Giáo trình Vật liệu dệt may (Phần 1)

ôùc coù nhieät ñoä 110oC bò hoøa tan hoaøn toaøn Trang 14 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may 2.2.1.3.2 AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä − Vôùi nhieät ñoä 130-140oC taùc duïng leân xô trong thôøi gian ngaén khoâng laøm cho xô thay ñoåi tính chaát. − Khi ñoát noùng keùo daøi thaäm chí ôû nhieät ñoä thaáp (80-100oC) cuõng laøm cho xô bò cöùng, gioøn, thay ñoåi maøu saéc vaø giaûm tính chaát cô lyù. − ÔÛ nhieät ñoä 170oC tô bò phaù huûy. 2.2.1.3.3 AÛnh höôûng cuûa aùnh saùng maët trôøi − Döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng maët trôøi, ñaëc bieät cuûa tia töû ngoaïi seõ tieán haønh oxy hoùa tô baèng oxy khoâng khí laøm cho phibroin giaûm ñoä beàn, ñoä giaõn, giaûm tính ñaøn hoài, taêng ñoä cöùng, ñoä gioøn. − Neáu chieáu tröïc tieáp aùnh saùng maët trôøi trong 200 giôø thì ñoä beàn cuûa tô seõ giaûm ñi 50% 2.2.1.3.4 AÛnh höôûng cuûa axit − Vôùi axit voâ cô yeáu, axit höõu cô coù noàng ñoä trung bình laøm giaûm khoâng ñaùng keå ñoä beàn cuûa tô. Neáu taêng noàng ñoä axit vaø ñoát noùng dung dòch thì quaù trình phaù huûy tô xaûy ra raát nhanh. 2.2.1.3.5 AÛnh höôûng cuûa kieàm Trong moâi tröôøng kieàm tô deã bò phaù huûy, möùc ñoä phaù huûy tuøy thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø hoaït tính cuûa dung dòch kieàm. Ñeå hoøa tan phibroin duøng dung dòch amoâniac ñoàng, caùc xô coù caáu taïo töø protit khaùc duøng dung dòch kieàm. 2.2.1.3.6 AÛnh höôûng cuûa caùc chaát oxy hoùa Caùc chaát oxy hoùa hydropeoxit (H2O2), natripeoxit (Na2O2) söû duïng khi gia coâng vaûi tô luïa seõ phaù huûy chaát maøu vaø theå hieän taùc duïng laøm traéng. Söï phaù huûy dieãn ra caøng maïnh khi taêng nhieät ñoä vaø taùc duïng keùo daøi. 2.2.1.3.7 ÖÙng duïng cuûa tô taèm. − Tô taèm coù nhieàu tính chaát toát: coù ñoä beàn cao, ñaøn hoài, thaåm thaáu toát, hình daùng beân ngoaøi ñeïp, nhaün, oùng aùnh, nhuoäm maøu toát cho neân ñöôïc söû duïng chuû yeáu ñeå deät ra loaïi vaûi moûng. − Ñoái vôùi tô roái, keùm pheá phaåm khoâng öôm ñöôïc nhöõng loaïi naøy ñöôïc gia coâng tieáp tuïc trong quaù trình keùo sôïi ñeå taïo thaønh sôïi tô. Loaïi sôïi naøy söû duïng ñeå deät vaûi may maëc. Töø tô taèm coøn taïo ra caùc loaïi pheá phaåm xe, chæ khaâu, chæ theâu. − Tuy nhieân, do giaù thaønh cao cho neân vieäc söû duïng tô bò haïn cheá. Trang 15 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may − Giaët baèng xaø phoøng trung tính (ví duï caùc loaïi daàu goäi ñaàu), chanh, boà keát trong nöôùc aám. − Phôi ôû nôi raâm maùt, traùnh aùnh naéng maët trôøi chieáu tröïc tieáp vaøo vaûi. − Nhieät ñoä laø thích hôïp töø 140oC → 150oC. Laø ôû maët traùi hoaëc phaûi, duøng khaên aåm ñeå leân maët vaûi tröôùc khi laø ôû maët phaûi. Neáu laø ôû nhieät ñoä quaù cao, tô seõ maát ñoä boùng. 2.2.1.4 LEN Len laø loaïi xô nhaän ñöôïc töø lôùp loâng phuû leân moät soá ñoäng vaät (cöøu, thoû, deâ, laïc ñaø) sau khi ñaõ cheá bieán. Trong coâng nghieäp deät len, loâng cöøu ñöôïc duøng nhieàu nhaát (96-97%) sau ñoù laø loâng deâ (2%) vaø loâng laïc ñaø (1%). Thaønh phaàn caáu taïo cô baûn trong len laø Keâratin chieám 90%. 