Khóa luận Xây dựng một số biện pháp phi thuế bảo hộ sản xuất của Việt Nam

Xinh – ga – po 10,4 -10,6 §µi Loan 6,9 9,2 Trung Quèc 6,4 34,8 §øc 5,3 36,9 óc 4,2 70,7 Hoa Kú 4,1 28,7 Hµn Quèc 3,7 -11,0 Phi – lip – pin 3,4 42,9 Hång K«ng 3,4 6,5 Nguån: Vô chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ®a biªn- Bé Th­¬ng m¹i Trong giai ®o¹n 1996 - 2000: - Sè l­îng doanh nghiÖp trùc tiÕp kinh doanh xuÊt, nhËp khÈu ngµy cµng t¨ng vµ cã sù chuyÓn dÞch râ nÐt trong c¬ cÊu chñ thÓ tham gia kinh doanh, ®Æc biÖt lµ sau khi ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 57/1998/ N§-CP ngµy 31/7/1998, sè l­îng doanh nghiÖp võa vµ nhá tham gia xuÊt, nhËp khÈu t¨ng nhanh. N¨m 1980 chØ cã 13 doanh nghiÖp thuéc Bé Ngo¹i Th­¬ng; N¨m 1991 cã 495 doanh nghiÖp thuéc 14 Bé, Ngµnh, c¬ quan ®oµn thÓ chÝnh trÞ, 42 tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng; §Õn n¨m 2000 cã kho¶ng 13.000 doanh nghiÖp vµ chi nh¸nh ®¨ng ký trùc tiÕp xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸. - XuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¨ng tr­ëng kh¸ nhanh c¶ vÒ quy m« vµ tèc ®é so víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ trong n­íc, cô thÓ lµ: khèi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi xuÊt khÈu ®¹t 19,8 tû USD (kÓ c¶ dÇu th«), chiÕm tû träng 38,6%, t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 34,9%/n¨m; c¸c doanh nghiÖp 100% vèn ®Çu t­ trong n­íc xuÊt khÈu ®¹t 31,54 tû USD (kh«ng kÓ dÇu th«), chiÕm tû träng 61,4%, t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 13,3%/n¨m. 1.2. NhËp khÈu Trong giai ®o¹n 1996 - 2000, kim ng¹ch vµ c¬ cÊu hµng nhËp khÈu ®· gãp phÇn b¶o ®¶m ®­îc nhu cÇu tiªu dïng, nhÊt lµ vÒ m¸y mãc, thiÕt bÞ, phô tïng, vËt t­, nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt vµ cho tiªu dïng thiÕt yÕu, gãp phÇn ®Çy ®ñ vµ phong phó thªm hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng néi ®Þa. Tæng kim ng¹ch nhËp khÈu trong thêi kú nµy ®¹t 60,7 tû USD, víi tèc ®é b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng 12,2%. Tuy nhiªn, tèc ®é t¨ng tr­ëng kim ng¹ch nhËp khÈu cã chiÒu h­íng gi¶m dÇn, ®Æc biÖt hai n¨m 1998 vµ 1999 kim ng¹ch nhËp khÈu gÇn nh­ kh«ng t¨ng ®· lµm gi¶m tèc ®é chung cña c¶ thêi kú, ®Õn n¨m 2000 l¹i t¨ng nhanh, dù kiÕn ®¹t 14,8 tû USD, t¨ng 27,3%. Thêi kú nµy, c¸c mÆt hµng phôc vô s¶n xuÊt lu«n lu«n chiÕm tû träng cao trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam, cô thÓ lµ: Nhãm m¸y mãc, thiÕt bÞ, phô tïng vµ nguyªn, nhiªn, vËt liÖu chiÕm tû träng 91,3% vµ ®· t¨ng tõ 83,5% n¨m 1995 lªn 94,8% n¨m 1999 vµ n¨m 2000 ­íc tÝnh ®¹t 92%; Nhãm hµng tiªu dïng thêi kú nµy chiÕm 8,7% vµ gi¶m dÇn tõ 16,5% n¨m 1995 xuèng 5,2% n¨m 1999 vµ n¨m 2000 dù kiÕn 8,7%. VÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng: Nhãm m¸y mãc, thiÕt bÞ, phô tïng vµ nguyªn, nhiªn, vËt liÖu t¨ng b×nh qu©n 14,1%/n¨m, trong ®ã n¨m 2000 dù kiÕn t¨ng 21%. Nhãm hµng tiªu dïng gi¶m b×nh qu©n 2%/n¨m, trong ®ã n¨m 2000 dù kiÕn t¨ng tíi 90%. Mét ®iÒu ®¸ng chó ý lµ trong giai ®o¹n nµy, c¸n c©n ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam lu«n trong t×nh tr¹ng nhËp siªu, tuy nhiªn møc nhËp siªu ®· gi¶m ®¸ng kÓ vµo c¸c n¨m cuèi giai ®o¹n. So víi kim ng¹ch xuÊt khÈu, møc nhËp siªu thêi kú 1996 - 1999 ®¹t kho¶ng 8,5 tû USD, b»ng 22,8 %. Tuy nhiªn, møc nhËp siªu ®· gi¶m ®¸ng kÓ: tõ 3,9 tû USD n¨m 1996 (b»ng 53,6% kim ng¹ch xuÊt khÈu) xuèng 82 triÖu USD n¨m 1999 (chØ cßn b»ng 0,7% kim ng¹ch xuÊt khÈu) vµ n¨m 2000 lµ 900 triÖu USD. Mét trong c¸c nguyªn nh©n lµm