Giáo trình Sổ tay sơ cấp cứu

vết bỏng Bạn sẽ bôi kem đánh răng hay dội nước mắm vào vết thương khi bị bỏng?... Các kinh nghiệm dân gian này chỉ tổ làm vết bỏng nặng thêm. Theo bạn, khi bị bỏng, việc cần làm ngay là: Bôi kem đánh răng khi bị bỏng là sai lầm - Xát muối. - Dội nƣớc mắm. - Bôi kem đánh răng. - Bôi mỡ trăn. - Nhai đắp một số loại lá (nhƣ lá khoai lang, lá ổi non...). THL © 2010 Page 21 - Bôi mẻ. Nếu chọn một trong các giải pháp trên nghĩa là bạn đã xử trí sai. Theo tiến sĩ Nguyễn Văn Huệ, Phó giám đốc Viện Bỏng Quốc gia, cách xử trí duy nhất đúng khi bị bỏng là: Ngâm ngay vết thƣơng vào nƣớc lạnh sạch trong 30 phút. Vào mùa đông, thay vì ngâm, nên đắp khăn ƣớt lên vết thƣơng. Bƣớc tiếp theo là lấy gạc khô băng ép lên để tránh phồng rồi đến cơ sở y tế, tuyệt đối không bôi bất cứ cái gì. Theo tiến sĩ Huệ, dân gian thƣờng quan niệm khi bị bỏng thì không nên chạm vào nƣớc để tránh phồng. Điều này rất sai lầm, bởi nƣớc giúp hạ nhiệt tại chỗ, khiến tổn thƣơng không ăn sâu vào trong, giảm đau, giảm nguy cơ sốc. Nếu bỏng do axit, vôi tôi thì nƣớc giúp làm loãng các chất này. Nếu không ngâm nƣớc, nhiệt độ sẽ truyền qua da vào sâu các tổ chức bên trong, khiến tổn thƣơng càng trầm trọng, nguy cơ hoại tử rất cao. Rất ít người làm đúng Tiến sĩ Nguyễn Viết Lƣợng, Trƣởng phòng Kế hoạch tổng hợp Viện Bỏng Quốc gia, cho biết, chỉ khoảng 20-30% số bệnh nhân đƣợc xử trí đúng trƣớc khi đến bệnh viện. Số còn lại thƣờng làm sai hoặc không xử trí gì. Do đó mà khoảng 1/3 số ca bỏng đã trở nên trầm trọng hơn khi chuyển tuyến. Theo Tiến sĩ Lƣợng, ngay cả dân thành phố, thậm chí là trí thức cao cấp cũng không biết sơ cứu vết bỏng đúng cách. Ông Lƣợng từng gặp một bệnh nhi mà bố mẹ đều là tiến sĩ. Khi con bị bỏng, họ đã dội nƣớc mắm vào vết thƣơng trƣớc khi đƣa đến bệnh viện. Nhiều phụ huynh khác là giáo viên, nhà báo, nhà khoa học... cũng rất ngạc nhiên khi biết rằng bôi kem đánh răng, mỡ trăn, nƣớc mắm không phải là giải pháp đúng. Theo Tiến sĩ Nguyễn Văn Huệ, việc bôi nƣớc mắm, xát muối sẽ làm bệnh nhân đau đớn hơn, dễ bị sốc, chƣa kể nguy cơ nhiễm trùng. Còn kem đánh răng khi bôi lên vết thƣơng sẽ khiến bệnh nhân đã bỏng lửa lại thêm bị bỏng kiềm nữa. Tổn thƣơng sẽ sâu hơn và dễ hoại tử. Về mỡ trăn, vốn đƣợc y học cổ truyền coi là chữa bỏng hiệu nghiệm, Tiến sĩ Huệ cho biết nó cũng có tác dụng làm mát vết thƣơng nhƣng không đáng kể, thấp hơn nhiều so với nƣớc. Nếu chỉ bôi mỡ trăn, bệnh nhân đã bỏ lỡ cơ hội ngăn tổn thƣơng lan rộng bằng cách ngâm nƣớc mát. Ngoài ra, với làn da đang tổn thƣơng, việc bôi bất cứ cái gì cũng có thể mang đến nguy cơ nhiễm trùng. Các chuyên gia cũng lƣu ý, hiện có nhiều thày thuốc Đông y nhận chữa bỏng bằng các thuốc tạo màng. Phƣơng pháp này có hiệu quả với điều kiện là bỏng nhẹ và phải thực hiện đúng (vệ sinh, loại bỏ các tổ chức hoại tử trƣớc khi dùng thuốc). Nếu không, tổn thƣơng sẽ nặng thêm. Viện Bỏng Quốc gia đã tiếp nhận rất nhiều ca tai biến nghiêm trọng do dùng thuốc tạo màng không đúng. THL © 2010 Page 22 NGỘ ĐỘC RƢỢU Biểu hiện lâm sàng bằng triệu chứng kích