Luận án Hoạt động yêu nước và cách mạng của Nguyễn An Ninh ở Việt Nam từ năm 1922 đến năm 1943

úng từ chối nộp thuế cho chính phủ và gia nhập 42 Là chủ nhà hàng Lạc Long Lữ Quán, thành viên của Đảng Thanh niên An Nam. 77 tổ chức quần chúng của Nguyễn An Ninh [114], [125], [126], [155], [158], [142]. Từ năm 1927, Thanh niên Cao vọng đã mở rộng địa bàn xuống Châu Đốc, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Rạch Giá, Sa Đéc, Tây Ninh, Gò Công, [121], [127], [128], [138], [140]. Tại những nơi này, người dân xin gia nhập tổ chức rất đông và mang lại nhiều thành công cho Nguyễn An Ninh trong hoạt động tuyên truyền. Nguyễn An Ninh xác định mục đích của Hội là để tập hợp lớp trí thức yêu nước cách mạng làm nòng cốt cho việc tuyên truyền cổ động và tập hợp, lãnh đạo quần chúng, bên ngoài công khai tuyên truyền chủ nghĩa nhân văn tư tưởng Pháp, chủ nghĩa mác-xít, tư tưởng và quan điểm Nguyễn An Ninh. Ở thành thị, Nguyễn An Ninh vận động vài chục trí thức yêu nước như: Huỳnh Đình Điển, Huỳnh Đình Điểu, Võ Công Tồn, Khánh Ký, Huỳnh Tấn Kiệt, Ở nông thôn, ông chọn thầy giáo, một số điền chủ tiến bộ, hội tề có tinh thần yêu nước để làm nòng cốt lãnh đạo, dẫn dắt hướng dẫn nông dân đấu tranh. Vì vậy, tổ chức đã tập hợp được một lực lượng đông đảo quần chúng ở cấp huyện, xã ở các tỉnh miền Đông, miền Tây Nam Kỳ. Trong các báo cáo của Sở An Ninh gửi cho Thống đốc Nam Kỳ và Toàn quyền Đông Dương cho thấy hoạt động của Nguyễn An Ninh ở khu vực nông thôn diễn kha khá sôi nổi và dày đặc [135], [136], [157]. Các trạm liên lạc ở Đông Nam Kỳ và Tây Nam Kỳ được ông và các thành viên của tổ chức lần lượt thiết lập: “Nguyễn An Ninh đã bắt tay vào hoạt động nổi loạn dưới hình thức mới, bằng cách đi xe đạp đến các tỉnh Gia Định và Chợ Lớn, đặc biệt vùng Hóc Môn, gần nơi ở của ông ta (Phú Nhuận - Gia Định), nơi dân chúng nổi tiếng về sự bạo loạn và chống đối. Nguyễn An Ninh đã thành lập nhiều chi bộ thật sự, thường xuyên đóng góp cho Đảng Nguyễn An Ninh bí mật tổ chức trạm liên lạc với các cơ sở miền Tây Nam Kỳ, Ông đi đến đâu, nhân dân địa phương ra tổ chức đón mừng ông, tập hợp lại nghe ông diễn thuyết” [143]. Việc chuyển hướng phạm vi hoạt động về nông thôn cho thấy Nguyễn An Ninh đã nhìn thấy được vai trò cách mạng của giới bình dân, đặc biệt là của nông dân trong cuộc cách mạng giải phóng dân tộc. Việc tập hợp họ lại để tuyên truyền tư tưởng dân chủ, lý tưởng dân tộc trước khi hướng dẫn làm cách mạng của Nguyễn An Ninh cho thấy sự vận dụng tư duy biện chứng của chủ nghĩa Mác một cách thuần thạo. Thực tế cho thấy những thành viên của Thanh niên Cao vọng tham gia cách mạng đã không sợ sệt, rụt rè, lùi bước trước mọi khó khăn. Sau mỗi chuyến đi thực tế tại các tỉnh miền Đông, miền Tây Nam Kỳ, số lượng thành viên tham gia Thanh niên Cao vọng tăng lên nhanh chóng. Nhận thấy những nguy 78 hại cho chính quyền cai trị, mật thám Pháp đã theo dõi gắt gao mọi hoạt động của Thanh niên Cao vọng cũng như của Nguyễn An Ninh. Nhiều công văn mật của Nha cảnh sát Đông Dương được báo cáo khẩn cấp tới Thống đốc Nam Kỳ về số lượng và địa bàn hoạt động của tổ chức. Công văn mật số 319-S của Sở An ninh Nam Kỳ cho thấy số thành viên của hội lên tới 7.000 người, phần lớn dân cư ngụ trong các tỉnh Gia Định, Chợ Lớn và Mỹ Tho [132]. Trong đó nhiều tổng, làng ở tỉnh Tân An có số người tham gia hội lên tới con số hàng trăm: “làng Bình Nhựt, tổng An Ninh Hạ và làng Bình Duc, tổng Cuu Cu Thuong thuộc tỉnh Tân An đã tham gia vào hội Nguyễn An Ninh, với khoảng 300 tín đồ” [143]. Do đó, theo sau Nguyễn An Ninh luôn dày đặc mật thám Pháp, nhiều nhân viên tuyên truyền chủ chốt của Hội bị lưu chú trong “Danh sách Đen” của chính quyền Pháp [136], [139]. Để nâng cao sức ảnh hưởng của tổ chức đến tầng lớp bình dân ở vùng nông thôn các tỉnh Nam Kỳ, tại các buổi diễn thuyết cũng như các chuyến đi tuyên truyền cho tổ chức có nhiều sách báo tiến bộ, tài liệu của các nhà tư tưởng tiến bộ Pháp, tài liệu về chủ nghĩa cộng sản, được phổ biến đến quần chúng. Mật thám Pháp ghi lại trong báo cáo như sau: “Đây là bản báo cáo về chuyến đi của ông ta đến Đức Hòa, một quận được thành lập từ hai tổng và 11 làng. Số lượng người đi theo và hâm mộ Nguyễn An Ninh vào khoảng 700 đến 800 người. Nguyễn An Ninh luôn đi đến đó bằng xe đạp, cùng với một chồng sách ở phía sau xe (Dân ước, Dân quyền và Dân Đạo)” [119]. Chính bởi vậy, chính quyền thực dân xem tổ chức của Nguyễn An Ninh như một Đảng theo xu hướng cộng sản chứ không phải như một tổ chức quốc dân thuần túy. Do đó, trong các tài liệu của Sở Mật thám Nam Kỳ, “Thanh niên Cao vọng” được gọi là “Đảng Thanh niên Cộng sản của Nguyễn An Ninh” [145]. Với cách tổ chức gọn nhẹ, độc đáo, những cốt cán của tổ chức chủ yếu nằm trong nhân dân, sát với các hoạt động của nhân dân cho nên rất thuận lợi cho việc phát động phong trào yêu nước của nhân dân. Sau khi tổ chức đón rước cụ Phan Châu Trinh từ Pháp về Việt Nam (năm 1925), Nguyễn An Ninh đã tổ chức cho cụ hai buổi diễn thuyết. Do lâm bệnh nặng, ngày 24/3/1926 cụ Phan qua đời, cũng ngày này Nguyễn An Ninh bị chính quyền Pháp bắt sau vụ mít tinh ở đường Lanzarotte. Đám tang cụ Phan Châu Trinh được Huỳnh Đình Điển cùng nhiều hội viên Thanh niên Cao vọng và đảng Jeune 79 AnNam của Trần Huy Liệu tổ chức trọng thể tại Bá Huê Lầu43. Hàng trăm ngàn đồng bào các Lục tỉnh Nam Kỳ đến viếng và đưa tiễn chí sĩ yêu nước tấp nập trong suốt 10 ngày. Khắp nơi trên cả nước, các tầng lớp nhân dân, nhất là học sinh, sinh viên đều tổ chức lễ truy điệu. Tinh thần thành kính và dân chủ của đông đảo quần chúng đã trở thành một cuộc biểu dương tinh thần yêu nước đoàn kết dân tộc chưa từng thấy. Đây là công sức của đồng bào cả nước, tuy nhiên lo toan rước cụ về chăm sóc, tổ chức cho cụ diễn thuyết và phần lễ tang có sự góp công quan trọng của cả gia đình Nguyễn An Ninh và tổ chức Thanh niên Cao vọng. Năm 1927, Nguyễn An Ninh cùng các thành viên của Thanh niên Cao vọng đã thống nhất kế hoạch và tổ chức cúng giáp năm cho cụ Phan Châu Trinh tại nghĩa trang gia đình ở Gò Công. Ngoài mục đích tưởng nhớ công lao của cụ Phan Châu Trinh đối với dân tộc còn nhằm đoàn kết, tập dượt của các thành viên của tổ chức. Từ tờ mờ sáng, hàng trăm ngàn thành viên Thanh niên Cao vọng ở Lục tỉnh tập hợp thành từng đoàn đổ về thành phố dưới sự dẫn của các cốt cán chi, tổ. Một cuộc tuần hành lớn, một buổi lễ nghiêm trang diễn ra khiến nhà cầm quyền bất