2.2.1.5 Phaân loaïi len Phuï thuoäc vaøo ñoä maûnh (chieàu daøy) vaø tính ñoàng nhaát cuûa thaønh phaàn taïo thaønh maø phaân chia len ra : len mòn (maûnh), len nöûa mòn, len nöûa thoâ vaø len thoâ. ™ Len mòn: laø len ñoàng nhaát goàm caùc loâng tô coù kích thöôùc ngang trung bình ñeán 25µm. Len mòn nhaän ñöôïc gioáng loâng cöøu mòn (cöøu Meâ-ri-noât) hoaëc töø gioáng cöøu lai (giöõa cöøu loâng mòn vaø cöøu loâng thoâ). Len mòn coù phaåm chaát toát nhaát. ™ Len nöûa mòn: thuoäc loaïi ñoàng nhaát bao goàm loâng tô coù kích thöôùc lôùn vaø loâng nhôõ coù kích thöôùc ngang trung bình 25-31µm. Loaïi len naøy nhaän ñöôïc töø moät soá gioáng cöøu lai vaø cöøu loâng nöûa mòn. ™ Len nöûa thoâ: ôû daïng ñoàng nhaát vaø khoâng ñoàng nhaát taïo neân töø loâng tô, loâng nhôõ vaø moät löôïng nhoû loâng thoâ. Loaïi len naøy nhaän ñöôïc töø gioáng cöøu loâng nöûa thoâ vaø cöøu lai. Kích thöôùc ngang cuûa len ñoàng nhaát töø 31 – 40µm, coøn len khoâng ñoàng nhaát 24 – 34µm nhöng ñoä khoâng ñeàu veà kích thöôùc ngang lôùn. ™ Len thoâ: laø loaïi len hoãn hôïp coù thaønh phaàn bao goàm loâng tô, loâng nhôõ loâng thoâ vaø loâng cheát. Len thoâ khoâng ñoàng nhaát nhaän ñöôïc töø gioáng cöøu loâng thoâ vaø moät soá gioáng cöøu lai. Kích thöôùc ngang trung bình cuûa xô lôùn hôn 34- 40µm ñoàng thôøi ñoä khoâng ñeàu raát lôùn. 2.2.1.6 Tính chaát cô lyù cuûa len: − Khoái löôïng rieâng cuûa Keâratin baèng 1,3 g/cm3, − Keratin laø vaät chaát cô baûn trong len, chieám khoaûng 90% thaønh phaàn cuûa len. − Khoái löôïng rieâng cuûa keratin: 1,3g/cm3 − Ñoä beàn keùm hôn tô taèm 2.2.1.6.1 AÛnh höôûng cuûa hôi nöôùc: Trang 16 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may − Trong moâi tröôøng nöôùc ôû nhieät ñoä 25oC, xô len coù theå taêng dieän tích maët caét ngang ñeán 26%, coøn chieàu daøi chæ taêng 1,2%. − Trong moâi tröôøng hôi nöôùc 100oC ñoä beàn cuûa xô len giaûm ñaùng keå phuï thuoäc vaøo thôøi gian taùc duïng (trong 3 giôø giaûm ñoä beàn 18%, trong 6 giôø giaûm 23%, trong 60 giôø giaûm tôùi 74%). − Khi thay ñoåi nhieät ñoä vaø ñoä aåm töông ñoái cuûa khoâng khí, xô len coù khaû naêng haáp thuï tôùi 30 – 35% hôi nöôùc so vôùi khoái löôïng khoâ. − Cho len taùc duïng vôùi moâi tröôøng hôi hoaëc nöôùc ôû nhieät ñoä 60–80oC sau ñoù tieán haønh saáy, luùc ñoù xô hoài phuïc laïi kích thöôùc ban ñaàu. 2.2.1.6.2 AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä − Töông töï nhö tô taèm, len chòu ñöôïc taùc duïng cuûa nhieät ñoä 130-140oC trong thôøi gian ngaén tính chaát khoâng bò thay ñoåi. − Nhöng neáu saáy ôû nhieät ñoä 80-100oC trong thôøi gian daøi thì xô seõ cöùng, gioøn, giaûm ñoä beàn, ñoä giaõn, giaûm maøu saéc. − ÔÛ nhieät ñoä 170-200oC len bò phaù huûy. 2.2.1.6.3 AÛnh höôûng cuûa aùnh saùng maët trôøi: − Döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng vaø khí quyeån ñaëc bieät cuûa tia töû ngoaïi seõ tieán haønh quaù trình oxy hoùa len baèng oxy khoâng khí laøm cho len giaûm ñoä beàn vaø ñoä daõn, giaûm tính ñaøn hoài, taêng