thích, sau đến triệu chứng ức chế rồi hôn mê, hơi thở toàn mùi rượu, thở nhanh nông, tim đập nhanh, huyết áp hạ... Xử trí - Điều trị các rối loạn về tri giác, nếu rối loạn cao độ có thể gây liệt hô hấp. - Chống toan chuyển hóa. - Đề phòng hạ đường huyết thứ phát. - Rửa dạ dày bằng dung dịch natri bicarbonat, không dùng apomorphin. - Cho uống từ 1-2 giọt amoniac trong một cốc nước muối (hay cà phê) hoặc cho hít amoniac. - Trợ tim mạch. - Lợi tiểu: Lasix tiêm tĩnh mạch. - Nếu vật vã: cho an thần (cần thận trọng). - Trường hợp nặng: thở oxy, hô hấp hỗ trợ và cho thở nhiều để loại nhanh cồn ethylic. - Truyền glucose 10% 500ml, luân chuyển với dung dịch bicarbonat 14%o - 2 giờ 1 lần. - Đề phòng viêm phổi nếu hôn mê (kháng sinh). Sơ cấp cứu điện giật Điện giật có thể gây ra ngưng tim ngưng thở, làm nạn nhân tử vong đột ngột. Cấp cứu nạn nhân tại chỗ trong 5 phút đầu tiên là rất quan trọng nên được xem là thời gian vàng. THL © 2010 Page 23 Khi phát hiện nạn nhân bị điện giật, cần nhanh chóng tách nạn nhân khỏi nguồn điện. Xác định xem nạn nhân có bị ngưng tim ngưng thở để cấp cứu kịp thời. Bảo vệ vết bỏng cho sạch và gọi xe cấp cứu. Khi nạn nhân bị ngưng thở (quan sát thấy lồng ngực nạn nhân không phập phồng), ngay lập tức phải tiến hành hô hấp nhân tạo tại chỗ cho đến khi tự thở được hoặc xác định nạn nhân chắc chắn đã chết thì mới dừng lại. Cách hô hấp nhân tạo: để nạn nhân nằm ở nơi thoáng đãng, nới rộng quần áo và dây thắt lưng, đệm dưới cổ cho đầu hơi ngửa ra sau để đảm bảo đường hô hấp được thông thoáng, lấy dị vật trong miệng nạn nhân nếu có. Một tay bịt mũi nạn nhân, tay kia kéo hàm xuống dưới để miệng hở ra, ngậm chặt miệng nạn nhân rồi thổi liên tục hai hơi đối với người lớn, một hơi với trẻ em dưới 8 tuổi, sau đó để lồng ngực tự xẹp xuống rồi lại thổi tiếp. Người lớn và trẻ em trên 8 tuổi, mỗi phút phải thổi ngạt 20 lần. Trẻ dưới 8 tuổi, mỗi phút phải thổi ngạt 20-30 lần. Khi nạn nhân bị ngưng tim (áp tai vào lồng ngực không nghe tim đập và sờ mạch không thấy mạch đập), ngay lập tức phải tiến hành cấp cứu nạn nhân tại chỗ bằng cách bóp tim ngoài lồng ngực. Cách xoa bóp tim ngoài lồng ngực: để nạn nhân nằm trên mặt phẳng cứng, người tiến hành ép tim quỳ gối bên trái nạn nhân, hai bàn tay chồng lên nhau rồi để trước tim, tương ứng với điểm giữa hai núm vú hoặc khoang liên sườn 4-5 bên ngực trái, từ từ ấn sâu xuống khoảng 1/3 cho đến một nửa bề dày lồng ngực, sau đó nới lỏng tay ra. Người lớn và trẻ em trên 1 tuổi, số lần ép tim trong một phút khoảng 100 lần. Trẻ dưới 1 tuổi, mỗi phút ép tim hơn 100 lần. Trẻ sơ sinh có thể phải ép tim đến 120 lần/phút. Khi nạn nhân vừa ngưng tim vừa ngưng thở: phải kết hợp cả ép tim với thổi ngạt, cứ 15 lần ép tim lại thổi ngạt hai lần, với trẻ sơ sinh là ba lần ép tim thổi ngạt một lần. Cấp cứu say nắng, say nóng Say nóng, say nắng là tình trạng rối loạn thân nhiệt do phơi mình quá lâu dƣới ánh sáng mặt trời hoặc ở trong môi trƣờng nhiệt độ quá cao. Say nóng diễn tiến từ từ, thân nhiệt không vƣợt quá 400 C còn say nắng thì diễn tiến đột ngột, không