gi¶m nhËp siªu lµ do kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng m¹nh. Ngoµi ra cßn do kim ng¹ch nhËp khÈu trong hai n¨m 1998, 1999 hÇu nh­ kh«ng t¨ng. VÒ c¬ cÊu thÞ tr­êng nhËp khÈu C¸c n¨m 1996 - 2000 khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D­¬ng lu«n lµ thÞ tr­êng nhËp khÈu quan träng nhÊt cña ViÖt Nam, chiÕm tû träng b×nh qu©n 78,3% vµ cã tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 9,7%. Trong khu vùc nµy, ViÖt Nam nhËp khÈu chñ yÕu tõ Xinh-ga-po, Hµn Quèc, NhËt B¶n vµ §µi Loan, bèn thÞ tr­êng nµy chiÕm tû träng ®Õn 54% - 56%. Khèi c¸c n­íc ASEAN chiÕm tû träng 28,5%, trong ®ã chñ yÕu lµ Xinh-ga-po. Khu vùc ¢u-Mü chØ chiÕm vÞ trÝ khiªm tèn víi tû träng 17,2%. Tuy nhiªn, khu vùc nµy còng ®ang dÇn trë thµnh thÞ tr­êng nhËp khÈu quan träng h¬n, víi tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 1996 - 2000 lµ 12,6%/n¨m, cao h¬n khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng. C¸c thÞ tr­êng chñ yÕu trong khu vùc nµy lµ Ph¸p, §øc vµ Hoa Kú; Khu vùc ch©u Phi - T©y Nam ¸ chØ chiÕm tû träng 2,2%, nh­ng thêi kú 1996 - 2000 ®¹t tèc ®é t¨ng kh¸ cao 22,5%/n¨m. ThÞ tr­êng kh¸c chiÕm tû träng 2,3%. D­íi ®©y lµ b¶ng thèng kª tû träng vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng cña 10 thÞ tr­êng nhËp khÈu chñ yÕu trong giai ®o¹n 1996 - 2000: Tû träng vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng cña 10 thÞ tr­êng nhËp khÈu chñ yÕu giai ®o¹n 1996 - 2000 N­íc/ thÞ tr­êng Tû träng % Tèc ®é t¨ng tr­ëng % Xinh – ga – po 18,2 7,0 Hµn Quèc 13,5 3,5 NhËt B¶n 12,5 12,7 §µi Loan 12,2 13,5 Hång K«ng 5,6 8,8 Th¸i Lan 5,0 6,1 Trung Quèc 4,2 2,0 Ph¸p 3,6 2,1 §øc 2,7 11,5 Hoa Kú 2,5 26,6 Nguån: Vô chÝnh s¸ch Th­¬ng m¹i ®a biªn - Bé Th­¬ng m¹i 2. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam thêi kú 1996-2000. Thêi kú 1996 - 2000, ViÖt Nam tiÕp tôc thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vµ chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ víi b­íc ®i thÝch hîp. Thùc tÕ thêi kú võa qua cho thÊy qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vµ chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ ®· ngµy cµng t¨ng c­êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn tèc ®é t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam diÔn ra cßn chËm so víi yªu cÇu. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cã thÓ ®­îc ph©n biÖt ë 3 cÊp ®é: Quèc gia, Doanh nghiÖp/Ngµnh vµ S¶n phÈm. VÒ mÆt s¶n phÈm cô thÓ bao gåm: hµng hãa vµ dÞch vô, sau ®©y xin chØ ®Ò cËp tíi hµng hãa. 2.1. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn ph­¬ng diÖn quèc gia cña ViÖt Nam. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia cã thÓ ®­îc hiÓu lµ viÖc x©y dùng mét m«i tr­êng kinh tÕ chung, ®¶m b¶o ph©n bè c¸c nguån lùc, ®¹t vµ duy tr× møc t¨ng tr­ëng cao, bÒn v÷ng. M«i tr­êng c¹nh tranh kinh tÕ chung cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù ®iÒu chØnh, lùa chän cña c¸c nhµ kinh doanh theo tÝn hiÖu cña thÞ tr­êng ®­îc th«ng tin ®Çy ®ñ. Sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng ngµy cµng hiÖu qu¶ h¬n víi tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh, phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù n¨ng ®éng cña c¸c doanh nghiÖp/ngµnh. Cho ®Õn nay ViÖt Nam vÉn ®­îc ®¸nh gi¸ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia thÊp. Theo ®¸nh gi¸ cña DiÔn ®µn Kinh tÕ thÕ giíi (WEF), xÐt theo tÝnh c¹nh tranh tÇm quèc gia th×: - N¨m 1997 ViÖt Nam ®øng thø 49 trong 53 n­íc ®­îc ph©n h¹ng. - N¨m 1998 ViÖt Nam ®øng thø 