Khóa luận Khảo sát hiện trạng nuôi cá Tra thâm canh ở tỉnh Đồng Tháp và mô tả một số đặc điểm của vi khuẩn gây bệnh mủ gan

n và chai môi trƣờng LDC đƣợc ủ trong tủ ấm ở 300C. Đọc kết quả sau khi ủ 12 - 16h. - Kết quả 10 phản ứng sinh hóa đƣợc đọc dựa theo bảng. - Kết quả LDC và di động đƣợc đọc trên chai môi trƣờng LDC. Cách tính điểm cho trƣờng hợp vi khuẩn E. ictaluri trong test kit IDS 14 GNR KQ OXI GLU NIT ONPG URE PAD CIT ESC H2S I VP MA LDC DĐ - 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 + 1 2 4 1 2 4 1 2 4 1 2 4 1 2 TC 6 0 0 0 1 KQ: kết quả TC: tổng cộng 3.4.4.8 Thử nghiệm kháng sinh đồ a. Khái niệm Kháng sinh đồ là kỹ thuật để tìm độ nhạy cảm của vi khuẩn đối với kháng sinh hay xác định lƣợng tối thiểu của kháng sinh ngăn cản sự tăng trƣởng của vi khuẩn. Độ nhạy cảm của vi khuẩn đối với kháng sinh luôn luôn thay đổi do tính thích ứng và tính chọn lọc của vi khuẩn khi tiếp xúc với thuốc kháng sinh. Có 2 phƣơng pháp làm kháng sinh đồ - Phƣơng pháp đĩa khuếch tán (định tính và bán định lƣợng) - Phƣơng pháp pha loãng (định lƣợng). b. Cách tiến hành Để tiến hành làm kháng sinh đồ trƣớc hết ta cần phải chuẩn bị giống vi khuẩn có thời gian phát triển từ 18 - 24h hoặc 24 - 36h (đối với khuẩn lạc E. ictaluri), các đĩa môi trƣờng MH (Muller Hinton), các đĩa kháng sinh phải đƣợc để ở nhiệt độ phòng (vì khi bảo quản phải đƣợc giữ ở nhiệt độ lạnh). Khi đã có đầy đủ ta tiến hành thực hiện. 44 Trƣớc hết, ta phải pha huyền dịch vi khuẩn bằng cách lấy vi khuẩn có thời gian phát triển từ 18 - 24h hoặc 24 - 36h (đối với khuẩn lạc E. ictaluri) hòa vào 3 - 4 ml nƣớc muối sinh lí (tùy theo lƣợng vi khuẩn nhiều hay ít) và đem lắc đều (vortex). Theo nguyên tắc, huyền dịch phải có độ đục tƣơng đƣơng với độ đục của ống chuẩn Mc - Farland 0,5. Tuy nhiên việc so sánh hai độ đục này (huyền dịch và ống Mc - Farland 0,5) bằng mắt thƣờng dẫn tới sai số khá cao. Để nâng cao độ chính xác, Hiệp Hội Vi Sinh của Pháp đề nghị cách thức sau: huyền dịch sẽ đƣợc đo OD ở bƣớc sóng 550 nm, giá trị OD huyền dịch là 0,125, có thể xê dịch trong khoảng 0,12 - 0,13. Đĩa môi trƣờng sau khi đã cho huyền dịch vi khuẩn vào thì tiến hành tráng đều đĩa, kế đến đổ bỏ huyền dịch còn dƣ và đóng đĩa kháng sinh vào đĩa. Đem ủ đĩa trong tủ ở nhiệt độ 35 – 370C. c. Đọc kết quả Các đĩa kháng sinh sau khi đem ủ ở nhiệt độ 35 – 370C sau 20 - 24h thì tiến hành đo đƣờng kính vòng kháng khuẩn. Dùng thƣớc đo đƣờng kính với đơn vị là milimet (mm). 3.5 Một số chỉ tiêu và công thức tính hiệu quả kinh tế Năng suất = sản lƣợng thu hoạch / diện tích nuôi Tổng thu nhập từ sản xuất (TTNTSX) = tổng sản lƣợng thu hoạch * đơn giá Tổng chi phí (TC) = chi phí vật chất + chi phí lao động + thuế + khấu hao cơ bản Lợi nhuận = TTNTSX – TC (kể cả lao động gia đình) Tỷ suất lợi nhuận trên tổng chi phí = lợi nhuận / tổng chi phí. 45 Phần IV KẾT QUẢ THẢO LUẬN 4.1 Vài nét về yếu tố kinh tế - xã hội của các hộ nuôi Do không nằm trong mục tiêu khảo sát, nên thông qua đánh giá sơ bộ chúng tôi nhận thấy: Độ tuổi 30 - 40 là độ tuổi phổ biến của các chủ hộ nuôi của cả 3 vùng, do tính chất của công việc cũng nhƣ những đòi hỏi của các thao tác trong quá trình nuôi nên đa phần ngƣời trực tiếp quản lí ao nuôi là nam. Tuy nhiên chúng tôi cũng nhận thấy trong 30 hộ đƣợc điều tra thì vẫn có 2 hộ ngƣời trực tiếp quản lí là nữ. Còn về trình độ học vấn, thì đa phần các chủ hộ nuôi đều xuất thân từ gia đình nông dân, trƣớc đây do hoàn cảnh khó khăn, trồng trọt lại không thể cải thiện đƣợc đời sống, nên hầu hết họ đều chỉ học hết cấp II, có một vài ngƣời học đến cấp III nhƣng do hoàn cảnh khó khăn nên phải nghỉ học về phụ gia đình. Theo các chủ hộ cho biết, trƣớc đây giá đất rất rẻ, nên để giảm chi phí giá đình họ thử dùng đất nhà có sẵn để đào ao nuôi cá mục đích chỉ nhằm để tiêu thụ trong gia đình và kiếm thêm ít chi tiêu. Do đó họ không quan tâm nhiều đến việc chăm sóc hay quản lý. Còn về nguyên nhân chọn đối tƣợng này để nuôi thì theo các hộ cho biết. Đây là loài cá có nhiều ƣu điểm mà những loài cá nƣớc ngọt khác không có đƣợc nhƣ: tăng trƣởng nhanh, phổ dinh dƣỡng rộng, cá ăn đƣợc nhiều loại thức ăn khác nhau, khả năng thích nghi tốt với điều kiện môi trƣờng khắc nghiệt. Đó chính là lí do làm cho các hộ nuôi chọn cá tra để nuôi trong giai đoạn đầu. Mặc dù nghề nuôi cá tra đã bắt đầu từ năm 1970 nhƣng từ 10 năm trở lại đây mới đƣợc ngƣời dân chú ý đến và khoảng 3 năm nay mới thật sự đƣợc xem nhƣ là nguồn chính mang lại hiệu quả kinh tế cao. Hơn nữa lại có thêm “Đề án qui hoạch vùng phát triển cá tra của tỉnh” nên càng làm cho con cá tra đặc biệt đƣợc quan tâm hơn. 46 Không những ngƣời dân trong tỉnh thay nhau đào ao nuôi cá, mà những ngƣời dân từ nơi khác cũng kéo về đây đua nhau mua đất đào ao. Đó chính là nguyên nhân gây sốt giá đất. Lại thêm nguyên nhân con cá tra là một trong số ít loài cá nƣớc ngọt có giá thành hấp dẫn và có thể xuất khẩu ra bên ngoài ở mức giá cao, nên giờ đây vấn đề về kỹ thuật quản lý của ngƣời nuôi đòi hỏi phải có một trình độ nhất định để phù hợp với yêu cầu thực tế đang đặt ra. Và chính từ đó mà ngƣời nuôi đã bắt đầu tìm cách nâng cao kỹ thuật cá nhân. Mặc dù năng suất thu hoạch không hoàn toàn do trình độ học vấn mang lại nhƣng ít nhiều cũng ảnh hƣởng. Tuy nhiên đó không phải là yếu tố quyết định cho thành công của nghề nuôi mà yếu tố chính là kinh nghiệm. Kinh nghiệm nuôi cá trƣớc hết là đƣợc tích lũy dần qua thời gian nuôi và những bài học kinh nghiệm rút ra sau mỗi vụ nuôi sau đó là việc học hỏi của những ngƣời đi trƣớc nhằm đem lại sản lƣợng cá ngày càng cao. Theo quan sát chúng tôi nhận thấy những ao có diện tích nhỏ đa số là sở hữu của ngƣời dân địa phƣơng, tuy nhiên họ đều đã có trên 5 năm kinh nghiệm nuôi. Còn những ngƣời mới đến cao nhất là 3 năm kinh nghiệm vì họ chỉ nuôi cá khi biết nó có hiệu quả kinh tế cao, nhƣng họ đa số có vốn nhiều và có hiểu biết về chuyên môn trƣớc khi đến đây. Tuy nhiên để có thành công thì ngƣời nuôi phải trải qua rất nhiều khó khăn trong suốt quá trình nuôi. Nhƣng mặc dù vậy thì đối với họ nghề nuôi cá vẫn đem lại kinh tế cao hơn, nên đây sẽ là nghề chính của họ, và những hộ nuôi khác đều có cùng ý kiến. Chính vì vậy mà họ đầu tƣ toàn bộ vốn cũng nhƣ tâm huyết trong việc nuôi cá. Để thu đƣợc sản lƣợng cao, thịt cá đạt sản lƣợng thì ngƣời quản lí cần phải tìm hiểu và học hỏi thêm nữa về các biện pháp chăm sóc cũng nhƣ phòng và chữa bệnh cho cá. Tại địa phƣơng, định kì một tháng đều có cán bộ của Chi cục thủy sản và khuyến nông tổ chức tập huấn chuyên đề nuôi trồng thủy sản thì hầu hết các chủ hộ đều có tham gia. Còn đối với một số hộ do không có điều kiện đi lại nên đƣợc cán 47 bộ đến tận nhà hƣớng dẫn, chính nhờ thế mà kiến thức ngành nghề của các chủ hộ đƣợc nâng cao. Nhƣng để có thể hiểu biết thêm về sử dụng thuốc cũng nhƣ cách lựa chọn con giống, việc thích ứng cho cá giống thì ngƣời nuôi cần phải tự tìm hiểu thông qua báo chí, phƣơng tiện truyền thông, và ngày nay có những hộ trực tiếp truy cập Internet để có thể nắm đƣợc những thông tin mới nhất. Tuy nhiên việc trực tiếp chỉ dẫn của các cán bộ vẫn luôn có vai trò quan trọng. Vì thế, các cán bộ cần phải có sự kết hợp thực hành và lí thuyết nhƣ: tổ chức cho ngƣời dân đi thực tế tham quan các mô hình thành công, trực tiếp trao đổi kinh nghiệm với ngƣời nuôi thành công mô hình đó, tổ chức các cuộc trình diễn ….để ngƣời dân thấy đƣợc lợi ích và khả năng có thể vận dụng những kiến thức đó vào thực tế của họ. 4.2 Tình hình vay vốn của nông hộ Vốn có vai trò rất quan trọng trong việc quyết định sự thành bại của các tổ chức sản xuất, cho dù các phƣơng tiện sản xuất khác đã đầy đủ nhƣng không có tài chính thì hoạt động sản xuất đó vẫn không thể diễn ra. Bảng 4.1: Tình hình vay vốn của các nông hộ Diễn giải Bình Thạnh TKĐ Châu thành Số hộ Tỷ lệ (%) Số hộ Tỷ lệ (%) Số hộ Tỷ lệ (%) Vốn ngân hàng 2 20 1 10 1 30 Vốn từ đại lý thức ăn 3 30 2 20 3 20 Vốn bao tiêu 3 30 6 60 3 20 Vốn tự có 2 20 1 10 3 30 Qua bảng 4.1 chúng tôi nhận thấy trong số 30 hộ đƣợc phỏng vấn có đến 24 hộ không đủ vốn sản xuất (8 hộ ở Bình Thạnh, 9 hộ ở TKĐ, 7 hộ ở Châu Thành), các hộ có nhiều hình thức vay vốn khác nhau nhƣ: vốn vay ngân hàng, vốn vay từ đại lý bán thức ăn, vốn tự có, và vốn bao tiêu. Vốn vay ngân hàng mặc dù lãi suất thấp nhƣng do thủ tục vay vốn phức tạp lại đòi hỏi phải có tài sản thế chấp nên đa số các 48 hộ vay dƣới hình thức này thì không nhiều chỉ có 4 hộ (2 hộ ở Bình Thạnh, 1hộ ở TKĐ, 1 hộ ở Châu Thành). Đối với vốn từ đại lý thức ăn, ngƣời nuôi có thể mua thức ăn trả tiền sau với lãi suất 2 - 3%/ tháng. Mặc dù lãi suất cao hơn so với hình thức vay vốn từ các tổ chức nhà nƣớc nhƣng thủ tục đơn giản, nông dân có thể mua thức ăn bất cứ lúc nào khi cần, trong khi đó vay ngân hàng thì chỉ đƣợc vay một lần trong năm, vì thế số hộ vay dạng này là 8 hộ (3 hộ ở Bình Thạnh, 2 hộ ở TKĐ, 3 hộ ở Châu Thành) nhiều hơn hình thức vay ngân hàng. Ta nhận thấy số hộ vay vốn dƣới hình thức bao tiêu là tƣơng đối lớn đến 12 hộ (3 hộ ở Bình Thạnh, 6 hộ ở TKĐ, 3 hộ ở Châu Thành), đây là hình thức vay vốn mới, theo ngƣời dân vay theo hình thức này cho biết: đây là nguồn vốn mà họ đƣợc các công ty xuất nhập khẩu thủy sản hoặc chế biến thủy