ñoä cöùng vaø ñoä gioøn. − Neáu chieáu tröïc tieáp aùnh saùng maët trôøi trong 1120 giôø thì ñoä beàn cuûa len seõ giaûm ñi 50% 2.2.1.6.4 AÛnh höôûng cuûa axit: Töông töï nhö tô taèm. Ñoä beàn cuûa len giaûm khoâng ñaùng keå döôùi taùc duïng cuûa axit voâ cô yeáu, axit höõu cô coù noàng ñoä trung bình. Khi noàng ñoä axit taêng vaø nhieät ñoä dung dòch cao, xô len môùi bò phaù huûy 2.2.1.6.5 AÛnh höôûng cuûa kieàm: Len deã bò phaù huûy trong moâi tröôøng kieàm, möùc ñoä phaù huûy tuøy thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø hoaït tính cuûa dung dòch kieàm. Neáu ñun len trong dung dòch kieàm noàng ñoä 5% thì len seõ bò phaù huûy trong vaøi phuùt sau. 2.2.1.6.6 AÛnh höôûng cuûa chaát oxy hoùa: Caùc chaát oâxy hoùa nhö hydroâ peroâxit(H2O2), natri peroâxyt(Na2O2) söû duïng khi gia coâng vaûi len, tô seõ phaù huûy chaát maøu vaø theå hieän taùc duïng laøm traéng. Söï huûy hoaïi xô töøng phaàn hay toaøn boä seõ dieãn ra khi coù taùc duïng cuûa chaát oâxy hoùa trong ñieàu kieän naâng cao nhieät ñoä vaø taùc duïng keùo daøi. Trang 17 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may 2.2.1.7 ÖÙng duïng cuûa len: − Len ñöôïc söû duïng ôû daïng nguyeân chaát hoaëc pha vôùi boâng, vôùi xô hoùa hoïc ñeå keùo sôïi taïo ra caùc loaïi cheá phaåm deät vaø deät kim khaùc nhau. Cuõng coøn söû duïng len ñeå laøm khaên quaøng, bít taát, giaày, vaät lieäu boïc loùt, ñeäm − Duøng ñeå may quaàn aùo maëc ngoaøi vaøo muøa ñoâng nhö : manteau, blouson, complet... − Giaët baèng xaø phoøng trung tính (hoaëc xaø phoøng daønh rieâng ñeå giaët lain), caùc loaïi complet hoaëc haøng lain cao caáp thöôøng phaûi giaët khoâ, laø hôi (neáu giaët bình thöôøng seõ bò bieán daïng, giaûm chaát löôïng vaø veû ñeïp cuûa saûn phaåm). Khoâng giaët baèng nöôùc noùng. − Phôi ôû nôi raâm maùt, thoaùng gioù. − Caát giöõ caån thaän ñeå traùnh bò giaùn, nhaäy caén. 2.3 XÔ AMIAN: Amian – laø loaïi khoaùng thuoäc nhoùm khrigiotin hoaëc Amphibon. Amian khai thaùc ñöôïc ôû daïng khoái, töø ñoù phaân taùch ra xô maûnh beàn coù ñoä daøi thay ñoåi raát nhieàu töø 1–18 mm. Coù 2 loaïi xô Amian: loaïi xô khrigiotin– amian raát maûnh, coøn loaïi xô amphibon thoâ vaø cöùng. Loaïi xô khrigiotin– amian chieám ñeán 95% toång soá xô amian khai thaùc ñöôïc. Loaïi xô naøy coù coâng thöùc hoùa hoïc laø RcaSi4O12 (trong ñoù R laø Mg hoaëc Fe). 2.3.1.1 Khai thaùc vaø thu löôïm xô amian. Amian thöôøng naèm trong nhöõng maïch moû. Loaïi quaëng naøy coù theå naèm ôû phía treân hoaëc phía döôùi maët ñaát. Caùc xô amian xeáp chaët vôùi nhau taïo thaønh khoái raát beàn chaéc. Loaïi xô naøy coù ôû moät soá nöôùc nhö Lieân xoâ, Canada, Dimbabue, Nam Phi vaø moät soá nöôùc khaùc. Coù theå söû duïng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau ñeå khai thaùc quaëng coù chöùa xô amian. Sau khi ñaäp vôõ caùc khoái lôùn, saøng loïc laïi, tieáp tuïc laøm vôõ caùc khoái nhoû vaø saøng loïc nhieàu laàn. Khi ñoù xô amian bò phaân taùch ra, duøng phöông phaùp huùt gioù ñeå taùch xô. Coâng vieäc tieáp theo laø laøm saïch xô vaø phaân loaïi xô theo ñoä daøi. Quaù trình cheá bieán xô amian ñöôïc neâu trong sô ñoà: töø quaëng thöôøng chæ thu ñöôïc khoaûng 8% xô Trang 18 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may Ñaäp vôõ caùc khoái lôùn (2–3 laàn) Ñaäp vôõ caùc khoái nhoû, saøng loïc vaø taùch xô (4 – 5 laàn) Laøm Phaân loaïi xô theo ñoä daøi Xô amian Quaëng Sô ñoà cheá bieán xô amian. 