Khóa luận Tổ chức thương mại thế giới WTO và tác động của nó đối với các nước đang phát triển

6 n¨m; ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, cam kÕt c¾t gi¶m lµ 13% trong vßng 10 n¨m, kÓ tõ n¨m 1995; kh«ng cã yªu cÇu c¾t gi¶m ®èi víi nh÷ng n­íc chËm ph¸t triÓn. 28 * Gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n. HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp cÊm trî cÊp xuÊt khÈu ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, trõ phi c¸c trî cÊp nµy ®­îc quy ®Þnh râ rµng trong danh môc c¸c cam kÕt cña mét n­íc. §èi víi c¸c trî cÊp ®· liÖt kª nµy, hiÖp ®Þnh ®ßi hái c¸c thµnh viªn cña WTO c¾t gi¶m sè tiÒn sö dông cho trî cÊp xuÊt khÈu lÉn sè l­îng xuÊt khÈu nhËn trî cÊp. LÊy møc b×nh qu©n trong c¸c n¨m 1986-1990 lµm c¬ së, c¸c n­íc ph¸t triÓn tho¶ thuËn c¾t gi¶m 36% nguån ng©n s¸ch ®Ó trî cÊp xuÊt khÈu vµ 21% khèi l­îng xuÊt khÈu ®­îc h­ëng trî cÊp trong vßng 6 n¨m tÝnh tõ n¨m 1995. Cßn c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sÏ c¾t gi¶m 24% nguån ng©n s¸ch cho trî cÊp xuÊt khÈu; khèi l­îng hµng ®­îc h­ëng trî cÊp sÏ gi¶m 14% trong vßng 10 n¨m tÝnh tõ n¨m 1995. C¸c n­íc chËm ph¸t triÓn kh«ng ph¶i ®­a ra c¸c cam kÕt c¾t gi¶m. * C¸c quy ®Þnh ®èi víi c¸c s¶n phÈm ®éng thùc vËt. Cã mét hiÖp ®Þnh riªng vÒ vÊn ®Ò an toµn thùc phÈm vµ c¸c tiªu chuÈn y tÕ vÒ ®éng thùc vËt gäi t¾t lµ: “C¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch”, ®Æt ra c¸c quy ®Þnh c¬ b¶n cho vÊn ®Ò an toµn thùc phÈm. HiÖp ®Þnh cho phÐp c¸c n­íc ®Æt tiªu chuÈn cho riªng m×nh, nh­ng ®ång thêi còng quy ®Þnh r»ng c¸c quy chÕ ph¶i c¨n cø trªn c¬ së khoa häc. C¸c n­íc thµnh viªn WTO ®­îc khuyÕn khÝch sö dông c¸c tiªu chuÈn, h­íng dÉn vµ gîi ý mang tÝnh quèc tÕ. HiÖp ®Þnh cho phÐp c¸c n­íc ®­îc sö dông nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó gi¸m ®Þnh hµng ho¸; ®ång thêi hiÖp ®Þnh còng cã nh÷ng ®iÒu kho¶n quy ®Þnh vÒ kiÓm tra, gi¸m ®Þnh vµ c¸c thñ tôc phª duyÖt. 29 B¶ng 2: Môc tiªu c¾t gi¶m trî cÊp, b¶o hé trong th­¬ng m¹i hµng n«ng s¶n. C¸c n­íc ph¸t triÓn ( 6 n¨m ) 1995 - 2000 C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ( 10 n¨m ) 1995 - 2000 ThuÕ quan c¾t gi¶m trung b×nh : +Cho tÊt c¶ c¸c n«ng phÈm +Tèi thiÓu cho tõng s¶n phÈm 36 % 15 % 24 % 10 % Trî cÊp néi ®Þa Tæng møc c¾t gi¶m AMS ( giai ®o¹n c¬ së : 1986 - 1988 ) 20 % 13 % XuÊt khÈu +Gi¸ trÞ trî cÊp +Khèi l­îng ®­îc trî cÊp ( gÝai do¹n c¬ së :1986 -1990 ) 36 % 21 % 24 % 14 % 2.2.1.2 Nh÷ng c¬ héi. HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp (AoA) ®· b¾t ®Çu cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy 1/1/1995. HÇu hÕt c¸c nhµ ®µm ph¸n cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nãi chung ®Òu muèn tham gia vµo AoA. HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp ®· mang l¹i nh÷ng c¬ héi ch¾c ch¾n cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Tr­íc hÕt, kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr­êng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sÏ trë nªn dÔ dµng h¬n. Theo quy ®Þnh cña AoA, c¸c n­íc dÇn dÇn ph¶i lo¹i bá c¸c lo¹i h¹n chÕ th­¬ng m¹i kh¸c nhau mµ nhµ xuÊt khÈu ph¶i ®èi phã nh­ h¹n ng¹ch, thuÕ quan vµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan... C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng n«ng s¶n kh«ng h¹n chÕ ®Þnh l­îng sang mäi thÞ tr­êng c¸c n­íc thµnh viªn WTO, thÞ tr­êng xuÊt khÈu ®­îc b¶o ®¶m ch¾c ch¾n. TÊt c¶ c¸c thuÕ quan ®èi víi hµng n«ng s¶n ®Òu bÞ rµng buéc sÏ lµm t¨ng ®é æn ®Þnh thÞ tr­êng cho c¸c nhµ kinh doanh xuÊt vµ nhËp khÈu. HÇu nh­ tÊt c¶ c¸c