Luận án Hiệu quả bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và bột lá riềng ấm lên tình trạng dinh dưỡng và miễn dịch của trẻ em 36-59 tháng tuổi dân tộc thái tại Thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La

tuổi 45,9 ± 6,2 45,8 ± 6,1 0,874 Cân nặng (kg) 13,0 ± 1,2 13,00 ± 1,2 0,880 Chiều cao (cm) 95,0 ± 4,1 95,0 ± 4,1 0,945 WAZ score -1,56 ± 0,4 -1,55 ± 0,5 0,865 HAZ score -1,61 ± 0,5 -1,63 ± 0,5 0,740 WHZ score -0,94 ± 0,5 -0,91 ± 0,6 0,780 Số liệu trình bày theo trung bình ± độ lệch chuẩn, p: sử dụng kiểm định Student Unpaire T-test Tại thời điểm điều tra ban đầu, độ tuổi của trẻ em nhóm chứng và nhóm can thiệp là 45,8 - 45,9 tháng tuổi (p>0,05). Các chỉ số cân nặng, chiều cao, WAZ score, HAZ score, WHZ score của 2 nhóm nghiên cứu cũng tương tự nhau (p >0,05). Bảng 3.10. Đặc điểm của bà mẹ và kinh tế hộ gia đình Biến số Nhóm chứng (n= 65) Nhóm can thiệp (n= 68) p Độ tuổi trung bình của mẹ (TB ±SD) 26,9 ± 2,7 28,2 ± 3,6 0,112 Dân tộc Kinh 65 (100%) 64 (94,1%) 0,584 0,975 Thái 0 (0%) 4 (5,9%) Nghề nghiệp Làm nương 57 (87,7%) 60 (88,2%) Cán bộ 4 (6,2%) 2 (2,9%) Buôn bán, dịch vụ 4 (6,2%) 6 (8,8%) Trình độ học vấn Không được đi học 2 (3,1%) 0 (0%) 0,637 Tiểu học 15 (23,1%) 16 (23,5%) Trung học cơ sở 22 (33,9%) 23 (33,8%) Trung học phổ thông 21(32,3%) 23 (33,8%) Trung cấp, cao đẳng, đại học 5 (7,6%) 6 (8,9%) Kinh tế hộ gia đình Trung bình 29 (44,6%) 34 (50%) 0,540 Cận nghèo 24 (36,9%) 23 (33,8%) Hộ nghèo 12 (18,5%) 11 (16,8%) Số con trong gia đình (TB ± SD) 1,85 ± 0,9 1,8 ± 0,8 0,723 Số liệu biểu thị bằng trung bình ± độ lệch chuẩn, số lượng (tỷ lệ %); p: sử dụng kiểm định Mann-Whitney U Test. Bảng 3.10 cho thấy, các đặc điểm về bà mẹ của các đối tượng nghiên cứu tại hai trường mầm non đều có những đặc điểm tương tự nhau (p>0,05). Hầu hết các bà mẹ tham gia nghiên cứu can thiệp đều là dân tộc Thái (94,1% bà mẹ nghiên cứu ở xã Chiềng Xôm và 100% ở xã Hua La), chỉ có 5,9% bà mẹ tham gia nghiên cứu xã Chiềng Xôm là dân tộc Kinh. Nghề nghiệp chính các bà mẹ nghiên cứu là làm nương. Các bà mẹ làm cán bộ, công chức của xã Hua La chiếm 6,2%, Chiềng Xôm là 2,9%. Hầu hết các bà mẹ của các đối tượng nghiên cứu có trình độ học vấn thấp: Có 3 bà mẹ của xã Hua La không được đi học (3,1%), có 23,1% - 23,5% các bà mẹ chỉ học hết tiểu học, trên 30% bà mẹ có trình độ trung học cơ sở, khoảng 30% các bà mẹ đã tốt nghiệp trung học phổ thông. Chỉ khoảng 7,6 - 8,9% các bà mẹ tại 2 xã nghiên cứu có trình độ trung cấp, cao đẳng và đại học. Thu nhập của các hộ gia đình trong nghiên cứu tương đối thấp: Có khoảng gần 50% hộ gia đình là hộ cận nghèo hoặc hộ nghèo. Số con của mỗi bà mẹ tham gia nghiên cứu trung bình là 1,8 - 1,85. 