Khóa luận Xuất khẩu sức lao động Việt Nam vào khu vực Đông Bắc á

rî cÊp tu nghiÖp. KÕt thóc giai ®o¹n 1, tu nghiÖp sinh ph¶i qua kú thi s¸t h¹ch ®Ó xÐt tay nghÒ chuyÓn sang giai ®o¹n 2, lóc nµy tu nghiÖp sinh ®­îc h­ëng quy chÕ nhËn tiÒn c«ng theo c«ng viÖc. Tham gia ch­¬ng tr×nh nµy chñ yÕu lµ c¸c n­íc: Trung Quèc, Th¸i Lan, Philippin, Indonesia, ViÖt Nam vµ mét sè n­íc kh¸c. ViÖc thùc tËp sÏ kh«ng ®­îc chÊp nhËn nÕu thêi gian tu nghiÖp qu¸ ng¾n. Thêi gian thùc tËp kü thuËt kh«ng ®­îc kÐo dµi h¬n 1.5 lÇn thêi gian cña ch­¬ng tr×nh tu nghiÖp. Thêi gian cña ch­¬ng tr×nh tu nghiÖp vµ thêi gian thùc tËp tæng céng kh«ng ®­îc qu¸ 2 n¨m. Tuy nhiªn, trong mét sè ngµnh nghÒ ®Æc biÖt, kÓ tõ th¸ng 4/1997, thêi gian nµy cã thÓ kÐo dµi ®Õn 3 n¨m. 2.2 Hµn Quèc: LuËt nhËp c­ cña Hµn Quèc chØ cho phÐp cÊp Visa vµo Hµn Quèc ®èi víi nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é tay nghÒ mµ Hµn Quèc kh«ng cã, bao gåm: chuyªn gia, gi¸o s­, gi¶ng viªn ngo¹i ng÷, nhµ nghiªn cøu, nhµ ®Çu t­ vµ nh÷ng ng­êi lµm viÖc ë khu vùc vui ch¬i gi¶i trÝ. Nh­ng tõ n¨m 1989 - 1992 khi sè lao ®éng n­íc ngoµi bÊt hîp ph¸p t¨ng lªn nhanh, ChÝnh phñ Hµn Quèc ®· cè g¾ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy trong khu«n khæ ph¸p luËt hiÖn hµnh. Gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy lµ “Ch­¬ng tr×nh tu nghiÖp c«ng nghiÖp n­íc ngoµi”. Trong thêi gian nµy ch­¬ng tr×nh tu nghiÖp sinh c«ng nghiÖp chØ ¸p dông ®èi víi c¸c chi nh¸nh c«ng ty Hµn Quèc ë n­íc ngoµi, theo ®ã lao ®éng lµm viÖc t¹i c¸c chi nh¸nh nµy ®­îc cÊp visa tu nghiÖp c«ng nghiÖp ®Ó ®­îc tu nghiÖp ë Hµn Quèc. Tuy nhiªn, sè l­îng tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi ®­îc h¹n chÕ theo tû lÖ phÇn tr¨m tæng sè lao ®éng ®ang lµm viÖc t¹i c«ng ty tiÕp nhËn. Thêi gian tu nghiÖp còng chØ ®­îc giíi h¹n trong ph¹m vi 3 th¸ng. ViÖc cÊp visa tu nghiÖp theo “ChØ thÞ cÊp visa tu nghiÖp sinh c«ng nghiÖp” ®­îc Bé T­ ph¸p ban hµnh n¨m 1991. Tõ n¨m 1994 ®Õn nay, ch­¬ng tr×nh tu nghiÖp sinh c«ng nghiÖp n­íc ngoµi ®­îc chuyÓn giao cho HiÖp héi doanh nghiÖp võa vµ nhá Hµn Quèc. ViÖc tiÕp nhËn tu nghiÖp sinh theo ch­¬ng tr×nh nµy ®­îc thùc hiÖn nh­ sau: trong nh÷ng n¨m ®Çu 1994-1997, sè l­îng tu nghiÖp sinh ®èi víi tõng n­íc ®­îc c¨n cø theo nguyÖn väng cña tõng doanh nghiÖp muèn nhËn tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi. KFSB tËp hîp nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp vµ th«ng b¸o Quota tiÕp nhËn tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi lµ mét n¨m vµ ®­îc kÐo dµi ®Õn hai n¨m, tõ n¨m 1996, thêi h¹n tu nghiÖp ë Hµn Quèc cã thÓ ®­îc kÐo dµi ®Õn 3 n¨m tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp. HiÖn nay theo chÕ ®é tu nghiÖp míi “tu nghiÖp vµ giÊy phÐp lµm viÖc”; sau mét n¨m r­ìi hoÆc hai n¨m tu nghiÖp, tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi nÕu ®­îc qua kú s¸t h¹ch th× ®­îc cÊp giÊy phÐp lµm viÖc thªm mét n¨m (cho ®Õn nay ®· cã hµng ngh×n tu nghiÖp sinh ®ang lµm viÖc theo chÕ ®é míi nµy). Mét sè ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®èi víi tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi: tuæi tõ 20 ®Õn 40, ®· qua kiÓm tra søc kháe phï hîp víi ®iÒu kiÖn xÝ nghiÖp yªu cÇu, kh«ng ph¹m téi, ®· qua kho¸ gi¸o dôc ®Þnh h­íng theo quy ®Þnh. Tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi kh«ng ®­îc coi lµ c«ng nh©n theo ph¸p luËt lao ®éng cña Hµn Quèc, nh­ng ®­îc b¶o hiÓm y tÕ ngang víi c«ng nh©n Hµn Quèc vµ ®­îc h­ëng b¶o hiÓm tai n¹n c«ng nghiÖp ®Æc biÖt víi møc thÊp h¬n c«ng nh©n Hµn Quèc. N¨m 1994, phô cÊp ¸p dông cho tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi lµ 230-260 USD (tïy theo quèc tÞch cña tu nghiÖp sinh ), nh­ng ®Õn n¨m 1995 ChÝnh phñ Hµn Quèc ®· ¸p dông møc phô cÊp tr¶ cho tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi b»ng l­¬ng tèi thiÓu tr¶ cho c«ng nh©n Hµn Quèc (280.000 Won). Møc l­¬ng tèi thiÓu nµy ®­îc ®iÒu chØnh t¨ng dÇn hµng n¨m vµ kÐo theo viÖc t¨ng l­¬ng cho c¸c tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi. Cho ®Õn nay, møc l­¬ng tèi thiÓu ë Hµn Quèc lµ 474,600 Won. 2.3 §µi Loan: Lao ®éng n­íc ngoµi lµm viÖc t¹i §µi Loan ®­îc ®iÒu chØnh bëi mét hÖ thèng luËt ph¸p t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ thèng nhÊt cho mäi n­íc cã lao ®éng ®i lµm viÖc t¹i §µi Loan. Mét sè ®iÓm cÇn l­u ý bao gåm c¸c néi dung sau: Thêi h¹n hîp ®ång: Hîp ®ång lao ®éng cã thêi h¹n hai n¨m, sau khi hÕt h¹n ®­îc gia h¹n mét lÇn, thêi gian gia h¹n kh«ng qu¸ 1 n¨m. TiÒn l­¬ng:TiÒn l­¬ng c¬ b¶n cho mçi lao ®éng lµ 15.840 NT$/ th¸ng(1998), nÕu céng thªm tiÒn lµm thªm giê møc b×nh qu©n lµ 20.000NT$/ th¸ng. Riªng trong ngµnh ®iÖn tö, nÕu mét ngµy lµm viÖc 12 giê th× tiÒn l­¬ng ®¹t 30.000NT$. Nh­ng còng cã tr­êng hîp kh«ng lµm thªm giê th× tiÒn l­¬ng chØ ®­îc 15.840 NT$. §­¬ng nhiªn lµ l­¬ng c¬ b¶n cña ng­êi lao ®éng n­íc ngoµi vµ ng­êi b¶n ®Þa lµ kh«ng gièng nhau vµ còng kh¸c nhau khi lµm ë c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau. Møc l­¬ng nµy cã thÓ ®­îc ®iÒu chØnh tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. BiÓu d­íi cho thÊy sù chªnh lÖch vÒ møc l­¬ng gi÷a lao ®éng n­íc ngoµi vµ lao ®éng b¶n xø kh«ng lín so víi n­íc cã nhu cÇu tiÕp nhËn lao ®éng n­íc ngoµi kh¸c trong khu vùc. B¶ng 5: TiÒn l­¬ng cña lao ®éng n­íc ngoµi vµ lao ®éng §µi Loan (8/1997) §¬n vÞ tÝnh: NT$ Ngµnh Lao ®éng n­íc ngoµi Lao ®éng §µi Loan L­¬ng c¬ b¶n L­¬ng b×nh qu©n L­¬ng c¬ b¶n L­¬ng b×nh qu©n ChÕ t¹o 16.167 20.963 18.614 21.638 X©y dùng 15.710 20.662 24.169 25.587 Nguån: Uû ban lao ®éng §µi Loan ¨n ë: Chñ sö dông lao ®éng §µi Loan ®­îc khÊu trõ tõ tiÒn l­¬ng cña lao ®éng ViÖt Nam chi phÝ ¨n vµ ë víi møc giíi h¹n tõ 0 ®Õn 4000NT$/ th¸ng; møc khÊu trõ nµy cã thÓ ®­îc ®iÒu chØnh trong giíi h¹n trªn tuú thuéc vµo sù tho¶ thuËn gi÷a chñ sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng. ViÖc khÊu trõ trªn ®©y chØ ¸p dông ®èi víi lao ®éng n­íc ngoµi lµm c«ng nh©n x©y dùng hoÆc c«ng nh©n nhµ m¸y nhËp c¶nh vµo §µi Loan sau ngµy 09/11/2001. Tuy nhiªn, lao ®éng ch¨m sãc ng­êi giµ vµ gióp viÖc gia ®×nh kh«ng ph¶i ¸p dông quy ®Þnh khÊu trõ trªn ®©y. B¶o hiÓm: Ng­êi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm lao ®éng vµ b¶o hiÓm y tÕ. - B¶o hiÓm lao ®éng: Bao gåm b¶o hiÓm tai n¹n giao th«ng th­êng vµ b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng. B¶o hiÓm th«ng th­êng ng­êi lao ®éng ®ãng kho¶ng 215NT$ cßn b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng do chñ chÞu toµn bé. - B¶o hiÓm y tÕ: Chñ sö dông: 60%, ng­êi lao ®éng tr¶ 30% (210NT$) vµ chÝnh quyÒn trî cÊp 10%. ThuÕ thu nhËp: Ng­êi lao ®éng n­íc ngoµi ®Òu ph¶i nép thuÕ thu nhËp vµ ®­îc x¸c ®Þnh theo thêi gian lµm viÖc trong n¨m. NÕu ng­êi lao ®éng lµm viÖc t¹i §µi Loan tr­íc ngµy 1 th¸ng 7 trong n¨m vµ sè ngµy lµm viÖc trong n¨m ®ã ≥ 183 ngµy