Khóa luận Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học địa lí kinh tế - xã hội thế giới lớp 11 THPT

và điều hành mọi hoạt động các bộ phận của máy tính. Nhờ hệ điều hành này mà các chương trình ứng dụng khác nhau mới chạy được. Nó tạo ra lệnh để con người có thể trực tiếp làm việc với máy tính. - Window có thể ứng dụng rộng rãi trên các lĩnh vực kinh tế-xã hội, cả lĩnh vực giảng dạy. Với nhiều tính năng, Window có thể phục vụ cho dạy học như: soạn thảo văn bản, tính toán, xây dựng biểu đồ, bản đồ, xử lí ảnh, âm thanh, phim video,… nhờ vậy mà Window được khai thác để xây dựng các phần mềm dạy học nói chung và phần mềm dạy học địa lí nói riêng. 4. Encarta Referency Library (Thư viện tham khảo điện tử của hãng Microsoft) Encarta hoặc World Atlas là phần mềm chứa đựng một khối lượng lớn kiến thức địa lí, lịch sử, văn hóa khổng lồ của nhân loại… Hệ thống bản đồ trên Encarta phong phú và có thể được phóng to, thu nhỏ dễ dàng, có thể trải lên mặt phẳng hoặc bề mặt trong của quả địa cầu, có thể in ra giấy rất thuận tiện. Phần thống kê nội dung của Encarta có nội dung cụ thể về dân số, thu nhập, giáo dục, tuổi thọ, kinh tế, thương mại,…của các nước. Các thông tin này thường xuyên được cập nhật từ các nguồn ngân hàng của thế giới (World Bank), Quỹ dân số Liên Hiệp Quốc (UNFPA),… 5. Phần mềm PC Fact PC Fact là phần mềm chứa đựng các bản đồ và tư liệu địa lí, giúp cho giáo viên có thêm nhiều thông tin trong dạy học địa lí. Nội dung địa lí của phần mềm PC Fact gồm có: - Bản đồ hành chính thế giới, các châu lục, các khu vực lớn, bản đồ của 200 quốc gia và lãnh thổ trên thế giới. - Bản đồ tự nhiên thế giới, các châu lục, các khu vực lớn, các quốc gia và lãnh thổ trên thế giới. - Bản đồ các khu vực giờ trên Trái Đất. Trang 18 - Bản đồ kinh tế-xã hội. - Các loại bản đồ trống. - Các tháp tuổi, số liệu, biểu đồ về dân số, kinh tế của các nước và lãnh thổ trên thế giới. - Danh mục của gần 1000 địa danh trên thế giới về núi, sông, biển,… - Sơ đồ vị trí của gần 4500 thành phố trên thế giới. - Quốc kì, quốc ca của hầu hết các nước trên thế giới. PC Fact được thiết kế gọn, dễ sử dụng. Với phần mềm này, giáo viên có thể khai thác khá đầy đủ các tài liệu cần thiết về các nước trên thế giới, phục vụ cho việc soạn bài, dạy học trên lớp, soạn bài tập cho học sinh, in các bản đồ trống cho học sinh làm bài thực hành…Tuy nhiên do chưa được Việt hóa, nên phần mềm này có một số khó khăn cho giáo viên và học sinh trong việc sử dụng để dạy học. 6. Phần mềm MapInfor MapInfor là phần mềm dành cho quản lí thông tin dữ liệu bản đồ. Trong dạy học địa lí, phần mềm MapInfor cho phép phóng to, thu nhỏ bản đồ, lọc các đối tượng địa lí trên bản đồ thành các nhóm, loại bỏ các đối tượng không cần thiết, giữ lại các đối tượng chủ yếu sử dụng trong nội dung bài học, hoặc chồng xếp các lớp bản đồ để tạo ra một bản đồ mới, thích hợp cho bài dạy học. MapInfor còn có thể sử dụng trong việc sử dụng và trình bày các mô hình, biểu đồ, ảnh…có thể kết hợp với các phần mềm tính toán trong trao đổi, lưu trữ, tính toán số liệu thống kê địa lí (ví dụ phần mềm