3.2.2. Đặc điểm khẩu phần của trẻ em 36-59 tháng tuổi Bảng 3.11. Giá trị dinh dưỡng khẩu phần của trẻ em trước can thiệp Chỉ số Nhóm chứng (n = 65) Nhóm can thiệp (n = 68) p Năng lượng (Kcal) 1167,6 (1051;1264) 1158,8 (1030;1200) 0,571 Protein Tổng số (g) 48,6 (45,4;52,1) 45,2 (39,8;50) 0,436 Động vật (g) 25 (22,5;28,6) 22,6 (18,3;28,7) 0,132 Lipid Tổng số (g) 30,4 (28,1;38,9) 29,2 (24,8;35,8) 0,714 Thực vật (g) 15,1 (13,3;17,1) 13,7 (10,7;15,9) 0,092 Glucid 174,9 (148,3;183,5) 178,8 (153,3;189,5) 0,761 Chất khoáng Can xi (mg) 240 (184;305) 245 (147;319) 0,763 Phốt pho (mg) 634 (585;675) 597 (481;630) 0,256 Sắt (mg) 6 (5,4;6,6) 5,8 (5,2;6,5) 0,327 Kẽm (mg) 5,1 (4,8;5,5) 5,1 (4,5;5,8) 0,815 Vitamin Vitamin A (mcg) 105,9 (81,1;164,1) 103,2 (64,1;154,1) 0,357 Vitamin C (mg) 25,3 (23,3;35) 23,3 (15,8;25,3) 0,739 Vitamin B1 (mg) 0,7 (0,6;0,8) 0,8 (0,7;0,9) 0,206 Vitamin B2 (mg) 0,4 (0,4;0,6) 0,5 (0,3;0,6) 0,167 Folate (mcg) 7,6 (6,7;8,7) 8,4 (7,9;9,1) 0,394 Vitamin D (mcg) 0,8 (0;1,1) 0,9 (0,1;1,7) 0,428 Số liệu biểu thị bằng Median (p25, p75), p: sử dụng kiểm định Mann-Whitney U Test Bảng 3.11 cho thấy năng lượng trung bình, nồng độ các chất dinh dưỡng: Protein, lipid, glucid, một số vitamin và chất khoáng trong khẩu phần của hai nhóm đối tượng trước can thiệp là tương tự nhau (p>0,05). Bảng 3.12. Giá trị dinh dưỡng khẩu phần của trẻ em tại thời điểm kết thúc can thiệp Chỉ số Nhóm chứng Nhóm can thiệp p (n = 65) (n = 68) Median (p25;p75) Median (p25;p75) Năng lượng () 1157 (984;1390) 1234,7 (1025;1446) 0,381 Protein Tổng số (g) 43,9 (36,9;50,5) 45,6 (37,7;50,9) 0,726 Động vật (g) 22,8 (18,3;25,3) 24,4 (18,9;30,6) 0,438 Lipid Tổng số (g) 29,4 (23,5;33,1) 30,3 (25,4;37,1) 0,627 Thực vật (g) 15,2 (7,2;13,8) 16,1 (7,6;13,1) 0,810 Glucid 179,2 (145,5;190,9) 194,9 (166,7;215,4) 0,147 Chất khoáng Can xi (mg) 196 (162;298) 225 (144;383) 0,057 Phốt pho (mg) 478 (368;585) 513 (442;644) 0,242 Sắt (mg) 5,3 (4,4 ; 6,3) 5,2 (14,2;16,3) 0,624 Kẽm (mg) 3,7 (3,0;5) 4,1 (3,4;5,1) 0,093 Vitamin Vitamin A (mcg) 113,9 (57,7;174,4) 130 (93,1;180,3) 0,051 Vitamin C (mg) 24,2 (19,5;33,8) 26,5 (19,2;37,2) 0,537 Vitamin B1 (mg) 0,6 (0,5;0,7) 0,8 (0,6;1,1) 0,125 Vitamin B2 (mg) 0,4 (0,3;0,6) 0,5 (0,4;0,6) 0,215 Folate (mcg) 6,6 (4,9;7,7) 7,6 (6,5;9,7) 0,212 Vitamin D (mcg) 0,7 (0,2;1,1) 1,5 (0,5;2,5) 0,094 Số liệu biểu thị bằng Median (p25, p75), p: sử dụng kiểm định Mann-Whitney U Test; Khẩu phần nhóm can thiệp không tính đến lượng vi chất bổ sung trong sản phẩm nghiên cứu. Kết quả điều tra khẩu phần của trẻ em 2 nhóm vào thời điểm kết thúc can thiệp cho thấy: Năng lượng trung bình và nồng độ glucid trong khẩu phần ăn hàng ngày của trẻ em nhóm can thiệp được tăng lên rõ rệt so với thời điểm ban đầu và cao hơn so với nhóm chứng (p0,05). Bảng 3.13. Tính cân đối của khẩu phần trước và sau can thiệp Thành phần Nhóm chứng (n = 65) Nhóm can thiệp (n =68) Trước can thiệp Sau can thiệp Trước can thiệp Sau can thiệp Tỷ lệ P: L: G 16,6:23,4:59,9 15,6:22,7:61,7 15,2:22,9:61,9 14,8:22,1:63,1 Ca/P 37,8% 41% 41% 43,8% Tỷ lệ Protein đv/ts 51,9% 50% 52,2% 53,5% Tỷ lệ Lipid tv/ts 51,7% 46,9% 43% 43,2% Số liệu biểu thị bằng tỷ lệ % (đv/ts: động vật/tổng số; tv/ts: thực vật/tổng số) Tính cân đối của khẩu phần của hai nhóm nghiên cứu tại thời điểm trước và sau khi can thiệp được xác định bằng tỷ lệ các chất sinh năng lượng giữa Protein: Lipid: Glucid; Tỷ lệ Canxi/Phospho; Tỷ lệ Protein động vật/Protein tổng số; Tỷ lệ Lipid thực vật/Lipid tổng số. Không có sự khác biệt có ý nghĩa giữa tỷ lệ các chất sinh lượng và sự cân đối giữa các chất dinh dưỡng của khẩu phần giữa nhóm chứng và nhóm can thiệp (p>0,05). 3.2.3. Hiệu quả bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và bột lá Riềng ấm đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ 36-59 tháng tuổi dân tộc Thái Để đánh giá hiệu quả bổ sung đa VCDD và bột lá Riềng ấm, chúng tôi đánh giá kết quả qua sự thay đổi các chỉ số/biến số về nhân trắc, tình trạng dinh dưỡng, nồng độ Hemoglobin trước - sau can thiệp, so sánh giữa nhóm chứng - nhóm can thiệp, hiệu quả phòng bệnh và điều trị được phân tích theo RR (95%Cl) qua mô hình đơn biến. Sau đó, sử dụng mô hình tuyến tính tổng quát (Generalized Linear Models) để phân tích hiệu quả can thiệp sau khi loại bỏ một số yếu tố gây nhiễu gồm: đặc điểm giữa hai nhóm trẻ trước can thiệp (tuổi, giới tính, WAZ, HAZ, Hb, năng lượng khẩu phần), điều kiện kinh tế gia đình, đặc điểm của bà mẹ (tuổi, học vấn, nghề, số con). 3.2.3.1. Hiệu quả bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và bột lá Riềng ấm đến các chỉ số nhân trắc của trẻ em nghiên cứu Bảng 3.14. Sự thay đổi các chỉ số nhân trắc của trẻ em sau can thiệp Thời điểm Nhóm chứng (n = 65) Nhóm can thiệp (n = 68) p1 Cân nặng (kg) T0 13,0 ± 1,2 13,0 ± 1,2 0,880 T6 14,01 ± 1,3 14,4 ± 1,4 0,135 T6 - T0 1,1 ± 0,4 1,4 ± 0,5 0,000 p2 0,000 0,000 Chiều cao (cm) T0 95,0 ± 4,1 95,0 ± 4,1 0,9452 T6 98,54 ± 4,2 99,2 ± 4,5 0,321 T6 - T0 3,4 ± 1,0 4,2 ± 1,0 0,000 p2 0,000 0,000 WAZ T0 -1,56 ± 0,4 -1,55 ± 0,5 0,865 T6 -1,58 ± 0,5 -1,32 ± 0,6 0,008 T6 - T0 -0,2 ± 0,3 0,24 ± 0,4 0,000 p2 0,657 0,000 HAZ T0 -1,61 ± 0,5 -1,63 ± 0,5 0,740 T6 -1,63 ± 0,6 -1,32 ± 0,6 0,004 T6 - T0 -0,2 ± 0,4 0,31 ± 0,3 0,000 p2 0,605 0,000 WHZ T0 -0,94 ± 0,5 -0,91 ± 0,6 0,780 T6 -0,74 ± 0,6 -0,62 ± 0,7 0,280 T6 - T0 0,2 ± 0,4 0,3 ± 0,5 0,202 p2 0,000 0,000 Số liệu trình bày theo trung bình ± độ lệch chuẩn, p1: So sánh nhóm can thiệp và đối chứng ở cùng thời điểm, sử dụng kiểm định Student Unpaire T-test, p2: So sánh cùng nhóm ở thời điểm trước và sau can thiệp, sử dụng kiểm định Paired T-test. Sự thay đổi các chỉ số nhân trắc và Z-score của đối tượng nghiên cứu tại thời điểm trước và sau can thiệp và sự thay đổi các giá trị trung bình của các chỉ số trong thời gian 6 tháng được thể hiện trong bảng 3.18. Kết quả nghiên cứu cho thấy, sau 6 tháng can thiệp, các chỉ số nhân trắc của trẻ em ở nhóm chứng và nhóm can thiệp đều tăng lên so với trước can thiệp (p0,05). Tuy nhiên, mức tăng cân nặng và chiều cao của trẻ em được bổ sung đa VCDD và bột lá Riềng ấm tốt hơn mức tăng của trẻ em nhóm chứng (p< 0,05). Đối với các chỉ số Z-score, tại thời điểm T0, WAZ, HAZ và WHZ tương tự nhau. Khi kết thúc nghiên cứu, giá trị WAZ và HAZ trung bình của nhóm can thiệp được cải thiện rõ rệt so với thời điểm ban đầu và so với nhóm chứng; Mức tăng WAZ và HAZ của nhóm được bổ sung đa VCDD và bột lá Riềng ấm sau 6 tháng can thiệp cũng lớn hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng (p<0,05). WHZ của hai nhóm đều có sự thay đổi tích cực (p<0,001) nhưng chưa có sự khác biệt giữa nhóm chứng và nhóm can thiệp. Bảng 