ngờ. Tận dụng sự có mặt của đông đảo dân chúng, Nguyễn An Ninh đã đứng ra công khai giải thích những luận điệu gán ghép vô căn cứ về quan điểm Pháp - Việt đề huề hòng bóc trần âm mưu của chính quyền thực dân Pháp, đồng thời giải thích cặn kẽ quan điểm hợp tác Pháp - Việt bình đẳng của cụ Phan Châu Trinh để minh oan cho cụ. Qua đó, ông kêu gọi nhân dân hãy mạnh mẽ, hãy hành động vì dân tộc: “hãy hành động một cách bí mật để làm cho dân chúng An Nam mạnh mẽ hơn, hãy tránh xa Đảng Lập hiến và làm theo Phan Châu Trinh” [153]. Sự thành công trong vận động quần chúng biểu dương lực lượng, tinh thần yêu nước, ý chí đấu tranh thể hiện khả năng và trình độ tổ chức cao của tổ chức Thanh niên Cao vọng, mà lãnh tụ tinh thần là Nguyễn An Ninh. Sau một thời gian dài bí mật theo dõi, chính quyền Nam Kỳ nhận thấy hoạt động của Nguyễn An Ninh và tổ chức Thanh niên Cao vọng không chỉ làm gia tăng hành động chống đối nhà cầm quyền trong nhân dân, mà còn gây nguy hại cho an ninh thuộc địa nên đã khủng bố gắt gao. Tháng 12/1927, một danh sách gồm 513 người ở Đức Hòa (Chợ Lớn) đã bị chính quyền Pháp phát hiện và tổ chức lùng bắt [153]. Cuối năm 1928, Nguyễn An Ninh cùng nhiều đồng chí chủ chốt bị bắt giam và kết án trong “Vụ án Hội 43 Khách sạn do Huỳnh Đình Điển làm chủ nằm ở đường số 54, đường Pellerin, nay là đường Pasteur, quận 1, Tp. HCM. 80 kín Nguyễn An Ninh” (ngày 17/7/1929). Nguyễn An Ninh bị kết án 3 năm tù giam, nộp phạt 500 franc và tước quyền công dân trong 5 năm. Mặc dù người đứng đầu bị bắt giam, nhưng với cách thức tổ chức an toàn, bí mật mà người dân thường gọi là “Hội kín”, Thanh niên Cao vọng vẫn bảo toàn về lực lượng, hoàn thành mục tiêu lập Hội trước khi ngừng hoạt động. Trong thời gian ngồi tù tại Khám Lớn (Sài Gòn) Nguyễn An Ninh đã gặp gỡ Phạm Văn Đồng và biết được Nguyễn Ái Quốc đã lập Đảng Cộng sản ở nước ngoài. Thông qua Châu Văn Liêm, Nguyễn An Ninh đã gián tiếp giới thiệu những thành viên cốt cán của Thanh niên Cao vọng để được tuyển chọn, kết nạp vào An Nam Cộng sản Đảng cuối năm 1929. Trong số đó, có nhiều người trở thành những đảng viên ưu tú của Đảng Cộng sản Đông Dương như Võ Văn Tần, Võ Văn Ngân, Võ Thành Mong, Phan Văn Đối, Trương Văn Khải, Tô Ký, Sau khi được ra tù, từ năm 1932 đến năm 1935, Nguyễn An Ninh đi khắp các tỉnh miền Đông, miền Tây Nam Kỳ để bổ sung lực lượng cho Đảng Cộng sản Đông Dương nhằm phục hồi Đảng sau những năm bị địch khủng bố trắng. Nguyễn Văn Trân, người bạn đồng hành Nguyễn An Ninh trong suốt 3 năm hành trình đã ghi lại trong hồi ký của mình: “Trong thời gian từ năm 1932 đến 1935, tôi đã cùng anh Ninh đi hầu hết các tỉnh Nam Kỳ để anh giới thiệu những quần chúng cách mạng đã được anh tổ chức cho Đảng Cộng sản Đông Dương” [62, tr. 440]. Đây là minh chứng cho việc Thanh niên Cao vọng tồn tại cho đến năm 1935 chứ không phải bị tan ra từ năm 1928 sau khi Nguyễn An Ninh bị bắt giam như một số bài viết. Những hoạt động liên tục và miệt mài của Nguyễn An Ninh cùng các thành viên Thanh niên Cao vọng ở các vùng nông thôn không chỉ góp phần hình thành nên lớp người cộng sản đầu tiên ở Nam Kỳ, mà còn tạo môi trường thuận lợi cho Đảng Cộng sản Đông Dương nhanh chóng bén rễ trong quần