Lịch sử các học thuyết chính trị

những kiểu hình thức thuần tuý khác nhau theo những tỷ lệ hài hoà nhất , là chính phủ được cấu thành từ hình thức quân chủ , quí tộc và dân chủ . Thể chế chính trị hỗn hợp đó biểu hiện rất rõ trong hiến pháp Lamã Trong thể chế chính trị Lamã cơ quan chấp chính tối cao là vua ( quân chủ ) nguyên lão nghị viện là quí tộc , còn các hội đồng và các “ cơ quan bảo dân “ là dân chủ . Sự phân bố và kết hợp giữa các cơ quan quyền lực làm cho chúng phụ thuộc và khống chế lẫn nhau . Do vậy nhờ hệ thống quyền lực cân đối , nhà nước Lamã đạt được những kết quả tốt nhất về đối nội , đội ngoại , mở rộng thành đế quốc hùng mạnh Như vậy : theo Polibe thể chế chính trị hỗn hợp là thể chế chính trị tốt nhất , nó chống lại được trạng thái trì trệ , dẫn đến suy đồi xã hội mà mọi chế độ chính trị thuần tuý không tránh khỏi . Với chế độ hỗn hợp , một nguyên tắc không thể đơn phương đi đến tận cùng mà nó được bù lại bằng sự tồn tại của một nguyên tắc trái ngược . Điều đó cho phép nền cộng hoà kéo dài bằng sự kết hợp cân đối các yếu tố của nó TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ PHÁP LÝ THỜI KỲ TRUNG CỔ Từ cuối tk3 đầu tk 4 sau cn trong đời sống phần lớn các dân tộc châu Âu đã diễn ra những biến đổi sâu sắc . Đặc trưng chung là : chế độ chiếm hữu nô lệ tan rã , chế độ phong kiến ra đời . Những cuộc nổi dậy của quần chúng nô lệ đã xoá bổ hình thức bóc lột theo kiểu cũ nhưng lại thay thế vào đó là hình thức bốc lột mơí , kiểu nông nô Cơ cấu giai cấp - xã hội thay đổi CHIẾM HỮU NÔ LỆ PHONG KIẾN GC CƠ BẢN CHỦ NÔ NÔ LỆ ĐỊA CHỦ NÔNG NÔ GC KHÔNG CB DỊA CHỦ NÔNG NÔ CHỦ NÔ, ÔNG CHỦ NÔ LỆ, THỢ LÀM THUÊ ĐỜI SỐNG CHÍNH TRỊ Trong xã hội phong kiến , người nông nô bị bóc lột nặng nề , bị trói buộc hòan toàn vào ruộng đất của điạ chủ Nền kinh tế trong xã hội : là nền kinh tế tự nhiên , tự túc tự cấp , sản phẩm làm ra chỉ nhằm thoả mãn nhu cầu của công xã và thái ấp của bọn địa chủ , thái ấp là một thế giới đóng kín , vì vậy ngươì nông dân không chỉ bị lệ thuộc về mặt ruộng đất vào điạ chủ mà còn cả mặt tinh thần và thể xác . Họ không có quyền về mặt chính trị PHƯƠNG THỨC SẢN XUẤT PHONG KIẾN Mặt tinh thần của xã hội ; thời kỳ trung cổ ở Tây âu là thời kỳ thống trị của tôn giáo và nhà thờ , tk IX – X có những tu viện chiếm hàng trăm ha ruộng đất , nhà thờ nắm trong tay những quyền lực về chính trị , pháp luật : các tư tưởng triết học , chính trị , pháp luật …không được trái với giáo lý mà ngược lại phải chứng minh , lý giải những điều nói trong giaó lý của các tôn giáo là đúng . Tín điều nhà thờ là điểm xuất phát cho mọi tư duy SỰ THỐNG TRỊ CỦA GIÁO HỘI THIÊN CHÚA GIÁO THỜI TRUNG CỔ sự hung mạnh của nhà thờ được cắt nghiã bởi một là : sự tồn tại của giai cấp công nhân hết sức đông đảo nhưng lại “ tối tăm về mặt trí tuệ “ hai là : Vào tk IX Tây âu bị xé nhỏ thành nhiều tiểu vương quốc độc lập , hoàn toàn không lệ thuộc vào chính quyền hoàng đế tập quyền như trước , điều này đòi hỏi phải có một sự thống nhất trong hoạt động và nhà thờ đóng vai trò sự thống nhất đó xét về mặt văn hoá : những thời kỳ đầu của thời kỳ trung cỗ là một bước lùi