39 trong 53 n­íc ®­îc ph©n h¹ng (ChØ sè kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam ®­îc n©ng lªn chñ yÕu do sù gi¶m sót kinh tÕ cña nhiÒu n­íc do bÞ khñng ho¶ng, ch­a ph¶i lµ do kÕt qu¶ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam mang l¹i.) - N¨m 1999 ViÖt Nam ®øng thø 48 trong 59 n­íc ®­îc ph©n h¹ng. Tuy nhiªn, còng cÇn thÊy ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc ®i tÝch cùc ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña toµn quèc gia, vµ trªn thùc tÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam ®· Ýt nhiÒu ®­îc c¶i thiÖn. Nh÷ng b­íc ®i ®ã phÇn nµo ®­îc thÓ hiÖn b»ng viÖc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ chÕ ®é qu¶n lý th­¬ng m¹i trong thêi kú 1996-2000 theo h­íng níi láng bít qu¶n lý cña nhµ n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho th­¬ng m¹i ph¸t triÓn. Cô thÓ nh­ sau: - So víi thêi kú tr­íc 1996, biÓu thuÕ nhËp khÈu ®· ®­îc hoµn thiÖn dÇn víi viÖc ¸p dông hÖ thèng m· HS, cÊu tróc biÓu thuÕ ®· ®­îc ®¬n gi¶n hãa rÊt nhiÒu vµ kh¸ æn ®Þnh, thÓ hiÖn b»ng viÖc gi¶m sè møc thuÕ. ThuÕ suÊt cña rÊt nhiÒu mÆt hµng ®· ®­îc c¾t gi¶m phï hîp víi c¸c cam kÕt quèc tÕ vµ yªu cÇu cña tiÕn tr×nh héi nhËp. Thùc tÕ hiÖn nay cho thÊy hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu ®Ó s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu ®Òu cã møc thuÕ nhËp khÈu danh nghÜa thÊp hoÆc kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ. - C¸c NTM còng dÇn ®­îc níi láng, cô thÓ nh­ sau: + Danh môc hµng hãa cÊm nhËp khÈu, hµng hãa nhËp khÈu ph¶i cã giÊy phÐp hoÆc h¹n ng¹ch ®· ®­îc thu hÑp dÇn. ChÕ ®é ph©n bæ h¹n ng¹ch vµ cÊp phÐp ®· ®­îc c¶i tiÕn theo nguyªn t¾c ph©n bæ phï hîp víi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn; + Tõ chç chØ mét sè Ýt c¸c doanh nghiÖp ®­îc phÐp kinh doanh xuÊt - nhËp khÈu, ®Õn nay tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®· ®­îc phÐp, trõ mét sè mÆt hµng chiÕn l­îc ph¶i th«ng qua ®Çu mèi nh­ x¨ng dÇu, ph©n bãn, g¹o, xi-m¨ng; + NhiÒu biÖn ph¸p qu¶n lý míi cã tÝnh kh¸ch quan h¬n vµ Ýt c¶n trë th­¬ng m¹i ®· ®­îc ®­a vµo sö dông, ch¼ng h¹n c¸c biÖn ph¸p tiªu chuÈn kü thuËt vµ chÊt l­îng, kiÓm dÞch ®éng thùc vËt, c¸c thñ tôc h¶i quan phï hîp víi quy ®Þnh vµ th«ng lÖ quèc tÕ; + C¸c thñ tôc qu¶n lý hµnh chÝnh ®· dÇn dÇn ®­îc hoµn chØnh vµ ®¬n gi¶n hãa h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ®­îc thuËn lîi. C¸c yÕu tè vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp/ngµnh, ®Õn thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh quèc tÕ ngµy cµng gay g¾t. ViÖc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia vµ duy tr× kh¶ n¨ng ®ã lµ yªu cÇu quan träng ®èi víi mçi nÒn kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn héi nhËp quèc tÕ. 2.2. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn ph­¬ng diÖn doanh nghiÖp/ngµnh cña ViÖt Nam. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh doanh nghiÖp/ngµnh ®­îc thÓ hiÖn b»ng kh¶ n¨ng bï ®¾p chi phÝ, duy tr× lîi nhuËn vµ ®­îc ®o b»ng thÞ phÇn s¶n phÈm vµ dÞch vô cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng. §¸nh gi¸ mét c¸ch tæng quan, c¸c doanh nghiÖp/ngµnh cña ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh rÊt thÊp c¶ ë thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ. Tr­íc hÕt, c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ trong n­íc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, ®­îc thÓ hiÖn ë c¸c mÆt sau: + HiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh thÊp; + Phæ biÕn ë