h¹n chÕ kh«ng ph¶i d­íi d¹ng thuÕ ®Òu ®­îc chuyÓn sang thuÕ d­íi h×nh thøc thuÕ ho¸, ®iÒu nµy khiÕn cho 30 c¸c nhµ xuÊt khÈu n«ng s¶n c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c møc ®é b¶o hé cña c¸c thµnh viªn kh¸c. TiÕp theo, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thêi gian dµi h¬n (10 n¨m thay v× 4 n¨m ®èi víi c¸c n­íc ph¸t triÓn) ®Ó c¾t gi¶m thuÕ quan vµ trî cÊp xuÊt khÈu; trong nh÷ng n¨m thùc hiÖn, c¸c n­íc nµy ®Òu ®­îc phÐp sö dông trî cÊp theo nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ®Ó gi¶m bít chi phÝ Marketting vµ vËn chuyÓn hµng xuÊt khÈu. Ngoµi ra, WTO cßn cho phÐp chÝnh phñ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn hç trî cho nÒn n«ng nghiÖp n­íc m×nh ®­îc h­ëng ­u ®·i h¬n so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn; c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ph¶i c¾t gi¶m c¸c kho¶n trî cÊp hay h¹ thÊp biÓu thuÕ cña m×nh víi møc nh­ cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. MÆt hµng n«ng s¶n cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nhê ®ã cã c¬ héi c¹nh tranh nhiÒu h¬n ®èi víi hµng n«ng s¶n cña c¸c n­íc ph¸t triÓn do cã gi¸ thµnh thÊp h¬n nhiÒu. Tù do ho¸ mËu dÞch hµng n«ng s¶n dÉn ®Õn hµng n«ng s¶n cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng bÞ ®èi xö ph©n biÖt theo c¸c nguyªn t¾c cña WTO (nguyªn t¾c ®·i ngé quèc gia vµ tèi huÖ quèc), khèi l­îng hµng xuÊt khÈu kh«ng bÞ h¹n chÕ, c¸c mÆt hµng n«ng s¶n kh«ng ngõng t¨ng lªn c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, thu nhËp cña n«ng d©n ®­îc t¨ng lªn, gi¶m ®ãi nghÌo. Tr×nh ®é, kinh nghiÖm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tiÕn bé rÊt ®¸ng kÓ. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn c«ng nghiÖp hãa nÒn n«ng nghiÖp cña m×nh, c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng, n©ng cao chÊt l­îng, h¹ gi¸ thµnh vµ ®a d¹ng hãa hµng n«ng s¶n, qua ®ã n©ng cao ®­îc kh¶ n¨ng canh tranh cña hµng hãa n«ng nghiÖp trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. 2.2.1.3 Nh÷ng th¸ch thøc. Bªn c¹nh nh÷ng c¬ héi ®¹t ®­îc trong HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp AoA, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc rÊt lín trong lÜnh vùc nµy. Trªn thùc tÕ, AoA cã lîi nhiÒu h¬n cho c¸c c­êng quèc kinh tÕ, nhÊt lµ Mü vµ EU. Cã nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· c¶m thÊy r»ng hä bÞ buéc ph¶i ký vµo HiÖp ®Þnh nµy. VÊn ®Ò c¹nh tranh thÞ tr­êng tiªu thô céng víi viÖc ph¶i trî cÊp cho n«ng d©n qu¸ cao ®· khiÕn cho Mü vµ EU thèng nhÊt mét ý t­ëng chung lµ cïng nç lùc ®­a vÊn ®Ò n«ng nghiÖp vµo ®µm ph¸n t¹i Uruguay nh»m cñng cè thÕ c¹nh tranh ®éc quyÒn vµ mçi bªn t×m kiÕm lîi thÕ cña m×nh trong ®ã. (Vµo cuèi nh÷ng n¨m 80, 31 EU ph¶i chi gÇn 80% ng©n s¸ch cho viÖc trî cÊp c¸c ch­¬ng tr×nh n«ng nghiÖp, cßn Mü th× b¾t tay vµo mét ch­¬ng tr×nh tæng thÕ rÊt tèn kÐm ®Ó dµnh l¹i thÞ tr­êng tõ tay EU, nh­ thÞ tr­êng bét m× t¹i T©y Phi): Thø nhÊt, vÒ qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c cam kÕt trong HiÖp ®Þnh n«ng nghiÖp: Do chÝnh phñ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i tiÕn hµnh ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan, dÇn xo¸ bá h¹n ng¹ch vµ hµng rµo phi thuÕ quan kh¸c, ngµnh n«ng nghiÖp sÏ kh«ng ®­îc b¶o hé nhiÒu nh­ tr­íc. Khã kh¨n sÏ ®Õn víi c¸c nhµ s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng ch­a cã lîi thÕ c¹nh tranh vèn vÉn ®­îc nhµ n­íc b¶o hé, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng ng­êi n«ng d©n s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng mµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn xuÊt khÈu nhiÒu nhÊt nh­: g¹o, cµ phª, h¹t ®iÒu, cä dõa...v× thêi gian vµ ®iÒu kiÖn ch­a ®ñ ®Ó hä hiÖn ®¹i hãa nÒn n«ng nghiÖp. Thêi gian cho qu¸ tr×nh c¾t gi¶m c¸c chÝnh s¸ch lµ 10 n¨m, so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ 6 n¨m, tuy vËy ,®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn thêi gian ®ã lµ qu¸ ng¾n so víi qu¶ng ®­êng hä ph¶i ®i, vÉn ch­a ®ñ cho nÒn n«ng nghiÖp c¸c n­íc nµy thÝch øng ®­îc víi qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi. Nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt n«ng s¶n ch¾c ch¾n gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n rÊt lín, thËm chÝ cã nhiÒu doanh nghiÖp chuyªn s¶n xuÊt kinh doanh c¸c n«ng s¶n nµy còng cã thÓ bÞ ph¸ s¶n, nhiÒu vïng n«ng th«n ®ang nghÌo ®ãi sÏ trë nªn ®ãi nghÌo h¬n, nÕu nh÷ng ngµnh ®ã kh«ng cã sù chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn thÝch øng vµ thÝch øng nhanh,kh«ng cã kÕ ho¹ch ®iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n xuÊt vµ ®Çu t­ thÝch hîp, x¸c ®Þnh râ møc ®é c¹nh tranh víi n«ng s¶n nhËp khÈu vµ cÊu tróc thÞ tr­êng trong tõng thêi kú. Tù do ho¸ th­¬ng m¹i hµng n«ng s¶n, cã nghÜa lµ nÒn n«ng nghiÖp c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng hµng nhËp khÈu trµn lan trªn thÞ tr­êng néi ®Þa víi chÊt l­îng cao vµ gi¸ thÊp, ®iÒu nµy sÏ khiÕn cho c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n­íc mÊt ®i thÞ phÇn, ngay c¶ ®èi víi nh÷ng n«ng s¶n truyÒn thèng. Mét vÝ dô vÒ t×nh tr¹ng nhËp khÈu ng« t¹i Mªhic«. Ng« lµ mét trong nh÷ng l­¬ng thùc chñ yÕu cña Mªhic«. ViÖc ®ét nhiªn më cöa thÞ tr­êng cho nhËp khÈu mÆt hµng n«ng nghiÖp vµo, ®· g©y ra mét có sèc lín cho c¸c nhµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Mªhic« ®Æc biÖt lµ ng«. Mü lµ n­íc xuÊt khÈu ng« nhiÒu nhÊt vµo Mªhic«. Sau khi më cöa, Mü xuÊt khÈu ng« å ¹t vµo Mªhic«, n¨m 1996 Mªhic« ph¶i chi ra 1,1 tû USD cho viÖc nhËp khÈu mÆt hµng nµy, hËu qu¶ lµ ng« thõa møa trªn thÞ tr­êng, ®Èy gi¸ néi 32 ®Þa tôt xuèng 18-23% so víi n¨m 1995. Nh­ vËy, nhËp khÈu ng« cña Mªhic« ®· lµm gi¸ ng« néi ®Þa gi¶m kû lôc, trong khi gi¸ thÕ giíi ®ang ë møc cao kû lôc. Nhµ n­íc ph¶i chi mét l­îng tiÒn lín trong khi nh­ng ng­êi n«ng d©n vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng n«ng s¶n bÞ khèn ®èn. Gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng n«ng s¶n, ®Æc biÖt lµ n«ng s¶n th« trªn thÞ tr­êng thÕ giíi biÕn ®éng rÊt m¹nh, ng­êi n«ng d©n khã cã thÓ tù b¶o vÖ m×nh tr­íc sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶. V× vËy, nhiÒu n«ng d©n rÊt lo l¾ng ngay c¶ khi hä ®­îc mïa. Thø hai, vÒ mÆt trî cÊp. C¸c n­íc ph¸t triÓn trî cÊp cho n«ng d©n cña hä nh­ phô cÊp thu nhËp trùc tiÕp cho nh÷ng ng­êi nµy ®Ó bï ®¾p cho sù bÊp bªnh cña thÞ tr­êng. Tuy HiÖp ®Þnh AoA ®· cã hiÖu lùc h¬n 5 n¨m, nh­ng nã l¹i ch¼ng cã mÊy hiÖu lùc ®èi víi sù h¹n chÕ b¶o hé vµ trî cÊp cho n«ng d©n t¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn. ViÖc ®Æt trî cÊp thu nhËp trùc tiÕp ra ngoµi khu«n khæ quy ®Þnh cña GATT lµ mét trong nh÷ng ®ßn gi¸ng nÆng nÒ vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, khi hä ®ang hy väng HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp sÏ ®­îc sö dông nh­ mét c¬ chÕ lµm cho th­¬ng m¹i quèc tÕ ®­îc th«ng tho¸ng h¬n. C¸c phô cÊp trùc tiÕp ®ã ®­îc chi tr¶ cho n«ng d©n víi lý do lµ “kh«ng dÝnh d¸ng ®Õn s¶n xuÊt” vµ do ®ã kh«ng lµm biÕn d¹ng thÞ tr­êng. Møc ®é trî cÊp cña c¸c n­íc ph¸t triÓn rÊt cao. C¸c n­íc OECD, kÓ tõ khi hiÖp ®Þnh AoA cã hiÖu lùc thùc hiÖn trî cÊp trùc tiÕp cho ng­êi n«ng d©n, tõ trî cÊp 182 tû USD n¨m 1995 ®· lªn ®Õn h¬n 300 tû USD vµo n¨m 1998. PhÇn lín sè tiÒn nµy thuéc vÒ Mü vµ EU, trong khi ®ã, do c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó trî cÊp, n«ng d©n cña c¸c n­íc thµnh viªn nµy chØ nhËn ®­îc rÊt Ýt trî cÊp cña chÝnh phñ, nÕu cã th× còng ch­a ®¹t ®Õn tû lÖ phÇn tr¨m cña gi¸ trÞ s¶n xuÊt mµ AoA cho phÐp vµ kh«ng thÓ so s¸nh víi nh÷ng kho¶n tiÒn mµ ng­êi n«ng d©n cña n­íc ph¸t triÓn ®­îc trî cÊp. Thùc tÕ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· bÞ thua thiÖt do c¸c chÝnh s¸ch cña AoA ®· ¶nh h­ëng tiªu cùc cho nÒn n«ng nghiÖp cña hä. N«ng d©n c¸c n­íc nµy ®ang ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña viÖc ph¶i ®iÒu chØnh cho thÝch hîp víi hÖ thèng n«ng nghiÖp míi (gi¶m thuÕ quan, thay ®æi h¹n ng¹ch...), v× víi mét møc trî cÊp Ýt ái cña chÝnh phñ céng víi viÖc hä ph¶i më cöa thÞ tr­êng réng h¬n cho c¸c n­íc ph¸t triÓn xuÊt khÈu hµng ho¸ d­ thõa cña hä vµo lµm c¨ng thªm sîi d©y thäng läng th¾t vµo cæ chÝnh hä. ViÖc trî cÊp cho c¸c nhµ s¶n xuÊt n«ng s¶n ë c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· biÕn tù do ho¸ toµn cÇu thµnh viÖc giµnh giËt thÞ 33 tr­êng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ bãp chÕt nh÷ng ng­êi n«ng d©n kh«ng ®­îc trî cÊp ë c¸c n­íc nµy. Thø ba, møc ®é lÖ thuéc vµo l­¬ng thùc cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã chiÒu h­íng gia t¨ng. HiÖn nay, s¶n xuÊt l­¬ng thùc theo h­íng xuÊt khÈu lµ søc Ðp buéc ng­êi n«ng d©n lµm ¨n theo lèi tù cung tù cÊp l©u nay ph¶i bá m¶nh ®Êt cña m×nh hoÆc chuyÓn h­íng sang s¶n xuÊt hµng n«ng s¶n ®Ó xuÊt khÈu. Do vËy l­¬ng thùc cung cÊp cho néi ®Þa ngµy mét Ýt ®i. ChÝnh v× vËy, mÆc dï thÕ giíi ®· s¶n xuÊt ®­îc mét l­îng l­¬ng thùc dåi dµo, nh­ng møc ®é lÖ thuéc l­¬ng thùc vµ t×nh tr¹ng nhËp khÈu l­¬ng thùc t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng t¨ng. Mét sè l­îng kh¸ lín lao ®éng n«ng nghiÖp do n¨ng suÊt lao ®éng thÊp vµ møc ®é c¹nh tranh cña hµng nhËp khÈu rÊt cao so víi hµng néi ®Þa cïng lo¹i ®· ph¶i rêi bá khái m¶nh ®Êt cña m×nh, hy väng t×m ®­îc viÖc lµm cã thu nhËp kh¸ h¬n, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp gia t¨ng. Thø t­, trong qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn gÆp ph¶i nh÷ng rµo c¶n lín mµ hä kh«ng thÓ v­ît qua ®­îc khi muèn x©m nhËp thÞ tr­êng cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. Ph©n phèi phô thuéc rÊt nhiÒu víi yÕu tè thÞ tr­êng vµ c¬ së h¹ tÇng giao th«ng vËn t¶i. T¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn hÇu nh­ ®Òu tån t¹i t×nh tr¹ng c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt yÕu kÐm, cò kÜ, thiÕu sù t©n trang b¶o d­ìng. Do vËy vÊn ®Ò vËn chuyÓn bÞ ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu, thêi gian vËn chuyÓn dµi, chi phÝ vËn chuyÓn kh¸ cao, ®iÒu nµy khiÕn cho viÖc nhËp khÈu l­¬ng thùc tõ n­íc ngoµi vµo cã khi cßn rÎ h¬n viÖc vËn chuyÓn vµ mua b¸n gi÷a c¸c vïng trong n­íc. Thø n¨m, c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Æc biÖt lµ Mü lu«n kªu gäi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn më cöa tù do hµng n«ng s¶n, nh­ng l¹i b¶o hé thÞ tr­êng cña m×nh g©y nªn sù bÊt b×nh ®¼ng vµ ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn khu vùc n«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Thø s¸u, vÊn ®Ò vÖ sinh an toµn thùc phÈm còng lµ mét th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn gÆp khã kh¨n lín trong viÖc thùc hiÖn c¸c tiªu chuÈn vÒ vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng thùc vËt do thiÕu c¬ së kÜ thuËt vµ chuyªn m«n ph¸p lý,kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Çu t­ trong mét thêi gian qu¸ ng¾n. NhiÒu n­íc ph¸t triÓn ®· dùa vµo ®iÓm yÕu cña c¸c n­íc ®ang ph¸t 34 triÓn lµ hµng n«ng s¶n cña hä kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ an toµn l­¬ng thùc ®Ó h¹n chÕ nhËp hµng n«ng s¶n tõ c¸c n­íc nµy. Th¸ch thøc cuèi cïng cña hiÖp ®Þnh AoA ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ: theo cam kÕt cña AoA, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ®­îc chi ®Ó hç trî c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n­íc qu¸ 10% tæng gi¸ trÞ cña ngµnh n«ng nghiÖp, cßn c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ 5%. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ nhiÒu n­íc ph¸t triÓn ®· chi qu¸ 50% ®Ó hç trî cho c¸c nhµ s¶n xuÊt cña m×nh, c¸c kho¶n chi nµy l¹i ®­îc coi lµ hîp ph¸p theo cam kÕt cña hä trong AoA. Cßn c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn l¹i kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tµi trî ngay chØ møc cho phÐp cña AoA. HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp ®· mang l¹i cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh÷ng c¬ héi rÊt râ rÖt, nh­ng c¸c th¸ch thøc ®Æt ra víi c¸c n­íc nµy còng rÊt lín. ChÝnh v× vËy, chÝnh phñ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch øng nh»m ph¸t triÓn, cñng cè vµ hiÖn ®¹i hãa nÒn n«ng nghiÖp néi ®Þa, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. 35 2.2.2 HiÖp ®Þnh vÒ hµng dÖt may. 2.2.2.1 Néi dung. Còng gièng nh­ hµng n«ng s¶n, hµng dÖt may còng lµ mét vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt trong WTO, còng nh­ trong hÖ thèng GATT tr­íc ®©y. Tr­íc vßng ®µm ph¸n Uruguay, th­¬ng m¹i hµng dÖt may ®­îc ®iÒu chØnh bëi hiÖp ®Þnh ®a sîi (MFA). §©y lµ khu«n khæ cho c¸c tho¶ thuËn song ph­¬ng, còng nh­ c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh ®¬n ph­¬ng, thiÕt lËp quota ,h¹n chÕ sè l­îng hµng nhËp khÈu. HÖ thèng nµy rÊt bÊt lîi cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vèn rÊt cã tiÒm n¨ng trong lÜnh vùc nµy. KÓ tõ n¨m 1995, HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i hµng dÖt vµ may mÆc (ATC) ®· ®­îc ký kÕt vµ cã hiÖu lùc, thay thÕ cho hiÖp ®Þnh ®a sîi (MFA). HiÖn t¹i hµng dÖt may ®ang tr¶i qua mét qu¸ tr×nh thay ®æi c¬ b¶n kÐo dµi 10 n¨m, ®­îc c¸c n­íc chÊp nhËn t¹i vßng ®µm ph¸n Uruguay.Theo ®ã ®Õn n¨m 2005, hÖ thèng quota xuÊt khÈu ®­îc ¸p dông réng kh¾p trong th­¬ng m¹i hµng dÖt may tõ nh÷ng n¨m 60 sÏ ®­îc b·i bá, c¸c n­íc nhËp khÈu sÏ kh«ng ®­îc ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c nhµ xuÊt khÈu víi nhau. Khi ®ã HiÖp ®Þnh dÖt may sÏ kh«ng tån t¹i n÷a. ATC lµ hiÖp ®Þnh duy nhÊt cña WTO tù ®­a ra thêi h¹n chÊm døt cña m×nh. Theo ATC, toµn bé s¶n phÈm dÖt may sÏ hoµn toµn ®­îc hoµ nhËp vµo hÖ thèng chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ®a biªn, quay trë l¹i víi c¸c quy ®Þnh cña GATT. C¸c s¶n phÈm dÖt may sÏ trë l¹i khu«n khæ cña GATT trong vßng 10 n¨m. BÊt kú quota nµo tån t¹i tr­íc 31/12/1994 sÏ ®­îc ®­a vµo hiÖp ®Þnh vµ sÏ diÔn ra qu¸ tr×nh lo¹i bá hay cßn gäi lµ c¸c s¶n phÈm ®­îc nhÊt thÓ ho¸. Níi láng c¸c h¹n chÕ sè l­îng ®èi víi c¸c s¶n phÈm cßn l¹i, tõ h¹n møc c¬ së ®­îc x¸c ®Þnh (víi møc tèi thiÓu quy ®Þnh). HiÖp ®Þnh còng quy ®Þnh tû lÖ % sè s¶n phÈm ph¶i ®­a vµo khu«n khæ c¸c quy ®Þnh cña GATT cho mçi giai ®o¹n. Tû lÖ nµy ®­îc tÝnh theo sè l­îng nhËp khÈu hµng dÖt may vµo n¨m 1990. HiÖp ®Þnh ATC còng quy ®Þnh khèi l­îng cña