sản cấp cho với hợp đồng kèm theo gọi là hợp đồng bao tiêu sản phẩm và đƣợc hoàn vốn lại dần sau mỗi vụ thu hoạch. Trong hợp đồng bao tiêu sản phẩm có sự thỏa thuận giữa hai bên: phía công ty và ngƣời nuôi về giá bán cá sàng ban đầu và đến khi gần thu hoạch hai bên sẽ thỏa thuận lại giá chính thức, thƣờng giá này thấp hơn giá cá cao nhất ngoài thị trƣờng và cao hơn giá sàng ban đầu. Việc trả vốn của hộ nuôi dƣới hình thức là trừ tiền trong mỗi kg cá mà công ty thu mua sau mỗi vụ theo mức đƣợc thỏa thuận trong hợp đồng. Theo chủ hộ thì việc vay vốn dƣới dạng này mặc dù giá bán không cao so với thị trƣờng nhƣng bù lại giá bán sẽ đƣợc ổn định trung bình. Đây là điều mong muốn chung của ngƣời nuôi tránh đƣợc tình trạng tranh mua và tranh bán, đồng thời ngƣời nuôi sẽ có đƣợc đầu ra cố đinh trong nhiều vụ. Tuy nhiên điều kiện để đƣợc cấp vốn bao tiêu đó là do quy định của mỗi công ty. Vì thế công ty chỉ chấp nhận cho vay khi ngƣời nuôi đáp ứng đủ điều kiện đó. 4.3 Phân tích các yếu tố kỹ thuật của mô hình nuôi cá tra trong ao. 4.3.1 Điều kiện ao nuôi Vị trí ao nuôi thƣờng thoáng, gần nguồn cấp và thoát nƣớc. Nguồn nƣớc là nguồn nƣớc mặt lấy trực tiếp từ sông Tiền. 49 Ao thƣờng có hình chữ nhật để thuận tiện cho việc chăm sóc và quản lí cũng nhƣ thu hoạch. Cấu tạo nền đáy chủ yếu là đất phù sa. Qua điều tra 30 hộ ở tỉnh Đồng Tháp: 10 hộ ở xã Bình Thạnh- huyện Cao Lãnh, 10 hộ ở xã Tân Khánh Đông – Thị xã Sa Đéc, 10 hộ ở huyện Châu Thành. Chúng tôi thu nhận đƣợc. Bảng 4.2: Diện tích ao nuôi của các hộ Diện tích (m2) Bình Thạnh TKĐ Châu thành Số hộ Tỷ lệ (%) Số hộ Tỷ lệ (%) Số hộ Tỷ lệ (%) 1000 - 5000 5 50 4 40 4 40 >5000 5 50 6 60 6 60 Qua bảng 4.2 cho thấy ở xã Bình Thanh các hộ nuôi cá trong ao có diện tích 1000 – 5000 m2 bằng với các hộ nuôi có diện tích >5000 m2. Riêng các hộ ở xã TKĐ và huyện Châu Thành lại nuôi với diện tích phổ biến là >5000 m2. Đối với những hộ nuôi trong ao diện tích từ 1000 – 5000 m2, đây là những ao nuôi có diện tích nhỏ theo chủ hộ thì điều đó thuận lợi cho việc quản lí cũng nhƣ chi phí đầu tƣ sẽ thấp hơn. Còn đối với những ao có diện tích > 5000 m2, thì theo chủ hộ mặc dù chi phí đầu tƣ ban đầu cao hơn nhƣng đổi lại ao càng rộng thì cá có khả năng trao đổi oxy càng nhiều, cá ít bệnh và mau lớn. Ngoài diện tích nuôi khác nhau, các hộ cũng có chủ trƣơng đào ao có độ sâu và điều kiện đất sử dụng ban đầu để đào ao cũng khác nhau. Bảng 4.3: Độ sâu mực nƣớc của các ao nuôi Độ sâu (m) Bình Thạnh TKĐ Châu thành Số hộ Tỷ lệ (%) Số hộ Tỷ lệ (%) Số hộ Tỷ lệ (%) 3 - 3,5 6 60 0 0 4 40 3,5 – 4 1 10 6 60 5 50 4 - 4,5 3 30 4 40 1 10 50 Qua bảng 4.3 chúng tôi nhận thấy độ sâu mực nƣớc ao nuôi của các ao ở cả 3 vùng là khá cao từ 3 m trở lên. Ở Bình Thạnh số hộ đào ao sâu 3 - 3,5 m là 6 hộ, 3,5 – 4 m là 1 hộ, 4 - 4,5 m là 3 hộ lần lƣợt chiếm tỷ lệ là 60%, 10%, 30%. Ở xã TKĐ số hộ đào ao sâu 3,5 – 4 m là 6 hộ, 4 - 4,5 m là 4 hộ chiếm tỷ lệ là 60%, 40%. Ở huyện Châu Thành số hộ đào ao 3 - 3,5 m là 4 hộ, 3,5 – 4 m là 5 hộ, 4 - 4,5m là 1 hộ chiếm tỷ lệ là 40%, 50%, 10%. Theo các hộ nuôi