Excel) Ngoài ra, MapInfor còn được sử dụng trong biên tập và trình bày bản đồ địa lí, hỗ trợ giáo viên trong việc soạn giáo án, biên tập tài liệu, trình bày lên lớp. 7. Phần mềm địa lí World Atlas 7.1. Đặc điểm của phần mềm World Atlas World Atlas là một phần mềm địa lí có nhiều tư liệu cần thiết cho giáo viên và học sinh trong dạy học địa lí. Chương trình dễ khai thác sử dụng, các lệnh đã được thay thế bằng những biểu tượng đồ họa. Phần mềm World Atlas gồm 2 đến 6 đĩa CD, Trong đó có 1 đĩa cài đặt, 1 đĩa bản đồ và 4 đĩa tra cứu. Chương trình này chủ yếu sử dụng chuột để điều khiển. Tuy nhiên chương trình này có nhược điểm là toàn bộ kênh chữ được trình bày bằng tiếng Anh. Do đó, giáo viên muốn khai thác để phục vụ cho công tác giảng dạy thì phải biên soạn lại một số nội dung sang Font chữ Việt Nam. 7.2. Nội dung của phần mềm World Atlas Trang 19 Phần mềm World Atlas có nhiều nội dung thích hợp cho việc giảng dạy địa lí kinh tế xã hội thế giới lớp 11 phổ thông. Với phần mềm này giáo viên có thể khai thác đầy đủ các tài liệu cần thiết về các nước trên thế giới để soạn bài và giảng dạy trên lớp. Phần mềm địa lí World Atlas có 2 phần lớn là: - Nội dung các bản đồ động - Nội dung tư liệu: tư liệu thông tin, số liệu, tranh ảnh, phim video, âm thanh + Sự kiện – dữ liệu + Xã hội + Đất và khí hậu + Đơn vị hành chính Ngoài ra còn nhiều tranh ảnh, phim và các số liệu thống kê khác. 8. Chương trình trình diễn Powerpoint 8.1. Ý nghĩa của việc sử dụng Powerpoint trong thiết kế bài giảng Powerpoint là một phần mềm được thiết kế nhằm tạo ra các trình diễn. Đối với bộ môn địa lí, Powerpoint có thể tạo ra những trang trình bày (slide) thay thế cho giáo án, cho trình bày bảng, trình diễn các mô hình trực quan hoặc các hiệu ứng về âm thanh, hình ảnh khác. 8.2. Các thao tác, kĩ thuật cơ bản sử dụng Powerpoint trong thiết kế bài dạy học Hiện nay, có nhiều tài liệu trình bày về kĩ thuật sử dụng Powerpoint. Sau đây xin giới thiệu các thao tác và kĩ thuật cơ bản sử dụng PowerPoint trong thiết kế bài dạy học. (Theo Ths. Nguyễn Văn Tuấn. Chuyên đề “Ứng dụng Powerpoint trong thiết kế bài học địa lí THPT”) - Khởi động chương trình Powerpoint, định dạng và tạo file mới + Khởi động chương trình Powerpoint: chọn Start/Program/Microsoft Powerpoint, hoặc có thể nhấp trên thanh biểu tượng Office bar hoặc trên màn hình Windows. Trang 20 + Định dạng trang trình diễn: Một slide được chia làm 3 vùng ứng dụng với 3 phần: phần tiêu đề, phần thân và phần ghi chú. Việc định dạng được tiến hành bằng cách: chọn lệnh View/Muaster. Hộp thoại Muaster Slide View sẽ xuất hiện. Phần tiêu đề nằm ở khung To Edit Muaster Title Slide. Định dạng chung cho tất cả các tiêu đề của slide bao gồm kiểu chữ, khung viền, kích cỡ, màu sắc của khung tiêu đề. Phần ghi chú nằm ở khung Footer Area dùng để đưa nội dung phần cuối trang vào các slide, tức là chọn khung Footer Area, chọn kiểu chữ, cỡ chữ ở hộp thoại font trên thanh formatting, sau đó nhập nội dung cần thiết. + Lưu file mới: Chọn File/Save (Ctrl+S), hoặc nhấp vào biểu tượng save trên thanh công cụ. - Nhập nội dung văn