Khóa luận Thực trạng thu hút đầu tư trực tiếp của Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam

vốn này đối với quá trình phát triển kinh tế của Trung Quốc. i. Số dự án, số vốn và hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Trung quốc: 1.1. Lượng vốn và lượng dự án qua các năm: Nguồn: MOFTEC Statistics Kể từ năm 1979 tới nay, tình hình thu hút vốn FDI của Trung Quốc có nhiều biến động (Xem biểu đồ 2.1). Tuy nhiên, có thể phân chia quá trình thu hút FDI tại Trung Quốc thành bốn giai đoạn: Giai đoạn thăm dò (1979-1985): Do Trung Quốc một thời gian dài đóng cửa bài ngoại nên đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Trung Quốc trong giai đoạn đầu này chỉ mang tính thăm dò, mức độ chậm chạp, quy mô không lớn. Chủ yếu là các dự án đầu tư vào vùng ven biển của các nhà tư bản vừa và nhỏ ở Hồng Kông, Ma Cao. Các nhà đầu tư chủ yếu đầu tư vào các công trình nhà hàng, khách sạn có khả năng sinh lời cao. Hầu hết các hạng mục quy mô nhỏ, kỹ thuật thấp, thời gian quay vòng vốn ngắn. Tính tới cuối năm 1985, Trung Quốc đã thu hút được 6.321 hạng mục, với số vốn đầu tư thực tế là 4,72 tỷ USD. Các hạng mục công nghiệp sử dụng nhiều lao động vào những ngành gia công cấp thấp hoặc trung bình. Mục đích của nhà đầu tư lúc đó là lợi dụng sức lao động rẻ ở Trung Quốc. Giai đoạn phát triển ổn định(1986-1991): Đầu năm 1986, Trung Quốc có sự điều chỉnh trong chính sách đầu tư. Chiến lược thu hút FDI được cựu tổng bí thư Đảng Triệu Tử Dương gọi là “lưỡng đầu tại ngoại”, tức là dựa vào bên ngoài cả về cung đầu vào lẫn thị trường đầu ra. Với chiến lược này, Trung Quốc quyết định lấy thực hiện chính sách thương mại hướng vào xuất khẩu. Đây là quyết định có ý nghĩa quan trọng cho sự phát triển kinh tế ở Trung Quốc. Chính sách này rất khác so với chính sách của nhiều nước NICs là thu hút FDI vào sản xuất thay thế nhập khẩu. Đặc điểm của Trung Quốc là đồng thời chuyển đầu tư nước ngoài từ thay thế nhập khẩu sang hướng về xuất khẩu đồng thời vẫn thực hiện công nghiệp hoá. Đặc điểm này đã làm cho các nhà đầu tư chú ý. Các nhà đầu tư từ trên 60 nước và khu vực, chủ yếu là từ Hồng Kông, Ma Cao, Đài Loan và các nước phát triển phương Tây đã đến Trung Quốc. Họ chủ yếu đầu tư vào các ngành năng lượng, thông tin, chế tạo máy, điện tử, dệt, công nghiệp nhẹ, hoá chất, nông nghiệp, lâm nghiệp, chăn nuôi, đánh cá, xây dựng và ngành bất động sản. Những dự án được chấp thuận ở các tỉnh và thành phố ven biển chiếm 80% tổng số của cả nước. Đầu tư trực tiếp từ nước ngoài có sự chuyển hướng từ các ngành kinh doanh dịch vụ sang các ngành công nghiệp chế tạo, chủ yếu là các ngành công nghiệp tập trung nhiều lao động, sản phẩm được tái xuất qua Hồng Kông phù hợp với chiến lược sử dụng vốn nước ngoài cho mục đích xuất khẩu của Trung Quốc, đã làm tổng sản lượng công nghiệp tăng lên. Năm 1991, Trung Quốc đã thông qua chính sách vĩ mô, kết hợp khăng khít chính sách ưu đãi trong thu hút vốn nước ngoài và chính sách ngành nghề của đất nước, khuyến khích có trọng điểm đầu tư nước ngoài vào các hạng mục theo hướng phù hợp với chính sách ngành nghề, các hạng mục phải có quy mô tương đối