ trong năm, hay tối đa hóa số ngày nghỉ trong năm với điều kiện thu nhập ít nhất là 20 triệu đồng mỗi năm. CÁC TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ LỰA CHỌN Một khi, các cá nhân (hoặc doanh nghiệp) đã xác định được mục tiêu và các ràng buộc sẽ hình thành vô số các phương án có thể lựa chọn. Họ phải đánh giá các lựa chọn để đáp ứng với mục tiêu. Tiêu chí mà họ sử dụng là rất quan trọng đối với sự lựa chọn. Nói chung, tiêu chí sẽ liên quan đến hai khía cạnh: hiệu quả và đạo đức. Hiệu quả Hiệu quả đo lường cách thức đạt được mục tiêu tốt nhất theo các ràng buộc. Hiệu quả là thuật ngữ thông thường và thường được sử dụng để đánh giá các lựa chọn hay hành vi. Các nhà kinh tế thường sử dụng đo lường hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả kinh tế để đánh giá các phương án lựa chọn. Hiệu quả kỹ thuật được đo lường bằng tỷ lệ đầu ra với đầu vào. vaìoâáöu læåüng Säú raâáöulæåüngSäú thuáûtkyî quaí Hiãûu = Chẳng hạn, hai nông dân (A và B) đều trồng lúa, mỗi nông dân đều có một sào đất canh tác. Giả định rằng điều kiện đầu vào như giống, phân bón, thuốc trừ sâu và nước của nông dân A và B là như nhau. Đến vụ thu hoạch, nếu sản lượng lúa thu hoạch của nông dân A cao hơn nông dân B thì hiệu quả kỹ thuật của nông dân A cao hơn nông dân B. Tối ưu hóa hiệu quả kỹ thuật có thể diễn ra bằng cách tối đa hóa đầu ra với đầu vào đã cho, hoặc tối thiểu hóa đầu vào với đầu ra đã xác định. Dĩ nhiên là không thể tối đa hóa đầu ra và tối thiểu hóa đầu vào cùng một lúc. Hiệu quả kinh tế bao gồm các giá trị và giá cả của đầu vào và đầu ra. Khi đó, hiệu quả kinh tế đạt được khi tối đa hóa giá trị đầu ra tương ứng với giá trị đầu vào. vaìoâáöu trëGiaï raâáöutrëGiaïkinh tãú quaí Hiãûu = Chẳng hạn, một nông dân đang xem xét trồng lúa hay ngô trên một sào đất canh tác. Bằng cách đo lường tỷ lệ giá trị đầu ra (giá trị lúa hay ngô đem bán) chia cho giá trị đầu vào (chi phí đầu vào). Người nông dân sẽ quyết định trồng gì dựa trên hiệu quả kinh tế. Điều này có nghĩa là nếu hiệu quả kinh tế của trồng lúa cao hơn ngô thì nông dân sẽ trồng lúa và ngược lại. Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 120 Giải pháp hiệu quả kinh tế phải nằm trên đường năng lực sản xuất, hay còn gọi là hiệu quả Pareto. Điều kiện để đạt được hiệu quả Pareto phải thỏa mãn hai điều kiện sau: - Mọi nguồn lực tham gia hoạt động và - Mỗi nguồn lực sử dụng hiệu quả. Hiệu quả Pareto là điều kiện mà ở đó không có lựa chọn nào mà làm tăng phúc lợi (lợi ích) của một người mà không làm giảm đi phúc lợi (lợi ích) của một ai đó. Chẳng hạn, người nông dân vừa trồng lúa và ngô trên cùng một sào đất canh tác. Các điểm nằm trên đường năng lực sản xuất ở trên biểu thị sản lượng lúa và ngô của vụ mùa thu hoạch. Nếu người nông dân muốn có nhiều lúa hơn sẽ phải giảm một lượng ngô và ngược lại. Một khi các kết hợp sản xuất hàng hóa nằm trên đường năng lực sản xuất (như đã đề cập trong chương 1), thì sự kết hợp này là tối ưu Pareto. Các điểm nằm bên trong đường cong năng lực sản xuất được gọi là Pareto tiềm năng. Trong khi đó, các điểm nằm bên ngoài là không thể đạt được trừ khi có sự thay đổi công nghệ, hay chất lượng của nguồn lực tăng lên. Đạo đức Ngoài tiêu chuẩn hiệu quả ở trên, các cá nhân (hoặc doanh nghiệp) đôi khi dựa trên khía cạnh đạo đức làm tiêu chuẩn đánh giá cho các lựa chọn. Các nhà kinh tế cho rằng bất kỳ mục tiêu nào cũng chứa đựng yếu tố đạo đức tùy thuộc vào hệ thống và chuẩn mực đạo đức sử dụng. Kinh tế học vi mô đánh giá các lựa chọn dựa trên phân tích biên. Nếu lợi ích vượt