th× nép thuÕ thu nhËp n¨m ®ã ë møc 6% thu nhËp chÞu thuÕ. NÕu ®Õn sau ngµy 1 th¸ng 7 vµ sè ngµy lµm viÖc < 183 ngµy th× nép thuÕ ë møc 20% thu nhËp chÞu thuÕ. §µi Loan vÉn duy tr× chÕ ®é ngµy lµm viÖc 8 giê vµ mét tuÇn 6 ngµy lµm viÖc. NÕu cã ®iÒu kiÖn lµm thªm giê th× doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng ph¶i tháa thuËn trªn c¬ së tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña luËt lao ®éng §µi Loan. PhÝ m«i giíi vµ phÝ qu¶n lý: ViÖc cung øng lao ®éng sang §µi Loan th­êng cã thÓ qua mét trong hai kªnh: Kªnh thø nhÊt, chñ sö dông trùc tiÕp tuyÓn dông ng­êi lao ®éng n­íc ngoµi vµ trùc tiÕp thuª chuyªn gia ®Õn lµm nhiÖm vô qu¶n lý lao ®éng. §i theo kªnh nµy lµ c¸c xÝ nghiÖp lín hoÆc chñ c¸c c«ng tr×nh bao thÇu lín (thùc tÕ qua kªnh nµy còng chØ thu hót 10% tæng sè lao ®éng n­íc ngoµi lµm viÖc t¹i §µi Loan). Kªnh thø hai, c¸c hîp ®ång ®­îc ký th«ng qua c¸c c«ng ty m«i giíi, c¸c c«ng ty cã chøc n¨ng t×m kiÕm c¸c quota nhËn lao ®éng, giíi thiÖu c¸c ®èi t¸c víi chñ sö dông lao ®éng vµ tham gia qu¸ tr×nh qu¶n lý lao ®éng n­íc ngoµi t¹i §µi Loan. HiÖn t¹i §µi Loan cã trªn 800 c«ng ty cã giÊy phÐp ho¹t ®éng. Tõ th¸ng 09/2002, ¸p dông ®iÒu chØnh vÒ møc thu phÝ m«i giíi vµ phÝ qu¶n lý ®èi víi c«ng ty §µi Loan, nh­ sau: - PhÝ m«i giíi: Kh«ng cã - PhÝ qu¶n lý: + Møc thu: N¨m thø nhÊt ®­îc phÐp thu 1.800 NT$/ th¸ng: 12 th¸ng×1.800 NT$/ th¸ng = 21.600 NT$ N¨m thø hai ®­îc phÐp thu 1.700 NT%/ th¸ng: 12 th¸ng×1.700 NT$/th¸ng = 20.400 NT$ N¨m thø ba ®­îc phÐp thu 1.500 NT%/ th¸ng: 12 th¸ng×1.500 NT$/th¸ng = 18.000 NT$ + Ph­¬ng thøc thu: Thu theo quý, tøc lµ 3 th¸ng thu mét lÇn khi ng­êi lao ®éng lµm viÖc t¹i §µi Loan, nh­ng tæng møc phÝ qu¶n lý cña 3 n¨m lµm viÖc t¹i §µi Loan kh«ng ®­îc phÐp thu qu¸ 60.000NT$. Ngoµi nh÷ng néi dung trªn, hÖ thèng luËt ph¸p §µi Loan cßn quy ®Þnh mét sè ®iÒu kh¸c ®èi víi lao ®éng n­íc ngoµi nh­: giê lµm viÖc, quan hÖ gi÷a lao ®éng vµ chñ lao ®éng, nghØ phÐp, kh¸m søc khoÎ… 3. Kh¶ n¨ng ®¸p øng cña ViÖt Nam ®èi víi thÞ tr­êng §«ng B¾c ¸: Theo thèng kª cña Côc Qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi, tÝnh tõ ®Çu n¨m 2002 ®Õn gi÷a th¸ng 10 n¨m 2002, c¶ n­íc ®· ®­a ®­îc trªn 35.000 lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, trong ®ã, thÞ tr­êng Malaisia kho¶ng 12.000 ng­êi, §µi Loan 15.000 ng­êi, cßn l¹i lµ c¸c thÞ tr­êng Hµn Quèc, NhËt B¶n… Riªng ®èi víi thÞ tr­êng §«ng B¾c ¸, trong n¨m 2001, chóng ta ®· ®¸p øng ®­îc mét l­îng t­¬ng ®èi so víi nhu cÇu cña c¸c n­íc víi 2050 tu nghiÖp sinh sang NhËt B¶n, 12274 tu nghiÖp sinh sang §µi Loan, ®èi víi thÞ tr­êng Hµn Quèc th× ta còng ®· ®¸p øng ®­îc hÕt h¹n ng¹ch mµ phÝa Hµn Quèc dµnh cho ViÖt Nam (13.000 lao ®éng). Tuy so víi c¸c n­íc cã truyÒn thèng xuÊt khÈu søc lao ®éng ë khu vùc ch©u ¸ nh­ Philippin, Th¸i Lan, Indonesia…con sè trªn cßn rÊt khiªm tèn, song ®©y ch¾c ch¾n còng lµ mét b­íc khëi ®Çu t¹o ®µ cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy phÊn ®Êu më thªm thÞ tr­êng, t¨ng dÇn l­îng lao ®éng xuÊt khÈu ra n­íc ngoµi trong thêi gian tíi. 3.1. VÒ c¬ cÊu ngµnh nghÒ: Trong giai ®o¹n nµy, nhê thùc hiÖn ®óng chñ tr­¬ng cña chÝnh phñ lµ h¹n chÕ viÖc ®­a lao ®éng phæ th«ng ®i, më réng vµ ph¸t triÓn viÖc ®­a lao ®éng cã nghÒ ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, ta ®· ®¸p øng ®­îc mét c¸ch c¬ b¶n nhu cÇu cña c¸c thÞ tr­êng nhËp khÈu lao ®éng hiÖn nay thuéc khu vùc §«ng B¾c ¸. Lao ®éng cña ViÖt Nam xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy chñ yÕu lµ mét sè ngµnh nh­ dÖt may, c¬ khÝ x©y dùng (NhËt B¶n), s¶n xuÊt chÕ t¹o, x©y dùng gióp viÖc gia ®×nh vµ kh¸n hé c«ng, thuyÒn viªn (§µi Loan), c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp, thuyÒn viªn ®¸nh c¸ (Hµn Quèc). 