lớn và có kỹ thuật tiên tiến. Đầu tư nước ngoài ngày càng phát triển vững chắc hơn. Nhìn chung, giai đoạn 1984-1991, đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc phát triển ổn định, có sự tăng trưởng cao. Đặc điểm chủ yếu của đầu tư là các hạng mục mang tính sản xuất ngày càng tăng, (riêng năm 1991 chiếm trên 90%). Các hạng mục mang tính kỹ thuật tiên tiến và thuộc loại hình xuất khẩu ngày càng nhiều. Giai đoạn phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ (1992-1993): Bước sang thập kỷ 90, sau chuyến đi thị sát của ông Đặng Tiểu Bình ở các tỉnh phía Nam, tại Đại hội XIV năm 1992, Đảng Cộng sản Trung Quốc quyết định đẩy nhanh tốc độ kinh tế thị trường. Cả nước đã hình thành kết cấu mở cửa đối ngoại bao gồm 339 huyện thị với diện tích hơn 50 vạn km2 và hơn 300 triệu ngưòi. Trung Quốc tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư ngày càng phù hợp với yêu cầu và đòi hỏi của kinh tế thị trường, mở rộng thêm các lĩnh vực đầu tư, quyết định đẩy nhanh sự phát triển của ngành nghề thứ ba và đặc biệt là mở rộng thị trường nội địa. Các nhà đầu tư đã nhìn thấy thị trường nội địa rất tốt, tiềm lực rất lớn, do vậy, họ đã đầu tư ồ ạt vào thị trường trong nước. Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Trung Quốc tăng theo cấp số nhân. Năm 1992, tổng số dự án FDI ký kết trên cả nước là 48.764, tăng 3,75 lần so với 1991, vượt cả tổng số dự án FDI thời kỳ 1979-1991 là 42.027. Vốn đăng ký đạt 58,12 tỷ USD, tăng 4,85 lần so với 1991, vượt qua tổng vốn đăng ký thời kỳ 1979-1991 là 52,54 tỷ USD. Vốn thực hiện là 11,01 tỷ, tăng 2,52 lần so với năm 1991. Năm 1993, số dự án FDI lên tới 83.437, tăng 71,1% so với năm 1992. Vốn đăng ký là 111,44 tỷ USD, tăng 149,95% so với năm trước. Đồng thời nó cũng nhiều hơn tổng vốn đăng ký 14 năm trước đó (1987-1992) là 110,46 tỷ USD. Vốn thực hiện đạt 27,52 tỷ USD, tăng 2,49 lần so với năm 1992 và tương đương 80% tổng vốn thực hiện 14 năm trước đó. Nguồn FDI trong 2 năm đến từ hơn 120 nước và khu vực. Tốc độ tăng trưởng của các nước phương Tây tăng nhanh. Trong đó các công ty xuyên quốc gia (TNCs), các nhà tư bản tam cường Mỹ-Nhật-Tây Âu ngày càng tăng cường số lượng đầu tư vào Trung Quốc. TNCs và các nhà tư bản lớn phương Tây đầu tư vào Trung Quốc mang theo một số loại hình đầu tư mới, quy mô đầu tư lớn, khởi điểm kỹ thuật cao, sản phẩm cao cấp hoá. Các dự án mang tính sản xuất trong kết cấu ngành nghề giảm xuống. Các dự án mang tính phi sản xuất phát triển tương đối nhanh. Đặc biệt là ngành bất động sản tăng cao, chiếm tỷ trọng trong số các dự án và tỷ trọng trong vốn đăng ký từ 9,3% và 31% năm 1992 lên đến 13,57% và 39,28% năm 1993. Do đầu tư tăng cao đã gây nên những cơn sốt đầu tư, gây ra tình trạng rối loạn về bất động sản, về mở khu chế xuất, khu khai thác kinh tế kỹ thuật. Đầu tư tăng cao đã làm cho nền kinh tế trở nên quá nóng. Năm 1992, kinh tế tăng trưởng 12%, năm 1993 tăng 13,4%. Tốc độ tăng trưởng này đã kéo theo rối loạn về tài chính tiền tệ, tổng cung và tổng cầu mất cân bằng ảnh hưởng đến lạm phát. Năm 1992, 1993, tuy đầu tư tăng trưởng cao nhưng tỷ trọng vốn thực hiện trên vốn đăng