bản, đồ họa cho từng slide + Trước tiên cần dự kiến số slide và nội dung cụ thể cho từng slide. Có rất nhiều cách khác nhau để nhập nội dung văn bản vào các slide. Cách thuận tiện có được từ thanh Menu Drawing cuối màn hình, nhấp trỏ chuột vào ô cuối màn hình. Sau đó vẽ vào màn hình, nhấp chuột phải vào trong ô, chọn Add text để nhập văn bản. + Hiệu chỉnh định dạng kí tự: vào Format/Font, xuất hiện hộp thoại font. Trong hộp thoại font có các mục chọn sau: font (cách tạo font chữ), font style (dạng chữ), size (cỡ chữ), color (màu chữ), underline (gạch dưới), shadow (tạo bóng mờ), emboss (tạo chữ nổi), superscript (chữ ở chỉ số trên), underscript (chữ ở chỉ số dưới). Những cách định dạng trên có thể dùng phím tắt hoặc các biểu tượng trên màn hình. + Tạo Bullets & Numbering (định dạng đầu dòng): chọn Format/ Bullets and Numbering, ta thấy hộp thoại xuất hiện. Chọn dạng cần thiết trong các ô mẫu, chọn màu trong khung color, chọn kích cỡ trong khung size. Để chọn các bullets, kích vào customize hoặc picture. + Canh đầu dòng (Alignment): chọn Format/Alignment làm xuất hiện các lựa chọn: Align Left (Ctr+F) (canh đều trái), Center (Ctrl+E) (canh giữa), Align Right (Ctrl+R) (canh đều phải), Justify (Ctrl+S) (canh đều hai bên). + Thay đổi khoảng cách giữa các dòng (Line Spacing): chọn mục Format/Line Spacing, xuất hiện hộp thoại có các khung hiệu chỉnh sau: Line spacing (khoảng cách giữa các dòng), Before paragraph (khoảng cách phía trên đoạn văn bản), After paragraph (khoảng cách phía dưới đoạn văn bản). + Sử dụng thanh công cụ Drawing để thực hiện đồ họa. Nếu thanh Drawing chưa xuất hiện, ta vào View/Toolbar/Drawing để làm xuất hiện công cụ đồ họa. Cũng có thề sử dụng các hình mẫu trong Autoshapes. - Chọn dạng màu nền phần trình diễn + Chọn mẫu Template (mẫu hình nền): chọn Format/Side/Designs, xuất hiện hộp thoại Apply a Designs Template, chọn các mẫu màu nền thích hợp. Trang 21 + Chọn màu cho Template: chọn Format/Side Color Schemes, chọn màu thích hợp. Nếu muốn chọn màu khác thì vào nút Change Color để mở màu tự chọn. Sau khi chọn màu xong vào nút Apply để đổi màu cho các slide hiện hành, hoăc vào nút Apply to All để đổi màu cho tất cả các slide trong tập tin. + Chọn mẫu nền cho Template: vào Format/Background, xuất hiện hộp thoại Background. Trong hộp thoại này có 2 cách lựa chọn là More color và Fill effect. - Chèn hình ảnh, đồ họa, âm thanh, video clip vào slide + Chèn ảnh ClipArt: chọn Insert/Picture/From File, xuất hiện cửa sổ ClipArt, chọn hình ảnh muốn chèn, chọn Insert/Picture/From File + Chèn tập tin ảnh: xuất hiện cửa sổ From File. Trong cửa sổ này, muốn chèn hình ảnh ở thư mục nào thì mở thư mục đó ra, chọn các file ảnh thích hợp (có dạng *.bmp, *jpgp, *tif, *emf, *wmf).  