3.2. VÒ chÊt l­îng: Sè l­îng tu nghiÖp sinh trong mét vµi n¨m gÇn ®©y nh×n chung ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña c¸c thÞ tr­êng. Nh÷ng n¨m tr­íc ®©y, hÇu nh­ ch­a t­¬ng xøng víi yªu cÇu rÊt lín cña c¸c doanh nghiÖp tiÕp nhËn. Bªn c¹nh sè l­îng, chÊt l­îng còng lµ vÊn ®Ò cÇn ®­îc ®Ò cËp ®Õn. Do tr­íc ®©y, chñ yÕu lao ®éng xuÊt khÈu lµ lao ®éng phæ th«ng, ®¹i bé phËn lao ®éng ViÖt Nam lµ lao ®éng gi¶n ®¬n ch­a ®­îc ®µo t¹o vÒ kü n¨ng…trong khi ®ã, nhu cÇu thÞ tr­êng lao ®éng §«ng B¾c ¸ hiÖn nay cô thÓ lµ NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan l¹i chñ yÕu ®ßi hái lao ®éng cã ®µo t¹o hoÆc cã tay nghÒ cao. Tuy cã thÕ m¹nh vÒ sè l­îng song lao ®éng cña ta hiÖn nay cßn xa míi ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vÒ chÊt l­îng kÓ c¶ yªu cÇu vÒ søc khoÎ, thÓ lùc lÉn c¸c yªu cÇu vÒ kû luËt lao ®éng trong c«ng viÖc. ViÖc vi ph¹m ph¸p luËt cña c¸c tu nghiÖp sinh t¨ng cao, chñ yÕu lµ tù bá hîp ®ång ra ngoµi lµm viÖc bÊt hîp ph¸p, mét sè cßn ¨n c¾p t¹i c¸c cöa hµng, siªu thÞ…g©y ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn nh÷ng tu nghiÖp sinh kh¸c. Trªn thùc tÕ, n¶y sinh nghÞch lý lµ mÆc dï kh¶ n¨ng cung cÊp lao ®éng cña ta rÊt lín vÒ sè l­îng song c¸c xÝ nghiÖp ®èi t¸c vÉn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi n¹n thiÕu lao ®éng, nhÊt lµ lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n tay nghÒ giái vµ phï hîp. Nh­ vËy cã thÓ kÕt luËn r»ng lao ®éng ViÖt Nam thõa vÒ sè l­îng song l¹i thiÕu vÒ chÊt l­îng. II. Thùc tr¹ng vÒ xuÊt khÈu søc lao ®éng vµo khu vùc §«ng B¾c ¸: 1.ThÞ tr­êng NhËt B¶n 1.1. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc: NhËt B¶n lµ mét quèc gia ®«ng d©n nh­ng ®ang thiÕu nh©n lùc ë ®é tuæi lao ®éng trÇm träng do sè ng­êi giµ gia t¨ng. §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nµy mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p ®­îc chÝnh phñ ®­a ra lµ “Ch­¬ng tr×nh tu nghiÖp vµ thùc tËp kü thuËt” cho phÐp lao ®éng n­íc ngoµi (gäi lµ tu nghiÖp sinh) tham gia tu nghiÖp nghÒ vµ thùc hµnh t¹i c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá NhËt B¶n víi sè l­îng kho¶ng 45000/ng­êi/n¨m. B¶ng 6: Sè l­îng tu nghiÖp sinh ViÖt Nam ®ang tu nghiÖp t¹i c¸c vïng NhËt B¶n (§Õn ngµy 31/12/2001) §¬n vÞ tÝnh: ng­êi Vïng Sè l­îng TNS ViÖt Nam Osaka vµ Nagoya 2119 Tokyo 1090 Hiroshima 574 Kyusyu 296 B¾c Honshyu 250 Hokkaido 70 (Nguån: Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi) Tõ n¨m 1992 ®Õn nay, qua 10 n¨m thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh tu nghiÖp vµ thùc tËp kü thuËt t¹i NhËt B¶n, trªn 40 doanh nghiÖp xuÊt khÈu søc lao ®éng ViÖt Nam phèi hîp víi tæ chøc Hîp t¸c ®µo t¹o Quèc tÕ NhËt B¶n (JITCO) ®· ®­a ®­îc kho¶ng h¬n 10.000 ng­êi sang NhËt B¶n tu nghiÖp. Sè l­îng nµy t¨ng dÇn tõ n¨m 1996 ®Õn nay, trung b×nh mçi n¨m cã kho¶ng 1800-2000 tu nghiÖp sinh sang NhËt B¶n. §Æc biÖt, n¨m 2001 ta ®· ®­a ®­îc 2050 tu nghiÖp sinh t¹i NhËt B¶n. Lao ®éng ViÖt Nam tu nghiÖp t¹i NhËt B¶n víi c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau nh­ dÖt may, c¬ khÝ, x©y dùng, ®iÖn tö, cÇu ®­êng, chÕ biÕn h¶i s¶n. Trong ®ã, lÜnh vùc dÖt, may vµ x©y dùng chiÕm tû lÖ lín ph©n bè trªn 37 khu vùc tËp trung chñ yÕu ë 6 vïng Ngoµi ra tõ n¨m 1994, thùc hiÖn tho¶ thuËn vÒ ch­¬ng tr×nh tiÕp nhËn tu nghiÖp sinh y t¸, hµng n¨m ViÖt Nam ®· ®­a 15-20 ng­êi sang häc t¹i mét sè tr­êng y t¸ NhËt B¶n, sau khi tèt nghiÖp ra tr­êng c¸c y t¸ nµy ®­îc lµm viÖc 4 n¨m t¹i c¸c bÖnh viÖn NhËt B¶n, ®­îc h­ëng l­¬ng vµ c¸c chÕ ®é kh¸c nh­ lao ®éng ng­êi NhËt. PhÇn lín lao ®éng ViÖt Nam ®i tu nghiÖp ë NhËt B¶n lµ ®èi t­îng ®ang trùc tiÕp lµm viÖc t¹i c¸c doanh nghiÖp, ®· cã kinh nghiÖm, tr×nh ®é tay nghÒ nhÊt ®Þnh nªn tiÕp thu nhanh kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ t¸c phong lµm viÖc c«ng nghiÖp tõ c¸c ®ång nghiÖp NhËt B¶n. Lao ®éng ViÖt Nam ®­îc phÝa NhËt B¶n ®¸nh gi¸ cao vÒ kh¶ n¨ng tiÕp thu nhanh, tÝnh cÇn cï chÞu khã, ®­îc chñ sö dông lao ®éng ®èi xö tèt vµ cã thu nhËp kh¸ cao. Sau khi vÒ n­íc tiÕp thu tèt nh÷ng kinh nghiÖm tu nghiÖp, sö dông tiÕng NhËt, tay nghÒ v÷ng vµ ®­îc chuyÓn sang c¸c c«ng viÖc ®ßi hái tr×nh ®é cao h¬n hoÆc sö dông thu nhËp tiÕt kiÖm ®­îc ®Ó tù lËp doanh nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh. Tiªu biÓu lµ nh÷ng tu nghiÖp sinh thuéc tæng c«ng ty C«ng nghiÖp tµu thuû ViÖt Nam (VINASHIN), sau khi vÒ n­íc ®­îc giao thùc hiÖn nh÷ng phÇn viÖc quan träng ®ßi hái kü thuËt trong viÖc ®ãng míi c¸c tµu biÓn cã träng t¶i lín trªn 1 v¹n tÊn. Song ®èi víi chÕ ®é lµm viÖc vµ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cña ng­êi lao ®éng ViÖt Nam nh­ hiÖn nay, theo ®¸nh gi¸ cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng ViÖt Nam lµ rÊt khã kh¨n. §©y còng lµ khã kh¨n chung cña ng­êi d©n NhËt B¶n v× hiÖn nay NhËt B¶n ®­îc coi lµ n­íc cã gi¸ sinh ho¹t ®¾t vµo lo¹i nhÊt thÕ giíi. Nh­ng bï l¹i ng­êi ViÖt Nam cÇn cï chÞu khã cïng víi chÝnh s¸ch tr¶ l­¬ng xøng ®¸ng cña c¸c c«ng ty NhËt nªn so víi ®iÒu kiÖn lao ®éng trong n­íc, ®êi sèng sinh ho¹t cña ng­êi d©n phÇn nµo ®­îc tho¶i m¸i h¬n. ë NhËt B¶n giê lµm viÖc b¾t ®Çu tõ 9 giê s¸ng vµ kÕt thóc vµo kho¶ng 5 giê chiÒu (®èi víi khu vùc hµnh chÝnh) cßn ngoµi giê ®ã ra lao ®éng cña c«ng nh©n ®­îc tÝnh lµ giê lµm thªm. Víi c¸c c«ng ty xÝ nghiÖp s¶n xuÊt th× kho¶ng thêi gian ®ã ®­îc kÐo dµi ra. §iÒu nµy lµ cã lîi cho ng­êi lao ®éng bëi sè giê lao ®éng ®­îc kÐo dµi h¬n th× ®ång l­¬ng hä nhËn còng ®­îc t¨ng lªn. ChÕ ®é l­¬ng vµ møc thu nhËp hµng th¸ng cña ng­êi lao ®éng ViÖt Nam t¹i NhËt B¶n còng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ lo¹i cao nhÊt so víi c¸c thÞ tr­êng tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam kh¸c. Tu nghiÖp sinh khi vÒ n­íc cã ®­îc mét kho¶n thu nhËp b×nh qu©n ®¸ng kÓ kho¶ng 17.000 ®Õn 20.000 USD gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng gia ®×nh m×nh vµ trong tr­êng hîp kh«ng ®­îc c¸c doanh nghiÖp ph¸i cö tiÕp nhËn trë l¹i ®· dµnh vèn ®Ó tù gi¶i quyÕt viÖc lµm hoÆc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh­ ®· nãi ®Õn ë trªn. Së dÜ, cã ®­îc kho¶n thu nhËp t­¬ng ®èi lín nh­ vËy lµ do ng­êi ViÖt Nam vèn ®· ch¨m chØ cÇn cï nay l¹i ®­îc tr¶ l­¬ng theo khèi l­îng c«ng viÖc hoÆc theo sè giê lµm viÖc trong ngµy. Ngoµi ra, khi lµm thªm hä sÏ ®­îc h­ëng 150% so víi møc l­¬ng chÝnh. Theo sè liÖu ®iÒu tra thùc tÕ n¨m 2000, møc thu nhËp chÝnh thøc cña ng­êi lao ®éng ViÖt Nam t¹i NhËt B¶n lµ trªn 1000 USD/ th¸ng, cã vµi ngµnh nghÒ cã møc thu nhËp