2.3.1.2 Söû duïng xô amian. − Loaïi xô amphibon – amian coù tính chaát beàn vöõng tröôùc hoùa chaát ñöôïc duøng laøm vaät lieäu loïc hoùa chaát (axit). − Vôùi loaïi sôïi amian coù ñoä daøi >10mm: duøng ñeå pha troän vôùi xô boâng, xô vixcoâ hoaëc caùc loaïi xô hoùa hoïc khaùc ñeå keùo sôïi deät vaûi may quaàn aùo choáng löûa hoaëc duøng trong coâng ngheä hoùa chaát. − Vôùi loaïi sôïi amian coù ñoä daøi <10mm: ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát bìa cöùng, vaät lieäu boïc, vaät lieäu chòu ma saùt, phanh haõm, vaät lieäu caùch aâm, caùch nhieät 2.4 XÔ HOÙA HOÏC Ngaøy nay xô hoùa hoïc ñaõ trôû thaønh nguyeân lieäu deät khoâng theå thieáu ñöôïc trong coâng nghieäp deät treân phaïm vi toaøn theá giôùi. Nhöõng loaïi xô naøy ñöôïc saûn xuaát ra töø nhieàu nguoàn nguyeân lieäu khaùc nhau: töø hôïp chaát cao phaân töû coù trong thieân nhieân, toång hôïp hoaëc töø lieân keát caùc phaân töû thaáp (kim loaïi). Xô hoùa hoïc ñöôïc saûn xuaát theo hai loaïi: xô nhaân taïo vaø xô toång hôïp. − Xô toång hôïp: ñöôïc saûn xuaát töø nguoàn nguyeân lieäu ban ñaàu laø nhöõng vaät chaát hoùa hoïc ñôn giaûn (saûn phaåm cuûa quaù trình cheá bieán than ñaù, daàu moû..). Nhöõng saûn phaåm naøy ñöôïc toång hôïp thaønh lieân keát cao phaân töû, sau ñoù cheá bieán thaønh Trang 19 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may xô toång hôïp. Xô toång hôïp ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát trong ngaønh coâng nghieäp deät laø: polyamid, polyester 2.4.1 XÔ NHAÂN TAÏO Xô nhaân taïo ñöôïc hình thaønh baèng caùch cheá bieán caùc vaät chaát cao phaân töû trong thieân nhieân (xenluloâ, protit). Loaïi xô naøy bao goàm vixco, polynoâ, axeâtat, amoâniac ñoàng 2.4.1.1 Xô vixco: Nguyeân lieäu ban ñaàu ñöa vaøo saûn xuaát xô sôïi vixco laø xenluloâ laáy töø caùc loaïi goã (thoâng, tuøng) Cho xenluloâ taùc duïng vôùi dung dòch kieàm (NaOH) 18% khoaûng 1 giôø taïo thaønh xenluloâ kieàm. Sau ñoù nghieàn nhoû taùch taïp chaát, tieáp tuïc cho taùc duïng vôùi sunfuacacbon (CS2) taïo thaønh dung dòch ñeå keùo sôïi. ™ Phaân loaïi: 2 loaïi − Vixco coù haøm löôïng xenluloâ cao (98%): ôû daïng sôïi beàn, loaïi naøy meàm mòn thöôøng pha vôùi tô taèm deät caùc maët haøng nhö luïa, satin, chæ caåm − Vixco thoâ: ôû daïng sôïi thoâng thöôøng, duøng ñeå deät caùc laïi vaûi lanh, phíp Ñoä daøi, ñoä maûnh cuûa xô sôïi vixco phuï thuoäc vaøo phöông phaùp gia coâng. Thoâng thöôøng chia laøm 3 loaïi: xô maûnh, xô trung bình vaø xô thoâ. ™ Tính chaát − Khaû naêng huùt aåm cao hôn xô boâng: ôû ñieàu kieän nhieät ñoä töø 20-25oC, ñoä aåm khoâng khí 65%, xô boâng huùt aåm 7-8%, vixco: 11-12% − Vixco taùc duïng vôùi nhieät ñoä keùm. ÔÛ nhieät ñoä lôùn hôn 130oC tính chaát ñaõ thay ñoåi, ñoä beàn giaûm. − Trong moâi tröôøng nöôùc ñoä beàn giaûm 50-60% (vôùi vixco thoâng thöôøng), khi khoâ ñoä beàn trôû laïi bình thöôøng. − Chòu taùc duïng vôùi aùnh saùng maët trôøi keùm, döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng maët trôøi sôïi trôû neân cöùng, gioøn, maøu saéc bieán ñoåi. − Coù theå duøng axit yeáu coù noàng ñoä thaáp 1% (HCl – axit clohydrit) ñeå giaët taåy sôïi vixco. − Vaûi laøm töø sôïi vixco ít nhaøu hôn vaûi laøm töø sôïi boâng. ™ ÖÙng duïng − Vaûi sôïi vixco ñöôïc söû duïng roäng raõi trong ngaønh deät thoi vaø deät kim, deät vaûi may maëc vaø trang trí. Trang 20 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may − Duøng sôïi vixco coù ñoä beàn cao ñeå laøm sôïi maønh, sôïi coát trong cheá taïo loáp oâ toâ, xe maùy, daây ñai − Loaïi vixco bieán tính (laøm thay ñoåi tính chaát) söû duïng trong y teá, vaûi chuyeân duøng: choáng löûa, choáng hoùa chaát 2.4.1.2 Xô axetat vaø triaxetat: Nguyeân lieäu ñöa vaøo saûn xuaát laø xenluloâ ôû daïng laø daïng xô boâng ngaén. Baèng phöông phaùp cô hoïc ñeå loaïi taïp chaát ra khoûi xenluloâ, sau ñoù ñem nghieàn nhoû, giaët, cho taùc duïng vôùi kieàm, taåy Khi ñaït tôùi haøm löôïng xenluloâ 98% ñem axeâtyl hoùa xenluloâ nhaän ñöôïc axetat hay triaxetat. Tieáp tuïc ñem keùo sôïi vaø ñònh hình sôïi. ™ Tính chaát: − Gaàn gioáng nhö vaûi vôïi vixco nhöng khaû naêng huùt aåm keùm hôn, ôû ñieàu kieän nhieät ñoä töø 20-25oC, ñoä aåm khoâng khí 65%, xô axeâtat huùt aåm 6 – 6,5%. − Trong moâi tröôøng nöôùc ñoä beàn giaûm 44%. − Khaû naêng chòu nhieät töø 95-105oC − Sôïi axeâtat coù tính nhieät deûo cao do ñoù coù theå taïo thaønh textua, phoå bieán nhaát laø duøng phöông phaùp xoaén giaû. Nghóa laø sôïi phöùc ñöôïc xe (xoaén) theo moät höôùng, ñoä saên ñoù ñöôïc ñònh hình ôû nhieät ñoä cao. Sau ñoù sôïi ñöôïc môû xoaén theo höôùng ngöôïc laïi vaø taïo thaønh sôïi xoáp, bao goàm caùc loaïi xô sôïi uoán khuùc. Sôïi xoáp ñöôïc söû duïng deät caùc loaïi vaûi deät kim maëc ngoaøi. − Sôïi axetat huùt aåm toát hôn sôïi triaxetat. − So vôùi sôïi axetat thì sôïi triaxetat beàn vöõng hôn döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä , cuûa khí haäu neân thöôøng duøng sôïi triaxetat laøm caùc vaät lieäu caùch ñieän. Vaûi deät töø sôïi triaxetat maëc ít bò nhaøu, ñoä beàn sau nhieàu laàn giaët bò xuoáng ít hôn so vôùi vaûi deät töø sôïi axetat vaø vixco. Ñaëc bieät vaûi triaxetat khoâng bò moái phaù hoaïi. ™ ÖÙng duïng − Sôïi axetat pha vôùi tô taèm deät ra caùc maët haøng luïa, ñöôïc söû duïng laøm vaûi loùt trong aùo gioù ba lôùp, aùo vest − Coù theå deät phoái hôïp sôïi axetat vôùi caùc loaïi sôïi khaùc taïo ra vaûi coù maøu saéc thích hôïp (do sôïi axeâtat caàn thuoác nhuoäm ñaëc bieät, loaïi thuoác nhuoäm naøy khoâng nhuoäm ñöôïc moät soá loaïi sôïi khaùc, thí duï nhö sôïi vixco). − So vôùi xô vitxcoâ thí xô axeâtat theå hieän moät soá öu ñieåm nhö: xô bò giaûm ñoä beàn ít hôn trong moâi tröôøng öôùt, ñoä daãn ñieän thaáp, coù theå nhaän ñöôïc sôïi maûnh hôn. Ngoaøi ra, quaù trình saûn xuaát ñôn giaûn, vì vaäy cho