có dấu hiệu báo trƣớc, kèm tổn thƣơng thần kinh và có thể gây tử vong. THL © 2010 Page 24 Các dấu hiệu và triệu chứng nhận biết say nóng, say nắng Say nóng:  Da lạnh, ẩm ƣớt và tái mét;  Vã mồ hôi;  Miệng khô;  Mệt mỏi, đuối sức;  Choáng váng;  Nhức đầu;  Buồn nôn, thỉnh thoảng nôn;  Vọp bẻ;  Mạch nhanh và yếu. Say nắng:  Sốt cao (39,80 C trở lên);  Da nóng, khô và đỏ;  Không có mồ hôi;  Thở sâu, mạch nhanh sau đó là thở nông và mạch yếu;  Đồng tử giãn;  Lú lẫn, mê sảng, ảo giác;  Co giật;  Bất tỉnh. Cần làm gì ngay? Bằng mọi cách làm giảm thân nhiệt ngƣời bị nạn.  Đƣa ngay ngƣời bị nạn vào chỗ mát, thoáng gió, quạt mát;  Đặt nằm ngửa, gác chân cao;  Nới lỏng, cởi quần áo; THL © 2010 Page 25  Cho uống nƣớc lạnh có muối;  Chƣờm lạnh bằng nƣớc đá khắp ngƣời (chú ý cổ, nách, háng) hoặc phun nƣớc lạnh vào ngƣời bệnh (tránh phun vào mũi, miệng). Khi nào phải gọi cấp cứu hoặc đƣa đến bệnh viện ngay?  Không uống nƣớc đƣợc;  Nôn liên tục;  Sốt tăng liên tục;  Bất tỉnh;  Kèm triệu chứng khác nhƣ đau ngực, khó thở, đau bụng; Tránh say nóng, say nắng bằng cách nào?  Không ở lâu, làm việc quá sức trong môi trƣờng quá nóng, nắng;  Trẻ em,ngƣời lớn tuổi, bệnh lâu ngày hoặc ngƣời uống rƣợu bia không phơi nắng, nóng lâu.  Vào mùa nắng, tiết nóng: - Uống nhiều nƣớc; - Mặc quần áo rộng, thoáng, thoát mồ hôi. THL © 2010 Page 26 NGỘ ĐỘC THUỐC NGỦ Liều gây chết của Gacdénal là 5g nhưng có người chỉ uống 1g cũng có thể tử vong; liều gây chết của cloran là 10g. Triệu chứng chính - Ngộ độc nhẹ: ngủ say, thở vẫn đều, mạch vẫn đều và rõ, còn phản ứng khi véo da, châm kim... các phản xạ gân và đồng tử giảm hoặc vẫn bình thường. - Ngộ độc nặng: hôn mê sâu, thở chậm và nông, khò khè, mạch nhanh, huyết áp hạ hoặc không đo được, đồng tử co và giảm phản xạ với ánh sáng, phản xạ gân mất. - Tìm barbituric trong nước tiểu (+). Nếu bệnh trạng kéo dài, sǎn sóc không tốt, bệnh nhân có thể liệt trung tâm hô hấp, phù phổi cấp, viêm phổi... Xử trí: - Theo dõi mạch, nhiệt độ, huyết áp, nhịp thở. - Xét nghiệm nước tiểu và chất nôn tìm barbituric (cần 50ml nước tiểu). - Xét nghiệm đường huyết, ure huyết, amoniac huyết, dự trữ kiềm, đường niệu, xeton niệu để loại các nguyên nhân hôn mê khác. - Rửa dạ dày: nếu uống thuốc ngủ chưa quá 6 giờ và bệnh nhân còn tỉnh. Nước rửa pha than hoạt tính: 30-40g trong 500ml nước. Nếu nạn nhân hôn mê sâu: đặt sonde nhỏ vào dạ dày, bơm dung dịch ngọt hoặc kiềm vào dạ dày mỗi lần khoảng 50ml rồi rút ra. Làm nhiều lần cho đến khi sạch dạ dày. - Loại chất độc: bằng cách cho đi tiểu nhiều. Xử trí theo 2 nhóm lớn barbituric: * Barbituric chậm và rất chậm: Phenobarbitan (Gacdenan), Barbitan (Verian). Các thuốc này thải qua thận và gây hôn mê kéo dài. Cho lợi tiểu thẩm thấu và kiềm hóa bằng truyền tĩnh mạch 6 lít dung dịch phối hợp luân chuyển: dung dịch bicarbonat 14%o - 50ml, dung dịch maniton 10% - 500ml, dung dịch glucose 10% - 500ml, thêm vào mỗi chai 1,5g KCl. Đối với phụ nữ và người cỡ nhỏ thì giảm lượng dịch đi một chút. Nếu nạn nhân có bệnh chống chỉ định cho lợi tiểu thẩm thấu như suy tim, suy