ký mỗi năm là 18,9% và 24,7%, thấp hơn so với mấy năm trước đó. Tình trạng này xẩy ra một phần do ở nhiều địa phương đã mù quáng đưa các hạng mục đầu tư mà vốn đối ứng trong nước kèm theo không đủ, thiết bị cơ sở hạ tầng không theo kịp, nguyên liệu, nhiên liệu, cung ứng không đủ. Nhìn chung, FDI những năm 1992-1993 tăng trưởng với tốc độ cao ở Trung Quốc. Đặc trưng cơ bản của nó là mở rộng khu vực đầu tư, mở rộng ngành nghề, mở rộng quy mô dự án, cải thiện kết cấu đầu tư, kết cấu ngành nghề có sự chuyển biến hiện đại hoá. Giai đoạn điều chỉnh (1994 đến nay): Trước tình trạng FDI tăng trưởng quá nóng trong giai đoạn 1992-1993, từ năm 1994, Chính phủ Trung Quốc đã tiến hành điều chỉnh chiến lược thu hút FDI theo hướng : +Trọng điểm đưa vốn đầu tư vào từ công nghiệp gia công thông thường chuyển sang các ngành nghề cơ sở, ngành nghề tập trung nhiều tiền vốn và kỹ thuật. +Từ tiếp nhận những dự án đầu tư quy mô nhỏ chuyển sang tiếp nhận những dự án vừa và lớn. +Từ thu hút vốn đầu tư trong ngành chuyển sang thu hút vốn lưu thông quốc tế. +Từ xây dựng doanh nghiệp mới là trọng tâm chuyển sang cải tạo những doanh nghiệp cũ. +Từ việc đưa đầu tư vào tương đối bị động chuyển sang đưa vào chủ động, có lựa chọn, chú trọng hơn đến chất lượng của đầu tư. Những điều chỉnh này đã làm dịu tình trạng kinh tế quá nóng của Trung Quốc trong 2 năm 1992-1993. Trong 6 tháng đầu năm 1994, những cơn sốt về mở khu chế xuất và bất động sản đã dịu xuống. Số lượng dự định mở khu chế xuất, khu phát triển kỹ thuật ở các tỉnh Giang Tô, Triết Giang, Sơn Đông, Phúc kiến, Quảng Đông, Quảng Tây, Liêu Ninh, Hà Bắc đã giảm từ hơn 1.200 khu xuống chỉ còn 200 khu. Kim ngạch dịch vụ kinh doanh bất động sản tăng 143,5% trước đây chỉ còn tăng 43,9%. ở khu vực ven biển, điểm nóng mà thương gia nước ngoài đầu tư, ngoài Thượng Hải tăng một chút 1,5%, với kim ngạch tăng 14,2%, các tỉnh và thành phố khác đều có xu thế giảm đi, trong đó, Giang Tô giảm 55,5%, Sơn Đông giảm 50%. Nhờ điều chỉnh mà đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Trung Quốc đã có sự chuyển biến rõ rệt từ số lượng sang chất lượng. Từ năm 1994 đến nay, mặc dù vốn đăng ký có xu hướng giảm đi nhưng vốn thực hiện tăng lên. Thượng Hải và Bắc Kinh từng nơi tăng trưởng 2,1 lần và 2,7 lần. Sơn Đông tăng ít nhất cũng đạt 17%. Tính chung cả nước trong năm 1994, số dự án đầu tư được Trung Quốc phê chuẩn là 47.490, giảm 43,09% so với năm 1993. Số vốn đăng ký là 81,41 tỷ USD, giảm 26,95%. Song số vốn thực hiện là 33,75 tỷ USD, tăng 22,78% , chiếm 41,5% trong kim ngạch đầu tư ký kết theo hiệp định. Vốn FDI thực tế vào Trung Quốc trong hai năm tiếp theo 1995, 1996 cũng vẫn tăng đều đặn với mức 10%/ năm. Tuy nhiên, do tác động của cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực năm 1997 mà luồng vốn FDI vào Trung Quốc có sụt giảm trong hai năm 1998, 1999. vốn thực hiện trong hai năm này lần lượt chỉ đạt 43,7 tỷ USD và 40,3 tỷ USD, giảm 1% và 7% so với những năm trước đó. Cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ làm giảm thực lực kinh tế của các nước trong khu vực như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài loan, Hồng Kông, vốn là những đối tác đầu tư chủ yếu của Trung Quốc (chiếm hơn 75% tổng vốn FDI). Các nước này phải giải quyết những khó khăn nội tại nên giảm đầu tư ra nước ngoài nói chung và vào Trung Quốc nói riêng. Trung Quốc đã tiến hành một loạt các biện pháp nhằm tăng cường sức hấp dẫn của môi trường đầu tư như : duy trì ổn định tỷ giá đồng NDT, duy trì tốc độ tăng trưởng cao của nền kinh tế, tiếp tục đầu tư cải thiện cơ sở hạ tầng, lựa chọn những hạng mục đầu tư có hiệu quả cao, nâng cao hàm lượng khoa học kỹ thuật của các hạng mục. Nhờ vậy, từ năm 2000, FDI vào Trung Quốc bắt đầu phục hồi trở lại mức 62,7 tỷ USD và tăng lên 68,6 tỷ USD vào năm 2001 khẳng định vị trí trong nhóm quốc gia dẫn đầu về thu hút đầu tư (Xem biểu đồ 2.2) Biểu đồ 2.2: 13 quốc gia thu hút FDI hàng đầu thế giới năm 2000 và 2001 Đơn vị : tỷ USD Nguồn : UNCTAD World Investment Report 2002 Đến hết tháng 11 năm 2002, Trung Quốc đã thu hút được 420753 dự án đầu tư với tổng số vốn đăng ký là 822,2 tỷ USD, vốn thực hiện đạt 443,2 tỷ USD (xem bảng 2.1). Việc Trung Quốc gia nhập WTO là một sự kiện tác động mạnh đến luồng vốn đầu tư nước ngoài vào nước này trong năm qua. Ngoài việc điều chỉnh, rà soát lại hệ thống luật pháp, Trung Quốc còn thực hiện nhiều nỗ lực thiết lập trật tự thị trường, hạ thấp thuế quan,... Đây là những nhân tố khiến đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc tăng mạnh. Đáng chú ý là nhiều công ty nước ngoài, đặc biệt là các công ty lớn của Nhật như NEC (công nghệ cao), Seilko Epson Corp. (sản xuất máy quét ảnh), Minolta Co.Ltd (sản xuất máy ảnh), Minibea (sản xuất ổ bi)... đã chuyển nhiều vốn đầu tư và các cơ sở sản xuất của họ từ các nước Singapore, Malaysia, Indonesia, Philippines... sang Trung Quốc do ở đây nguyên vật liệu và chi phí lao động rẻ hơn, hơn nữa còn do nhiều khách hàng của các công ty này đã chuyển sang hoạt động ở Trung Quốc. Theo tờ Nihon Keizal Shimbun của Nhật thì trong năm 2001 đã có ít nhất 22 cơ sở sản xuất của Nhật kinh doanh ở Thái Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia, Philippines đã đóng cửa hoặc thu hẹp quy mô sản xuất của họ để chuyển sang Trung Quốc. Bảng 2.1: Tình hình thu hút và sử dụng FDI tại Trung Quốc (đến hết tháng 11 năm 2002) Năm Số dự án Vốn đăng ký (100 tr USD) Vốn thực hiện (100 tr USD) Tổng số 420.753 8222,38 4432,35 1979-1982 920 49,58 17,69 1983 638 19,17 9,16 1984 2.166 28,75 14,19 1985 3.073 63,33 19,56 1986 1.498 33,30 22,44 1987 2.233 37,09 23,14 1988 5.945 52,97 31,94 1989 5.779 56,00 33,93 1990 7.273 65,96 34,87 1991 12.978 119,77 43,66 1992 48.764 581,24 110,08 1993 83.437 1114,36 275,15 1994 47.549 826,80 337,67 1995 37.011 912,82 375,21 1996 24.556 732,76 417,26 1997 21.001 510,03 452,57 1998 19.799 521,02 454,63 1999 17.101 415 404 2000 22.532 627 408 2001 25.772 686,48 467,5 2002 30.728 769 480 Nguồn : MOFTEC statistics Việc gia nhập WTO cũng như thực hiện các cam kết cải thiện môi trường đầu tư, giảm thuế quan,... đã biến Trung Quốc thành một thanh nam châm có sức hấp dẫn cực mạnh trong thu hút đầu tư nước ngoài. Tính đến tháng 9/2002, Trung Quốc đã phê chuẩn hơn 414.000 