sở dĩ họ đào ao sâu nhƣ thế là có 2 cái lợi. Thứ nhất: Tạo ra các tầng nƣớc khác nhau trong môi trƣờng sống của cá, làm cho cá có sự lựa chọn nơi ở phù hợp. Thứ hai: Tạo đƣợc nhiệt độ nƣớc trong ao nuôi tốt hơn giúp cá sinh trƣởng tốt. Yang Yi và Yuan Derun (2002) đã đo nhiệt độ nƣớc ở 3 độ sâu khác nhau 0,5 m, 2,5 m, 5,5 m tại huyện Hồng Ngự tỉnh Đồng Tháp. Kết quả thu nhận đƣợc lần lƣợt là 26,40C, 26,30C, 26,5oC. Điều đó chứng tỏ không có sự khác biệt đáng kể về nhiệt độ nƣớc khi độ sâu mực nƣớc trong ao nuôi khác nhau nhƣng cá sẽ di chuyển nhiều hơn cho mục đích bắt mồi, hô hấp…nếu độ sâu mực nƣớc cao và nhƣ thế sẽ đảm bảo cho hoạt động và sinh trƣởng của cá. Bảng 4.4: Điều kiện đất sử dụng trƣớc khi đào ao Loại đất Bình Thạnh TKĐ Châu thành Số hộ Tỷ lệ (%) Số hộ Tỷ lệ (%) Số hộ Tỷ lệ (%) Đất bãi bồi 5 50 10 100 6 60 Đất vƣờn 5 50 0 0 4 40 Qua khảo sát 30 hộ chúng tôi nhận thấy đất đƣợc sử dụng để đào ao nuôi cá phổ biến dƣới 2 dạng: đất bãi bồi và đất vƣờn. Cả hai loại đất này đều có tính chất là đất phù sa nên đa phần là phù hợp cho nuôi trồng thủy sản, vì có những đặc tính nhƣ: giàu dinh dƣỡng, pH 6,9 - 7,5, khả năng giữ nƣớc tốt. 51 Qua bảng 4.4 ta thấy số hộ sử dụng đất bãi bồi ở cả 3 vùng là 21 hộ (5 hộ ở Bình Thạnh, 10 hộ ở TKĐ, 6 hộ ở Châu Thành) chiếm tỷ lệ là 70%. Theo các hộ cho biết: Đất bãi bồi là vùng đất đƣợc phù sa bồi lắng tạo thành những cồn cát bãi bồi cặp dòng sông càng nhiều và mức chênh lệch thủy triều lên xuống cao không quá 2m, đồng thời trong điều kiện sử dụng đất nuôi này thì: - Nguồn nƣớc lấy vào ao sẽ không bị cản trở bởi hệ thống kênh rạch nằm phía bên trong nhƣ các loại đất khác. - Thuận tiện cho việc đặt cống lấy và thay nƣớc mỗi ngày, chất lƣợng nƣớc ổn định, nguồn nƣớc đƣợc lấy thẳng vào ao nên thƣờng ít bị ô nhiễm do chất thải từ các con kênh rạch khác. - Đối với cá nuôi: Chất lƣợng thịt cá rất tốt đáp ứng yêu cầu xuất khẩu, cá tăng trọng nhanh, ít bệnh, ngƣời chăn nuôi không phải tốn kém nhiều cho khâu đầu tƣ lồng bè hay đào ao hầm mà kết quả cao hơn so với nuôi cá ao hầm và lồng bè. - Đặc biệt việc sử dụng loại đất này để đào ao thì rất thích hợp cho mô hình nuôi cá sạch xuất khẩu, là mô hình hiện đang đƣợc tập trung đầu tƣ phát triển. Đối với những hộ sử dụng đất vƣờn do cây ăn trái không đem lại hiệu quả kinh tế, giá thu mua thấp và không ổn định nên khi biết đƣợc giá cá tra tƣơng đối hấp dẫn, cộng thêm việc có định hƣớng thông qua “ Đề án phát triển vùng nuôi cá tra của tỉnh” nên họ đã chuyển sang nuôi cá tra. Ngày nay diện tích nuôi cá tra ngày càng đƣợc mở rộng, nhƣng để nuôi cá thành công ngoài việc có đất có vốn thì cần phải nắm đƣợc kĩ thuật chăm sóc quản lý ao nuôi, kiểm soát môi trƣờng trong quá trình nuôi và đây cũng là vấn đề còn hạn chế nhất là trong giai đoạn nhƣ hiện tại. 4.3.2 Dọn tẩy và cải tạo ao Sau mỗi vụ nuôi, ao nuôi đã tích lũy một lƣợng đáng kể các chất thải từ cá, thức ăn dƣ thừa trong quá trình nuôi. Sự tích lũy này làm cho chất lƣợng môi trƣờng ao nuôi xấu đi đáng kể. Do đó, để tiếp tục nuôi thì việc cải tạo ao, cải thiện chất lƣợng môi trƣờng ao nuôi là cần thiết. 