thận thì nên chạy thận nhân tạo hoặc thẩm phân phúc mạc với các dung dịch kiềm. * Barbituric nhanh hoặc trung gian: loại thuốc này thải nhanh qua gan gây hôn mê ngắn nhưng nguy hiểm hơn do có thể gây ngừng thở nhanh. Xử trí gây đi tiểu không có lợi. Chỉ truyền dịch để giữ thǎng bằng nước và điện giải, nhưng phải sẵn sàng hô hấp hỗ trợ bằng máy hoặc thổi ngạt nếu bệnh nhân ngừng thở hoặc có rối loạn nhịp thở. THL © 2010 Page 27 Nếu không rõ nhiễm độc loại barbituric gì hoặc phối hợp nhiều loại thuốc: chỉ có cách là cho lợi tiểu thẩm thấu vì biện pháp này không gây nguy cơ gì lớn. - Chống trụy mạch: dùng Ouabain... nếu huyết áp tối đa <80mmHg thì truyền thêm Noradrenalin 2-4mg cho mỗi lọ dung dịch glucose 500ml (không pha vào các dung dịch có Na vì Noradrenalin sẽ bị phá hủy. - Thở oxy ngắt quãng từng 15' một: luôn luôn giữ cho đường thở lưu thông, thường xuyên hút đờm rãi, để bệnh nhân nằm đầu thấp và nghiêng đầu cho đờm rãi dễ chảy ra... Sẵn sàng chống ngừng thở, đặt nội khí quản và hô hấp hỗ trợ khi cần. - Chống nhiễm trùng đường hô hấp: cho kháng sinh. - Tiêm lobelin, vitamin... - Theo dõi dự trữ kiềm và điện giải đồ trong thời gian truyền dung dịch kiềm. - Chú ý việc nuôi dưỡng bệnh nhân, chống loét, giữ ấm nếu trời rét hoặc thân nhiệt thấp. VẾT THƢƠNG DO CÔN TRÙNG ĐỐT Khi bị ong chích nạn nhân thƣờng bị hoảng loạn hơn là nguy hiểm. Thời gian đầu có thể rất đau nhức kèm theo sƣng nhẹ. Tuy nhiên có một số ngƣời rất dị ứng với các loại chất độc này là nhanh chóng phát triển thành bệnh nguy hiểm, đó là sốt anaphylactic. Bạn không nên coi thƣờng nếu bị o ng đốt ở miệng hay cố họng vì sƣng phồng có thể làm nghẽn khí đạo. Những điều nên làm Làm giảm đau, giảm sƣng. Sắp xếp để đƣa nạn nhân đi bệnh việc nếu cần. Vết chích trên da Dùng nhíp lấy ngòi chích ra nếu còn. Đắp băng lạnh lên vết thƣơng để giảm đau, sƣng. Sau một hai ngày nếu vẫn còn bị sƣng hay có chiều hƣớng nặng thêm nên đƣa nạn nhân đi bác sĩ. Vết chích trên miệng Cho nạn nhân ngậm đá để giảm sƣng. Đƣa đi cấp cứu ngay. THL © 2010 Page 28 Vết ve cắn Ve là loài sinh vật nhỏ có hình thù giống con nhện thƣờng có trong đám cỏ hay vạt rừng. Chúng thƣờng bám vào động vật hay ngƣời để hút máu, đặc biệt là khi nó cắn không gây đau. Loại ve này lúc còn đói rất nhỏ và có thể không nhìn thấy đƣợc. Vùng da xung quanh vết cắn của chúng sẽ bị sƣng lên và có hình hạt đậu và có thể bị nhiễm trùng Cách gắp ve ra Do khi cắn, miệng ve bám chặt vào da nên bạn có thể dùng loại nhíp đầu nhọn gắp nó. Tuy nhiên bạn nên bẩy nó ra tốt hơn là kéo vì khi kéo mạnh ve sẽ bị đứt ra, đầu còn bám lại. CHẾT ĐUỐI, THẮT CỔ Trong chết đuối, bệnh nhân bị ngạt cấp do nƣớc tràn vào phế nang gây nên 2 rối loạn quan trọng: phù phổi cấp và thiếu oxy. Xử trí nhanh tại chỗ khi mới vớt ở nƣớc lên: vác xốc nạn nhân lên vai, để bụng tỳ đúng vào vai, đầu dốc ngƣợc xuống lƣng ngƣời vác, chạy tại chỗ khoảng 20-30 bƣớc cho nƣớc ở dạ dày, phổi, đƣờng khí đạo thoát ra, đồng thời cũng có tác dụng nhƣ làm hô hấp nhân tạo. Sau đó để nạn nhân nằm đầu thấp, móc sạch đờm rãi, thức ǎn, dị