quota còng ph¶i ®­îc t¨ng dÇn hµng n¨m vµ tû lÖ t¨ng nµy ph¶i cao h¬n cho c¸c giai ®o¹n sau. 36 B¶ng 3: C¸c giai ®o¹n thùc thi ATC (¸p dông møc nhËp khÈu n¨m 1990 lµm c¬ së) STT Giai ®o¹n % s¶n phÈm ®­îc ®­a vµo GATT (gåm c¶ viÖc dì bá h¹n ng¹ch) Tèc ®é níi láng hiÖn nay (nÕu møc n¨m 1996 lµ 6%) 1 Tõ 1/1/1995 ®Õn 31/12/1997 16% 6,69% /n¨m 2 Tõ 1/1/1998 ®Õn 31/12/2001 17 % 8,7% /n¨m 3 Tõ 1/1/2002 ®Õn 31/12/2004 18% 11,05% /n¨m 4 Tõ 1/1/2005 ®Õn 31/12/2004 nhÊt thÓ ho¸ hoµn toµn vµo WTO. ATC chÊm døt. 49% ( tèi ®a ) Kh«ng cßn h¹n ng¹ch HiÖp ®Þnh cho phÐp trong thêi kú chuyÓn tiÕp ®­îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ. ChØ nh÷ng thµnh viªn ®· tiÕn hµnh ch­¬ng tr×nh “nhÊt thÓ ho¸” míi ®­îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nµy. Tuy nhiªn c¸c n­íc nhËp khÈu ph¶i chøng minh ®­îc r»ng cã thiÖt h¹i nghiªm träng hoÆc cã ®e däa vÒ thiÖt h¹i nghiªm träng cã thÓ x¶y ra. N­íc ®ã còng ph¶i chøng minh thiÖt h¹i ®ã lµ kÕt qu¶ cña hai yÕu tè: t¨ng nhËp khÈu tõ tÊt c¶ c¸c nguån vµ t¨ng ®¸ng kÓ tõ nguån mét n­íc xuÊt khÈu nhÊt ®Þnh. HiÖp ®Þnh còng dù tÝnh ®èi xö ®Æc biÖt ®èi víi mét sè nhãm n­íc: n­íc míi tham gia thÞ tr­êng, n­íc nhá vµ n­íc chËm ph¸t triÓn nhÊt. WTO cã mét c¬ quan gi¸m s¸t hµng dÖt (TMB), gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn hiÖp ®Þnh. 2.2.2.2 Nh÷ng c¬ héi. Hµng dÖt may lµ lÜnh vùc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã lîi thÕ vµ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cao. HiÖp ®Þnh dÖt may ®­îc ký kÕt ®· thÓ hiÖn ®­îc lîi Ých thiÕt thùc ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. NhiÒu n­íc ph¸t triÓn ®· cho r»ng: më cöa lÜnh vùc nµy lµ ®em l¹i lîi Ých nhÊt cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. 37 Còng gièng nh­ mÆt hµng n«ng s¶n, tù do ho¸ th­¬ng m¹i hµng dÖt may ®· khiÕn cho thÞ tr­êng xuÊt khÈu s¶n phÈm dÖt may cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®­îc më réng. Khi h¹n ng¹ch ®­îc xo¸ bá, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã nhiÒu c¬ héi h¬n trong viÖc tiÕp cËn thÞ tr­êng thÕ giíi, kh«ng cßn bÞ h¹n chÕ vÒ khèi l­îng xuÊt khÈu, gia t¨ng ®¸ng kÓ c¬ héi xuÊt khÈu mÆt hµng nµy. S¶n phÈm dÖt may tõ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ trµn ngËp thÞ tr­êng thÕ giíi, cã thÓ c¹nh tranh ®­îc víi s¶n phÈm cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. C¹nh tranh gi÷a s¶n phÈm néi ®Þa vµ n­íc ngoµi cµng trë nªn gay g¾t, ®iÒu nµy ®· khiÕn cho c¸c doanh nghiÖp t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®iÒu chØnh l¹i qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng, c¹nh tranh vµ gi÷ ®­îc thÞ phÇn cña m×nh trong n­íc vµ më réng thÞ phÇn quèc tÕ. ChÝnh trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nµy, nÒn c«ng nghiÖp dÖt may cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· tiÕn bé rÊt nhiÒu. Kinh nghiÖm, tr×nh ®é qu¶n lÝ ®­îc n©ng cao, c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ ®­îc hiÖn ®¹i hãa, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, chÊt l­îng s¶n phÈm dÖt may ngµy cµng tèt h¬n rÊt nhiÒu, gi¸ thµnh h¹,t¹o ®­îc thÕ ®øng v÷ng h¬n trong thÞ tr­êng. Trong hiÖp ®Þnh ATC, c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· ph¶i rµng buéc nh÷ng cam kÕt kü thuËt cña hä, ®iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ t×m hiÓu tr­íc ®­îc yªu cÇu cña c¸c n­íc ph¸t triÓn, ®èi víi tõng lo¹i hµng dÖt may, ®Ó tõ ®ã s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu s¶n phÈm cho phï hîp víi nhu cÇu thÞ tr­êng. 2.2.2.3 Nh÷ng th¸ch thøc MÆc dï HiÖp ®Þnh vÒ hµng dÖt may ATC lµ mét hiÖp ®Þnh lµ cã lîi nhÊt ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, tuy vËy nÒn c«ng nghiÖp dÖt may cña c¸c n­íc nµy còng ph¶i ®øng tr­íc nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá ,khi ph¶i tu©n thñ c¸c yªu cÇu cña HiÖp ®Þnh vµ d­íi sù chÌp Ðp liªn tôc cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. C¸c n­íc cïng nhau xo¸ bá h¹n ng¹ch ®èi víi hµng dÖt may, thÞ tr­êng ®­îc më réng, ®iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®èi ®Çu víi møc ®é c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t h¬n.C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i tù xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh lµ hµng dÖt may cña m×nh cã thÓ c¹nh tranh ®­îc víi c¸c n­íc kh¸c hay kh«ng. T¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ­u thÕ lín nhÊt lµ gi¸ nh©n c«ng thÊp, nh­ng do vèn s¶n xuÊt h¹n chÕ, c¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn yÕu kÐm, viÖc ®Çu t­ ®æi míi 38 kÜ thuËt cßn chËm, lùc l­îng l¹i ph©n t¸n, t¶n m¹n. HÇu hÕt c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®Òu tån t¹i nÒn s¶n xuÊt nhá, thñ c«ng chiÕm ®a sè (trõ mét sè n­íc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn t­¬ng ®èi nh­ Th¸i Lan, Malaysia, Braxin, Mehico...), nªn khèi l­îng s¶n phÈm kh«ng nhiÒu, chÊt l­îng kh«ng ®ång ®Òu, thÊp,mÉu m· chËm ®æi míi. ChÝnh v× vËy, rÊt khã kh¨n c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ xuÊt khÈu s¶n phÈm dÖt may kh«ng h¹n chÕ ®Þnh l­îng, tuy nhiªn cã nhiÒu n­íc ch­a ®ñ kh¶ n¨ng cung cÊp ®ñ s¶n l­îng s¶n phÈm, thËm chÝ cã n­íc cßn ch­a ®¹t ®Õn møc h¹n ng¹ch ®­îc xo¸ bá. §iÒu ®ã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn thÞ phÇn cña c¸c n­íc nµy trªn thÞ tr­êng n­íc ngoµi, thËm chÝ thÞ phÇn trong n­íc còng bÞ ®e däa do sù trµn ngËp s¶n phÈm cña n­íc ngoµi. Mét khã kh¨n mµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i g¸nh chÞu tiÕp lµ vÊn ®Ò c¸c n­íc ph¸t triÓn tuy ®· rµng buéc nh÷ng cam kÕt kü thuËt s¶n phÈm dÖt may, nh­ng hä chØ lµm vËy víi c¸c s¶n phÈm kh«ng ®­îc b¶n hé hµng ®Çu. §èi víi c¸c lo¹i mÆt hµng nµy, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sÏ rÊt khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn thÞ tr­êng, th©m nhËp thÞ tr­êng cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. Thùc tÕ, mÆc dï cã nhiÒu lîi Ých trong HiÖp ®Þnh hµng dÖt may nh­ng thay cho viÖc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i t¨ng xuÊt khÈu nhiÒu h¬n trong lÜnh vùc nµy so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn th× xu thÕ cã vÎ ng­îc l¹i. Hµng dÖt may xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn chØ t¨ng 4,5% trong vßng 5 n¨m qua tõ n¨m 1995 - 2000, trong khi cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· t¨ng 9% trong cïng kho¶ng thêi gian ®ã. 2.2.3 HiÖp ®Þnh chung vÒ th­¬ng m¹i vµ dÞch vô (GATT) 2.2.3.1 Néi dung. HiÖp ®Þnh chung vÒ th­¬ng m¹i vµ dÞch vô (GATS) lµ hÖ thèng c¸c quy ®Þnh ®Çu tiªn tõ tr­íc ®Õn nay mang tÝnh ®a biªn, ®iÒu chØnh th­¬ng m¹i dÞch vô. HiÖp ®Þnh nµy ®­îc ®µm ph¸n t¹i vßng Uruguay. HiÖp ®Þnh GATS bao gåm c¸c néi dung chñ yÕu sau: + C¸c nghÜa vô vµ nguyªn t¾c c¬ b¶n. + C¸c phô lôc gi¶i quyÕt c¸c chuyªn ngµnh cô thÓ. + C¸c cam kÕt cô thÓ cña mçi n­íc nh»m môc ®Ých më cöa thÞ tr­êng cña n­íc hä. + C¸c danh môc c¸c n­íc th«i kh«ng ¸p dông nguyªn t¾c MFN vÒ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. 