52 Mục đích chính của công việc này là nhằm diệt một số địch hại và mầm móng gây bệnh cho cá nuôi, ngoài ra còn tạo môi trƣờng sống thích hợp với cá nuôi, duy trì và nâng cao sản lƣợng nuôi, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác thu hoạch sau này. Các bƣớc dọn tẩy và cải tạo ao bao gồm: Tháo cạn nƣớc ao bằng máy bơm, vét bùn đáy ao, cải tạo nền đáy, bón vôi, phơi ao. Kiểm tra và dùng đất lắp những lổ hang và nơi rò rỉ. Tuy nhiên tùy theo điều kiện khu vực nuôi mà ta có thể bỏ qua một vài bƣớc trong qui trình cải tạo ao. Bảng 4.5: Thực hiện qui trình cải tạo ao của các hộ nuôi Chỉ tiêu Bình Thạnh TKĐ Châu thành Có không Có Không Có Không Tháo cạn nƣớc ao 3 7 2 8 4 6 Nạo vét bùn đáy 5 5 7 3 8 2 Cải tạo nền đáy 3 7 8 2 5 5 Bón vôi 10 0 10 0 10 0 Phơi ao 5 5 0 10 4 6 Qua điều tra 30 hộ nuôi. Chúng tôi nhận thấy: Ở khâu tháo cạn nƣớc ao. Đây là khâu đầu tiên trong qui trình cải tạo ao có 21 hộ nuôi không thực hiện bƣớc này (7 hộ ở Bình Thạnh, 8 hộ ở TKĐ, 6 hộ ở Châu Thành). Lí do mà các hộ cho biết là do họ đều sử dụng đất bãi bồi để đào ao, đất này nằm tiếp giáp bên cạnh sông Tiền nên chân đất không đào sâu xuống đƣợc, do đó nếu tháo cạn nƣớc ao dễ dẫn đến bờ ao, chân đất bị sạt lở. Vì thế, nên việc cải tạo ao của những hộ này tập trung chủ yếu cho việc bón vôi, nạo vét bùn đáy… Theo các hộ cho biết bất lợi khi không thực hiện khâu này là: khó khăn trong việc kiểm tra bờ ao, lấp các hang hốc, lỗ rò rỉ…nhất là không tiêu diệt đƣợc các mầm bệnh trong ao một cách triệt để. 53 Hình 4.1: Ao đƣợc tát cạn chuẩn bị nuôi cá thịt (Ảnh: Phạm Văn Khánh) Từ bảng 4.5, cho thấy có 20 hộ thực hiện việc nạo vét bùn đáy ao sau mỗi vụ nuôi (5 hộ ở Bình Thạnh, 7 hộ TKĐ, 8 hộ ở Châu Thành), mục đích của việc này là để giảm lƣợng chất thải trong ao, làm giảm số lƣợng vi sinh vật hiện diện trong bùn ao, tạo môi trƣờng nƣớc tốt hơn cho cá giống chuẩn bị thả. Do đó sau khi nạo vét bùn đáy cần phải tiến hành rải vôi, muối và Zeolite để sát trùng và lắng đọng các vật chất hữu cơ lơ lửng trong ao vì trong quá trình nạo vét gây ra hiện tƣợng sục bùn làm dơ môi trƣờng nƣớc ao nuôi. Các hộ còn cho biết thêm nếu nhƣ tiến hành khâu này trong khi nuôi sẽ làm cho khả năng cảm nhiễm của cá nuôi đối với mầm bệnh là rất cao. Còn các hộ khác thì cho rằng trong quá trình nuôi, việc tiến hành nạo vét bùn đáy thƣờng xuyên sẽ hạn chế tối đa những vấn đề liên quan đến chất lƣợng nƣớc trong ao nuôi, cá phát triển tốt hơn, giảm thiểu các rủi ro xảy ra trong khi nuôi nhờ thế họ không cần phải thực hiện khâu này trong qui trình cải tạo ao ở cuối vụ nhằm giảm chi phí cải tạo. Cải tạo nền đáy là làm cho đáy ao bằng phẳng, giúp đất tơi xốp tăng khả năng trao đổi oxy giữa nền đáy ao và không khí. Ở khâu này có 16 hộ thực hiện và 14 hộ không thực hiện. Theo nhƣ các hộ cho biết việc cải tạo nền đáy thƣờng thì chỉ thực hiện sau hai hoặc ba vụ nuôi nhằm giảm chi phí, đối với hộ có kinh phí thì có thể thực hiện trong mỗi vụ. Vì thế kết quả thu đƣợc ở trƣờng hợp này chỉ là tính