ñeán nay xô axeâtat vaãn ñöôïc phaùt trieån. Trang 21 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may Nhìn chung caùc loaïi vaûi deät töø caùc axetyl xenluloâ coù nhöôïc ñieåm chuû yeáu laø: ñoä beàn vaø ñoä huùt aåm thaáp, ñoä maøi moøn khoâng cao, taêng tính nhieãm ñieän vaø ñoä nhaøu lôùn. 2.4.1.3 XÔ SÔÏI TOÅNG HÔÏP 2.4.1.4 Xô polyester (PE): Xô polyester chieám vò trí haøng ñaàu trong soá caùc loaïi xô sôïi toång hôïp veà khoái löôïng saûn xuaát treân theá giôùi, ñöôïc saûn xuaát chuû yeáu töø polyetylen teâreptalat (PET) – ñoù laø saûn phaåm cuûa söï truøng hôïp hoùa ngöng tuï giöõa axit teâreptalat vaø eâtylenglycol, axit teâreptalat nhaän ñöôïc töø caùc saûn phaåm coù chöùa trong daàu moû, than ñaù. ™ Tính chaát: − Xô coù khoái löôïng rieâng trung bình 1,38g/cm3 − Ñoä maûnh, ñoä daøi phuï thuoäc vaøo phöông phaùp gia coâng cheá bieán xô sôïi − Khaû naêng huùt aåm raát thaáp, ôû ñieàu kieän khoâng khí bình thöôøng ñoä huùt aåm khoâng quaù 0,5%. − Ñoä beàn nhieät cao, chæ khoâng beàn khi nhieät ñoä treân 160oC. Khaû naêng chòu taùc duïng vôùi aùnh saùng maët trôøi toát. Ñaëc bieät sôïi khoâng giaûm ñoä beàn trong moâi tröôøng nöôùc. − Sôïi coù ñoä cöùng lôùn neân deã coù hieän töôïng voùn cuïc. − Sôïi PE chòu taùc duïng ñöôïc vôùi axit vaø kieàm nhöng ôû ñieàu kieän nhieät ñoä vaø noàng ñoä dung dòch thaáp. ™ ÖÙng duïng: − Sôïi PE pha vôùi sôïi töï nhieân taïo ra caùc daïng sôïi pha duøng ñeå deät caùc maët haøng may maëc coù ñoä beàn cao vaø ít bò nhaøu. Vaûi ít bò co khi söû duïng. − Len pha vôùi PE laø nhöõng vaät lieäu coù giaù trò söû duïng cao duøng ñeå deät caùc maët haøng cao caáp nhö veston, maêngtoâ − Sôïi PE coøn laøm sôïi maønh trong cheá taïo loáp oâ toâ, xe maùy − Daïng sôïi maûnh duøng laøm löôùi, vaät lieäu loïc 2.4.1.5 Xô Polyamid (nylon): Xô polyamid chieám vò trí thöù 2 trong soá caùc loaïi xô sôïi toång hôïp veà khoái löôïng saûn xuaát treân theá giôùi. Nguyeân lieäu ñeå saøn xuaát sôïi ôû daïng ñôn hôïp ñoù laø caprolactam ôû daïng vaät chaát tinh theå (lieân keát phaân töû thaáp) ñöôïc saûn xuaát töø caùc saûn phaåm cuûa quaù trình cheá bieán daàu moû vaø than ñaù, qua quaù trình truøng hôïp ñeå taïo thaønh polyme. Trang 22 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may ™ Tính chaát: − Xô coù khoái löôïng rieâng 1,15g/cm3 − Ñoä daøi, ñoä maûnh phuï thuoäc vaøo phöông phaùp gia coâng, saûn xuaát sôïi. − Khaû naêng huùt aåm thaáp 4-5%, cao hôn polyester, vaûi giaët nhanh khoâ. − Khaû naêng chòu nhieät keùm hôn polyester, neáu nhieät ñoä lôùn hôn 100oC ñoä beàn giaûm ñaùng keå, döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng maët trôøi xô polyamid bò laõo hoùa giaûm maøu saéc. − Ñoä beàn cô hoïc cuûa sôïi khaù cao − Ñoä giaõn ñöùt cao, ñoä beàn maøi moøn cao (cao nhaát trong caùc loaïi xô sôïi toång hôïp) ™ ÖÙng duïng: Ñaây laø loaïi nguyeân lieäu deät ñöôïc söû duïng raát ña daïng trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau. − Sôïi polyamid ñöôïc söû duïng trong kyõ thuaät laøm sôïi maønh, vaûi duø, laøm löôùi, vaûi loïc − Sôïi polyamid