t×nh tr¹ng c«ng nghÖ l¹c hËu; + ChËm ®æi míi ph­¬ng thøc qu¶n lý vµ kinh doanh; + Ch­a x©y dùng ®­îc hÖ thèng m¹ng l­íi b¹n hµng vµ kh¶ n¨ng tiªu thô; + KÐm n¨ng ®éng do û l¹i vµo sù b¶o hé cña Nhµ n­íc. Chó träng qu¸ møc ®Õn "th¸i ®é cña Nhµ n­íc" vµ coi ®ã lµ nh©n tè ®¶m b¶o kinh doanh, v× vËy cã t×nh tr¹ng cè giµnh ®­îc giÊy phÐp, h¹n ng¹ch... ®Ó h¹ gi¸ thµnh, mµ kh«ng chó ý gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò b¶n chÊt cña h¹ gi¸ thµnh; + Ch­a cã chiÕn l­îc vµ qui ho¹ch tæng thÓ cho sù ph¸t triÓn hoÆc kÐm tÝnh kh¶ thi. Kh¸ nhiÒu doanh nghiÖp/ngµnh chØ chó träng ®Õn môc tiªu ng¾n h¹n; + Ýt ®Çu t­ cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn tiÕp thÞ vµ ®µo t¹o huÊn luyÖn... Kh¶ n¨ng c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ trong n­íc, trong ®ã chñ yÕu lµ gi÷a doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, cã t×nh tr¹ng chñ yÕu lµ, + Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã kh¶ n¨ng ®Çu t­ vµ c¹nh tranh lín h¬n ë mét sè mÆt hµng, ngµnh hµng thiÕt yÕu nh­: x¨ng dÇu, ph©n bãn, thÐp, xi m¨ng, «t«, thiÕt bÞ ®éng lùc,... do cã ­u thÕ vÒ vèn vµ ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ...; + Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp h¬n, chñ yÕu do bé m¸y cång kÒnh, c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ kinh doanh ch­a t¹o ra ®éng lùc ®Ó thu hót ng­êi lao ®éng vµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. 2.3. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng hãa ViÖt Nam. §Ó thÊy ®­îc thùc tr¹ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng hãa ViÖt Nam cã thÓ c¨n cø vµo c¸c yÕu tè cÊu thµnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh­ ®· ®Ò cËp. Trªn c¬ së ®ã cã thÓ ph©n lo¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam thµnh 3 nhãm: nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cã ®iÒu kiÖn vµ nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp. - Nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ cµ phª, ®iÒu, g¹o, tiªu, mét sè tr¸i c©y ®Æc s¶n (soµi, døa, b­ëi, ...), thuû, h¶i s¶n, hµng dÖt may, giµy dÐp, ®éng c¬ diesel lo¹i c«ng suÊt nhá...; - Nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi ®iÒu kiÖn ®­îc hç trî cã thêi h¹n vµ tÝch cùc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ chÌ, cao su, rau, thÞt lîn, l¾p r¸p ®iÖn tö, c¬ khÝ, hãa chÊt, xi m¨ng, ...; - Nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp lµ ®­êng mÝa, b«ng, ®ç t­¬ng, ng«, qu¶ cã mói, hoa, s÷a bß, gµ, thÐp... Tæng quan kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c nhãm hµng ho¸ ViÖt Nam ®­îc ph©n tÝch theo kh¶ n¨ng c¹nh tranh t¹i thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÞ tr­êng ngoµi n­íc trªn c¸c khÝa c¹nh chÊt l­îng, gi¸ c¶, mÉu m·, bao b×, ®iÒu kiÖn mua b¸n vµ thanh to¸n, vµ dÞch vô sau b¸n hµng. 2.3.1.ë thÞ tr­êng trong n­íc. a.§èi víi nhãm hµng hãa cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. VÒ gi¸ thµnh: nh×n chung gi¸ cña c¸c mÆt hµng nµy thÊp h¬n gi¸ cña hµng hãa cïng lo¹i cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi, v× vËy dï kh«ng bÞ NTB c¶n trë nÕu vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam th× møc gi¸ vÉn sÏ cao h¬n s¶n phÈm cïng lo¹i cña ViÖt Nam. VÝ dô: + G¹o cña ViÖt Nam gi¸ thµnh 220 USD/tÊn, trong khi ®ã gi¸ g¹o cña Th¸i Lan lµ 250 USD/tÊn. + Cµ phª cña ViÖt Nam (®· s¬ chÕ) gi¸ thµnh 750-800 USD/tÊn, trong khi ®ã gi¸ cña Ên §é lµ 1.412 USD/tÊn cµ phª chÌ, 926,9 USD/tÊn cµ phª vèi; cña C«l«mbia lµ 2.118 USD/tÊn cµ phª