quá chi phí thì kết quả làm tăng lợi ích. Hầu hết, các lựa chọn kinh tế đều cân nhắc giữa lợi ích biên và chi phí biên. Phân tích biên Phân tích biên được ứng dụng rộng rãi trong các phân tích kinh tế. Một trong những mục đích của kinh tế học là nhằm tối đa hóa hay tối thiểu hóa các biến số đã cho bằng cách đưa ra các lựa chọn. Các lựa chọn này được xem xét tại mức hoạt động biên. Một triết gia Trung Quốc đã nói: “hành trình dài nhất bắt đầu từ bước đầu tiên”. Điều đó chỉ ra rằng mỗi quyết định là một sự thay đổi đối với trạng thái ban đầu. Trong sản xuất, người quản lý phải hiểu rằng một sự thay đổi đầu vào (chẳng hạn, lao động) “gây ra” thay đổi trong sản lượng. Một người tiêu dùng phải hiểu được sự thay đổi mức tiêu dùng làm thay đổi mức lợi ích nhận được. Người bán hàng phải hiểu rằng sự thay đổi giá làm thay đổi lượng bán và doanh thu. Phân tích biên là phân tích tỷ lệ thay đổi trong các biến số, sự thay đổi biến số phụ thuộc theo sự thay đổi của biến số độc lập. Điều quan trọng nên nhớ rằng giá trị biên (lợi ích, chi phí, ...) là giá trị liên quan đến một lựa chọn cụ thể. Giá trị biên bao gồm: ª Thu nhập biên (MB): là sự thay đổi tổng lợi ích liên quan đến một lựa chọn. Chẳng hạn, lợi ích biên (MU), hay doanh thu biên (MR). Lượng lúa Lượng ngô 0 Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 121 ª Chi phí biên (MC): là thay đổi trong tổng chi phí do thay đổi mức hoạt động, thường sử dụng trong sản xuất. ª Qui tắc quyết định biên: cá nhân (hoặc doanh nghiệp) sẽ gia tăng hoạt động nếu như MB > MC, mức hoạt động tối ưu tại MB = MC và cá nhân (hoặc doanh nghiệp) sẽ giảm hoạt động nếu như MB < MC. Qui luật này còn được biết đến như là “qui luật cân bằng biên”. QUYẾT ĐỊNH SẢN XUẤT TỐI ƯU Chúng ta hãy xem xét điều gì sẽ xảy ra khi doanh nghiệp sản xuất thêm một đơn vị sản lượng. Phương trình lợi nhuận được biểu thị như sau: Lợi nhuận kinh tế = Tổng doanh thu - Tổng chi phí Khi doanh nghiệp sản xuất thêm một đơn vị sản lượng thì doanh thu của nó sẽ tăng lên (trong hầu hết các trường hợp) và chi phí cũng tăng lên. Lợi nhuận sẽ tăng khi phần doanh thu tăng lớn hơn phần chi phí tăng. Trong đó, doanh thu tăng do bán thêm một đơn vị sản lượng gọi là doanh thu biên (MR) và chi phí tăng liên quan đến việc sản xuất thêm một đơn vị sản lượng gọi là chi phí biên (MC). Doanh thu biên cũng là một phần quan trọng trong các quyết định sản xuất của doanh nghiệp, doanh thu biên được xác định bằng: ( )QTR'MR Q TRM =Δ Δ= hay R Nếu doanh nghiệp có đường cầu co giãn hoàn toàn, giá của hàng hóa là không thay đổi theo các mức sản lượng (do đường cầu nằm ngang). Trong trường hợp này, doanh thu biên bằng với giá thị trường (trùng với đường cầu). Chẳng hạn, giá của ngô trên thị trường là 500 đồng một quả, khi đó doanh thu biên của người nông dân khi bán thêm mỗi quả ngô sau đó là 500 đồng. Doanh thu biên và đường cầu trong trường hợp cầu co giãn hoàn toàn được minh họa trong biểu đồ sau: Trong trường hợp doanh nghiệp có đường cầu dốc xuống, doanh nghiệp giảm giá sẽ làm tăng lượng cầu. Doanh thu biên, trong trường hợp này, sẽ thấp hơn giá. Chúng ta hãy xem xét tại sao có điều này với tình huống mô tả trong biểu đồ dưới đây. Khi giá 6 nghìn đồng, doanh nghiệp có thể bán được 4 đơn vị và doanh thu sẽ bằng 6 nghìn đồng x 4 = 24 nghìn đồng. Nếu doanh nghiệp muốn bán thêm đơn vị thứ 5, giá bán sẽ thấp hơn và bằng 5 nghìn đồng. Tổng doanh thu lúc này là 25 nghìn đồng. Doanh thu biên trong trường hợp này được xác định bằng thay đổi doanh thu / thay đổi sản lượng = 1 nghìn đồng / 1 = 