vật... thật khẩn trƣơng. Nguyên tắc - Phải giữ thông đƣờng thở - Kiên nhẫn hồi sinh nạn nhân - Nếu nạn nhân còn thở và tim còn đập nhƣng bất tỉnh: cho thở oxy, thuốc trợ tim mạch, dùng khǎn chà xát cho nóng ngƣời, tiêm kháng sinh đề phòng viêm phổi. - Nếu ngừng thở nhƣng tim còn đập: + Thổi ngạt THL © 2010 Page 29 + Đặt nội khí quản và thở oxy bằng máy hô hấp hỗ trợ bảo đảm trên 10 lít/phút với nhịp đều khoảng 16-20 lần. Chú ý hút đờm rãi. Dùng thuốc trợ tim mạch và kháng sinh nhƣ trên. - Nếu ngừng thở và ngừng tim: xem Ngừng tuần hoàn hô hấp - Tiêm thẳng vào tim 1 ống Ouabain 1/4mg Khi nạn nhân tỉnh: tiêm thuốc trợ tim, giãn phế quản Giữ thǎng bằng nƣớc và điện giải. Chú ý theo dõi tǎng gánh và phù phổi cấp. Nếu có toan chuyển hóa cho THAM hoặc dung dịch Bicarbonat. Cho kháng sinh phòng viêm phổi. Sơ cứu kịp thời để không chết vì sặc thức ăn Ăn uống vội vàng đôi khi làm sặc thức ăn vào phổi. Nếu không kịp thời lấy thức ăn ra sẽ gây tắc đường thở, dẫn đến suy hô hấp cấp, suy tuần hoàn và tử vong. Tai nạn sặc thức ăn có thể xảy ra với bất kỳ ai. Tuy nhiên, thường gặp nhất là ở những người già và trẻ em, do khả năng tự ăn uống của những người này kém, phải nhờ người khác hỗ trợ. Khi sặc thức ăn, nếu làm cho nạn nhân có phản xạ ho sặc tống được thức ăn ra ngoài thì sẽ qua khỏi cơn nguy hiểm ngay từ ở nhà. Vì vậy cấp cứu tại chỗ, tại nơi xảy ra tai nạn trong những phút đầu tiên là cực kỳ quan trọng. Ăn sao tránh bị sặc? Đối với người già: không cho ăn vật cứng và khi ăn nên ở tư thế ngồi. Tốt nhất ăn thức ăn xay nhừ. Khi uống nước hoặc ăn thức ăn quá lỏng (dễ gây sặc) phải vừa uống vừa cúi đầu và uống từ THL © 2010 Page 30 từ. Người chăm sóc chú ý động tác nuốt thức ăn hay thức uống của người già. Sau khi người già nuốt xong muỗng trước mới tiếp tục đút muỗng tiếp theo. Đối với trẻ nhỏ: đút thức ăn từng muỗng nhỏ, từ từ, chọn thức ăn phù hợp, nhất là thời kỳ ăn giặm. Thận trọng khi trẻ vừa ăn vừa khóc, nói chuyện, hoặc la hét, chơi đùa nghịch ngợm. Trẻ chưa mọc đủ răng hàm thì không cho ăn thức ăn cứng như hạt đậu phộng, trái cây sống còn cứng như mận, ổi, củ cải, càrốt sống... Làm gì khi sặc thức ăn? Đối với người già: nếu còn tỉnh, sử dụng thủ thuật Heimlich đứng; nếu hôn mê sử dụng thủ thuật Heimlich nằm (xem ảnh). Đối với trẻ nhỏ: nếu là trẻ sơ sinh và dưới 12 tháng tuổi, dùng phương pháp vỗ lưng ấn ngực (xem ảnh). Đối với trẻ lớn, dùng thủ thuật Heimlich như với người già. Nếu trẻ ngưng thở thì người ứng cứu phải thổi hơi của mình vào mũi, miệng trẻ (hà hơi thổi ngạt) kết hợp vỗ lưng ấn ngực. Thổi ngạt một cái, ấn ngực năm cái (với trẻ sơ sinh thì một lần thổi, ba lần ấn ngực). Trường hợp trẻ ngưng thở, ngưng tim thì hà hơi thổi ngạt kết hợp ấn ngực. Tránh dùng ngón tay móc dị vật. Sau khi đã sơ cứu để lấy thức ăn ra hoặc nạn nhân đã thở lại được, nên chuyển ngay nạn nhân đến bệnh viện để có những xử trí sặc triệt để hơn. Thủ thuật Heimlich đứng: người ứng cứu ra phía sau lưng nạn nhân, ngực áp vào lưng nạn nhân. Vòng hai tay ngang thắt lưng. Đặt nắm tay trái (bàn tay trái nắm lại như nắm đấm) lên bụng nạn nhân ngay dưới mũi xương ức, bàn tay phải xoè ra đặt chồng lên nắm tay trái. Đột ngột ấn mạnh ra sau, hướng lên trên (dồn hơi trong bụng lên ngực để tống dị vật ra ngoài). Làm nhanh năm cái. THL © 2010 Page 31 Thủ thuật Heimlich nằm: người ứng cứu quỳ gối xuống và đặt hai bàn tay chồng lên nhau vùng dưới xương ức của người già. Đột ngột ấn mạnh ra sau và trước. Làm nhanh năm cái. Thủ thuật vỗ lưng ấn ngực: Đặt nạn nhân nằm sấp, đầu thấp xuống trên cánh tay của người ứng cứu rồi dùng lòng bàn tay còn lại vỗ lưng năm cái thật mạnh và nhanh ngay vùng giữa hai xương bả vai. Sau đó lật ngửa nạn nhân lại, dùng hai ngón tay ấn ngực năm cái. Tiếp tục thực hiện lại quy trình trên 5 – 6 lần cho đến khi nạn nhân thở dễ. Ong đốt Triệu chứng: - Đau dữ dội và sƣng đỏ, phù tại chỗ bị ong đốt. - Triệu chứng nặng hơn nếu bị nhiều ong đốt một lúc hoặc nọc ong vào đúng mạch máu. Có thể khó thở, tức ngực, chóng mặt, mạch nhanh, huyết áp hạ, có khi co giật (nhất là trẻ em). Có khi có phản ứng dị ứng: nổi mẩn, phù Quinck... - Nếu bị đốt vào miệng, vào họng có thể bị ngạt thở. Xử trí: THL © 2010 Page 32 - Rút kim châm của ong. - Rửa vết đốt bằng dung dịch thuốc tím 0,1-0,2%. - Chấm vết đốt bằng dung dịch amoniac hoặc một dung dịch kiềm. - Tiêm hydrocortisol 2-3ml tại chỗ đốt. - Chống sốc dị ứng. - Trợ tim mạch: long não, coramin... - Nếu bị ong đốt vào miệng gây phù thanh môn: cho corticoid, nếu ngạt: mở khí quản. NGỘ ĐỘC THUỐC TRỪ SÂU PHOSPHO HỮU CƠ Có 4 loại phospho hữu cơ đã và đang được sử dụng phổ biến ở nước ta là: - Thiophốt (Parathion) màu vàng, mùi tói, dạng nhũ tương. - Vôfatốc (methyl parathion) màu nâu thẫm (dạng nhũ tương) hoặc màu đó tươi (dạng bột) mùi có thối. - Dipterec dạng tinh thể, màu trắng. - DDVP (dichloro diphenyl vinyl phosphat) màu vàng nhạt. Phospho hữu cơ xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, da, niêm mạc (nhất là mắt) và chủ yếu là đường tiêu hóa (do bàn tay dính thuốc, ǎn uống nhầm, tự tử, đầu độc...). 4 loại phospho hữu cơ đã và đang được sử dụng phổ biến ở nước ta là: THL © 2010 Page 33 - Thiophốt (Parathion) màu vàng, mùi tói, dạng nhũ tương. - Vôfatốc (methyl parathion) màu nâu thẫm (dạng nhũ tương) hoặc màu đó tươi (dạng bột) mùi có thối. - Dipterec dạng tinh thể, màu trắng. - DDVP (dichloro diphenyl vinyl phosphat) màu vàng nhạt. Phospho hữu cơ xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, da, niêm mạc (nhất là mắt) và chủ yếu là đường tiêu hóa (do bàn tay dính thuốc, ǎn uống nhầm, tự tử, đầu độc...). Triệu chứng ngộ độc phospho hữu cơ: có 2 nhóm triệu chứng chính: - Giống muscarin: kích thích hệ thần kinh phó giao cảm, gây: * co đồng tử (có khi co nhó như đầu đinh, * tǎng tiết (vã mồ hôi, nhiều nước bọt), * tǎng co bóp ruột: đau bụng, nôn mửa, * co thắt phế quản: tím tái, phù phổi, có thể liệt hô hấp, * hạ huyết áp. - Giống nicotin: kích thích các hạch thần kinh thực vật và hệ thần kinh trung ương. * giật cơ, co cơ: co giật mi mắt, cơ mặt, rút lưỡi, co cứng toàn thân... * rối loạn phối hợp vận động... * hoa mắt, chóng mặt, run, nói khó, nhìn lóa, nặng thì hôn mê. Thường thì chẩn đoán không khó, nếu là vô tình bị ngộ độc, thì triệu chứng quan trọng và khá đặc trưng là đồng tử co nhỏ, vã mồ hôi và nước bọt tiết nhiều... - Xét nghiệm máu: hoạt độ men cholinesterase bình thường ở nam giới là 2,54 ? 