3.15. Hiệu quả can thiệp đến các chỉ số nhân trắc của trẻ em nghiên cứu Chỉ số Giá trị sau hiệu chỉnh Mức chênh lệch sau hiệu chỉnh p Nhóm chứng (n=65) Nhóm can thiệp (n=68) Cân nặng (kg) 1,0 ± 0,1 1,4 ± 0,1 0,4 0,000 Chiều cao (cm) 3,4 ± 0,2 4,1± 0,2 0,7 0,000 WAZ -0,07 ± 0,1 0,2± 0,08 0,27 0,000 HAZ -0,05 ± 0,1 0,29 ± 0,2 0,34 0,000 WHZ 0,13 ± 0,1 0,27 ± 0,1 0,063 Số liệu trình bày theo trung bình ±SE. p: So sánh giá trị nhân trắc giữa hai nhóm nghiên cứu thu được từ phân tích hồi quy đa biến tổng quát hóa Sau khi kiểm soát các yếu tố nghi ngờ gây tác động nhiễu (đặc điểm của hai nhóm trẻ trước can thiệp: Tuổi, giới tính, WAZ, HAZ, Hb, năng lượng khẩu phần; Kinh tế hộ gia đình và đặc điểm của bà mẹ: Tuổi, học vấn, nghề nghiệp, số con), kết quả trong bảng 3.15 đã cho thấy, bổ sung đa VCDD và bột lá Riềng ấm có tác dụng cải thiện tích cực đến cân nặng, chiều cao, chỉ số WAZ, HAZ ở trẻ em (p0,05). 3.2.3.2. Hiệu quả bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và bột lá Riềng ấm đến tỷ lệ suy dinh dưỡng của trẻ em nghiên cứu Bảng 3.16. Sự thay đổi về tỷ lệ suy dinh dưỡng của trẻ em nghiên cứu Thời điểm Nhóm chứng (n = 65) Nhóm can thiệp (n = 68) p1 SDD thể nhẹ cân (n, %) T0 10 (15,4%) 13 (19,1%) 0,569 T6 11 (16,9%) 7 (10,3%) 0,264 SDD thể thấp còi (n, %) T0 13 (20%) 16 (23,5%) 0,622 T6 15 (23,1%) 10 (14,7%) 0,217 SDD thể gầy còm (n, %) T0 2 (3,1%) 5 (7,4%) 0,270 T6 2 (3,1%) 3 (4,4%) 0,686 Số liệu trình bày theo tần số (tỷ lệ%), p: So sánh tỷ lệ giữa hai nhóm, sử dụng kiểm định c2 test Trước và sau can thiệp, tỷ lệ SDD thể nhẹ cân và thể thấp còi ở trẻ em nhóm chứng cao hơn so với trẻ em nhóm can thiệp; Tỷ lệ SDD thể gầy còm ở nhóm chứng thấp hơn so với nhóm can thiệp. Tuy nhiên, sự khác nhau về tỷ lệ các thể SDD giữa nhóm chứng và nhóm can thiệp chưa có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Biểu đồ 3.5. Mức thay đổi tỷ lệ suy dinh dưỡng của trẻ em nghiên cứu Sau khi bổ sung đa VCDD và bột lá Riềng ấm, tỷ lệ SDD của trẻ em nhóm chứng và nhóm can thiệp có sự thay đổi (biểu đồ 3.5). Đối với trẻ em nhóm chứng: Tỷ lệ SDD thể nhẹ cân và thể thấp còi ở trẻ em nhóm chứng tăng lên so với thời điểm trước can thiệp; Tỷ lệ SDD gầy còm không thay đổi. Đối với trẻ em nhóm can thiệp, tỷ lệ SDD cả ba thể đều giảm so với thời điểm trước can thiệp. Bảng 3.17. Hiệu quả phòng bệnh suy dinh dưỡng đến trẻ em nghiên cứu Hiệu quả phòng bệnh Nhóm chứng (n=65) Nhóm can thiệp (n=68) p SDD thể nhẹ cân Không nhẹ cân 50 (90,9) 53 (96,4) 0,432 SDD nhẹ cân 5 (9,1) 2 (3,6) ARR (95%CI) 5,5 (-3,6 – 14,5) NNT SDD thể thấp còi Không thấp còi 48 (92,3) 51 (98,1) 0,355 Thấp còi 4 (7,7) 1 (1,9) ARR (95%CI) 5,8 (-2,4 – 13,9) NNT SDD thể gầy còm (n,%) Không gày còm 62 (98,4) 62 (98,4) 1,524 Gày còm 1 (1,6) 1 (1,6) ARR (95%CI) 0 NNT Số liệu trình bày theo n(%), p: So sánh tỷ lệ giữa hai nhóm, sử dụng kiểm định c2 test Bảng 3.17 cho thấy hiệu quả phòng bệnh của can thiệp đối với các thể SDD.Khi theo dõi những trẻ không bị SDD tại thời điểm ban đầu, sau 6 tháng nghiên cứu, có 5 trẻ (9,1%) nhóm chứng và 2 trẻ (3,6%) nhóm can thiệp từ nguy cơ SDD chuyển