so với thời kỳ cổ đại nhưng sự thay thế HT KT XH CHNL bằng HT KT XH PK lại là một bước tiến của lịch sử . Đây là thời kỳ trong nỗi đau lớn đã sinh ra một nền văn minh mới , tạo cơ sở cho sự ra đời của những bộ tộc hiện đại , chuẩn bị cho lịch sử tương lai của châu âu xã hội Tây âu thơì kỳ này có sự phân chia thành quyền lực chính trị và quyền lực tôn giáo : tương ứng với điều đó là sự tồn tại của 2 thiết chế nhà nước và nhà thờ hay chính trị và giáo hội , trong thời kỳ này ( còn gọi là đêm trường trung cổ ) sự đấu tranh giữa quyền lực thế tục ( của nhà nước ) và thần quyền rất quyết liệt , cuối cùng dẫn đến sự chi phối toàn bộ về phiá thần quyền đặc trưng cho tư tưởng chính trị thời kỳ này là sự thống trị của chủ nghiã giáo quyền với 2 tác giả tiêu biểu là Oguytxtanh và Tomat Đacanh Oguytxtanh ( 357 – 430 ) Còn gọi là thánh Oguytxtanh , ông sinh ở thành phố Taghet , Bắc phi ( nay thuộc Angeri ) , ông là một giáo chủ , nhà văn , nhà triết học nổi tiếng , là người có nhiều tác phẩm nhất trong thời kỳ này ( 232 tác phẩm lớn nhỏ ) - những tác phẩm tiêu biểu là : sự thú tội , về thành bang của thượng đế , về sự bất tử của linh hồn , chúa ba ngôi …Ông được giới thần học đương thời coi là trụ cột , là sự khẳng định chân lý của đạo cơ đốc . Tư tưởng của ông được các giáo hoàng suy tôn suốt thời trung cổ Trong tác phẩm :” về thành bang cuả thượng đế “ ( tác phẩm được viết trong 13 năm ) ông chia xã hội loài người làm 2 thành đô , 2 vương quốc : vương quốc của điều ác đó là nhà nước trần thế và vương quốc của thượng đế trên trên trái đất là nhà thờ Theo ông nhà nước phải lệ thuộc vào nhà thờ . Nều nhà nước không lệ thuộc vào nhà thờ thì nó chẳng khác gì một toán cướp lớn , bởi vì nhà thờ mang lại cho nhà nước một yếu tố rất quan trọng , quyết định đến sự tồn tại của nhà nước : đó là phẩm hạnh của các công dân ( nhà thờ là trường học lớn về tư cách công dân và tỉnh hữu ái ) . Ở ông quyền lực nhà thờ cao hơn quyền lực nhà nước mặc dù 2 loại quyền lực này vận động trên 2 bình diện khác nhau : nhà thờ thống trị linh vực tinh thần , nhà nước thống trị phần vật chất . Theo quan điểm của ông thì “ tinh thần cao hơn vật chất “ những giá trị tinh thần : đạo đức , lòng khoan dung , bổn phận và phẩm hạnh của người cầm quyền và công dân được ông đặt lên hang đầu Từ đây ông đưa ra tư tưởng khiến chúng ta phải suy nghĩ theo chiều sâu của nó : con người không chỉ có mặt đời thường công dân , mà còn có cả một thế giới tinh thần bên trong được sản sinh từ chúa và theo mẫu hình của chuá , bất diệt . Nó từ chối mối quan hệ phụ thuộc và thôn tính . Quyền lực nhà nước không được can thiệp vào đây . Phải giới hạn quyền lực nhà nước , loại sự áp đặt , đè nén , can thiệp nhà nước vào phần hồn của con người Con ngươì sinh ra đều như nhau – bình đẳng trước chuá – nên không có sự phấn chia giàu nghèo , sang hèn . Không ai có quyền được xem mình được nặn từ thứ bột hợm hĩnh và khoe khoang . Hãy sống với nhau theo tình yêu và lòng khjoan dung , xã hội là đồng minh từ những trái tim Chính trị phải đảm bảo sự công bằng , người cầm quyền trước hết phải biết chỉ huy mình trước khi chỉ huy người khác . Phải có trí tuệ , có nhân cách , quyết đoán vì lợi ích chung , không dối trá , ti tiện và mềm yếu , không để bị cuốn hút bởi tính kiêu ngạo và hám quyền , phải thấy trước và ngăn chặn , phòng bị những thói hư , tật xấu , xa lánh và bắt mọi ngươì xa lánh việc ăn chơi xa xỉ , phải điều độ và biết giới hạn khát vọng quyền lực chỉ huy phải được thực hiện như quyền lực phục vụ , phải xem quyền lực là công cụ thực hiện sự công bằng cầm quyền không chỉ là một vinh dự mà còn là một gánh nặng . Điạ vị cao nhất cũng là nguy hiểm nhất và nặng nề nhất cầm quyền phải biềt phân biệt những lợi ích thực sự của quốc gia với những đòi hỏi có khi sai lệch của thần dân quan niệm về bản chất và nguồn gốc của quyền uy trong xã hội – Oguytxtanh nhấn mạnh : con người do bản chất tự nhiên cần đến một xã hội , và một xã hội cần đến một quyền uy , từ đó ông cho rằng quyền lực phải có 2 phẩm chất quan trọng quyền lực là sở hữu chung của cả cộng đồng xã hội “ nếu quyền lực là sở hữu cá nhân thì là một sai lầm cơ bản “ sứ mệnh của quyền lực là làmông bằng ngự trị , không có công bằng quyền lực trở nên sai lạc như vậy : tuy đề cao “ thành bang của thượng đế “ nhưng tư tưởng của Oguytxtanh lại nhấn vào chính “ thành bang của trần thế “ dù ý đồ chủ quan trực tiếp muốn ủng hộ một chế độ xã hội gắn kết , song hành thần quyền và thế quyền nhưng những giá trị từ chiều sâu trong tư duy chính trị của Oguytxtanh đã thực sự vượt ra ngoài khuôn khổ của thời kỳ trung cổ II . Z . Loccơ ( 1632 – 1704 ) : Là nhà tư tưởng lớn của Anh , tác phẩm chứa đựng những tư tưởng chính trị cơ bản của ông là sự luận giải về chính quyền Lốccơ trình bày quan điểm của mình về pháp lý tự nhiên . Theo học thuyết của ông , trong trạng thái tự nhiên , con người có các quyền tự do , bình đẳng và tư hữu . Các quyền này bắt nguồn từ bản chất muôn đời và bất biến của con người và bởi vậy không ai có thể làm thay đổi được chúng . Điều đáng chú ý là trong các quyền tự nhiên Lốccơ coi có cả quyền tư hữu , mà quyền này bắt nguồn từ lao động cá nhân . Ông muốn phản ánh sở hữu tư sản như là một sản phẩm của tình yêu lao động và sự tiết kiệm Lôccơ cho rằng mặc dù có sự hữu ái và hoà bình trong trạng thái tự nhiên , nhưng các quyền này của con người đã không được bảo đảm chắc chắn , vì vậy mỗi người buộc phải phám xử và trừng trị những kẻ vi phạm quyền hạn và quyền lợi của mình . Để tránh tranh cãi và đảm bảo các quyền tự nhiên , mọi người đã có một sự giao ước chung về việc thành lập nhà nước . Nhà nước được thành lập để bảo vệ các quyền tự nhiên của con người , thiết lập luật pháp để tạo lập và bảo vệ sở hữu , cũng như sử dụng các lựuc lượng xã hội để thực hiện các đạo luật này va bảo vệ trươc sự tấn công từ bên ngoài Học thuyết của Loccơ thể hiện sự đòi hỏi của giai cấp tư sản muốn củng cố chế độ tư hữu , các quyền tư hữu , tự do , bình đẳng là các quyền tự nhiên không thể bị tước bỏ . Lôccơ đã phản ánh dưới khuynh hướng tổng quát khuynh hướng của giai cấp tư sản là bảo vệ mình và sở hữu của mình khỏi bị chính quyền nhà nước xâm phạm , đồng thời đặt ra cho nhà nước nhiệm vụ bảo vệ xã hội tư sản nói chung