tõ 1500-2000 USD /th¸ng víi møc phÝ sinh ho¹t mçi th¸ng kho¶ng 780 USD tïy theo nghÒ (bao gåm c¶ tiÒn ¨n). §Æc biÖt tu nghiÖp sinh trong ngµnh y cã møc thu nhËp tõ 2500 ®Õn 4000 USD/ th¸ng víi thêi gian 7 n¨m. Ngoµi lùc l­îng lao ®éng chÝnh trªn cßn cã mét sè ng­êi ViÖt Nam lao ®éng tù do (nh÷ng ng­êi tù ý huû hîp ®ång víi phÝa NhËt B¶n ra ngoµi lµm viÖc). Khi hái mét sè ng­êi ViÖt Nam lao ®éng ë tØnh Ibaragi vÒ thu nhËp hµng th¸ng th× ®­îc tr¶ lêi r»ng ngoµi tiÒn ¨n ë, thuª nhµ vµ sinh ho¹t phÝ kh¸c cßn göi vÒ cho gia ®×nh kho¶ng 1500-2000$. MÆc dï vËy nh­ng nh÷ng c«ng viÖc nµy hoµn toµn kh«ng æn ®Þnh. Hä ph¶i tù ®i liªn hÖ lÊy c«ng viÖc, tù thuª nhµ ë riªng, nhiÒu khi hä ph¶i n»m dµi ë nhµ ®Ó chê cã viÖc. So víi nh÷ng ng­êi lao ®éng tù do nµy th× chÕ ®é lao ®éng ®­îc ¸p dông t¹i c¸c xÝ nghiÖp theo c¸c hîp ®ång ®· ®­îc ký kÕt ë NhËt B¶n ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch nghiªm tóc h¬n. Ng­êi lao ®éng còng ®­îc ký b¶o hiÓm con ng­êi, b¶o hiÓm y tÕ vµ ®­îc h­ëng mäi quyÒn lîi gièng nh­ lao ®éng lµ ng­êi NhËt B¶n. Hµng n¨m c¸c cuéc thi tay nghÒ n©ng bËc l­¬ng còng ®­îc tæ chøc rÊt c«ng phu. Nh÷ng ng­êi ®¹t ®­îc tr×nh ®é tay nghÒ cao sÏ ®­îc n©ng bËc l­¬ng xøng ®¸ng. Qua ®ã, ®· t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy lao ®éng g¾n bã víi c«ng viÖc vµ víi xÝ nghiÖp m×nh ®ang lao ®éng h¬n. Tu nghiÖp sinh ë ViÖt Nam ®­îc chñ ®èi xö rÊt tèt, Ýt x¶y ra nh÷ng vÊn ®Ò tranh chÊp chñ - thî. C¸c hîp ®ång ®­îc c¸c bªn thùc hiÖn mét c¸ch nghiªm tóc, cã mét sè Ýt bÊt ®ång vµ tranh chÊp gi÷a tu nghiÖp sinh vµ chñ xÝ nghiÖp tiÕp nhËn ®· ®­îc kÞp thêi gi¶i quyÕt, hoÆc ®· ®­îc gi¶i quyÕt th«ng qua hoµ gi¶i th­¬ng l­îng gi÷a c¸c bªn cã liªn quan. NhiÒu tæ chøc tiÕp nhËn vµ ph¸i cö ®· cã sù hîp t¸c chÆt chÏ víi nhau, t¹o mèi quan hÖ mËt thiÕt 3 bªn: tu nghiÖp sinh, doanh nghiÖp ph¸i cö, xÝ nghiÖp tiÕp nhËn. Bªn c¹nh viÖc ®­a lao ®éng ViÖt Nam sang NhËt B¶n lµm viÖc t¹i c¸c xÝ nghiÖp, c«ng tr­êng vµ c¬ së y tÕ, trong thêi gian qua c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng ®· ®­a mét bé phËn lao ®éng ®i tu nghiÖp vµ lµm viÖc trªn c¸c tµu ®¸nh b¾t c¸, lµm viÖc trªn c¸c tµu vËn t¶i biÓn cña NhËt B¶n. B¶ng 7: Sè l­îng tu nghiÖp sinh ViÖt Nam sang NhËt B¶n (1992-2000) §¬n vÞ: ng­êi N¨m 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Tæng sè 268 537 455 1.407 2.209 2.702 2.639 2.456 1.355 Tu nghiÖp sinh 70 292 266 1.007 1.313 2.009 2.136 1.811 1.275 Trªn biÓn 198 245 189 400 896 693 503 645 80 (Nguån: Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi) Nh×n vµo b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy l­îng lao ®éng ViÖt Nam xuÊt khÈu sang NhËt t¨ng ®¸ng kÓ trong ®ã tu nghiÖp sinh vÉn lµ lùc l­îng chñ yÕu. Lao ®éng trªn biÓn còng míi chØ chiÕm mét vÞ trÝ hÕt søc khiªm tèn, cã xu h­íng t¨ng song l¹i gi¶m ®ét biÕn ë n¨m 2000. §Õn nay trªn toµn quèc cã 42 doanh nghiÖp ViÖt Nam xuÊt khÈu lao ®éng ®­a tu nghiÖp sinh ®i tu nghiÖp t¹i NhËt B¶n. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tham gia ®­a tu nghiÖp sinh (tu nghiÖp c¸c nghÒ trªn bê cña NhËt B¶n) lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã kinh nghiÖm trong c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng ®èi víi c¸c thÞ tr­êng kh¸c nãi chung vµ thÞ tr­êng NhËt B¶n nãi riªng, ®Æc biÖt ®· ®­îc c¸c ®èi t¸c phÝa NhËt B¶n ®¸nh gi¸ cao. 1.2. Nh÷ng h¹n chÕ: Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tèt ®· nªu trªn, vÉn cßn mét sè tån t¹i trong vÊn ®Ò xuÊt khÈu søc lao ®éng sang NhËt B¶n. Cô thÓ lµ t×nh tr¹ng tu nghiÖp sinh bá hîp ®ång ®Ó ®i lµm cho c¸c c«ng ty kh¸c nh»m cã thu nhËp cao h¬n. Theo thèng kª cña tæ chøc ®µo t¹o quèc tÕ NhËt B¶n (JITCO), tû lÖ tu nghiÖp sinh ViÖt Nam bá hîp ®ång tu nghiÖp ra ngoµi lµm viÖc bÊt hîp ph¸p trung b×nh lªn tíi 14,66% cô thÓ tõ n¨m 1996 ®Õn 2001 nh­ sau: B¶ng 8: Tû lÖ lao ®éng ViÖt Nam bá hîp ®ång N¨m Tû lÖ lao ®éng bá hîp ®ång 1996 3,05% 1997 9,03% 1998 12,40% 1999 17,95% 2000 24,73% 2001 8% (Nguån: Côc qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi) Tû lÖ tu nghiÖp sinh bá hîp ®ång gia t¨ng theo thêi gian chØ trong 4 n¨m tõ 1996 ®Õn 2000 ®· t¨ng gÊp 8 lÇn, nÕu so s¸nh víi c¸c n­íc kh¸c cã tu nghiÖp sinh t¹i NhËt B¶n th× tû lÖ cña ViÖt Nam lµ t­¬ng ®èi cao, ®­îc xÐt vµo mét trong nh÷ng n­íc cã tû lÖ lao ®éng bá trèn nhiÒu nhÊt. Tuy nhiªn sè tu nghiÖp sinh ViÖt Nam bá hîp ®ång tu nghiÖp ra ngoµi lµm viÖc bÊt hîp ph¸p ®· gi¶m ®¸ng kÓ trong n¨m 2001: chØ cßn 8%. Së dÜ cã ®­îc kÕt qu¶ ®¸ng mõng nh­ vËy lµ do cã QuyÕt ®Þnh sè 68/2001/Q§-TTg ngµy 02/05/2001 cña Thñ t­íng chÝnh phñ vÒ mét sè biÖn ph¸p xö lý tu nghiÖp sinh ViÖt Nam t¹i NhËt B¶n vµ Hµn Quèc tù ý bá hîp ®ång tu nghiÖp. Ngoµi ra ®· n¶y sinh hiÖn t­îng nhiÒu tu nghiÖp sinh ViÖt Nam lÊy trém hµng ho¸ trong c¸c siªu thÞ NhËt B¶n, mét sè ®· bÞ b¾t nhiÒu lÇn vµ ®­îc chñ b¶o l·nh xin tha, nh­ng t×nh h×nh vÉn kh«ng ®­îc c¶i thiÖn, lµm ¶nh h­ëng ®Õn uy tÝn chung cña céng ®ång tu nghiÖp sinh ViÖt Nam. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lao ®éng bá trèn, trém c¾p…bao gåm c¶ nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan vµ nguyªn nh©n kh¸ch quan. Nguyªn nh©n kh¸ch quan Thø nhÊt, møc thu nhËp cña lao ®éng lµm viÖc ngoµi hîp ®ång chªnh lÖch cao so víi ký hîp ®ång vµ thu nhËp cña tu nghiÖp sinh. Thø hai, theo b¸o c¸o cña nhiÒu doanh nghiÖp ViÖt Nam, cã mét sè nhãm ng­êi ViÖt Nam ®Þnh c­ t¹i NhËt B¶n chuyªn lµm tiÒn b»ng c¸ch mãc nèi, dô dç tu nghiÖp sinh bá hîp ®ång; giíi thiÖu viÖc lµm bÊt hîp ph¸p. Nghiªm träng h¬n, nh÷ng nhãm nµy tæ chøc cho tu nghiÖp sinh ¨n c¾p vµ gióp tiªu thô mét sè hµng ¨n c¾p ®­îc. §· cã mét sè tu nghiÖp sinh bá hîp ®ång ra ngoµi sèng bÊt hîp ph¸p còng gia nhËp nh÷ng nhãm ng­êi nµy. Thø ba, viÖc truy b¾t vµ trôc xuÊt tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi bá trèn ra ngoµi lµm viÖc bÊt hîp ph¸p cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã thÈm quyÒn t¹i NhËt B¶n kh«ng m¹nh, vÉn cã nhiÒu xÝ nghiÖp NhËt B¶n s½n sµng tiÕp nhËn, sö dông vµ tr¶ l­¬ng cao cho c¸c tu nghiÖp sinh bá hîp ®ång ra ngoµi. Thø t­, c¸c thÕ lùc thï ®Þch ®ang dïng mäi biÖn ph¸p ®Ó l«i kÐo vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho tu nghiÖp sinh vi ph¹m qua ®ã ®Ó ho¹t ®éng chèng ph¸ chÝnh s¸ch xuÊt khÈu søc lao ®éng cña ta. Nguyªn nh©n chñ quan: Thø nhÊt, vÒ qu¶n lý nhµ n­íc, sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan chøc n¨ng ch­a tèt, bu«ng láng kiÓm tra, gi¸m s¸t ®èi víi c«ng t¸c tuyÓn chän tu nghiÖp sinh cña c¸c doanh nghiÖp. MÆc dï ®· cã QuyÕt ®Þnh sè 68/2001/Q§-TTg ngµy 02/05/2001 cña Thñ t­íng chÝnh phñ vÒ mét sè biÖn ph¸p xö lý tu nghiÖp sinh tù ý bá hîp ®ång song ViÖt Nam còng ch­a cã c¸n bé cã chuyªn m«n qu¶n lý tu nghiÖp sinh ViÖt Nam t¹i NhËt B¶n, nªn kh«ng n¾m ®­îc t×nh h×nh, tÝnh chÊt vi ph¹m ®Ó t×m c¸c gi¶i ph¸p phï hîp