thành SDD thể nhẹ cân; 4 trẻ (7,7%) nhóm chứng và 1 trẻ (1,9%) nhóm can thiệp chuyển thành SDD thể thấp còi, mỗi nhóm có 1 trẻ (1,6%) chuyển thành SDD thể gầy còm. Mức giảm nguy cơ tuyệt đối (ARR) đối với SDD thể nhẹ cân là 5,5%, đối với SDD thể thấp còi là 5,8% nhưng không có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Như vậy, chưa thấy hiệu quả phòng bệnh đối với các thể SDD khi sử dụng sản phẩm bổ sung trong 6 tháng. Bảng 3.18. Hiệu quả điều trị suy dinh dưỡng đến trẻ em nghiên cứu Hiệu quả điều trị Nhóm chứng (n=65) Nhóm can thiệp (n=68) p SDD thể nhẹ cân Không nhẹ cân 4 (40,0) 8 (61,5) 0,536 SDD nhẹ cân 6 (60,0) 5 (38,5) ARR (95%CI) 21,5 (-18,7 – 61,8) NNT SDD thể thấp còi Không thấp còi 2 (15,4) 7 (43,7) 0,179 Thấp còi 11 (84,6) 9 (56,3) ARR (95%CI) 28,4 (-2,9 – 59,6) NNT SDD thể gầy còm (n,%) Không gày còm 1 (50,0) 3 (60,0) 1,45 Gày còm 1 (50,0) 2 (40,0) ARR (95%CI) 10 (-71,5 – 91,5) NNT Số liệu trình bày theo tần số (%), p: So sánh tỷ lệ giữa hai nhóm, sử dụng kiểm định c2 test Đối với những trẻ SDD trước khi nghiên cứu, biện pháp can thiệp bổ sung đa VCDD và bột lá Riềng ấm đã có tác dụng giảm tỷ lệ SDD thể nhẹ cân, thấp còi và gầy còm khi giảm nguy cơ tuyệt đối của các thể SDD lần lượt là 21,5%, 28,4% và 10%. Mặc dù, hiệu quả điều trị SDD là khá tốt nhưng kết quả chưa có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Bảng 3.19. Hiệu quả can thiệp phòng bệnh và điều trị suy dinh dưỡng đến trẻ em nghiên cứu Hiệu quả can thiệp RR chưa điều chỉnh (95%CI) p1 RR sau điều chỉnh (95%CI) p2 Phòng bệnh SDD thể nhẹ cân 0,4 (0,08 – 1,97) 0,089 0,6 (0,29 – 1,28) 0,192 SDD thể thấp còi 0,3 (0,03 – 2,16) 0,208 0,5 (0,27 – 1,02) 0,057 SDD thể gầy còm 1 (0,06 – 15,64) 1 6,99 1 Điều trị SDD thể nhẹ cân 0,6 (0,27 – 1,51) 0,307 0,012 1 SDD thể thấp còi 0,7 (0,41 – 1,09) 1,013 3,47 1 SDD thể gầy còm 0,8 (0,14 – 4,62) 0,803 1 1 Số liệu trình bày theo tần số (%), p1: dựa trên phân tích đơn biến, p2: dựa trên phân tích đa biến. Dựa trên kết quả phân tích đơn biến và đa biến trong bảng 3.19, ta thấy can thiệp chưa có hiệu quả trong phòng bệnh và điều trị các thể SDD cho trẻ em nghiên cứu (p>0,05). Kết thúc thời gian can thiệp, tỷ lệ SDD thể nhẹ cân và SDD thể thấp còi ở nhóm can thiệp thấp hơn so với nhóm chứng (RR chưa điều chỉnh và sau khi điều chỉnh các yếu tố nhiễu đều <1). Đối với SDD thể gầy còm, bổ sung đa VCDD và bột lá Riềng ấm chưa thấy hiệu quả phòng bệnh và điều trị (RR sau điều chỉnh có giá trị ≥1). 3.2.3.3. Hiệu quả bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và bột lá Riềng ấm đến nồng độ Hemoglobin và tỷ lệ thiếu máu của trẻ em nghiên cứu Bảng 3.20. Sự thay đổi nồng độ Hemoglobin và tỷ lệ thiếu máu của trẻ em nghiên cứu trước và sau can thiệp Thời điểm Nhóm chứng (n = 65) Nhóm can thiệp (n =68) p1 Nồng độ Hemoglobin (g/L) T0 112,9 ± 12,3 112,7 ± 9,8 0,916 T6 113,1 ± 11,1 116,7 ± 8,1 0,032 T6 – T0 0,2 ± 13,1 4,0 ± 10,1 0,060 p2 0,933 0,002 Tỷ lệ thiếu máu (n, %) T0 29 (44,6) 26 (38,2) 0,455 T6 27 (41,5) 14 (20,6) 0,009 T6 – T0 -2 (3,1) -12 (17,6) Số liệu trình bày theo trung bình ± độ lệch chuẩn, tần số (tỷ lệ %), p1: So sánh giá trị trung bình giữa hai nhóm ở cùng thời điểm, sử dụng kiểm định Student Unpaire T-test, p2: So sánh giá trị trung bình của mỗi nhóm tại thời điểm trước và sau can thiệp, sử dụng kiểm định Paired T-test. Bảng 3.20 cho biết nồng độ Hb trung bình giữa hai nhóm không có sự khác biệt tại thời điểm điều tra ban đầu. Sau 6 tháng can thiệp, nồng độ Hb của trẻ em 2 nhóm đều tăng. Mức tăng nồng độ Hb ở nhóm chứng đạt 0,2 ± 13,1 g/L, ở nhóm can thiệp đạt 4,0 ± 10,1 g/L. Mức tăng Hb của hai nhóm qua 6 tháng can thiệp khác nhau có ý nghĩa thống kê (p<0,05). Tại thời điểm ban đầu, trẻ em ở nhóm chứng thiếu máu chiếm 44,6%, ở nhóm can thiệp chiếm 38,2%, sự khác biệt về tỷ lệ thiếu máu ở hai nhóm chưa có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Tại thời điểm kết thúc can thiệp, tỷ lệ thiếu máu ở cả hai nhóm đều giảm: Nhóm chứng còn 41,5%, nhóm can thiệp còn 20,6%. Sự khác biệt về tỷ lệ thiếu máu giữa hai nhóm ở thời điểm kết thúc có ý nghĩa thống kê (p<0,05). Bảng 3.21. Hiệu quả cải thiện nồng độ Hemoglobin của trẻ em nghiên cứu Chỉ số Giá trị sau hiệu chỉnh Mức chênh lệch sau hiệu chỉnh p Nhóm chứng (n=65) Nhóm can thiệp (n=68) Hemoglobin (g/L) -1,4± 1,8 2,2 ± 1,9 3,6 0,017 Số liệu trình bày theo trung bình ±SE. p: So sánh mức tăng trung bình giữa hai nhóm nghiên cứu thu được từ phân tích hồi quy đa biến tổng quát hóa Sau khi loại bỏ các yếu tố gây nhiễu đến nồng độ Hb, phân tích đa biến cho thấy, nồng độ Hb tại thời điểm kết thúc nghiên cứu của nhóm chứng giảm -1,38± 1,8 g/L, của nhóm can thiệp tăng 2,23 ± 1,9 g/L so với thời điểm ban đầu. Như vậy, sự chênh lệch về mức tăng nồng độ Hb giữa hai nhóm là 3,6 g/L. Sự khác nhau về mức thay đổi nồng độ Hb giữa hai nhóm trong nghiên cứu có ý nghĩa thống kê (p<0,05). Bảng 3.22. Hiệu quả phòng bệnh và điều trị thiếu máu của trẻ em nghiên cứu Hiệu quả Nhóm chứng (n=65) Nhóm can thiệp (n=68) p Phòng bệnh Không thiếu máu 26 (72,2) 37 (88,1) 0,139 Thiếu máu 10 (27,8) 5 (11,9) ARR (95%CI) 15,8 (-1,7 – 33,5) NNT Điều trị Không thiếu máu 12 (41,4) 17 (65,4) 0,119 Thiếu máu 17 (58,6) 9 (34,6) ARR (95%CI) 24 (-1,6 – 49,6) NNT Số liệu trình bày theo tần số (%), p: So sánh tỷ lệ giữa hai nhóm, sử dụng kiểm định c2 test Với trường hợp những trẻ không thiếu máu tại thời điểm trước nghiên cứu, sau 6 tháng can thiệp chuyển thành thiếu máu chiếm tỷ lệ 27,8% ở nhóm chứng và 11,9% ở nhóm can thiệp. Như vậy, biện pháp can thiệp làm giảm nguy cơ tuyệt đối (ARR) mắc bệnh thiếu máu là 15,8%. Với những trường hợp trẻ bị thiếu máu tại thời điểm ban đầu, sau khi được bổ sung đa VCDD và bột lá Riềng ấm đã giảm được nguy cơ tuyệt đối (ARR) về thiếu máu 24%. Tuy nhiên, hiệu quả phòng bệnh thiếu máu đối với những trẻ không mắc bệnh và hiệu quả điều trị thiếu máu với trường hợp mắc bệnh là chưa có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Bảng 3.23. Kết quả phân tích hiệu quả can thiệp đến phòng bệnh và điều trị thiếu máu của trẻ em nghiên cứu Hiệu quả can thiệp RR chưa điều chỉnh (95%CI) p1 RR sau điều chỉnh (95%CI) p2 Phòng bệnh thiếu máu 0,43 (0,16 – 1,14) 0,089 0,44 (0,15 – 1,29) 0,133 Điều trị thiếu máu 0,6 (0,32 – 1,09) 0,091 0,3 (0,06 – 1,02) 0,053 p1: dựa trên phân tích đơn biến, p2: dựa trên phân tích đa biến Để đánh giá hiệu quả can thiệp đối với phòng bệnh và điều trị thiếu máu, tỷ số nguy cơ (RR) được xác định sau khi phân tích đơn biến và sau khi loại bỏ các yếu tố nghi ngờ gây nhiễu đã cho thấy tỷ lệ thiếu máu ở nhóm can thiệp thấp hơn so với nhóm chứng (RR0,05). 