Chèn hình ảnh minh họa: Ảnh minh họa có thể lấy từ nhiều nguồn như các file ảnh lưu trong máy, từ các đĩa mềm tra cứu…  Chèn một bản đồ: Các bản đồ được thành lập từ các chương trình (MapInfor, Db-map) hay các bản đồ có sẵn trong các phần mềm tra cứu (PC Fact, Encara,…), có thể bằng cách Copy từ các chương trình này và dán trực tiếp vào PowerPoint Trang 22 HOA KÌ ĐẤT NƯỚC CỦA NHỮNG NGƯỜI NHẬP CƯ Dựa vào lược đồ phân bố sản xất nông nghiệp Hoa Kì (SGK Hình 7.7), nêu tên các khu vực chuyên canh sản xuất nông sản hàng hóa và cho biết các nông sản chính? II. CÁC NGÀNH KINH TẾ 3. Nông nghiệp  Chèn các biểu đồ, bảng biểu: Ta có thể lập các bảng biểu, biểu đồ vào các trang trình diễn Powerpoint hoặc các phần mềm khác như Excel, Word,…Ta có thể lập trực tiếp từ Powerpoint hoặc chèn biểu đồ từ Excel. + Chèn sơ đồ tổ chức (Organnization Chart): chọn Inser/Movie and Sound, trong phần này có các thư mục sau:  Movie from Gallery: chèn phim từ thư viện của chương trình Microsoft Office.  Movie from file: chèn tập tin dạng *.avi tự chọn  Sound from file: chèn tập tin âm thanh tự chọn  Play CD Audio Track: chèn âm thanh từ đĩa CD  Record Sound: ghi âm - Sử dụng các hiệu ứng trong Powerpoint để hoàn thiện nội dung và hình thức của một bài giảng + Xác lập các hiệu ứng động cho đối tượng: chọn đối tượng cần thiết lập hiệu ứng, sau đó chọn Slide Show Custom Amination chọn trong hộp Add Effects nào đó cho thích hợp, sau đó chọn các biểu thị kĩ xảo, chọn các biểu thị từng chữ, từng câu trong phần Introduce text. + Muốn thay đổi thứ tự xuất hiện của các đối tượng nào thì ta chọn đối tượng đó và nút Move để thay đổi thứ tự. + Thiết lập thời gian bắt đầu thực hiện: sau khi đã sắp đặt đúng vị trí, thứ tự cho từng đối tượng, ta thiết lập thời gian bắt đầu thực hiện hiệu ứng bên khung Start Amination, có hai lựa chọn:  On Mouse: khi chuột tại vị trí bất kì trên màn hình, hiệu ứng sẽ bắt đầu thực hiện. Đối với một bài giảng điện tử nên chọn chế độ này để chủ động được trong quá trình dạy học. Trang 23 I. Dân số 5 50 105 179 227 296 0 50 100 150 200 250 300 350 1800 1880 1920 1960 1980 2005 1. Sự gia tăng dân số Dựa vào biểu đồ sau và quy mô dân số các nước đứng đầu thế giới, em hãy: Nhận xét về sự gia tăng dân số Hoa Kì Nguyên nhân Thuận lợi và khó khăn? 296Hoa Kỳ 1103Ấn Độ 1303Trung Quốc Dân số (triệu người)Quốc gia DÂN SỐ HOA KỲ GIAI ĐO ẠN 1800-2005 DÂN S Ố MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN TH ẾGIỚI NĂM 2005  Automuaticaly: tự động thực hiện hiệu ứng sau thời gian ấn định (sau hiệu ứng trước). Nếu thời gian bằng 00:00, thì hiệu ứng sẽ thực hiện ngay sau khi hiệu ứng trước thực hiện xong. + Định thời gian trình diễn: chọn Menu Show/Slide Transition sẽ xuất hiện hộp thoại, định thời gian vào ô seconds, nhấp vào nút Apply nếu định thời gian cho slide đó, hoặc nút Apply All cho tất cả các slide. - Thực hiện liên kết giữa các Slide, các File, chương trình Để thực hiện liên, kết cần chèn các nút điều khiển bằng cách: chọn Slide Show/Action Buttons, sau đó chọn loại buttons và drag trên màn hình để tạo buttons. Sau khi tạo buttons xong, xuất hiện cửa sổ action setting để thiết lập công dụng cho buttons. Trong action setting, có hai bảng lựa chọn để thiết kế biến cố: + Mouse (biến cố chuột): nhấn chuột trên đối tượng thì lệnh sẽ thực hiện. + Mouse over (đưa trỏ chuột đến): chỉ cần đưa trỏ chuột đến đối tượng để thực hiện lệnh. + Trong khung Action on (Mouse