39 Mét uû ban vÒ Th­¬ng m¹i dÞch vô cña WTO gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn hiÖp ®Þnh. Bé khung c¸c ®iÒu kho¶n cña HiÖp ®Þnh GATS (29 ®iÒu kho¶ng cña GATS ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c ngµnh dÞch vô). Chóng chøa ®ùng tÊt c¶ c¸c nguyªn t¾c mµ c¸c n­íc ph¶i tu©n thñ : • HiÖp ®Þnh ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c lo¹i dÞch vô mua b¸n trªn thÕ giíi. Nã bao gåm tÊt c¶ c¸c h×nh thøc cung cÊp dÞch vô; GATS x¸c ®Þnh cã bèn ph­¬ng thøc sau : + Cung cÊp dÞch vô qua biªn giíi: DÞch vô ®­îc cung cÊp th«ng qua sù vËn ®éng cña chÝnh b¶n th©n dÞch vô ®ã, tõ n­íc nµy sang n­íc kh¸c. + Tiªu dïng dÞch vô ë n­íc ngoµi: ng­êi tiªu dïng hay c«ng ty tiªu thô dÞch vô ë mét n­íc kh¸c. + HiÖn diÖn th­¬ng m¹i: Mét c«ng ty n­íc ngoµi thµnh lËp mét chi nh¸nh hay c«ng ty t¹i mét n­íc kh¸c ®Ó cung cÊp dÞch vô. + HiÖn diÖn cña tù nhiªn nh©n: C¸c c¸ nh©n ®i tõ mét n­íc nµy sang n­íc kh¸c ®Ó cung cÊp dÞch vô. • §·i ngé tèi huÖ quèc (MFN): Theo quy ®Þnh cña GATS, nÕu mét n­íc cho phÐp c¹nh tranh n­íc ngoµi ë mét lÜnh vùc dÞch vô th× ph¶i t¹o c¬ héi b×nh ®¼ng nh­ nhau cho tÊt c¶ c¸c thµnh viªn WTO. Tuy vËy vÉn cã mét sè tr­êng hîp ngo¹i lÖ. • §·i ngé quèc gia (NT): §èi xö nh­ nhau gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn. §èi víi GATS chØ ¸p dông t¹i nh÷ng ngµnh cã cam kÕt cô thÓ vµ ®­îc phÐp miÔn trõ. • Minh b¹ch ho¸: C¸c chÝnh phñ ph¶i c«ng bè luËt vµ quy ®Þnh cña m×nh, th«ng b¸o tÊt c¶ nh÷ng thay ®æi vÒ luËt lÖ ¸p dông cho nh÷ng ngµnh cã cam kÕt cô thÓ. • Thanh to¸n vµ chuyÓn tiÒn quèc tÕ: Mét khi c¸c chÝnh phñ ®· cã nh÷ng cam kÕt më cöa thÞ tr­êng dÞch vô cho c¹nh tranh n­íc ngoµi th× hä kh«ng ®­îc ¸p dông c¸c h¹n chÕ ®èi víi viÖc chuyÓn tiÒn thanh to¸n ra n­íc ngoµi cho dÞch vô ®ã. Tr­êng hîp ngo¹i lÖ duy nhÊt lµ trong tr­êng hîp gÆp khã kh¨n vÒ c¸n c©n thanh to¸n, nh­ng c¸c h¹n chÕ còng chØ mang tÝnh t¹m thêi vµ ph¶i cã ®iÒu kiÖn. • C¸c cam kÕt cô thÓ: Cam kÕt cña tõng n­íc vÒ më cöa thÞ tr­êng cña tõng ngµnh cô thÓ, ®­îc tæng hîp trong mét danh môc c¸c cam kÕt, danh môc nµy liÖt kª tÊt c¶ c¸c ngµnh ®­îc më cöa vµ møc ®é më cöa cña ngµnh ®ã. C¸c cam kÕt nµy ®Òu 40 mang tÝnh rµnh buéc, chóng chØ cã thÓ ®­îc thay ®æi hoÆc lo¹i bá, sau khi ®· th­¬ng l­îng vÒ ®Òn bï víi c¸c n­íc bÞ ¶nh h­ëng. • Tù do ho¸ tõng b­íc: Vßng Urugoay chØ lµ b­íc ®Çu. GATS quy ®Þnh ph¶i tù do ho¸ h¬n n÷a víi cuéc ®µm ph¸n ®Çu tiªn ®­îc b¾t ®Çu sau 5 n¨m b¾t ®Çu tõ n¨m2000. Sau vßng ®µm ph¸n Urugoay, nhiÒu cuéc ®µm ph¸n vÒ th­¬ng m¹i vµ dÞch vô ®· ®­îc tiÕn hµnh vµ ®i ®Õn ký kÕt mét sè hiÖp ®Þnh, nh­ hiÖp ®Þnh vÒ th«ng tin viÔn th«ng c¬ b¶n, c«ng nghÖ th«ng tin, dÞch vô tµi chÝnh... C¸c n­íc thµnh viªn ®· nhÊt trÝ vÒ ch­¬ng tr×nh nghÞ sù ®Ó tiÕp tôc ®µm ph¸n më réng tù do th­¬ng m¹i dÞch vô vµo thiªn niªn kû míi. 2.2.3.2. Nh÷ng c¬ héi Nh×n chung, GATS ch­a ®em l¹i ®­îc nhiÒu c¬ héi vµ lîi Ých cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Nh÷ng thø mµ c¸c n­íc nµy nhËn ®­îc chØ lµ mét phÇn lîi Ých rÊt nhá so víi nh÷ng c¬ héi vµ lîi Ých mµ c¸c n­íc ph¸t triÓn giµnh ®­îc tõ hiÖp ®Þnh nµy. Tuy vËy, chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc nh÷ng c¬ héi mµ GATS mang l¹i. Mét trong nh÷ng môc tiªu mµ GATS ghi nhËn lµ gióp ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ b¶o ®¶m cho hä cã c¬ héi xuÊt khÈu nh÷ng dÞch vô mµ hä cã kh¶ n¨ng, qua ®ã më réng sù tham gia cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong th­¬ng m¹i thÕ giíi vÒ dÞch vô. Tuy chØ cã mét sè tËp ®oµn lín cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn t¹i lµ cã n¨ng lùc xuÊt khÈu dÞch vô ra n­íc ngoµi, nh­ng ®iÒu ®ã còng kh¼ng ®Þnh trong t­¬ng lai vÊn ®Ò më réng t