3.3. Hiệu quả bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và bột lá Riềng ấm đến chỉ số miễn dịch và tình trạng nhiễm khuẩn của trẻ 36-59 tháng tuổi dân tộc Thái 3.3.1. Hiệu quả bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và bột lá Riềng ấm đến chỉ số miễn dịch của trẻ 36-59 tháng tuổi dân tộc Thái Bảng 3.24. Sự thay chỉ số miễn dịch của trẻ em trước và sau can thiệp Thời điểm Nhóm chứng (n = 65) Nhóm can thiệp (n = 68) P IgG (mg/dL) T0 858,0 (760; 966,5) 858,5 (785,2; 963,7) 0,778 T6 835 (696; 954) 902,5 (721,5; 1122,5) 0,071 T6 - T0 -27 (-259,0; 115,0) 16 (6-151,2; 231,0) 0,088 IgM (mg/dL) T0 150,3 (117,3; 179,2) 157,7 (11,6; 180,8) 0,635 T6 130,6 (99,1; 175,6) 155,1 (126,4; 19,4) 0,011 T6 - T0 -9,4 (-64,9; -45,2) -0,65 (-27,5; 36,2) 0,259 Số liệu về IgG, IgM trình bày theo Median (p25; p75), p:So sánh nhóm can thiệp và đối chứng ở cùng thời điểm, sử dụng kiểm định Mann-Whitney U Test. Nồng độ IgG và IgM của trẻ em hai nhóm nghiên cứu tại thời điểm trước can thiệp là tương tự nhau (p>0,05). Sau 6 tháng can thiệp, nồng độ IgG của nhóm chứng là 835 (696; 954) mg/dL, giảm trung bình 27 (-259,0; 115,0) mg/dL so với thời điểm ban đầu. Nồng độ IgG trung bình của nhóm can thiệp là 902,5 (721,5; 1122,5) mg/dL, tăng trung bình 16 (6-151,2; 231,0) mg/dL so với thời điểm ban đầu. Như vậy, nồng độ IgG trung bình của hai nhóm nghiên cứu vào thời điểm kết thúc can thiệp chưa có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, mặc dù mức chênh lệch nồng độ IgG vào thời điểm T6 có xu hướng khác nhau (p=0,071). Nồng độ IgM của nhóm chứng giảm khá nhiều -9,4 (-64,9; -45,2) mg/dL, trong khi đó, IgM của nhóm can thiệp giảm không đáng kể -0,65 (-27,5; 36,2) mg/dL. Chính vì thế, nồng độ IgM của hai nhóm tại thời điểm kết thúc can thiệp có sự khác nhau rõ ràng (p<0,05). Mức thay đổi về nồng độ IgG, IgM của hai nhóm tại thời điểm trước và sau can thiệp được thể hiện qua biểu đồ 3.6. Mức chênh lệch nồng độ IgM giữa hai thời điểm T6 - T0 của nhóm chứng và nhóm can thiệp là chưa đủ lớn (chênh lệch 8,75 mg/dL, p>0,05), còn mức chênh lệch về IgG của hai nhóm là khá lớn (43 mg/dL) nhưng vẫn chưa có ý nghĩa thống kê (p=0,088). Biểu đồ 3.6. Mức tăng nồng độ IgG, IgM của trẻ em nghiên cứu Bảng 3.25. Hiệu quả cải thiện nồng độ IgG, IgM của trẻ em nghiên cứu Hiệu quả can thiệp Giá trị sau hiệu chỉnh Mức chênh lệch giữa hai nhóm p Nhóm chứng (n = 65) Nhóm can thiệp (n = 68) IgG (mg/dL) -8,9 ± 56,6 10,1 ± 61,8 19 0,038 IgM (mg/dL) 3,6 ± 13,2 13,1 ± 14,4 9,5 0,082 Số liệu trình bày theo trung bình ±SE. p: So sánh tỷ lệ giữa hai nhóm nghiên cứu thu được từ phân tích hồi quy đa biến tổng quát hóa Sau khi điều chỉnh theo các yếu tố nhiễu, sau 6 tháng can thiệp, nồng độ IgG giảm -8,9 ± 56,6 mg/dL, của nhóm can thiệp tăng 10,1 ± 61,8 mg/dL. Như vậy, sự chênh lệch giữa hai nhóm về mức tăng IgG là 19 mg/dL, sự chênh lệch này có ý nghĩa thống kê (p<0,05). Sự chênh lệch giữa hai nhóm về nồng độ IgM là 9,5 mg/dL mới cho thấy xu hướng cải thiện của can thiệp đến nồng độ IgM (p=0,082). 