chúng nhân dân. Bà Điểm, Hóc Môn, Tân An là những nơi hình thành nhiều chi, tổ của Thanh niên Cao vọng đã sớm thành lập được những Chi bộ cộng sản đầu tiên ở Nam Kỳ. Vùng Gia Định, Thủ Dầu Một, Tân An cũng được Đảng Cộng sản Đông Dương tổ chức khai phá một cách dễ dàng. Vậy là, xuất phát từ thực tiễn cách mạng Việt Nam, căn cứ vào điều kiện lịch sử và xu thế thời đại, Nguyễn An Ninh đã chủ động mở rộng phạm vi hoạt động về nông thôn. Kết hợp cùng một số nhà yêu nước để thành lập tổ chức chính trị, lần đầu tiên trong lịch sử chống thực dân Pháp giới bình dân được xem là như một lực lượng cách 81 mạng bên cạnh lực lượng trí thức nòng cốt. Tiềm năng cách mạng của giai cấp nông dân cùng địa thế của vùng nông thôn đã được Nguyễn An Ninh khai thác để bảo vệ, che chở vững chắc cho những người làm cách mạng. Với lòng yêu nước nồng nàn và chí khí kiên quyết đấu tranh, Nguyễn An Ninh cùng những thành viên ưu tú của Thanh niên Cao vọng không chỉ làm gia tăng sức mạnh của Đảng Cộng sản trong vai trò lãnh đạo cách mạng Việt Nam dưới ngọn cờ chủ nghĩa Mác - Lênin, mà còn tạo nên một môi trường thuận lợi cho Đảng Cộng sản Việt Nam bám rễ chốn thôn quê. Một sự nhịp nhàng để thực hiện các nhiệm vụ do Đảng Cộng sản Việt Nam giao phó sẽ là cơ sở để làm nên những chiến công cho cách mạng dân tộc. 3.2. Hoạt động của Nguyễn An Ninh từ năm 1930 đến năm 1943 3.2.1. Vận động tranh cử và đấu tranh nghị trường Chế độ nghị viện là một hình thức sinh hoạt chính trị mới mẻ được người Pháp du nhập vào Việt Nam cùng với tiến trình xâm lược thuộc địa. Việc áp dụng quy chế thuộc địa đã giúp Nam Kỳ được hưởng một số điều khoản như lãnh thổ Pháp ở chính quốc. Bước sang thập niên 20 của thế kỷ XX, Nam Kỳ đã có sự chuyển biến đáng kể của giới trí thức, nghiệp chủ, điền chủ người Việt. Những thay đổi tích cực về kinh tế đã giúp họ mạnh mẽ hơn, sẵn sàng đòi hỏi những quyền lợi chính trị thỏa đáng cho nhân dân bản xứ. Bên cạnh đó, bộ phận trí thức du học nước ngoài về, đặc biệt là từ Pháp được bổ sung thêm đã nhanh chóng tham gia hoạt động cách mạng bên cạnh bộ phận trí thức tân học trưởng thành từ nhà trường thực dân. Tiếp xúc trực tiếp với nền văn minh phương Tây, mang khát vọng đấu tranh giải phóng giống nòi, số trí thức mới này đã khuấy động phong trào chính trị người Việt ở Nam Kỳ. Không chỉ hoạt động công khai hợp pháp trên mặt trận báo chí, các cuộc vận động bầu cử, tranh cử, đấu tranh nghị trường cũng diễn ra sôi nổi. Khuynh hướng đòi hỏi sự công bằng vị thế chính trị cho người Việt một lần nữa được đặt ra. Bấy giờ, bộ phận trí thức yêu nước và tư sản dân tộc trở thành lực lượng đối lập đáng e ngại nhất của chính quyền thực dân. Để mua chuộc giới tư sản bản xứ khiến họ đứng bên lề cuộc đấu tranh chống Pháp, chính quyền thực dân đã cho Đảng Lập hiến44 có tên trong các sổ tranh cử, Hội 44 Đảng do Bùi Quang Chiêu, một trí thức Tây học sau khi trở về nước làm công chức cho chính quyền Pháp sáng lập vào ngày 20/10/1926. Đảng được cấp phép hoạt động chính thức ở Pháp. Đảng Lập hiến có lực lượng tham gia chủ yếu là người việt thuộc thành phần giai cấp tư sản dân tộc, đại địa chủ, tri thức tiểu tư sản, một số là binh lính phục vụ trong hàng ngũ quân đội thực