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài với tổng số vốn theo hợp đồng là 813,66 tỷ USD, trong đó số vốn đầu tư thực tế là 434,78 tỷ USD. Riêng Thượng Hải, từ tháng 1 đến tháng 9/2002 đã thu hút được thêm 8,03 tỷ USD, tăng 37,6% với 2.245 dự án tăng 21,7%. Vốn đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc trong cả năm vượt con số 50 tỷ USD. Với mức này, Trung Quốc đã vượt Mỹ, vươn lên thành nước có mức thu hút đầu tư nước ngoài lớn nhất thế giới trong năm 2002. Quy mô đầu tư: Quy mô đầu tư vào mỗi hạng mục đầu tư nước ngoài biến động không đều qua các năm. Thời kỳ đầu mở cửa, quy mô dự án nhỏ. Giữa thập kỷ 80, quy mô dự án khá cao, xấp xỉ 2 triệu USD một dự án. Tuy nhiên, quy mô này lại giảm vào những năm cuối của thập kỷ 80 và xu hướng tăng lại bắt đầu từ năm 1992 trở lại đây, từ mức 1,2 triệu USD/dự án lên đến gần 3 triệu USD/dự án và duy trì mức trên 2,5 triệu USD/dự án vào những năm gần đây. Khoảng thời gian đầu, do đầu tư của thương gia nước ngoài còn mang tính thăm dò, nên các dự án có quy mô nhỏ và thời gian thu hồi vốn nhanh. Giữa thập kỷ 80, do đa số các dự án tập trung vào xây dựng các công trình cơ sở nên quy mô đầu tư của hạng mục tương đối lớn, lên tới gần 2 triệu USD/dự án. Từ năm 1986, mục tiêu kinh tế chuyển sang sản xuất để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong cả nước và xuất khẩu thu ngoại tệ, chính phủ khuyến khích đầu tư vào chế biến hàng xuất khẩu và những ngành thâm dụng nhân công. Để tận dụng những ưu đãi, các nhà đầu tư đã chú trọng vào những ngành như: may mặc, sản xuất đồ điện tử thứ cấp, là những ngành không cần vốn đầu tư lớn. Do vậy, quy mô đầu tư giảm xuống dưới 1 triệu USD /dự án. Nghiên cứu kỹ hơn, ta sẽ nhận thấy quy mô đầu tư của tư bản người Hoa ở Hồng Kông, Đài loan, Ma Cao luôn nhỏ hơn mức bình quân trong giai đoạn đầu thập kỷ 90 trở về trước. Điều này quyết định tới quy mô nhỏ các hạng mục đầu tư nước ngoài vì Hồng Kông , Ma Cao, Đài Loan luôn là những đối tác đầu tư chủ yếu của Trung quốc. Quy mô một hạng mục của Ma Cao chỉ có 1,17 triệu USD, của Đài Loan đạt 0,844 triệu USD. Nguyên nhân là đầu tư của tư bản người Hoa và Hoa kiều mang tính truyền thống gia tộc là chính.Đầu tư của họ chủ yếu là vào những xí nghiệp vừa và nhỏ, ít vốn, phân tán, quản lý rời rạc, phương thức kinh doanh theo kiểu truyền thống. Theo số liệu điều tra của Trung Quốc năm 1992, những doanh nghiệp quy mô đầu tư dưới 1 triệu USD thường là những doanh nghiệp gia công vừa và nhỏ, loại hình tập trung nhiều lao động. Đối với những doanh nghiệp quy mô trên 1 triệu USD, thì có trên 80% tập trung vào ngành tập trung nhiều lao động như dệt may, giầy da, quần áo, đồ thể thao. bảng 2.2 : Quy mô bình quân một dự án giai đoạn 1985-2002 Năm Bình quân dự án (Triệu USD) Năm Bình quân dự án (Triệu USD) 1985 1,930 1994 1,714 1986 1,892 1995 2,403 1987 1,661 1996 3,000 1988 1,071 1997 2,5 1989 0,969 1998 2,54 1990 0,907 1999 2,6 1991 0,923 2000 2,78 1992 1,192 2001 2,64 1993 1,336 2002 2,51 Nguồn : Tổng hợp từ bảng 2.1 Từ năm 1993, chính sách khuyến khích TNCs phù hợp với đòi hỏi của nền kinh tế thị trường ngày càng lôi