1 nghìn đồng. Như ví dụ này Giá Lượng Doanh nghiệp có đường cầu co giãn hoàn toàn Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 122 minh họa, doanh thu biên luôn luôn nhỏ hơn giá khi đường cầu dốc xuống. Mức giá thấp hơn không chỉ đối với đơn vị sau cùng mà đối với các cả các đơn vị sản lượng bán. Trong trường hợp này, doanh nghiệp nhận 5 nghìn đồng cho đơn vị bán sau cùng, nhưng mất 4 nghìn đồng doanh thu do giá giảm 1 nghìn đồng cho 4 đơn vị sản lượng đầu tiên. Vì vậy, doanh thu chỉ tăng thêm 1 nghìn đồng khi đơn vị sản lượng thứ 5 bán ra. Biểu đồ dưới đây minh họa mối quan hệ giữa doanh thu biên và đường cầu. Giá của sản phẩm được xác định trên đường cầu tương ứng với các mức sản lượng. Vì MR nhỏ hơn giá nên đường doanh thu biên sẽ nằm dưới đường cầu. Như đã đề cập trước đây, doanh thu biên dương trong phần cầu co giãn (trong trường hợp này, giá giảm sẽ làm tăng doanh thu), doanh thu biên bằng không khi cầu co giãn đơn vị và doanh thu biên âm khi cầu kém co giãn (vì giá giảm làm giảm doanh thu). Từ khi doanh thu sẽ tăng khi sản lượng tăng lên trong phần cầu co giãn và giảm khi sản lượng tăng lên trong phần cầu kém co giãn. Do vậy, doanh thu sẽ đạt cực đại tại cầu co giãn đơn vị, hay doanh thu biên bằng không. Chúng ta hãy xem xét quyết định của doanh nghiệp liệu có sản xuất thêm một đơn vị sản lượng hay không. Nếu doanh thu biên vượt quá chi phí biên sẽ làm cho lợi nhuận tăng lên. Ngược lại, nếu chi phí biên lớn hơn doanh thu biên của đơn vị sản xuất tăng thêm sẽ làm giảm lợi nhuận. Trong trường hợp này doanh nghiệp có thể tăng lợi nhuận bằng cách giảm sản lượng sản xuất. Do đó, doanh nghiệp muốn tối đa hóa lợi nhuận sẽ sản xuất sản phẩm nhiều hơn khi MR > MC và giảm sản lượng sản xuất khi MR < MC. Doanh nghiệp sẽ không có động lực sản xuất nhiều hơn hay ít hơn khi mà MR = MC. Lượng Giá (nghìn đồng) 5 6 4 5 Doanh nghiệp có đường cầu dốc xuống Lượng Giá Co giãn Co giãn đơn vị Kém co giãn Doanh nghiệp có đường cầu dốc xuống Chương 5: Lý thuyết sản xuất – chi phí 123 Phương trình MR = MC được gọi là phương trình cân bằng biên. Thực tế, phương trình này là điều kiện cần để doanh nghiệp tối đa hóa lợi nhuận. Lưu ý rằng, doanh nghiệp tối đa hóa lợi nhuận tại mức sản lượng Qo mà ở đó MR = MC khi và chỉ khi doanh nghiệp có lợi nhuận > 0 tại mức sản lượng Qo này. Trong trường hợp lợi nhuận < 0 tại mức sản lượng Qo mà ở đó MR = MC thì doanh nghiệp sẽ tối thiểu lỗ. Biểu đồ dưới đây minh họa mức giá và lượng để đối đa hóa lợi nhuận của doanh nghiệp có đường cầu dốc xuống. Như đã đề cập ở trên, đường MR và MC cắt nhau sẽ xác định mức sản lượng Qo, khi đó giá Po được xác định trên đường cầu. Từ khi ATCo nhỏ hơn Po, cho nên vùng tô đậm trong biểu đồ chính là lợi nhuận. Trong trường hợp này doanh nghiệp có lợi nhuận dương và lợi nhuận đạt được là cực đại. Điều đó có nghĩa doanh nghiệp sẽ đạt được mức lợi nhuận nhỏ hơn nếu như quyết định mức sản lượng sản xuất nhỏ hơn hoặc lớn hơn Qo. MỘT SỐ THUẬT NGỮ Tổ chức sản xuất Hàm số sản xuất Đầu vào cố định Đầu vào biến đổi Tổng sản phẩm (TP) Sản phẩm trung bình (AP) Sản phẩm biên (MP) Qui luật năng suất biên giảm dần Đường đẳng lượng Tỷ lệ thay thế biên (MRTS) Thay thế hoàn toàn Bổ sung hoàn toàn Đường đẳng phí Vùng sản xuất hiệu quả Sản xuất ngắn hạn Sản xuất dài hạn Lợi nhuận kế toán Chi phí kế toán Lợi nhuận kinh tế Chi phí kinh tế Tổng chi phí (TC) Chi phí cố định (TFC) Chi phí biến đổi (TVC) Chi phí trung bình (ATC) Chi phí cố định trung bình (AFC) Chi phí biến đổi trung bình (AVC) Chi phí biên (MC) Chi phí trung bì