kÞp thêi. Thø hai, vÒ phÝa c¸c doanh nghiÖp, mét sè kh«ng thùc hiÖn ®óng cam kÕt vÒ tuyÓn c«ng nh©n ®ang lµm viÖc trong xÝ nghiÖp ®· cã th©m niªn c«ng t¸c tõ 2 n¨m trë lªn theo tho¶ thuËn víi NhËt B¶n, ,mµ chñ yÕu lµ tuyÓn häc sinh, lao ®éng bªn ngoµi xÝ nghiÖp. Cã tr­êng hîp cßn tuyÓn chän qua trung gian nªn tu nghiÖp sinh ph¶i chi kho¶n tiÒn lín tr­íc khi ®i. Thªm vµo ®ã c¸c doanh nghiÖp còng kh«ng tæ chøc gi¸o dôc tr­íc khi ®i mét c¸ch cÈn thËn, chÕ ®é qu¶n lý vµ th«ng tin hai chiÒu cho tu nghiÖp sinh trong thêi gian ë NhËt B¶n cßn rêi r¹c, kh«ng cã hÖ thèng g©y nhiÒu khã kh¨n cho tu nghiÖp sinh. Thø ba, vÒ phÝa tu nghiÖp sinh, mét bé phËn kh«ng cã nhËn thøc ®óng vÒ môc tiªu cña “ch­¬ng tr×nh tu nghiÖp vµ thùc tËp kü thuËt” lµ ph¶i tu nghiÖp ®Ó tiÕp thu kü thuËt, n©ng cao tay nghÒ ®Ó vÒ n­íc lµm viÖc, nªn khi sang tíi NhËt B¶n chØ nghÜ vÒ lîi Ých tr­íc m¾t lµ kinh tÕ, b»ng nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó cã thu nhËp cao h¬n. Bªn c¹nh ®ã, mét sè tu nghiÖp sinh muèn ë l¹i sau khi hÕt h¹n hîp ®ång, lo ng¹i vÒ n­íc kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm hoÆc chØ cã viÖc lµm víi thu nhËp thÊp. Qua thèng kª, phÇn lín tu nghiÖp sinh bá hîp ®ång lµ ®èi t­îng chuÈn bÞ hÕt h¹n trë vÒ n­íc. 2. ThÞ tr­êng Hµn Quèc 2.1 KÕt qu¶ ®¹t ®­îc: H¬n mét thËp kû qua sù hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam vµ Hµn Quèc kh«ng ngõng ph¸t triÓn trong nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã ch­¬ng tr×nh ph¸i cö lao ®éng ViÖt Nam ®i tu nghiÖp lµ mét trong nh÷ng ch­¬ng tr×nh hîp t¸c ®­îc 2 bªn quan t©m bëi tÝnh hiÖu qu¶ cao vµ nh÷ng ®ãng gãp h÷u Ých vµo ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia. N¨m 1994, khi ch­¬ng tr×nh tiÕp nhËn tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi do KFSB (Héi doanh nghiÖp võa vµ nhá) thùc hiÖn, Hµn Quèc ®· tiÕp nhËn ®­îc gÇn 4000 tu nghiÖp sinh ViÖt Nam vµ ®· t¨ng lªn 5.000 ng­êi n¨m 1995. Nh÷ng n¨m tiÕp theo cã kho¶ng tõ 3000-4000, sè l­îng nµy ®· gi¶m xuèng vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 1997 vµ 1998 do khñng ho¶ng kinh tÕ Hµn Quèc. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sè l­îng tu nghiÖp sinh ViÖt Nam vµo Hµn Quèc gi¶m dÇn do Hµn Quèc quy ®Þnh h¹n ng¹ch chØ tiªu (quota) ®èi víi tu nghiÖp sinh n­íc ngoµi gåm 80.000 ng­êi ph©n bæ 14 n­íc, trong ®ã chØ tiªu cho ViÖt Nam lµ 13.000 ng­êi. Tuy nhiªn, do cã sù mÊt c©n ®èi lín vÒ cung cÇu lao ®éng trong n­íc , ngµy 17/07/2002, chÝnh phñ Hµn Quèc ®· ban hµnh chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý nh©n lùc n­íc ngoµi, theo ®ã ph¹m vi sö dông lao ®éng n­íc ngoµi sÏ ®­îc më réng thªm 2 lÜnh vùc lµ n«ng nghiÖp vµ ch¨n nu«i, ®ång thêi còng t¨ng thªm kho¶ng 50.000 so víi 80.000 lao ®éng n­íc ngoµi nh­ tr­íc ®©y. C¸c kªnh ®­a tu nghiÖp sinh ViÖt Nam vµo Hµn Quèc gåm hai kªnh chñ yÕu: + Kªnh thø nhÊt: Th«ng qua KFSB lµm ®Çu mèi. Tuy nhiªn cho ®Õn nay KFSB chØ ký hîp ®ång víi 8 c«ng ty cña ViÖt Nam lµ: C«ng ty hîp t¸c lao ®éng n­íc ngoµi (LOD); c«ng ty xuÊt khÈu lao ®éng th­¬ng m¹i vµ dÞch vô (SOLAVICO); Tæng c«ng ty xuÊt nhËp khÈu vµ x©y dùng ViÖt Nam (VINACONEX); C«ng ty dÞch vô xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia (SULECO); C«ng ty ®Çu t­ ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i (TRACODI), C«ng ty x©y dùng dÞch vô vµ hîp t¸c lao ®éng (OLECO), C«ng ty xuÊt nhËp khÈu vµ hîp t¸c ®Çu t­ giao th«