kéo nhiều TNCs đầu tư vào Trung Quốc. Điểm nổi bật của các dự án đầu tư của TNCs là quy mô lớn hơn của tư bản Hoa kiều rất nhiều. Đặc biệt, các dự án kỹ thuật cao, mới của các khu khai thác kinh tế kỹ thuật ven biển đã nâng cao từ 10% mấy năm trước lên 30% vào năm 1994, quy mô mỗi dự án tăng từ 1,8 triệu USD năm 1993 lên 2,4 triệu năm 1995. ở Quảng Đông, Bắc Kinh và Thượng Hải, các loại hình lớn tăng lên rõ rệt. Trong năm 1993, ở Quảng Đông có tới 738 dự án được phê duyệt với số vốn trên 10 triệu USD, tăng 527 dự án so với trước. Cũng cùng năm đó ở Bắc Kinh có 202 dự án với trên 10 triệu USD, trong đó có tới 49 dự án đầu tư trên 50 triệu USD. ở Thượng Hải có 146 công ty xuyên quốc gia, đầu tư 281 dự án, vốn đăng ký là 3,722 tỷ USD, bình quân mỗi dự án là 13,5 triệu USD. Đặc biệt ,trong những năm gần đây đã xuất hiện những dự án có số vốn kỷ lục như: khu công nghiệp Tô Châu-Singapore, tổng đầu tư 20 tỷ USD, khu khai thác kinh tế Dương Phố- Hải Nam, tổng đầu tư 130 tỷ USD. Quy mô các hạng mục đầu tư nước ngoài tăng mạnh đã làm cho FDI có sự chuyển biến từ số lượng sang chất lượng.Đây là đặc điểm nổi bật của hoạt động thu hút đầu tư nước ngoài ở Trung Quốc trong những năm gần đây. (Xem bảng 2.2) Hình thức đầu tư: Trong những năm đầu của chính sách mở cửa, hầu hết các dự án đầu tư tại Trung Quốc đều dưới hình thức liên doanh với tỷ lệ 50:50. Tới đầu thập kỷ 90, tỷ lệ 60 - 70% trở nên phổ biến và Chính phủ Trung Quốc cho phép doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài đầu tư vào các dự án lớn. Các nhà đầu tư nước ngoài thích chọn hình thức 100% vốn hơn vì tránh được những phiền nhiễu có thể xảy ra trong quá trình liên doanh tuy một số ít doanh nghiệp vẫn thích hình thức liên doanh vì họ có quan hệ đối tác tốt đẹp. Năm 1997, số dự án 100% vốn được cấp phép đã nhiều hơn số liên doanh. Năm 1999, số doanh nghiệp 100% vốn chiếm tới 49% trong khi số doanh nghiệp liên doanh chỉ chiếm 41%. Bảng 2.3: Đầu tư trực tiếp nước ngoài theo hình thức đầu tư (đến hết năm 2000) Đơn vị: 100 triệu USD Số dự án % Vốn đăng ký % Vốn thực hiện % Tổng số 364,055 100.00% 6760.22 100.00% 3479.66 100.00% Doanh nghiệp liên doanh 206,747 56.79% 2904.80 42.97% 1600.19 45.99% Hợp đồng hợp tác kinh doanh 49,779 13.67% 1487.36 22.00% 714.18 20.52% Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài 107,352 29.49% 2319.86 34.32% 1098.93 31.58% Hình thức khác 177 0.05% 48.20 0.71% 66.36 1.91% Nguồn: MOFTEC FDI statistics Tuy nhiên, xét tổng thể đến hết năm 2000, Liên doanh vẫn là hình thức chủ yếu chiếm trên 50% về số dự án, số vốn đăng ký và vốn thực hiện (Xem bảng 2.3).Cùng với việc Trung Quốc gia nhập WTO, trong vòng 3 đến 5 năm tới, rất nhiều lĩnh vực sẽ được mở ra cho doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Những lĩnh vực này bao gồm dịch vụ quảng cáo, du lịch, dịch vụ kỹ thuật, đại lý độc quyền phân phối sản phẩm, đại lý vận tải đường biển, khách sạn, tư vấn quản lý và dịch vụ đóng gói. Một số lĩnh vực như viễn thông, bán lẻ, phân phối hàng hoá, bảo hiểm nhân thọ và quản lý quĩ tài chính vẫn chỉ cho phép hình thức liên doanh. Từ năm 1999 Trung Quốc đã nới