Loccơ phủ nhận chế độ quân chủ chuyên chế , bởi vì theo ông một ông vua chuyên chế thường xâm phạm đến tự do và sở hữu , và không ai được đảm bảo tránh khỏi sự xâm phạm đến các quyền của mình Để bảo vệ các quyền tự nhiên theo ông thích hợp nhất là chế độ quân chủ lập hiến Nét đặc trưng trong tư tưởng chính trị của Loccơ là học thuyết về sự phân chia quyền lực ( tư tưởng này đã từng được đứa vào thời kỳ cách mạng 1640 – 1660 trong học thuyết của những người theo phái bình quân ) . Khi chia quyền lực nhà nước thành lập pháp , hành pháp và liên minh ( liên bang ) ông cho rằng quyền lập pháp là quyền lực cao nhất trong nhà nước , quyền lập pháp phải thuộc về nghị viện , nghị viện phải họp định kỳ để thông qua các đạo luật nhưng không được can thiệp vào việc thực hiện chúng . Quyền hành pháp phải thuộc về nhà vua Nhà vua lãnh đạo việc thi hành pháp luật , bổ nhiệm các bộ trưởng , chánh án và các quan chức khác . Vua hoạt động trong khuôn khổ của pháp luật và vua không có đặc quyền nào với nghị viện ( như quyền phủ quyết , bãi miễn …) để nhằm nhà vua không thâu tóm toàn bộ quyền lực về tay mình và xâm phạm các quyền tự nhiên của công dân , nhà vua cũng thực hiện quyền liên minh , tức là giải quyết các vấn đề chiến tranh , hoà bình và đối ngoại . Về khả năng đảo chính quốc gia , Loccơ cho rằng nếu chính phủ vi phạm các quyền tự nhiên của con người thi2 thoả thuận xã hội coi như bị bãi bỏ , nhân dân trở lại trạng thái tự nhiên và có quyền thiết lập chính phủ mới thí dụ : nếu nhà vua tự ý ban hành pháp luật mà không có ý kiến của nghị viện , tự ý thay đổi chế độ bầu cử , hay buộc nhà nước buộc phải tuân thủ một vương quyền khác thì người dân có thể cầm vũ khí chiến đấu để tước bỏ quyền lực của nhà vua Có thể nói tư tưởng chính trị của z . loccơ gắn liền với các sự kiện tiến bộ trong lịch sử phát triển của nhân loại suốt các thế kỷ 18 – 19 . các nhà lịch sử tư tưởng chính trị đều coi ông là “ người cha của chủ nghĩa tự do ‘ Các ông hoàng bà chúa thời kỳ phong kiến , đã được các nhà tư tưởng thời trung cổ khoác lên mình những màn hào quang thần thánh huyền bí , từ đó có những quyền lực vô biên , cột chặt người dân vào sự cai trị của mình nên mặc dù ăn chơi sa đoạ , bắt người dân phải nộp sưu cao thuế nặng nhưng người dân vẫ không dám kêu ca , oán thán vì đã bị “ thuyết thần quyền “ chi phối . Chính những tư tưởng của Z loccơ , mongtetxkie , rutxo đã tạo cơ sở cho người dân vùng lên lật đổ những triều đại phong kiến thối nát , tạo ra sự thành công của những cuộc cách mạng tư sản Anh , Pháp , Mỹ …với những bản tuyên ngôn nổi tiếng : tuyên ngôn độc lập của Mỹ 1776 , Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Pháp 1789 Ii . HÊ RÔ ĐỐT : 480 – 425 TR CN Vốn là một sử gia , ông còn được coi là cha đẻ của chính trị học . Ông là người đầu tiên phân biệt và so sánh các loại hình chính thể khác nhau . đó là 3 hình thức cơ bản của sự cầm quyền : quân chủ , quí tộc , dân chủ quân chủ : là thể chế độc quyền của một người vua . Không ai có quyền phản kháng , phản biện lại vua . Vua sống xa dân trong khi quần thần tôn sùng , phỉnh nịnh . do đặc quyền và quá lạm