over), có các lệnh sau: Hyperlink to (liên kết đến): mở khung liên kết để lựa chọn lệnh Next Slide (đến trang sau), Previous Slide (về trang trước), First Slide (về trang đầu), Last Slide (đến trang cuối), End Show (kết thúc trình diễn), … Run program (chạy chương trình khác): nhập đường dẫn vào tên tập tin chạy chương trình, hoặc từ nút Browse để tìm chọn tập tin. Object Action (tùy chọn các loại đối tượng nào mà sẽ có các lệnh khác nhau). Play sound (âm thanh): mở khung để chọn loại âm thanh. - Chạy thử chương trình và sửa chữa: sau khi hoàn tất việc thiết kế chọn nút Slide Show nằm ở phía trái trên thanh công cụ, phía trên màn hình để trình diễn các tài liệu đã thiết kế. Kiểm tra lại hình ảnh, liên kết giữa các Slide • Khi sử dụng phần mềm trình diễn Powerpoint để thiết kế bài giảng địa lí, cần phải lưu ý các điểm sau: Chọn và trình bày các kiến thức cơ bản một cách ngắn gọn. Các kiến thức cơ bản của bài khi đưa vào Powerpoint phải được trình bày một cách ngắn gọn, dễ hiểu. Chú ý sử dụng sơ đồ, bảng, biểu, các mũi tên chỉ mối liên hệ, các ô chữ nhỏ để trình bày kiến thức, tránh viết dài dòng. Về cơ bản, kiến thức trình bày trên Powerpoint (ở dạng kênh chữ) chính là kiến thức mà giáo viên ghi lên bảng trong quá trình dạy học. Tuy nhiên, ghi bảng có thể dài, vì giáo viên vừa ghi, vừa đọc, học sinh phải ghi theo. Logic của nội dung trình bày được học sinh lĩnh hội tuần tự theo trình tự ghi chép. Còn trình diễn Powerpoint là làm xuất hiện cùng lúc (hoặc dường như là cùng lúc) Trang 24 các ý cần cho học sinh nắm, tác động chủ yếu vào tri giác của học sinh. Do đó, tránh trình bày dài dòng, đồng thời phải lưu ý bố cục nổi bật tính trực quan, dễ đọc, gây ấn tượng. Sự ngắn gọn có khi phải tóm tắt, dễ gây ra hiểu sai ở học sinh. Do đó, cần đảm bảo tính chính xác của kiến thức. Đồng thời, trong quá trình dạy học, nhất thiết phải có sự giảng giải hoặc trình bày của giáo viên kèm theo các hình ảnh để tránh sự ngộ nhận ở học sinh: + Các ô trình diễn (slide) tiếp nối ở Powepoint phải thể hiện logic cấu trúc của bài dạy học, do đó phải bao gồm cả kênh chữ lẫn kênh hình, cả câu hỏi và nhiệm vụ giao cho học sinh, lẫn các đoạn kết luận, giải thích ngắn. Việc sắp xếp các thành phần này theo thứ tự nào là do phương pháp dạy học của giáo viên. Tuy nhiên trong dạy học phát huy tính tích cực học tập của học sinh cần tránh việc trình chiếu “một chiều” các kiến thức tường minh một cách liên tục. Cần thiết kế bài dạy theo một cấu trúc nội dung một cách hợp lí đan xen với các câu hỏi/nhiệm vụ một cách thích hợp để tạo điều kiện hướng dẫn cho học sinh làm việc tích cực với bản đồ, bảng số liệu, tranh ảnh, hình vẽ. Từ đó các em rèn luyện được kĩ năng quan sát, phân tích tổng hợp, khái quát. Cũng không nhất thiết đưa cả câu hỏi trình chiếu cho học sinh. Có thể chỉ trình chiếu các ô chữ, hình ảnh biểu hiện nội dung bài học, còn sử dụng như thế nào thì tùy giáo viên chủ động đặt câu hỏi, giao nhiệm vụ trong tiến trình dạy học. Như vậy, tạo cơ hội cho việc hướng dẫn của giáo viên nhiều hơn và sự tác động của giáo viên trong dạy học đến với học