pha vôùi sôïi töï nhieân (boâng, len) ñeå saûn xuaát vaûi maëc ngoaøi vaø caùc loaïi khaùc. Trong hoãn hôïp vôùi xô thieân nhieân coù chöùa 10–20% xô poliamid stapen seõ laøm taêng ñaùng keå ñoä beàn maøi moøn cuûa cheá phaåm. − Ñoái vôùi daïng sôïi phöùc coù ñoä daøy lôùn duøng thích hôïp trong coâng nghieäp oâtoâ, maùy bay, laøm löôùi, cheá phaåm xe, coâng nghieäp ñoà goã. − Thöôøng pha troän xô poliamid vôùi xô thieân nhieân − Xô poliamid huùt aåm keùm do vaäy khoâng neân deät loaïi sôïi naøy cho caùc loaïi vaûi daøy, vaûi naëng. 2.4.1.6 Xô polyvinilancol (vinilon): Loaïi xô sôïi naøy ñöôïc taïo ra töø vinylaxetat ñöôïc toång hôïp töø axetylen vaø axit axetic. ™ Tính chaát: − Khoái löôïng rieâng: 1,26 g/cm3 − Khaû naêng huùt aåm khoaûng 5%, taùc duïng vôùi aùnh saùng keùm. − Trong moâi tröôøng nöôùc ñoä beàn giaûm ñi töø 15-20%. − Xô coù ñoä beàn vöõng khi maøi moøn − Ñoä beàn nhieät cao (ñoát noùng ôû nhieät ñoä 150oC ñoä beàn giaûm ñi 30%). ™ ÖÙng duïng: Trang 23 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may − Xô sôïi vinylon laø loaïi xô reû nhaát trong taát caû caùc loïai xô toång hôïp. − Loïai vinilon khoâng thaám nöôùc duøng laøm aùo möa, vaûi boïc, vaûi loïc − Söû duïng xô ôû daïng nguyeân chaát hoaëc pha troän vôùi xô boâng, len ñeå taïo ra caùc loaïi vaûi maëc ngoaøi, deät gaêng tay, bít taát. Coøn duøng loaïi xô naøy ñeå laøm löôùi, caùc loaïi daây, vaûi bao bì vaø vaûi loïc. 2.4.1.7 Xô polyuretan (PU) ™ Tính chaát: − Khoái löôïng rieâng 1,14 −1,32g/cm3 − Ñoä beàn, ñoä giaõn thaáp − Huùt aåm keùm 1 –1,5% − Sôø coù caûm giaùc cöùng, thoâ, nhieät ñoä meàm 175-230C − Khoâng nhuoäm ñöôïc baèng phöông phaùp thoâng thöôøng Töø naêm 1960 saûn xuaát ñöôïc xô PU ñaøn hoài cao coù teân goïi laø Spandex, coù raát nhieàu öu ñieåm: − Khoái löôïng rieâng 1g/cm3 − Huùt aåm 0,3 – 0,4% − Co giaõn cao (ñeán 500 – 700%), raát ít bieán daïng deûo − Ñaøn hoài gaáp 1000 laàn xô thoâng thöôøng, töông töï nhö cao su − Keùm beàn vôùi dung dòch taåy chöùa clo − Söû duïng thuoác nhuoäm crom trong moâi tröôøng trung tính hoaëc kieàm yeáu ™ ÖÙng duïng cuûa sôïi spandex: − Sôïi pha chöùa 5 – 15% spandex laøm taêng ñoä co giaõn cuûa vaûi may trang phuïc. − Caùc saûn phaåm coù ñoä co giaõn cao nhö ñai, aùo loùt coù theå duøng spandex 100%. − Do khoâng chaûy nhaõo qua thôøi gian söû duïng, ngaønh deät may seõ thay theá daàn cao su baèng spandex 2.4.3 SÔÏI PHA Ñeå taïo ra caùc loaïi vaûi mang tính öu vieät cuûa caùc sôïi töï nhieân vaø sôïi hoùa hoïc. Trong coâng nghieäp keùo sôïi ngöôøi ta ñaõ aùp duïng pha troän caùc thaønh phaàn xô khaùc nhau taïo neân loaïi sôïi pha. Sôïi pha: laø sôïi trong thaønh phaàn caáu taïo cuûa sôïi coù ít nhaát hai thaønh phaàn xô khaùc nhau. Trang 24 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may ™ ÖÙng duïng: − Vaûi boâng pha vôùi polyester, vaûi boâng pha vôùi polyamid ñöôïc söû duïng nhieàu trong saûn xuaát haøng may maëc. Vaûi pha PECO: ñöôïc deät baèng sôïi pha theo tæ leä 65% sôïi polyeseter vaø 35% sôïi boâng cotton (vaûi KT), gabardine, soire. Vaûi KT coù öu ñieåm