trong vụ thu hoạch vừa qua. 54 Đối với việc bón vôi thì hầu hết 30 hộ đều thực hiện. Với lí do Vôi giúp cho bùn ao có kết cấu tơi xốp, cải thiện điều kiện thông khí ở đáy, đồng thời thúc đẩy nhanh quá trình phân giải chất hữu cơ trong ao, giải phóng N, P, K ngậm trong bùn làm tăng độ dinh dƣỡng trong ao, tạo điều kiện cho nguồn thức ăn tự nhiên trong ao phát triển, làm thức ăn cho tôm, cá nuôi. Vôi có tác dụng tăng pH trong nƣớc ở những ao có pH thấp (nhiều axid) và giữ ổn định pH có lợi cá phát triển. Vào mùa mƣa, pH nƣớc mƣa thƣờng thấp do đó ngƣời nuôi thƣờng bón vôi quanh ao cũng nhằm mục đích này. Hình 4.2: Ao đang đƣợc bón vôi Vôi trực tiếp diệt các sinh vật có hại cho cá bột nhƣ nòng nọc, côn trùng, ốc, rêu xanh và các loại cỏ thân mềm, một số loài cá dữ hại cá bột, cá giống. Vôi cũng tiêu diệt hoặc hạn chế sự phát triển của virus, vi khuẩn gây một số bệnh nguy hiểm cho cá nhƣ: bệnh đốm đỏ, bệnh loét mang, bệnh do nguyên sinh động vật. Vôi bón xuống ao làm lắng chìm các chất hữu cơ dạng keo lửng trong nƣớc làm nƣớc trong sạch. Ngƣời ta còn dùng vôi để điều chỉnh độ trong của ao, nếu độ trong của ao thấp hơn dƣới mức cho phép, dùng 1kg vôi/100 m3 bón trực tiếp xuống ao, độ trong của ao sẽ trở lại bình thƣờng. Vôi bón xuống ao có tác dụng điều chỉnh hàm lƣợng khí CO2 là một sản phẩm đƣợc phóng thích từ quá trình hô hấp của sinh vật thủy sinh và sử dụng cho quá trình quang hợp, nếu hàm lƣợng CO2 vƣợt quá 7 mg/l thì sẽ gây độc cho cá. Nhƣ vậy, đối với ao nuôi cá vôi có tác dụng đa năng vừa là phòng trừ địch hại, dịch bệnh, vừa là chất cải thiện môi trƣờng và còn là loại phân bón làm tăng độ màu 55 mỡ của ao. Do đó dùng vôi cho nuôi trồng thủy sản có tác dụng và hiệu quả cao. Theo khuyến cáo thì nên dùng vôi sống (CaO) vì có hoạt tính cao, tác dụng tốt. Qua bảng 4.5 ta nhận thấy có 21 hộ không tiến hành phơi ao (5 hộ ở Bình Thạnh, 10 hộ ở TKĐ, 6 hộ ở Châu Thành), đa phần các hộ không thực hiện khâu này cũng là những hộ không tháo cạn nƣớc ao sau mỗi vụ vì nguyên nhân cũng tƣơng tự nhƣ thế. Còn những hộ tiến hành phơi ao nhằm mục đích giúp cho sinh vật phù du làm thức ăn cho cá phát triển trƣớc khi thả cá giống vào ao. Việc phơi ao thƣờng kéo dài 2 - 3 ngày sau đó cho nƣớc mới vào ao 3 - 4 ngày và trƣớc khi cho cá giống vào ao thì mới tiến hành thay nƣớc. 4.3.3 Cấp nƣớc Đây là vấn đề đáng quan tâm nhất trong quá trình nuôi. Nguồn nƣớc cấp vào ao đƣợc lấy trực tiếp từ con sông Tiền thông qua các cống cấp nƣớc. Các hộ nuôi thƣờng lấy nƣớc vào ao khi nƣớc trên sông dâng cao và xả ra khi nƣớc ròng, nƣớc lấy vào ao đƣợc lọc qua tấm đăng chắn để ngăn rác và các loại cá tạp, cá dữ. Nƣớc đƣợc cấp vào ao cần phải đƣợc đánh giá chất lƣợng nƣớc thƣờng xuyên nhằm hạn chế ô nhiễm nguồn nƣớc, giảm gây ảnh hƣởng đến sức khỏe của cá, giảm tỷ lệ chết và chi phí để xử lí nƣớc đặc biệt là vào mùa nƣớc lũ: từ tháng 5 đến tháng 12 âm lịch đây là lúc nƣớc quay, nƣớc chứa nhiều phù sa có thể làm cá giống và cá tra thịt dễ mắc bệnh nhất. Hình 4.3: Đƣờng cống cấp nƣớc vào ao 56 4.3.3.1 Quản lí chất lƣợng nƣớc Bảng 4.6: Chỉ tiêu đánh giá chất lƣợng nƣớc Đa số các hộ lấy nƣớc vào ao đều đánh giá chất lƣợng nƣớc. Tuy nhiên tùy từng chỉ tiêu mà các hộ có tần số đo khác nhau. Đối với chỉ tiêu DO và độ trong đa số các hộ đều chỉ tiến hành trong lần đầu chuẩn bị thả cá giống và sau đó đo định kì 7 ngày/lần trong khi nuôi. Chỉ tiêu mà các hộ quan tâm là pH và NH3 do đó mà có đến 25 hộ tiến hành đo mỗi ngày (9 hộ ở Bình Thạnh, 8 hộ ở TKĐ, 8 hộ ở Châu Thành). pH ĐBSCL có pH dao động từ 6,23 - 7,68. Nói chung pH đều nằm trong phạm vi thích hợp cho các loài thủy sản sinh sống bình thƣờng (Đoàn Văn Tiến và ctv, 2004). pH trong ao nuôi có thể biến động khi mƣa kéo dài, đất từ bờ ao bị rửa trôi xuống ao, ao bị dậy phèn nên các hộ nuôi tiến hành bón vôi sau các trận mƣa nhằm ổn định pH trong ao. Amoniac (NH3) NH3 là một trong những nguyên nhân gây độc cho cá trong ao nuôi. Nguồn gốc của NH3 là do thủy sinh vật phân hủy hợp chất hữu cơ tạo ra NH3. Theo Svobodova và ctv (1993), độc tính NH3 càng cao ở nguồn nƣớc có pH và nhiệt độ càng cao Chỉ tiêu ĐGCLN Bình Thạnh TKĐ Châu thành Có không Có không Có không DO 0 0 0 0 0 0 pH 10 0 10 0 10 0 Độ trong 0 0 0 0 0 0 NH3 10 0 10 0 10 0 Tần số đo Mỗi ngày 9 0 8 0 8 0 3 ngày/lần 1 0 2 0 2 0 57 (trích bởi Đoàn Văn Tiến và ctv, 2004). Do đó kiểm tra hàm lƣợng NH3 và pH trong ao nuôi mỗi ngày là cách tốt nhất để giảm khả năng nhiễm bệnh của cá và có cách xử lý kịp thời hạn chế tổn thất khi dịch bệnh xảy ra. Các hộ còn lại chỉ đo khi chuẩn bị thả cá còn trong quá trình nuôi chỉ khi phát hiện thấy cá hoạt động bất thƣờng thì mới tiến hành đo và có biện pháp xử lý, vì bình thƣờng họ luôn đánh giá chất lƣợng nƣớc theo cảm quan do họ cho rằng với kinh nghiệm nuôi của mình thì họ cũng có thể xác định đƣợc chất lƣợng nƣớc mà không cần phải tiến hành đo mỗi ngày. 4.3.3.2 Thay nƣớc trong ao Mặc dù cá tra có sức chịu đựng rất tốt trong điều kiện khắc nghiệt của môi trƣờng nuôi, nhƣng khi nuôi thâm canh, thả cá mật độ cao, thức ăn cho cá nhiều và chất thải ra cũng lớn làm cho môi trƣờng ao nuôi bị nhiễm bẩn rất nhanh. Do đó, việc thay nƣớc là rất cần thiết, để môi trƣờng ao nuôi luôn sạch, phòng cho cá không bị nhiễm bệnh. Theo các hộ cho biết trƣớc đây do số hộ nuôi còn ít, cá lại không thả với mật độ dày nhƣ bây giờ, môi trƣờng nƣớc ít ô nhiễm nên họ chỉ thƣờng 10 - 15 ngày mới tiến hành thay nƣớc một lần. Còn 3 năm trở lại đây, do mật độ cá thả ngày càng dày, diện tích nuôi ngày càng cao vì thế để đảm bảo sức khỏe cho cá đa số ngƣời nuôi đã tiến hành thay nƣớc mỗi ngày, riêng một số hộ tiến hành định kì là 3 ngày/lần, hoặc tối đa là 7 ngày/lần. Bảng 4.7: Tần số thay nƣớc trong ao Chỉ tiêu Số hộ Tỷ lệ (%) Không thay nƣớc 0 0 1 lần/ngày 28 93,33 3 – 7 ngày/lần 2 6,67 Tổng cộng 30 100,0 Qua bảng 4.7 ta thấy có 28 hộ thay nƣớc mỗi ngày chiếm tỷ lệ 93,33% (trong đó có 9 hộ ở Bình Thạnh, 9 hộ ở TKĐ, 10 hộ ở Châu Thành) 58 Ngoài ra, có một vài hộ còn tiến hành thay nƣớc 2 lần/ngày trong giai đoạn cá đã lớn (thƣờng 1 tháng trƣóc khi thu hoạch), vì lí do thời gian này lƣợng thức ă