0,53 micromol, nữ giới: 2,18 ? 0,51 micromol. Nếu giảm 30% là nhiễm độc nhẹ, giảm 50%: nhiễm độc vừa, giảm trên 70% là nhiễm độc nặng. - Xét nghiệm nước tiểu định lượng paranitrophenol: chỉ có trong nước tiểu người ngộ độc Thiôphốt và Vôfatốc. Xử trí Phải rất khẩn trương, sớm phút nào lợi phút ấy. - Nếu do uống: bệnh nhân còn tỉnh: ngoáy họng gây nôn, đồng thời cho uống nhiều nước để hòa loãng chất độc. Rửa dạ dày trước 6 giờ, mỗi lần rửa dùng THL © 2010 Page 34 khoảng 20-30 lít nước sạch (đun ấm nếu trời rét), sau 3 giờ phải rửa lại. Hòa vào mỗi lít nước 1 thìa cà phê muối và 1 thìa to (20g) than hoạt tính. Sau mỗi lần rửa, cho vào dạ dày 200ml dầu parafin (người lớn) và 3ml/kg thể trọng (trẻ em). - Nếu hấp thụ qua da: bỏ hết quần áo bị nhiễm và rửa da bằng nước và xà phòng. - Nếu nhiễm vào mắt: rửa mắt bằng nước trong 10'. - Hồi sức: sulfat atropin liều cao: giải quyết triệu chứng nhiễm độc giống muscarin. Phải cho đầu tiên, tiêm ngay tức khắc khi xác định là ngộ độc phospho hữu cơ. Tiêm atropin ngay sau khi đặt nội khí quản và hô hấp hỗ trợ. * Trường hợp ngộ độc nặng: tiêm tĩnh mạch 2-3mg, sau đó cứ cách 10' lại tiêm một lần cho đến khi đồng tử bắt đầu giãn thì chuyển sang tiêm dưới da, cứ cách 30' lại tiêm 1-2mg cho đến khi tỉnh lại và đồng tử trở lại bình thường. Tổng liều có thể tới 20-60mg. Liều thường dùng: 24mg/24h. * Ngộ độc vừa: tiêm dưới da 1-2mg, cứ 15-30' một lần. Tổng liều 10-30mg. * Ngộ độc nhẹ: tiêm dưới da 0,5-1mg, 2 giờ 1 lần. Tổng liều 3-9mg. Theo dõi chặt chẽ nạn nhân trong khi dùng atropin, chú ý triệu chứng nhiễm độc atropin: khô niêm mạc, da khô, đó, đồng tử giãn to, nhịp tim nhanh. Nếu nặng: triệu chứng kích thích mạnh, mê sảng... thì phải ngừng atropin. - Dung dịch PAM 2,5% (biệt dược Pralidoxime, Contrathion) giúp phục hồi hoạt tính men cholinesterase. Chỉ dùng trước 36 giờ kể từ khi nhiễm độc, dùng sau 36 giờ ít hiệu quả. Liều dùng: lúc đầu tiêm tĩnh mạch 1-2g, sau đó nhỏ giọt tĩnh mạch mỗi giờ 0,5g hoặc cách 2-3 giờ tiêm tĩnh mạch 1 lần 0,5-1g. Tổng liều tối đa là 3000mg. Tiêm tĩnh mạch rất chậm 200-500mg trong 5-10 phút. Dùng đúng chỉ định và đúng liều, tiến triển tốt rất nhanh: giảm hôn mê, vật vã, giảm mất phản xạ và rút ngắn thời gian điều trị. - Truyền dung dịch glucose, thở oxy, hô hấp hỗ trợ, chống co giật, kháng sinh... - Chống chỉ định: morphin, aminophyllin. - Chế độ dinh dưỡng: kiêng mỡ, sữa. Nuôi dưỡng qua đường tĩnh mạch trong vài ngày đầu. Khi bệnh đã ổn định, có thể cho ǎn đường và đạm qua sonde. Khi bị chó cắn THL © 2010 Page 35 Bệnh dại không chỉ là nỗi sợ hãi cho các nạn nhân bị súc vật nghi dại cắn mà còn là nỗi bận tâm của những nguời làm công việc phòng chống bệnh dại. Tại sao còn tồn tại một vấn đề nghiêm trọng như vậy khi từ 100 năm nay đã có vaccin phòng