chÌ; cña In®«nesia lµ 921,9 USD/tÊn cµ phª vèi... VÒ chÊt l­îng: c¸c mÆt hµng nµy ®Òu ®¹t tiªu chuÈn theo HÖ thèng qu¶n lý tiªu chuÈn, chÊt l­îng quèc tÕ (ISO). VÒ mÉu m·: theo ®¸nh gi¸ chung, s¶n phÈm s¶n xuÊt trong n­íc ®a d¹ng h¬n s¶n phÈm ngo¹i nhËp. VÒ bao b×: nh×n chung s¶n phÈm s¶n xuÊt trong n­íc ch­a c¹nh tranh ®­îc víi s¶n phÈm ngo¹i nhËp. VÒ ®iÒu kiÖn mua b¸n, thanh to¸n: gi÷a s¶n phÈm s¶n xuÊt trong n­íc vµ s¶n phÈm ngo¹i nhËp cã ®iÒu kiÖn nh­ nhau. VÒ giao nhËn, vËn chuyÓn vµ dÞch vô sau b¸n hµng: s¶n phÈm s¶n xuÊt trong n­íc cã ®iÒu kiÖn dÞch vô sau b¸n hµng thuËn lîi h¬n s¶n phÈm ngo¹i nhËp cïng lo¹i. b.§èi víi nhãm hµng hãa cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi ®iÒu kiÖn ®­îc hç trî cã thêi h¹n vµ tÝch cùc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh. VÒ gi¸ thµnh: nhiÒu mÆt hµng cña ViÖt Nam cã gi¸ cao h¬n c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi, tuy nhiªn nÕu cã sù c¶i tiÕn qu¶n lý, ®Çu t­ c«ng nghÖ tiªn tiÕn... ®Ó h¹ gi¸ thµnh s¶n xuÊt th× gi¸ c¶ cã thÓ sÏ thÊp h¬n c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. VÒ chÊt l­îng: c¸c mÆt hµng nµy ®Òu ®¹t tiªu chuÈn theo HÖ thèng qu¶n lý tiªu chuÈn, chÊt l­îng quèc tÕ (ISO), nh­ng hiÖn t¹i gi¸ thµnh s¶n xuÊt cao h¬n gi¸ s¶n phÈm ngo¹i nhËp. VÒ mÉu m·, bao b×, ®iÒu kiÖn mua b¸n, thanh to¸n, giao nhËn, vËn chuyÓn vµ dÞch vô sau b¸n hµng: nh×n chung hµng hãa s¶n xuÊt trong n­íc còng ë t×nh tr¹ng t­¬ng tù nh­ nhãm ngµnh hµng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. c. §èi víi nhãm hµng hãa cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp. VÒ gi¸ thµnh: hiÖn t¹i vµ trong t­¬ng lai, gi¸ cña c¸c mÆt hµng s¶n xuÊt trong n­íc sÏ cßn cao h¬n gi¸ hµng hãa cïng lo¹i cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi, do c¸c n­íc trong khu vùc/thÕ giíi cã lîi thÕ so s¸nh so víi ViÖt Nam. VÒ mÉu m·, bao b×, ®iÒu kiÖn mua b¸n, thanh to¸n, giao nhËn, vËn chuyÓn vµ dÞch vô sau b¸n hµng: còng ë t×nh tr¹ng nh­ nhãm hµng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. 2.3.2.ë thÞ tr­êng n­íc ngoµi. HiÖn nay s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu thuéc nhãm ngµnh hµng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. C¸c s¶n phÈm thuéc c¸c nhãm kh¸c ch­a ®­îc xuÊt khÈu hoÆc xuÊt khÈu rÊt Ýt. Do ®ã, ë ®©y chØ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng hãa ViÖt Nam ë thÞ tr­êng n­íc ngoµi ®èi víi c¸c s¶n phÈm thuéc nhãm ngµnh hµng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. VÒ gi¸ c¶: hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ( vÝ dô nh­ cµ phª, g¹o …) cã møc gi¸ thÊp h¬n so víi s¶n phÈm cïng lo¹i cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. VÒ chÊt l­îng: c¸c mÆt hµng ®¹t tiªu chuÈn ISO nªn cã chÊt l­îng b»ng s¶n phÈm cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. II.Tæng quan c¸c NTM liªn quan ®Õn nhËp khÈu ViÖt Nam ®· sö dông: 1.C¸c biÖn ph¸p qu¶n lÝ ®Þnh l­îng : 1.1.C¸c biÖn ph¸p cÊm nhËp khÈu: §©y lµ mét trong sè nh÷ng biÖn ph¸p ®­îc ViÖt Nam sö dông rÊt nhiÒu trong thêi gian qua. Cã thÓ ph©n lo¹i chóng thµnh hai biÖn ph¸p ®ã lµ cÊm hoµn toµn vµ cÊm ngo¹i trõ tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh hay cã thÓ gäi lµ nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn. 1.1.1.CÊm nhËp khÈu : Theo QuyÕt ®Þnh sè 254/1998/Q§-TTg ngµy 30/12/1998 vÒ ®iÒu hµnh xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ n¨m 1999 nh÷ng mÆt hµng sau thuéc ph¹m vi cÊm nhËp khÈu: +)Vò khÝ ®¹n d­îc,vËt liÖu næ trang thiÕt bÞ qu©n sù; +) C¸c lo¹i ma tuý +) Ho¸ chÊt ®éc +) C¸c lo¹i v¨n ho¸ phÈm ®åi truþ +) Ph¸o c¸c lo¹i,®å ch¬i trÎ em cã ¶nh h­ëng xÊu ®Õn gi¸o dôc nh©n c¸ch, ®Õn trËt tù, an toµn x· héi +) S¶n phÈm vËt liÖu cã chøa ami¨ng thuéc nhãm amphibole +)Thuèc l¸ ®iÕu +) Hµng tiªu dïng ®· qua sö dông +) ¤t« tay l¸i nghÞch kÓ c¶ d¹ng cã tay l¸i dêi vµ d¹ng ®· qua chuyÓn ®æi tay l¸i tr­íc khi vµo ViÖt Nam +) Phô tïng «t« ®· qua sö dông cña c¸c lo¹i xe «t«, xe hai b¸nh vµ ba b¸nh g¾n m¸y, kÓ c¶ khung gÇm cã l¾p ®éng c¬ «t« c¸c lo¹i ®· qua sö dông +) §éng c¬ ®èt trong ®· qua sö dông cã c«ng suÊt d­íi 30 CV Qua danh môc c¸c mÆt hµng trªn cã thÓ dÔ dµng nhËn ra 6 nhãm mÆt hµng ®Çu kh«ng thuéc ph¹m vi b¶o hé bëi ®ã lµ c¸c s¶n phÈm cã kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng ®Õn vÊn ®Ò an ninh x· héi vµ søc kháe con ng­êi, c¸c nhãm hµng cßn l¹i mang tÝnh b¶o hé rÊt râ ®èi víi c¸c ngµnh hµng tiªu dïng trong n­íc nh­ c«ng nghiÖp «t« xe m¸y vµ m¸y ®éng lùc. 1.1.2.C¸c mÆt hµng cÊm ngo¹i trõ nh÷ng tr­êng hîp ®Æc biÖt: C¸c mÆt hµng nµy hÇu hÕt lµ nh÷ng mÆt hµng chñ yÕu bÞ h¹n chÕ nhËp khÈu do tÝnh chÊt nh¹y c¶m cña chóng (cã kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng ®Õn an ninh quèc phßng hoÆc søc khoÎ con ng­êi). Ngoµi ra chÝnh phñ còng yªu cÇu h¹n chÕ ®èi víi mÆt hµng « t« nguyªn chiÕc tõ 15 chç ngåi trë xuèng ;xe 2,3 b¸nh g¾n m¸y nguyªn chiÕc ... nh»m b¶o vÖ ngµnh c«ng nghiÖp «t«,xe m¸y trong n­íc. 1.2.H¹n ng¹ch: ViÖc qui ®Þnh sè l­îng nhËp khÈu hÇu nh­ kh«ng thay ®æi trong suèt thêi gian qua ®èi víi mÆt hµng thiÕt yÕu nh­ x¨ng dÇu (møc h¹n ng¹ch c¸c n¨m 97,98 ,99 vµ 2000 ®Òu lµ 7 triÖu tÊn). §èi víi nh÷ng mÆt hµng ®· cã thÓ ®¸p øng t­¬ng ®èi nhu cÇu trong n­íc chÝnh phñ ®­a ra c¸c qui ®Þnh thay ®æi theo tõng n¨m nh»m ph¸t huy tèi ®a søc m¹nh b¶o hé. Theo ®¸nh gi¸ chung trong thêi gian tõ 97-2000 biÖn ph¸p h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®­îc ¸p dông chÆt chÏ h¬n rÊt nhiÒu. Mét sè mÆt hµng trªn danh nghÜa ®­îc níi láng h¬n qua viÖc chuyÓn tõ viÖc cÊp h¹n ng¹ch sang giÊy phÐp song trªn thùc tÕ ®· kh«ng ®­îc cÊp phÐp. 1.3.GiÊy phÐp nhËp khÈu: C¸c mÆt hµng nhËp khÈu theo qui ®Þnh cña giÊy phÐp nhËp khÈu d­îc ph©n thµnh hai lo¹i lo¹i thø nhÊt lµ lo¹i ®­îc phÐp nhËp khÈu theo giÊy phÐp cÊp bëi bé th­¬ng m¹i, lo¹i thø hai lµ c¸c mÆt hµng ®­îc phÐp nhËp khÈu theo giÊy phÐp cña c¸c c¬ quan chuyªn ngµnh kh¸c. Trong thêi k× 97-98 c¸c mÆt hµng cÇn giÊy phÐp cña bé th­¬ng m¹i bao gåm10 mÆt hµng (x¨ng dÇu , ph©n bãn, xe m¸y c¸c lo¹i, «t«, s¾t thÐp, xi m¨ng, ®­êng, giÊy, r­îu vµ kÝnh x©y dùng). Danh môc c¸c mÆt hµng nµy n¨m 99 ®­îc bæ sung thªm qu¹t ®iÖn d©n dông, g¹ch l¸t xªramic vµ granit, hµng tiªu dïng b»ng gèm sø, thuû tinh vµ gèm; bao b× b»ng nhùa thµnh phÈm, xót láng NaOH, xe ®¹p, dÇu thùc vËt tinh chÕ, vµ clinker. Tæng céng 18 mÆt hµng nµy ®Òu lµ c¸c mÆt hµng cã nhu cÇu kh¸ lín trong n­íc, trõ r­îu ®­îc liÖt vµo nhãm hµng xa xØ h¹n chÕ tiªu dïng c¸c mÆt hµng cßn l¹i ®Òu thuéc diÖn mÆt hµng cÇn ®­îc b¶o hé. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ, dï trªn khÝa c¹nh ng«n ng÷ cña c¸c v¨n b¶n ph¸p qui cã vÎ th«ng tho¸ng h¬n song thùc tÕ trong thêi gian 99-2000 th«ng qua c¸c biÖn ph¸p h¹n ng¹ch chÝnh phñ ®· kiÓm so¸t ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu chÆt chÏ h¬n so víi thêi k× 96-98. Ngµy 31/07/1998 nghÞ ®Þnh 57/1998/N§-CP "qui ®Þnh chi tiÕt thi hµnh luËt th­¬ng m¹i vÒ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, gia c«ng vµ ®¹i lÝ mua b¸n hµng ho¸ víi n­íc ngoµi ra ®êi qui ®Þnh cô thÓ vÒ quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu còng nh­ viÖc cÊp giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn. Qui ®Þnh 254/1998/Q§-TTG"vÒ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ n¨m1999" chi tiÕt ho¸ nghÞ ®Þnh nµy sau ®ã ®­a ra mét danh môc hµng ho¸ nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn t­¬ng tù nh­ danh môc c¸c mÆt hµng "c©n ®èi lín ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n" cña quyÕt ®Þnh 11/1998/Q§-TTG ngµy 23/01/1998 "vÒ c¬ chÕ ®iÒu hµnh xuÊt nhËp khÈu n¨m 1998". §iÒu kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a nh÷ng v¨n b¶n nµy lµ c¸c v¨n b¶n n¨m 99 qui ®Þnh Ýt râ rµng vµ chi tiÕt h¬n. Kh¸ nhiÒu c©u ch÷ trong quyÕt ®Þnh nµy mang tÝnh chÊt hiÓu ngÇm vÝ dô nh­ c¸c qui ®Þnh ®èi víi vÊn ®Ò nhËp khÈu s¾t thÐp chØ ®Ò cËp tíi s¾t thÐp nãi chung mµ kh«ng hÒ qui ®Þnh râ chñng lo¹i. Nh÷ng ®éng th¸i nµy cho thÊy chÝnh phñ vÉn cßn mong muèn duy tr× h¹n ng¹ch nh­ mét c«ng cô b¶o hé chñ yÕu trong mét t­¬ng lai gÇn. 2.C¸c biÖn ph¸p t­¬ng ®­¬ng thuÕ quan: 2.1. Phô thu : Víi lÝ do nh»m b×nh æn gi¸ phô thu lµ mét biÖn ph¸p t­¬ng ®­¬ng thuÕ quan ®­îc ViÖt Nam sö dông kh¸ th­êng xuyªn trong thêi gian qua .Tuy nhiªn biÖn ph¸p nµy chØ ®­îc ¸p dông ®èi víi mét sè mÆt hµng nhÊt ®Þnh vµ ®­îc bæ sung thªm hoÆc b·i bá theo tõng n¨m. 2.2.TrÞ gi¸ tÝnh thuÕ tèi thiÓu: BiÖn ph¸p nµy ngoµi môc ®Ých chñ yÕu lµ ng¨n chÆn kh«ng cho c¸c doanh nghiÖp nhËp khÈu gian lËn trong vÊn ®Ò kª khai thuÕ cßn tá ra cã t¸c dông kh¸ h÷u hiÖu trong vai trß mét c«ng cô b¶o hé. Hµng n¨m chÝnh phñ kÕt hîp cïng bé tµi chÝnh bé th­¬ng m¹i, tæng côc h¶i quan x©y dùng lªn mét danh môc c¸c mÆt hµng víi møc thuÕ quan tèi thiÓu vµ tèi ®a ®­îc qui ®Þnh s½n. Sè mÆt hµng nµy trong thêi gian qua ®· ®­îc rót xuèng rÊt nhiÒu tõ 34 nhãm n¨m 96 xuèng cßn 21 n¨m 97, 15 nhãm n¨m 98 vµ hiÖn nay con sè nµy lµ 7. Tuy vËy hÇu hÕt nh÷ng mÆt hµng nµy ®Òu lµ nh÷ng mÆt hµng cÇn sù b¶o hé cña nhµ n­íc. Trong ®ã nhiÒu mÆt hµng ViÖt Nam ®· cam kÕt lo¹i bá nh÷ng qui ®Þnh vÒ trÞ gi¸ tèi thiÓu trong qu¸ tr×nh gia nhËp ASEAN vµ ®µm ph¸n gia nhËp WTO song qu¸ tr×nh nµy gÆp ph¶i nh÷ng trë ng¹i kh«ng nhá.Trë ng¹i lín nhÊt cho tíi thêi ®iÓm nµy lµ tr×nh ®é cña ngµnh h¶i quan ViÖt Nam cßn thÊp kh«ng theo kÞp qu¸ tr×nh qu¶n lÝ khã kh¨n vµ phøc t¹p nµy. Do vËy ë ViÖt Nam xuÊt hiÖn mét nghÞch lÝ lµ cïng lóc tån t¹i hai b¶ng gi¸ tèi thiÓu cña tæng côc h¶i quan vµ bé tµi chÝnh cho cïng mét danh môc c¸c mÆt hµng. 3.C¸c biÖn ph¸p liªn quan ®Õn doanh nghiÖp: 3.1.QuyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu: Tr­íc khi nghÞ ®Þnh 57 ra ®êi c¸c doanh nghiÖp ®­îc quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu lµ c¸c nh÷ng doanh nghiÖp cã giÊy phÐp nhËp khÈu do bé th­¬ng m¹i cÊp. §Ó cã ®­îc giÊy phÐp ®ã doanh nghiÖp ph¶i ®¸p øng nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh vÒ nh©n sù vµ tµi chÝnh, h¬n n÷a c¸c doanh nghiÖp chØ ®­îc phÐp xuÊt nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng ®­îc qui ®Þnh cô thÓ trong giÊy phÐp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu. Theo thèng kª tr­íc ngµy 30/10/1997 chØ cã 1630 doanh nghiÖp trªn tæng sè 3200 doanh nghiÖp trong n­íc cã giÊy phÐp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu mµ phÇn lín trong sè ®ã lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. NghÞ ®Þnh 57 ra ®êi qui ®Þnh "th­¬ng nh©n lµ doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc thµnh lËp theo qui cña ph¸p luËt ®­îc phÐp xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ ®­îc ®¨ng kÝ trong giÊy chøng nhËn ®¨ng