như vậy nên vua dễ trở thành tội lỗi . Song chế độ quân chủ là sự tiền định thực tế vì lập công khai quốc bao giờ cũng là người anh minh đức độ , vì dân vì nước mà cầm quyền . hơn thế nữa , đó là hình thức không thể tránh khỏi một khi xã hội rơi vào tình trạng hỗn loạn sau những thoái hoá của chế độ dân chủ và quí tộc quí tộc : là thể chế được xây dựng trên cơ sở một nhóm những tinh hoa về trí tuệ và phẩm chất của cả quốc gia để cầm quyền vì lợi ích chung . Các quyết định hữu ích sẽ nảy sinh qua bàn bạc , cọ sát của các nhà thông thái , tuy vậy thể chế này dễ có sự khác biệt , chuyển thành bất hoà , chia bè phái do chỗ những người cầm quyền đều muốn ý kiến của mình đúng , đều muốn làm thầy người khai …sớm muộn cũng sẽ trở thành những địch thủ loại trừ nhau dân chủ : là thể chế mà quyền lực do đông đảo nhân dân nắm giữ , mang lại quyết định cho cộng đồng và trao những chức vụ công cộng bằng con đường bỏ phiếu bầu ra các pháp quan . xã hội được quản lý theo nguyên tắc đồng luật và đồng đều ( bình đẳng và công bằng trước pháp luật ) Tuy vậy : nhân dân là một đám đông không có học thức nên dễ bị kích động , không có khả năng ngăn cản những người xấu thoả hiệp nhau cùng áp bức cộng đồng . Khi bị lôi kéo thì tính nóng nảy và dục vọng của đám đông là đáng sợ . trạng thái vô chính phủ là khả năng thực tế tiếp theo Hêrôđốt nghiêng về loại hình thể chế quân chủ , trong khi chỉ ra ưu điểm , nhược điểm của mỗi loại hình trên , ông đã tạo cơ sở đầu tiên , gợi ý cho một dòng quan niệm xuyên suốt từ cổ đại đến hiện đại về loại hình thể chế chính trị tốt nhất , đó là thể chế hỗn hợp , tổng hợp những đặc trưng tốt của 3 loại hình cơ bản nói trên NHO GIAÙO Laø moät trong nhöõng tröôøng phaùi trieát hoïc chính cuûa Trung hoa coå ñaïi , xuaát hieän ôû thôì kyø Xuaân thu – Chieán quoác Theo haùn töï “ nho” laø chöõ “ nhaân” ( ngöôì ) ñöùng caïnh chöõ “ nhu “ ( caàn , chôø ñôïi ) Nho gia – nhaø nho : laø ngöôì ñoïc thaáu saùch thaùnh hieàn , ñöôïc thieân haï troïng duïng ñeå daïy baûo ngöôì ñôøi aên ôû cho ñuùng luaân thöôøng ñaïo lyù Nho giaùo laø heä thoáng giaùo lyù cuûa caùc nhaø nho nhaèm muïc ñích toå chöùc xaõ hoäi coù hieäu quaû . Cô sôû cuûa nho giaùo coù töø thôì Taây chu , ñaëc bieät laø coù söï ñoùng goùp cuûa Chu Coâng Ñaùn , ñeán thôì Xuaân thu , Khoång töû ñaõ heä thoáng hoaù nhöõng tri thöùc töø tröôùc ñoù vaø phaùt trieån theâm thaønh hoïc thuyeát goïi laø Nho giaùo . Nhö vaäy coù theå coi Khoång töû laø ngöôì saùng laäp ra nho giaoù . Ñeán thôì Chieán quoác Nho giaùo ñöôïc Maïnh töû vaø Tuaân töû phaùt trieån theo 2 höôùng khaùc nhau laø duy taâm vaø duy vaät Người sáng lập Nho gia là Khổng tử [551-479Tr.CN] thời Xuân Thu; Người kế tục xuất sắc tư Tưởng của Khổng tử ở thời Chiến Quốc là Mạnh tử (327-289 tr.CN). *Tác phẩm quan trọng nhất để nghiên cứuvề Nho gia nói chung và tư tưởngKhổng – Mạnh nói riêng là sách “Luận ngữ” và “Mạnh tử” [Trong Tứ thư và Ngũ kinh] Do tö töôûng cuûa Khoång töû vaø Maïnh töû coù nhieàu töông ñoàng neân ta hay goò laø nho giaùo Khoång – Maïnh , hoïc thuyeát naøy coù aûnh höôûng saâu roäng vaø laâu daøi trong lòch söû Trung