chống bệnh dại? Điều này một mặt là vấn đề nhận thức của mọi người trong việc điều trị sau khi bị súc vật nghi dại cắn. Một vaccin dù cho đƣợc chứng minh là hiệu quả nhất cũng không cứu đƣợc bệnh nhân nếu họ đến chích trễ, việc xử lý vết thƣơng không đầy đủ, vết thƣơng quá gần thần kinh trung ƣơng mà lại thiếu huyết thanh dại phối hợp với vaccin. Ngoài ra sự suy giảm miễn dịch chung của cơ thể do đang mắc các bệnh kinh niên nhƣ viêm gan, xơ gan hay đang điều trị các thuốc corticoid gây giảm đáp ứng miễn dịch kéo dài cũng góp phần làm giảm hiệu quả của vaccin. Nên rửa sạch vết thƣơng với thật nhiều nƣớc và xà bông, sau đó sát trùng bằng cồn iod, đi chích vaccin ngay trong những giờ đầu tiên là biện pháp hữu hiệu nhất ngăn cản virus dại xâm nhập vào hệ thần kinh trung ƣơng. Trong một cuộc điều tra nhỏ, chỉ có 16/48 (33,33%) ngƣời đến chích trong vòng 24 giờ; 5/48 (10,42%) sau 48 giờ và 27/48 (56%) đến chích sau 3 ngày. Loại vaccin fuenzalida theo sơ đồ chích và cách chích cần ít nhất là 15 ngày để tạo một mức kháng thể bảo vệ trên 0,5 UI/ml. Nhƣ vậy là do với những vết thƣơng sâu và ở vùng trên của thân thể, việc đi chích vaccin ngay sau khi bị cắn là điều vô cùng quan trọng. Thêm nữa, rất cần một sự phối hợp điều trị của huyết thanh kháng dại có chất lƣợng tốt và đúng cách để bảo vệ tính mạng bệnh nhân. Những trƣờng hợp chết vì bệnh dại bệnh nhân bỏ qua việc đi chích vaccin (từ 77 - 94,6%) hoặc 2 - 3 ngày sau mới đi chích. Bệnh dại có tỷ lệ tử vong cao khi đã lên cơn, bắt buộc chúng ta phải có ý thức đề phòng mà khâu quan trọng nhất là đàn súc vật nuôi phải đƣợc bảo vệ đầy đủ bằng vaccin. Ngoài ra cần khuyến cáo nên chích phòng vaccin cho các nhân viên phòng thí nghiệm làm việc với virus dại và kiểm tra hiệu giá kháng thể. Những ngƣời có nguy cơ cao nhƣ các nhân viên thú y, chăn nuôi, công nhân lâm nghiệp, các nhân viên y tế làm việc tại các khoa lây... nên áp dụng biện pháp phòng ngừa. Sơ cứu nạn nhân bị trật khớp Trật khớp có thể xảy ra ở bất kỳ khớp nào. Nếu nghi ngờ có trật khớp nên gọi ngay cấp cứu. Trong khi chờ đợi chở đi cấp cứu bạn có thể làm những việc sau đây - Đừng di chuyển khớp. - Cố định tư thế mà khớp đang ở vị trí đó ví dụ trật khớp khuỷu, nạn nhân sẽ có tư thế khuỷu gấp. Bạn dùng một miếng vải hay cái áo cố định khuỷu vào thân người. Nói chung trật khớp vùng tay có thể cố định bằng cách cột tay vào thân người, dùng chính thân người làm vật cố định nâng đỡ cho tay. THL © 2010 Page 36 - Nếu là ở chân thì có thể cột hai chân lại với nhau, dùng chân lành làm nẹp cố định cho chân bị tai nạn - Đừng cố gắng nắn khớp. Bạn có thể làm cho tình hình xấu đi nếu bạn không biết cách nắn. - Chườm lạnh lên khớp bị trật nhằm tránh sưng phù. Không nhất thiết là phải chườm đá trực tiếp lên da mà nên chườm qua lớp băng hay áo mà bạn đang dùng để cố định chi bị trật khớp. - Một số khớp bị trật có nguy cơ tổn thương mạch máu cao như khớp gối. Bạn nên hỏi thăm nạn nhân xem có bị lạnh chân, tê hay nhìn thấy chân tím hay không vì đây là những dấu hiệu báo hiệu tình trạng mạch máu có thể bị tổn t