3.3.2. Hiệu quả bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và bột lá Riềng ấm đến tình trạng nhiễm khuẩn của trẻ 36-59 tháng tuổi dân tộc Thái 3.3.3.1. Tình trạng mắc bệnh của trẻ em nghiên cứu trước can thiệp Bảng 3.26. Tỷ lệ mắc bệnh của trẻ em nghiên cứu trong điều tra ban đầu Biến số Nhóm chứng (n=65) Nhóm can thiệp (n=68) p Tiêu hóa Tiêu chảy 10 (15,4) 13 (19,1) 0,957 Phân sống 3 (4,6) 3 (4,4) Táo bón 11 (16,9) 13 (19,1) Nhiễm khuẩn hô hấp 29 (44,6) 31 (45,6) 0,911 Số liệu biểu thị bằng tần số (%), p: So sánh tỷ lệ giữa hai nhóm, sử dụng kiểm định c2 test Tại thời điểm điều tra ban đầu, kết quả phỏng vấn điều tra về tình hình bệnh tật của trẻ trong 2 tuần trước đó cho thấy, tỷ lệ trẻ em bị bệnh về tiêu hóa gồm tiêu chảy, táo bón và phân sống tương đối cao: 36,9% ở nhóm chứng và 42,6% ở nhóm can thiệp. Tỷ lệ trẻ em ở nhóm chứng có biểu hiện nhiễm khuẩn hô hấp (viêm mũi, họng, viêm phổi) là 46,1%, nhóm can thiệp là 47,1%. Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỷ lệ mắc bệnh tiêu hóa và nhiễm khuẩn hô hấp ở hai nhóm trẻ tại thời điểm điều tra ban đầu (p > 0,05). Trong 6 tháng nghiên cứu, trẻ em nhóm chứng và nhóm can thiệp được theo dõi tình trạng nhiễm khuẩn gồm tiêu chảy và nhiễm khuẩn hô hấp về thời gian bắt đầu và kết thúc từng đợt mắc bệnh. Chúng tôi đã sử dụng mô hình phân tích sống còn (phân tích sự kiện - survival analysis) để so sánh các chỉ số giữa 2 nhóm, từ đó đánh giá hiệu quả của can thiệp bổ sung đa VCDD và bột lá Riềng ấm. Các chỉ số phân tích gồm: - Thời gian từ khi can thiệp đến khi mắc bệnh lần đầu; - Số ngày mắc bệnh/đợt có nghĩa là số ngày từ khi mắc đến khi khỏi bệnh (thời gian hồi phục khi bị bệnh); - Số ngày mắc bệnh/trẻ; - Số đợt mắc bệnh/trẻ trong 6 tháng; - Tỷ lệ mới mắc tích lũy theo thời gian. 3.3.2.1. Hiệu quả bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và bột lá Riềng ấm đến bệnh tiêu chảy của trẻ em nghiên cứu Bảng 3.27. Thời gian từ khi can thiệp đến khi mắc tiêu chảy lần đầu Nhóm Số lượng mắc bệnh Thời gian từ khi can thiệp đến khi mắc bệnh (ngày) p Nhóm chứng (n = 65) 41 (63,1) 102 (70 - 174) 0,4 Nhóm can thiệp (n = 68) 38 (55,9) 120 (79 - 173) Số liệu trình bày theo tần số (%) và trung vị (95%CI); p: sử dụng kiểm định Log-rank. Số lượng trẻ mắc tiêu chảy ở nhóm chứng là 41 trẻ, nhóm can thiệp là 38 trẻ. Trung bình vào ngày thứ 102, trẻ em nhóm chứng mắc tiêu chảy lần đầu, ở nhóm can thiệp vào ngày thứ 120. Như vậy, thời gian từ khi can thiệp đến ngày mắc tiêu chảy lần đầu của trẻ em nhóm can thiệp dài hơn so với trẻ em nhóm chứng nhưng chưa có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Biểu đồ 3.7. Biểu đồ theo dõi tình hình mới mắc tiêu chảy lần đầu từ khi can thiệp Biểu đồ 3.7 cho thấy, vào ngày thứ 50, 100, 150 sau khi can thiệp,