laø huùt aåm, beàn, ít nhaøu. Vaûi pha PEVI ñöôïc deät töø sôïi polyester vaø viscose. − Tô taèm pha vôùi vixco ñöôïc duøng nhieàu trong ngaønh deät luïa ñeå deät satin, gaám, chæ caåm − Len pha vôùi polyacrilotryl ñöôïc öùng duïng nhieàu trong ngaønh deät kim. Vaûi pha coù nhieàu öu ñieåm hôn haún vaûi sôïi boâng haëoc sôïi hoùa hoïc: beàn ñeïp, deã nhuoäm maøu, ít nhaøu naùt, maëc thoaùng maùt, giaët choùng saïch vaø mau khoâ... Vaûi pha ñöôïc söû duïng raát roäng raõi ñeå may caùc loaïi quaàn aùo vaø caùc saûn phaåm khaùc vì raát thích hôïp vôùi ñieàu kieän khí haäu cuûa nöôùc ta, phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá vaø thò hieáu cuûa nhaân daân ta. Tuøy thuoäc vaøo coâng duïng cuûa töøng loaïi saûn phaåm maø ngöôøi ta choïn tyû leä pha troän sao cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu söû duïng vaø yeâu caàu veä sinh cuûa saûn phaåm may maëc. Nhöõng naêm gaàn ñaây, treân thò tröôøng xuaát hieän nhöõng loaïi vaûi ñöôïc deät töø sôïi pha coù kích thöôùc raát nhoû khieán cho maët vaûi moûng, ñeïp töông töï nhö vaûi tô taèm ñöôïc nhieàu ngöôøi öa chuoäng vôùi teân goïi vaûi “silk” (tô taèm nhaân taïo) raát thích hôïp cho aùo daøi vaø quaàn aùo nöõ. Caùc nhaø khoa hoïc döï baùo, trong töông lai seõ laø thôøi kyø phaùt trieån maïnh meõ cuûa caùc loaïi vaûi “ñaëc tröng” ñaõ ñöôïc nghieân cöùu thöïc hieän thaønh coâng ôû cuoái theá kyû XX : − Vaûi choáng baét buïi vaø choáng noå : coù nhöõng nhaø maùy yeâu caàu coâng nhaân phaûi maëc trang phuïc thaät saïch, neáu khoâng seõ aûnh höôûng tôùi chaát löôïng cuûa saûn phaåm, ñoâi khi coøn gaây noå do hieän töôïng phaùt sinh tónh ñieän. − Vaûi vi khuaån : do caùc vi khuaån leân men taïo thaønh. Vaûi seõ raát nheï, moûng, deã huûy hoaïi ñeå traùnh gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. − Vaûi sinh hoïc : duøng may loaïi quaàn aùo loùt sinh hoïc choáng muøi cuûa cô theå vaø duy trì veä sinh. Loaïi vaûi naøy ñaõ ñöôïc saûn xuaát vaø baùn ra thò tröôøng töø naêm 1992 bôûi Coâng ty Damart. − Vaûi thay ñoåi nhieät ñoä : Coù tính naêng töï thay ñoåi nhieät ñoä theo thôøi tieát giuùp ngöôøi maëc thích öùng vôùi nhöõng nôi coù nhieät ñoä quaù cheânh leäch vôùi nhau. Trang 25 Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Nghieäp Thaønh phoá Hoà Chí Minh Vaät lieäu deät may Trang 26 CHÖÔNG 3 CAÁU TRUÙC VAØ PHAÂN LOAÏI VAÛI 3.1 Khaùi nieäm – ñaëc tröng vaø tính chaát cuûa vaûi Vaûi laø saûn phaåm thu ñöôïc treân maùy deät hoaëc coù theå do caùc phöông phaùp lieân keát khaùc taïo thaønh. 3.1.1 Kích thöôùc vaø khoái löôïng 2.4.3.1 Chieàu daøi Chieàu daøi vaûi ñöôïc ño doïc theo bieân vaûi. Chieàu daøi khoâng giôùi haïn, phuï thuoäc vaøo khoái löôïng vaûi vaø chieàu roäng cuûa khoå vaûi. Coù theå ôû daïng cuoän hay daïng xaáp, ñôn vò tính baèng meùt hoaëc yard (1yard = 0,914m). 2.4.3.2 Chieàu roäng (khoå vaûi) − Khoå vaûi ñöôïc giôùi haïn giöõa hai bieân, chieàu roäng qui ñònh theo maùy deät. − Khoå vaûi ñöôïc tính baèng meùt hoaëc inch (1inch = 2,545cm), coù nhieàu loaïi khaùc nhau: 0,9m; 1,15m; 1,6m, 55” − Khoå vaûi