lỏng qui định pháp luật về đầu tư nước ngoài, theo đó bên cạnh đầu tư mới dưới hình thức 100% vốn, nhà đầu tư còn có thể mua lại các doanh nghiệp đang hoạt động hoặc mua cổ phần của các doanh nghiệp trong nước. Gần đây, cùng với sự gia tăng đầu tư của các nước tư bản phương tây, nhiều hình thức đầu tư mới cũng xuất hiện ở Trung Quốc, như hình thức doanh nghiệp cổ phần, hình thức hợp đồng BOT,... Tuy nhiên, những hình thức này phát triển chậm chạp vì thiếu những chính sách cần thiết. (Xem bảng 2.4) Bảng 2.4: FDI tại Trung Quốc theo hình thức đầu tư năm 2001/2000 Đơn vị : triệu USD TT Hình thức đầu tư Vốn đăng ký Vốn thực hiện 2001 2000 % tăng 2001 2000 % tăng 1 Liên doanh 17.540 20.030 -12 16.250 14.590 11 2 Hợp tác kinh doanh 8.310 8.050 3 6.060 6.500 -7 3 DN 100% vốn nước ngoài 42.980 34.010 26 23.550 19.140 23 4 DN cổ phần đầu tư nước ngoài 330 210 57 460 110 31,8 5 Các hình thức khác 30 350 -91 530 440 20,4 Tổng cộng 69.190 62.650 10 46.850 40.770 15 Nguồn : China Statistical Yearbook 2001 II. Cơ cấu đầu tư trực tiếp nước ngoài tại trung quốc: 1. Cơ cấu đầu tư theo lĩnh vực: Thời kỳ đầu, song song với qui mô FDI vào Trung Quốc nhỏ thì nguồn này cũng chỉ tập trung vào một số ngành như du lịch, dịch vụ, sản xuất hàng tiêu dùng ( 90% năm 1985) vì những lĩnh vực này có qui mô nhỏ và dễ thu hồi vốn. Năm 1986, chính phủ Trung Quốc ban hành "Những qui định về khuyến khích đầu tư nước ngoài "trong đó dành nhiều ưu đãi cho nhà đầu tư nếu đầu tư vào những dự án mang tính sản xuất đặc biệt là sản xuất hàng xuất khẩu. Kể từ đó, đầu tư nước ngoài vào ngành công nghiệp đã tăng lên nhanh chóng. Nếu trong năm 1986, vốn FDI vào ngành công nghiệp chỉ chiếm 27,7% tổng số vốn thì đến năm 1990, tỷ lệ này đã tăng lên 84,4%. Trong các năm 1992, 1993, 1994 tỷ lệ FDI vào ngành này giảm xuống đôi chút song vẫn ở mức cao với các tỷ lệ tương ứng là: 55,3% , 45,9%, và 51,7%. Cho đến năm 2001, tỷ trọng đầu tư vào ngành này đã lại tăng lên 71,6%. Trong khi thực hiện mở rộng các lĩnh vực đầu tư, Trung Quốc đặc biệt chú ý mở rộng đầu tư vào các ngành dịch vụ bao gồm tài chính, bảo hiểm, ngoại thương, tư vấn, dịch vụ thông tin... Trong 2 năm 1996 - 1997, FDI vào các ngành dịch vụ đều gia tăng. Vào thời điểm cuối năm 1995, Trung Quốc đã phê chuẩn thành lập 115 chi nhánh ngân hàng nước ngoài, 5 ngân hàng liên doanh với nước ngoài, 4 công ty bảo hiểm dùng vốn nước ngoài và một ngân hàng liên doanh chung vốn. Đến nay, Trung Quốc đã có tới 134 chi nhánh ngân hàng nước ngoài, 20 ngân hàng liên doanh và 8 công ty bảo hiểm. Hoạt động của các ngân hàng và các công ty bảo hiểm này đã phục vụ đắc lực cho mục tiêu thu hút vốn nước ngoài của Trung Quốc. Mức đầu tư nước ngoài vào ngành bất động sản cũng tăng nhanh, từ chỗ chỉ chiếm 6,9% năm 1986 đã lên tới 30,6% trong các năm 1992 và 1993. Trong năm 1994, do nhiều vụ đầu tư vào bất động sản bị thua lỗ nặng nề nên xu hướng đầu tư vào lĩnh vực này cũng chững lại. Đến năm 1997, tỷ trọng đầu tư vào ngành này chỉ còn trên 17%. Gần đây, mức đầu tư vào lĩnh vực này lại tăng lên nhanh chóng với tốc độ bình quân mỗi năm là 18,6%. Hầu hết các ngành còn lại như