sinh có nhiều ấn tượng hơn. Chẳng hạn, học sinh đọc câu hỏi trên màn hình để trả lời trong nhiều trường hợp sẽ không tốt bằng nghe giáo viên đặt câu hỏi với sự nhấn mạnh ý cần hỏi. + Các hình ảnh (bản đồ, biểu đồ, tranh ảnh…) và các kiến thức khác kết nối với bài học chủ yếu có tác dụng bổ sung, mở rộng, đi sâu hoặc minh họa các kiến thức cơ bản của bài. Giáo viên cần lưu ý phạm vi mở rộng, đi sâu đến đâu để tránh làm loãng trọng tâm bài dạy và phân tán sự tập trung của học sinh. Không vì đề cao tính sinh động, hấp dẫn các tư liệu thực tế mà sa vào việc mở rộng quá mức làm ảnh hưởng đến việc nắm kiến thức cơ bản của học sinh. Việc chọn lựa các hình ảnh, kiến thức kết nối cũng cần lưu ý tính tiêu biểu, đại diện để tạo nên các biểu tượng chân thực, sát hợp với nội dung bài học. + Trình diễn Powerpoint có tác dụng tốt (vì một số nghiên cứu chỉ ra rằng 83% lượng thông tin tiếp thu được thông qua thị giác) nhưng không phải là vạn năng, không thay thế cho lời giảng của giáo viên được. Vì vậy, cần kết hợp với Powerpoint kết hợp với bài giảng, trình bày, đặt câu hỏi,…hướng dẫn cụ thể của giáo viên. Đồng thời, trong bài dạy học, không nhất thiết sử dụng Powerpoint từ đầu đến cuối giờ học, mà có thể xen kẽ với các phương tiện dạy học khác như chiếu Overhead,… Các hoạt động của học sinh với Powerpoint như cá nhân, nhóm nhỏ, nhóm cặp đôi, trò chơi học tập cũng cần được sử dụng một cách linh hoạt. Trang 25 Tuy có nhiều ưu điểm, nhưng Powerpoint chỉ là một trong những phương tiện dạy học địa lí được giáo viên sử dụng theo một định hướng nhất định trong các phương pháp dạy học cụ thể. Powerpoint không phải là phương pháp dạy học địa lí. Đồng thời phải tránh quan niệm cho rằng sử dụng Powerpoint trong bài dạy học địa lí, nghĩa là đổi mới phương pháp dạy học. Vài năm trở lại đây, một số giáo viên ở các địa phương, đặc biệt là ở nơi có điều kiện, đã tìm tòi, sử dụng Powerpoint trong dạy học đã đạt được những kết quả khả quan. Bên cạnh đó, còn nhiều giáo viên dùng Powerpoint như một thứ “trang sức” cho bài dạy. Thay vì thuyết trình kết hợp với ghi bảng, thì bây giờ thuyết trình kết hợp với trình chiếu Powerpoint. Nếu phương pháp dạy học vẫn theo hướng truyền thụ kiến thức một chiều thì sẽ không phát huy tính học tập tích cực của học sinh. Trong xu hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, cần phải xem dạy học là quá trình trong đó học sinh hoạt động tích cực, sáng tạo với các nguồn tri thức dưới sự hướng dẫn, chỉ đạo của giáo viên để lĩnh hội tri thức, rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, tạo ra sự phát triển của bản thân. Nếu dạy học theo lối một chiều, dù có hỗ trợ phương tiện dạy học hiện đại đến đâu cũng khó có thể chấp nhận được. Sử dụng Powerpoint trong dạy học cần quán triệt quan điểm đó từ khâu soạn bài đến khâu đánh giá giờ dạy. Sử dụng Powerpoint trong thiết kế bài dạy học địa lí, thông thường được tiến hành theo các bước sau: - Xác định mục tiêu bài học - Chọn kiến thức cơ bản của bài học, xác định trọng tâm bài - Multimedia hóa kiến thức (dự kiến các kiến thức được khai thác dưới dạng văn bản, ảnh, bản đồ, lược đồ …, sưu tập và xử lí các nguồn tư liệu sẽ sử dụng trong bài học…) - Xây dựng các thư viện tư liệu (tạo cây thư mục cho thư viện) - Lựa chọn các phương pháp dạy học, hình thức tổ chức dạy học, phương tiện dạy học, hình thức củng cố, đánh giá. - Sử dụng phần mềm trình diễn Powerpoint xây dựng tiến trình dạy học với các hoạt động cụ thể. - Chạy thử chương trình, sửa chữa và hoàn thiện. III. ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ KINH TẾ-XÃ HỘI THẾ GIỚI LỚP 11-THPT 1. Trong soạn bài Địa lí là môn học có liên quan đến nhiều kiến thức, mang tính thực tế, gần gũi với tự nhiên và đời sống kinh tế-xã hội của con người. Vì vậy, để việc giảng dạy địa Trang 26 lí có hiệu quả cần có sự hỗ trợ về hình ảnh các bộ sưu tập, các mô hình, các thông tin về tự nhiên, kinh tế-xã hội mang tính trực quan cao. Khó khăn trong việc giảng dạy địa lí hiện nay ở các trường phổ thông là thiếu các tài liệu mới. Tuy một số trường đã tiến hành đổi mới phương pháp, đề cao vai trò dạy học “lấy học sinh làm trung tâm” nhưng việc khai thác sử dụng các nội dung mới, các hình ảnh minh họa, trực quan vẫn còn hạn chế. Giáo viên thường khó khăn trong việc sưu tầm các tài liệu này. Công nghệ thông tin cùng với các tính năng ưu việt có khả năng đáp ứng được yêu cầu đổi mới nội dung và phương pháp dạy học môn địa lí. Thông qua nội dung các phần mềm địa lí có sẵn, giáo viên có thể khai thác các nguồn kiến thức địa lí phong phú cho nội dung cụ thể của từng bài dạy. Việc khai thác các tri thức địa lí có thể tiến hành dưới nhiều hình thức khác nhau như: - Giáo viên khai thác thông tin chuẩn bị bài dạy trên lớp: giáo viên xem nội dung của các phần mềm như là nguồn tài liệu cần thiết. Tùy nội dung cụ thể của từng bài, giáo viên khai thác các thông tin và đưa vào bài giảng những tư liệu phù hợp. Việc lựa chọn các thông tin có ý nghĩa vô cùng quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giờ dạy và giá trị của nguồn thông tin đưa ra. Tuy nhiên khi lựa chọn thông tin cần phải có sự đối chiếu với nội dung chính trong sách giáo khoa để có những thông tin chính xác và phù hợp nhất. Do đó, để làm nổi bật nội dung chính của bài, các thông tin được lựa chọn phải mang tính đặc trưng cao và thường xuyên được cập nhật. Để đạt được kết quả giảng dạy tốt khi khai thác thông tin phục vụ cho công việc chuẩn bị bài giảng cần tuân thủ một số nguyên tắc sau: + Các thông tin phải đảm bảo tính đồng bộ liên tục, sát hợp với nội dung bài dạy, phản ánh được bản chất của sự vật hiện tượng. + Các thông tin đưa vào phải đúng trọng tâm của từng vấn đề có tác dụng nêu bật được vấn đề cần truyền đạt cho học sinh. + Nguồn thông tin phải được học sinh khai thác, phân tích, so sánh bằng những thao tác trên máy để tự mình hiểu và ghi nhớ được nội dung của bài học - Giáo viên khai thác nguồn bản đồ để dạy trên lớp: bản đồ là một bộ phận quan trọng không thể thiếu trong kiến thức địa lí, đặc biệt là bản đồ giáo khoa càng có ý nghĩa to lớn trong quá trình giảng dạy địa lí ở trường phổ thông. Bản đồ giáo khoa vừa là công cụ để nghiên cứu giảng dạy địa