hoa vaø moät soá nöôùc laân caän . Coù theå noùi “ Khoång töû laø moät trong soá raát ít vó nhaân kieät xuaát maø nhaân loaïi ñaõ saûn sinh ra ñöôïc , oâng laø nhaø tö töôûng , nhaø vaên hoaù , nhaø giaùo duïc lôùn ñaõ ñeå laïi daáu aán cuaû mình moät caùch ñaäm neùt leân lòch söû cuûa moät nöôùc chaâu aù trong suoát hôn 2500 naêm qua . Vaø cho ñeán taän hoâm nay , duø töï giaùc hay khoâng töï giaùc , duø ñaäm hay nhaït coù khoaûng moät tyû röôó con ngöôì ñang chòu aûnh höôûng bôûi hoïc thuyeát cuaû oâng , hoïc thuyeát ñaõ trôû thaønh coát loõi cuûa caùi maø ta goïi laø “ vaên hoaù phöông ñoâng “ ( Phan Vaên Caùc ) Taùc phaåm cuûa nho giaoù laø Töù thö vaø Nguõ kinh . Töù thö bao goàm : ñaïi hoïc , trung dung , luaän ngöõ , maïnh töû Ñaïi hoïc laø moät trong nhöõng kinh ñieån troïng yeáu cuûa nho gia , xöa , ngöôøi ñeán tuoåi 15 thi vaøo hoïc baäc ñaïi hoïc vaø ñöôïc ñoïc saùch naøy . Hai chöõ ñaïi hoïc ñöôïc nhaø nho giaûi thiaùch laø “ ñaïi nhaân chi hoïc “ töùc laø caùi hoïc cuûa baäc ñaïi nhaân vaø hoïc ñeå trôû thaønh ñaïi nhaân . Ñaïi hoïc do Taêng saâm , moät hoïc troø haïng trung cuaû Khoång töû bieân soaïn treân cô sôû moät thieân cuûa kinh leã Trung dung : do töû tö soaïn ra treân cô sôû moät thieân cuûa kinh leã . Trong saùch trung dung Töû Tö daãn nhöõng lôøi cuûa Khoång Töû noí veà ñaïo trung dung , töùc laø noí veà caùch giöõ cho yù nghó vaø vieäc laøm luoân ôû möùc trung hoaø , khoâng thaùi quaù , khoâng baát caäp vaø phaûi coá gaéng ôû ñôì theo nhaân , nghiaõ , leã , trí , tín cho thaønh ngöôì quaân töû Luaän ngöõ laø nhöõng lôøi daïy cuûa Khoång töû ñöôïc hoïc troø ghi cheùp laïi . Ñoïc saùch naøy ta hieåu ñöôïc phaåm chaát , tö caùch vaø tính tình cuûa Khoång töû , nhaát laø veà giaùo duïc . Oâng toû ra laø ngöôì thaáu hieåu taâm lyù cuûa töøng hoïc troø , kheoù ñem lôì giaûng thích hôïp vôùi töøng trình ñoä , töøng hoaøn caûnh cuûa moãi ngöôì . Cuøng moät caâu hoûi nhöng oâng giaûng giaûi cho moãi ngöôì moät khaùc . Trình y xuyeân , moät nhaø nho ñôøi toáng noùi :” coù ngöôì ñoïc xong luaän ngöõ maø khoâng thaáy gì caû , coù ngöôì ñoïc xong laïi thaáy thích thuù moät vaøi caâu , coù ngöôì ñoïc xong thì thích thuù ñeán ñoä khoa tay muaù chaân maø khoâng heà hay “vaø :” ai ñoïc xong luaän ngöõ maø vaãn coøn nhöõng tính neát nhö tröôùc khi chöa ñoïc thì ngöôì aâyù chöa hieåu ñöôïc saùch luaän ngöõ “ Toùm laïi saùch luaän ngöõ daïy ñaïo quaân töû moät caùch thöïc tieãn , mieâu taû tính tình ñöùc ñoä cuûaa Khoång töû ñeå laøm göông cho moïi ngöôøi Maïnh töû : bieân soaïn bôûi maïnh töû vaø moät soá hoïc troø cuûa oâng ghi cheùp nhöõng ñieàu ñoái ñaùp cuûa Maïnh töû vôí caùc vua chö haàu vaø vôùi caùc hoïc troø cuaû oâng , saùch goàm 2 phaàn laø taâm hoïc vaø chính trò hoïc . Ñaây laø boä saùch raát coù giaù trò , phaàn taâm hoïc ñöôïc xem laø ñænh cao trong hoïc thuyeát cuûa nho giaùo Trình y xuyeân noí :” keû ñi hoïc neân laâyù 2 quyeån luaän ngöõ vaø maïnh töû laøm coát . Ñaõ ñoïc 2 boä saùch naøy roài thì khoâng caàn hoïc nguõ kinh cuõng roõ thoâng ñöôïc caùi ñaïo cuûa thaùnh hieàn “ Nguõ kinh : kinh thi , kinh thö , kinh dòch , kinh leã , kinh xuaân thu KHOÅNG TÖÛ lyù töôûng chính trò cuûa Khoång töû laø xaây döïng quoác gia Trung quoác thoáng nhaát theo maãu hình nhaø Taây chu . Trong nhaø nöôùc ñoù , treân coù thieân töû , döôí coù chu haàu , ñaïi phu cuøng cai quaûn daân . Thöù nöõa , xuaát phaùt töø thöïc teá thôì xuaân thu chieán tranh lieân mieân , sinh linh ñieâu ñöùng , quan heä xaõ hoäi baêng hoaïi , oâng muoán coù moät xaõ hoäi nhaân ñaïo “ngöôì giaø ñöôïc yeân , baïn beø tin nhau , treû nhoû bieát ôn “ Ñoàng thôøi oâng cuõng neâu ra phöông phaùp cai trò lyù töôûng laø cai trò baèng ñaïo ñöùc “ cai trò baèng ñöùc gioáng nhö sao baéc ñaåu cöù ôû yeân moät choã maø caùc sao khaùc höôùng theo veà “ Phöông phaùp nay ñöôïc cuï theå baèng caùc thuyeát “ leã “ “ chính danh “ vaø hoïc thuyeât “ nhaân “ Quan nieäm leã trò :’ “ leã “ laø chuaån möïc öùng xöû mang tính hình thöùc trong xaõ hoäi noí chung , trong chính trò noùi rieâng . Khi thöïc hieän quan heä moïi ngöôì phaûi tuaân theo leã . Vaø chæ coù tuaân theo leã , xaõ hoäi môí traät töï , thöïc hieän ñöôïc cai trò vöông ñaïo . Khoång töû ñeà cao leã ñeán möùc neáu hieåu roõ giaù trò cuaû leã giao ( teá trôøi ) leã xaõ ( teá ñaát ) leã ñeá ( teá caùc vua ñôøi tröôùc ) thì vieäc trò nöôùc nhö ngöûa baøn tay ra xem vaäy .( trung dung ) hoaëc “ bieát duøng leã thì cai trò khoù gì “ ( luaän ngöõ ) Leã nhaø taây chu laø heä thoáng leã phong phuù , phöùc taïp vaø nhieàu khi goø eùp giaùo ñieàu . Ñoù laø qui ñònh veà caùc loaïi leã teá cuûa daân thöôøng cho tôùi thieân töû , caùc qui ñònh xe , ngöïa , veû maët khi giao tieáp , choã ngoài , choã ñöùng , caùch ñi … Theo Khoång töû , leã quan troïng trong vieäc cai trò vì caùc lyù do sau : Thöù nhaát : leã qui ñònh danh phaän , thöù baäc ngöôì trong xaõ hoäi Thöù hai : “leã” coù taùc duïng ñieàu chænh haønh vi con ngöôì trong quan heä öùng xöû “ khoâng hoïc leã , khoâng coù gì laøm choã döïa “( luaän ngöõ ) Thöù ba : “leã” coù taùc duïng hình thaønh thoùi quen ñaïo ñöùc , thí duï nhö “ cho cha meï aên phaûi cung kính . Neáu khoâng cung kính thì khoâng khaùc naøo cho choù cho ngöïa aên “ cung kính daàn thaønh thoùi quen öùng xöû Baûn thaân Khoång töû laø ngöôì giöõ nghieâm leã , oâng boû vua Loã ñònh Coâng maø ñi vì vua khoâng thöïc hieän ñuùng leã , maëc duø oâng ñang giöõ chöùc ñaïi tö khaáu ( quan troâng coi phaùp luaät ) THUYEÁT CHÍNH DANH nho giaùo coù hoaøi baõo veà moät cheá ñoä phong kieán coù kyû cöông traät töï , thaùi bình vaø thònh trò Chính danh laø tö töôûng cô baûn cuûa nho giaoù veà chính trò , ñöùa xaõ hoäi loaïn trôû veà trò Chính danh töùc laø danh vaø thöïc phaûi phuø hôïp vôí nhau , danh vaø thöïc khoâng phuø hôïp vôùi nhau goïi laø loaïn danh Danh : laø teân goïi chöùc vuï , ñòa vò , thöù baäc cuûa moät ngöôì Thöïc : laø phaän söï cuûa ngöôì ñoù bao goàm quyeàn lôïi vaø nghiaõ vuï Danh vaø thöïc cuûa moät ngöôì tröôùc heát do caùc moái quan heä xaõ hoäi cuûa ngöôì ñoù qui ñònh , moãi quan heä xaõ hoäi goïi laø moät luaân , Coù 5 luaân cô baûn sau : Quaân – thaàn ( vua – toâi ) Phuï – töû ( cha con ) Phu – theâ ( choàng – vôï ) Huynh – ñeä ( anh – em ) Baèng – höuõ ( baïn – beø ) Moät xaõ hoäi coù chính danh laø moät xaõ hoäi coù kyû cöông , traät töï thaùi bình vaø thònh trò . Moãi ngöôøi thöïc hieän ñuùng danh phaän cuûa mình : vua nhaân toâi trung , cha hieàn con thaûo , choàng bieát ñieàu vôï nghe leõ phaûi , anh toát em ngoan , baïn beø chung thuyû Quaân quaân , thaàn thaàn , phuï phuï , töû töû Ñeå thöïc hieän chính danh , nho giaùo chuû tröông duøng ñöùc trò – töùc laø duøng luaân lyù , ñaïo ñöùc ñeå cai trò xaõ hoäi , töø vua ñeán daân ñeàu thaám nhuaàn vaø haønh ñoäng theo nhöõng tieâu chuaån ñaïo ñöùc maø nho giaùo ñeà ra : Tam cöông : quaân – thaàn ; phuï – töû ; phu –theâ Nguõ thöôøng : nhaân , nghiaõ , leã , trí , tín Tam toøng : taïi gia toøng phuï , xuaát giaù toøng phu , phu töû toøng töû Töù ñöùc : coâng , dung , ngoân , haïnh Vua phaûi bieát döôõng daân , giaùo daân vaø chính hình Döôõng daân : laø lo cho daân coù cuoäc soáng no ñuû Giaùo daân laø giaùo duïc cho daân ñaïo lyù laøm ngöôì , trong giaùo duïc Khoång Töû raát coi troïng vieäc neâu göông caùc vò vua quan vaø môû tröôøng daïy hoïc cho daân , oâng chuû tröông “ höuõ giaùo voâ loaïi “ töùc laø daïy hoïc heát cho taát caû moïi ngöôì khoâng phaân bieät ñaúng caáp sang heøn , trong quaù trình daïy hoïc , Khoång töû baét ngöôì hoïc phaûi suy luaän “ hình coù 4 caïnh , ta daïy cho 3 caïnh maø khoâng bieát suy ra caïnh coøn laïi thì ta khoâng daïy cho nöõa “ hoïc maø khoâng suy tö thì khoâng coù keát quaû . Muïc ñích cuûa vieäc hoïc laø ra giuùp vua gaùnh vaùc vieäc trieàu ñình vaø bieát traät töï kyû cöông cuûa xaõ hoäi maø noi theo . Noäi dung ñaøo taïo cuûa nho giaùo chæ chuù troïng ñeán phöông dieän ñaïo ñöùc , xem nheï caùc phöông dieän khaùc neân nho só ít coù ñoùng goùp cho sx vaø khoa hoïc Chính hình : laø hình phaït phaûi thích ñaùng , sôû dó coù chính hình vì theo nho giaùo trong xaõ hoäo coøn coù lôùp ngöôì “ haï ngu “ khoâng giaùo hoaù baèng ñaïo ñöùc ñöôïc HOÏC THUYEÁT NHAÂN : Coát loõi cuûa tö töôûng Khoång töû chuû yeáu ñeà caäp ñeán moái quan heä giöõa ngöôì vaø ngöôì phaûi döïa treân cô sôû tình thöông . Tình thöông ôû ñaây ñöôïc hieåu laø nhaân aùi , nhaân ñaïo . Nhöng nhaân ñaïo ôû ñaây khoâng ñoàng nhaát vôí nhaân ñaïo hieåu theo khaùi nieäm nhaân quyeàn cuûa phöông taây maø döïa treân cô sôû ñaïo ñöùc . Nhaân ñaïo cuûa Khoång töû döïa treân 2 nguyeân taéc : Thöù nhaát : caí gì mình khoâng muoán thì ñöøng gaây cho ngöôì khaùc Thöù hai : mình muoán ñöùng vöõng thì giuùp ngöôì khaùc ñöùng vöõng , mình muoán coâng vieäc cuaû mình thaønh ñaït thì cuõng laøm cho coâng vieäc cuûa ngöôì khaùc thaønh ñaït Coù theå noí Khoång töû laø ngöôì ñaàu tieân trong lòch söû nhaân loaïi ñeà caäp ñeán vaán ñeà con ngöôì xeùt treân bình dieän nhaân ñaïo chöù khoâng phaûi nhaân quyeàn . khoång töû ñaõ naâng noâ leä leân haøng con ngöôì , Khoång töû ñaõ phaùt hieän ra söùc maïnh cuûa ñaïo ñöùc , caùi maø trong lòch söû phöông taây ít ai thöøa nhaän noù laø söùc maïnh maø chæ noùi nhieàu ñeán söùc maïnh cuûa baïo löïc , ñoàng tieàn vaø trí tueä . Quan heä huyeât thoáng trong gia ñình chính laø cô sôû hình thaønh quan ñieåm veà ña