xây dựng, giao thông, giáo dục, y tế ... đều có tỷ trọng đầu tư rất thấp so với ngành công nghiệp, hơn nữa tốc độ gia tăng đầu tư lại nhỏ. Tỷ trọng đầu tư vào các ngành này chỉ chiếm từ 2-5% tổng FDI của cả nước. (Xem bảng 2.5) Bảng 2.5: FDI tại Trung quốc theo lĩnh vực (Đơn vị 1000USD) Lĩnh vực 2000 1999 1998 Số dự án Vốn cam kết Vốn thực hiện Số dự an Vốn cam kết Vốn thực hiên Số dự án Vốn cam kết Vốn thực hiện Lâm nghiệp, chăn nuôivà thuỷ sản 821 148314 67594 762 147170 71015 876 120420 62375 Nông nghiệp 484 69248 35825 456 76095 36100 0 0 0 Ngành mỏ 162 50640 58328 130 32221 55714 168 85223 57809 Công nghiêp SX 15988 4604809 2751639 12042 2533180 2260334 13477 3082722 2558238 Dệt 801 201541 139165 535 119852 137089 0 0 0 Hoá chất 986 259593 179623 867 175874 191928 0 0 0 Dược 268 91153 52342 198 69262 68441 0 0 0 Máy móc 613 163351 104742 485 90447 97669 0 0 0 Thiết bị chuyên dụng 689 106839 52796 500 74333 50995 0 0 0 Thiết bị điện tử , viễn thông 1529 1137910 462684 922 394271 314572 0 0 0 Điện, than đá, gas và cấp nước 107 122686 224212 116 163519 370274 142 196812 310279 Xây dựng 233 83088 90542 247 109619 91658 318 175011 206423 Địa chất 7 1488 481 10 5397 452 0 0 0 Dịch vụ vận tải, viễn thông 306 144038 104546 205 111401 155114 274 230119 164513 Thương mại 852 143514 85781 825 120413 96513 1184 131352 118149 Tài chính 5 7929 7629 3 3708 9767 0 0 4000 Bất động sản 684 523213 465751 669 417785 558831 834 664752 641006 Dịch vụ XH 2679 425463 218544 1474 301680 255066 1634 301193 296315 Khách sạn 72 29878 43269 61 37952 74286 0 0 0 Y tế, thể thao và phúc lợi xã hội 31 15428 10588 28 6727 14769 40 14174 9724 Giáo dục, văn hoá, truyền hình 19 8332 5446 29 7258 6072 14 2212 6830 Nghiên cứu KH và dịch vụ CN 100 25028 5703 62 13372 11013 0 0 0 Lĩnh vực khác 353 809030 838843 316 148852 75268 669 190598 106752 Nguồn: MOFTEC FDI statistics Nhìn chung lĩnh vực đầu tư ngày càng được mở rộng, từ hướng về công nghiệp mang tính gia công trước đây đã chuyển sang phát triển các công trình cơ sở và các ngành nghề thứ ba (dịch vụ). Ngành nghề thứ nhất (nông nghiệp) luôn là ngành thu hút được ít vốn đầu tư nhất với mức tỷ lệ bình quân trên tổng lượng FDI qua các năm là dưới 3%, mặc dù Trung Quốc là một nước nông nghiệp. Trong những năm gần đây, do có sự tích cực trong thay đổi chính sách nhất là tạo nhiều hấp dẫn cho nhà đầu tư khi đầu tư vào ngành nông nghiệp mà tỷ trọng vào ngành này có chiều hướng tăng lên từ 1,6% năm 1996 lên 2,1% năm 1997 và gần 5% năm 1998, năm 2001 con số này là 7,3%. 3. Cơ cấu đầu tư theo lãnh thổ: Khu vực thu hút FDI chủ yếu của Trung Quốc là vùng ven biển Đông Nam. Từ năm 1992, Trung Quốc khuyến khích chuyển dịch đầu tư vào sâu trong nội địa, đặc biệt vào miền Trung và miền Tây, tuy nhiên khu vực ven biển Đông Nam vẫn chiếm tỷ trọng lớn về lượng FDI (xem biểu đồ 2.3) Biểu đồ 2.3: Phân bổ FDI tại Trung Quốc theo lãnh thổ (2000) Nguồn: WTO Thời kỳ đầu, FDI tại Trung Quốc chủ yếu đến từ tư bản người Hoa và Hoa kiều ở Hồng Kông, Đài Loan, Ma Cao nên địa điểm lý tưởng nhất cho đầu tư của họ là vùng ven biển Đông Nam. Nơi đây giao thông thuận ti