kÝ kinh doanh" ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp thuéc bÊt cø thµnh phÇn kinh tÕ nµo còng ®­îc quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, thªm vµo ®ã ph¹m vi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i cña c¸c doanh nghiÖp nµy còng kh«ng cßn chØ bã hÑp ë giÊy phÐp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu n÷a. Nhê cã nghÞ ®Þnh nµy c¸c thñ tôc xuÊt nhËp khÈu còng trë lªn th«ng tho¸ng h¬n rÊt nhiÒu, thay v× ph¶i qua qu¸ nhiÒu b­íc nh­ tr­íc kia khi thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu doanh nghiÖp chØ cÇn lµm thñ tôc mét lÇn lµ ®¨ng kÝ m· sè c¸c s¶n phÈm trong giÊy chøng nhËn ®¨ng kÝ kinh doanh t¹i c¬ quan h¶i quan cã thÈm quyÒn. Tuy nhiªn nghÞ ®Þnh 57 kh«ng ph¶i kh«ng cã thiÕu sãt khi ®· kh«ng ®Ò cËp ®Õn quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cña doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Do ®ã doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi chØ ®­îc phÐp nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ ,vËt t­ nguyªn liÖu, ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn dù ¸n ®Çu t­, phôc vô s¶n xuÊt theo qui ®Þnh trong giÊy phÐp ®Çu t­. §©y cã thÓ coi nh­ mét khiÕm khuyÕt rÊt kh«ng c«ng b»ng tr¸i víi nh÷ng cam kÕt quèc tÕ cña ViÖt Nam vÒ quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. 3.2.§Çu mèi xuÊt nhËp khÈu: MÆc dï trong thêi gian qua sè l­îng c¸c doanh nghiÖp d©n doanh ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn nh­ng c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÉn lµ nh©n tè chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam víi lùc l­îng bao gåm 5800 doanh nghiÖp trong ®ã cã 18 tæng c«ng ty trùc thuéc chÝnh phñ. C¸c doanh nghiÖp nµy gi÷ nh÷ng vai trß ®Æc biÖt vµ chi phèi phÇn lín ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ. C¸c doanh nghiÖp nµy còng cã t¸c ®éng kh«ng nhá ®èi víi chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu hµng n¨m cña chÝnh phñ vµ ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng cña c¸c doanh nghiÖp nµy chiÕm phÇn lín trong häat ®éng ngo¹i th­¬ng cña toµn bé nÒn kinh tÕ. 4.C¸c yªu cÇu kÜ thuËt: §©y lµ biÖn ph¸p ®­îc c¸c n­íc ph¸t triÓn hÕt søc coi träng bëi møc ®é tinh vi cña nã tuy nhiªn ë ViÖt Nam c¸c biÖn ph¸p nµy ®­îc sö dông hÕt søc h¹n chÕ nÕu nh­ kh«ng muèn nãi lµ kh«ng cã t¸c dông b¶o hé. 4.1.C¸c qui kÜ thuËt tiªu chuÈn vµ thñ tôc x¸c ®Þnh sù phï hîp: C¸c qui ®Þnh vÒ kÜ thuËt, tiªu chuÈn vµ thñ tôc x¸c ®Þnh sù phï hîp ®­îc qui ®Þnh bëi tæng côc ®o l­êng vµ chÊt l­îng thuéc bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng. Mét sè v¨n b¶n liªn quan ®Õn vÊn ®Ò qui ®Þnh kÜ thuËt vµ thñ tôc x¸c ®Þnh sù phï hîp ®· ®­îc ban hµnh,hÖ thèng tiªu chuÈn chÊt l­îng ViÖt Nam ®· ®­îc ®­a vµo ¸p dông víi trªn 4400 tiªu chuÈn quèc gia trong ®ã cã kho¶ng 150 tiªu chuÈn b¾t buéc ph¶i ¸p dông. C¸c tiªu chuÈn nµy chñ yÕu liªn quan ®Õn c¸c lÜnh vùc an toµn, vÖ sinh, b¶o vÖ søc kháe vµ m«i tr­êng. Tuy nhiªn do t×nh ®é qu¶n lÝ còng nh­ kh¶ n¨ng ¸p dông c¸c øng dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cßn h¹n chÕ nªn c«ng t¸c kiÓm tra chÊt l­îng hµng ho¸ ch­a ®­îc thùc hiÖn tèt, môc tiªu lo¹i trõ nh÷ng mÆt hµng kÐm chÊt l­îng g©y ¶nh h­ëng ®Õn søc khoÎ con ng­êi vµ m«i tr­êng ch­a ®­îc ®¶m b¶o. 4.2.KiÓm dÞch ®éng thùc vËt: Danh môc c¸c s¶n phÈm ®éng thùc vËt nhËp khÈu ®­îc ®Æt d­íi sù qu¶n lÝ cña bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. C¸c biÖn ph¸p kiÓm dÞch ®éng thùc vËt ®· ®­îc ban hµnh kh¸ chÆt chÏ vµ phï hîp víi t