lí vừa là nguồn tư liệu để nghiên cứu kiến thức địa lí. Bản đồ địa lí được xem là cuốn sách giáo khoa địa lí thứ hai phục vụ cho việc giảng dạy và học tập của giáo viên và học sinh. Đặc biệt chương trình địa lí lớp 11 tập trung nghiên cứu về địa lí các quốc gia, khu vực trên thế giới cả về điều kiện tự nhiên và kinh tế-xã hội, vì vậy yêu cầu về bản đồ là rất cần thiết. Trang 27 - Giáo viên khai thác các nguồn số liệu thống kê và biểu đồ: số liệu thống kê có ý nghĩa rất lớn trong giảng dạy địa lí. Nó vừa là số liệu biểu hiện mặt số lượng để chứng minh hiện tượng vừa có khả năng cụ thể hoá mức độ của các hiện tượng, các quá trình địa lí kinh tế-xã hội. Giáo viên có thể dùng số liệu thống kê để làm nổi bật các hiện tượng địa lí làm phương tiện hướng dẫn học sinh tự khai thác và lĩnh hội tri thức. Nguồn số liệu khai thác qua máy tính không chỉ cung cấp cho giáo viên các thông tin về tự nhiên và kinh tế-xã hội mà còn được thể hiện, cụ thể hóa bằng các biểu đồ minh họa làm tăng tính trực quan dễ hiểu, dễ nhớ có tác dụng kích thích hứng thú học tập của học sinh. - Giáo viên khai thác các thông tin khác: các phần mềm địa lí còn có nhiều thông tin bằng kênh chữ và kênh hình rất đa dạng về tự nhiên, kinh tế-xã hội, các nguồn tài nguyên thiên nhiên, dân cư, nông nghiệp, công nghiệp, giao thông vận tải và lịch sử phát triển của các quốc gia. Tóm lại, tùy theo nội dung, thời gian và trình độ nhận thức của học sinh mà giáo viên đưa ra các nguồn thông tin vừa sức, hấp dẫn và đảm bảo hiệu quả của tiết học. Trong điều kiện cơ sở vật chất cho phép, tất cả các nội dung nói trên giáo viên có thể chuẩn bị rồi thông qua phần mềm trình diễn PowerPoint và máy phóng sẽ chiếu lên màn hình lớn để phục vụ cho việc dạy học trên lớp. 2. Trong tiết học trên lớp Ngoài việc khai thác để chuẩn bị bài, tích lũy kiến thức, giáo viên còn có thể sử dụng máy vi tính và các phần mềm có sẵn như một công cụ hướng dẫn học sinh tự khai thác kiến thức nhằm tự giải quyết các nội dung tiết dạy trên lớp. Hình thức này giúp cho học sinh phát huy được tính độc lập và tích cực trong giờ học. Việc sử dụng máy vi tính trong dạy học trên lớp cũng phải tuân thủ một số nguyên tắc sau: - Phải căn cứ vào mục đích, nhiệm vụ, nội dung và hình thức của bài học. - Phải có phương pháp dạy học thích hợp, đảm bảo tính chính xác và có hiệu quả. - Trước khi đưa ra sử dụng phải lí giải được mục đích sử dụng, sử dụng để giải quyết những nội dung nào của bài học - Đảm bảo cho tất cả học sinh quan sát được sự vật, hiện tượng địa lí được thể hiện bằng các phương tiện đó. - Đảm bảo kết hợp được phương tiện dạy học với phương pháp giảng dạy. Đối với chương trình địa lí kinh tế-xã hội thế giới lớp 11 phổ thông, giáo viên có thể chuẩn bị trước toàn bộ nội dung bài giảng và đưa lên chương trình trình diễn Powerpoint, khi lên lớp công việc của giáo viên chủ yếu là hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức thông qua kênh chữ và kênh hình. Thao tác của giáo viên trên máy rất Trang 28 đơn giản, chủ yếu là dùng chuột hoặc bàn phím để điều khiển. Có thể kết hợp tốt với phương p