dân Pháp. Đảng này hoạt động chủ yếu ở Nam Kỳ. Một số nhân vật tiêu biểu của Đảng Lập hiến ở Nam kì là Bùi Quang Chiêu, Nguyễn Phan Long, Trương Văn Bền, Dương Văn Giáo, Nguyễn Văn Sâm, Nguyễn Văn Thinh, Trần Văn Khá... Đảng chủ trương đấu tranh ôn hòa, thỏa hiệp với thực dân Pháp vào đầu thập kỷ 20 của thế kỷ XX nhằm giành quyền lợi về kinh tế cho giới điền chủ, nghiệp chủ, 82 đồng Quản hạt Nam Kỳ (Hội đồng thuộc địa Nam Kỳ), Hội đồng thành phố Sài Gòn, trên các báo chí, phòng thương mại, phòng canh nông, Chính bởi vậy, tại Sài Gòn, tính đến trước năm 1933, trong các kỳ bầu cử Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ, Hội đồng Thành phố Sài Gòn, Đảng Lập hiến và một số đảng phái chính trị tay sai Pháp thường giành thắng lợi vì không có các đảng phái cách mạng ra tranh cử, lại được thực dân Pháp ủng hộ hoặc dùng tiền mua phiếu. Trong chiến dịch đòi cải tổ Hội đồng Thuộc địa năm 1921, thông qua tờ La Tribune Indigène (Diễn Đàn Bản Xứ) Đảng Lập hiến đã đấu tranh đòi mở rộng số lượng thành viên người Việt trong Hội đồng Quản hạt và đạt được một số kết quả nhất định. Năm 1926, trong cuộc bầu cử vào Hội đồng Quản hạt, trong số 10 ghế dành cho người bản xứ thì thành viên đảng viên Đảng Lập hiến đắc cử cả 10. Không chỉ vậy, Nguyễn Phan Long đại diện cho Đảng Lập hiến còn được bầu vào chức Phó Chủ tịch. Trong quá trình đấu tranh hòng thay đổi vị thế của người Việt trong khuôn khổ chế độ thuộc địa, tinh thần “Pháp - Việt đề huề” đã nhen nhóm những hy vọng trong tầng lớp tư sản dân tộc của Đảng Lập hiến. Đây là một điều hết sức nguy hại cho phong trào đấu tranh của dân tộc. Nhận thức rõ tính chất mị dân của các hội đồng thuộc địa do người Pháp lập ra và tính quốc gia cải lương của một số tư sản dân tộc Việt Nam, trong cuộc diễn thuyết tại Trung Chánh (Gia Định) năm 1927 và làng Bình Nhựt, tổng An Ninh Hạ năm 192945, Nguyễn An Ninh đã vạch trần cho người dân nhìn thấy, ông nói: “người An Nam là nạn nhân của sự bóc lột của chính phủ thuộc địa và kêu gọi họ không nghe theo các hội đồng thuộc địa” [118]. Nhờ đó, người dân Nam Kỳ đã nhận rõ bản chất giả tạo, mị dân cùng công chức người Việt ở Nam Kỳ [Xem thêm: Thái độ của Sĩ phu Việt Nam thời tiếp xúc Đông - Tây (từ thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ XX), Trần Thuận (cb, 2014), Nxb Tổng hợp Tp. HCM, tr.110-112]. 45 Trong một báo cáo của mật thám Vuong Thiem ngày 7/01/1929, Nguyễn An Ninh cùng với Phan Văn Hùm đã đến làng Bình Nhut, tổng An Ninh Hạ để diễn thuyết. Ngày diễn thuyết, tất cả hương chức trong làng đều có mặt. Nguyễn An Ninh đã tuyên bố rằng, các nỗ lực của người dân An Nam hiện nay là phải đòi cho được từ chính phủ thuộc địa 5 điểm sau: 1. Nghị viện Nam Kỳ, được bầu theo phổ thông đầu phiếu và bao gồm 100 hội đồng có học vấn hoặc cử nhân 2. Tự do đi lại ở Pháp và nước ngoài. 3. Tăng lương cho binh lính mà gia đình đang bị chết đói. Trong trường họp có chiến tranh, không được bắt bớt và dùng vũ lực tuyển mộ lính dự bị như trường hợp năm 1914. Nghị viện Nam kỳ sẽ quyết định việc tuyển mộ bằng cách bỏ phiếu. 4. Ấn định tiền thuế thân của người bản địa tối đa là 6đ/năm. 5. Tự do viết bài cho các báo bằng tiếng quốc ngữ và hủy bỏ kiểm duyệt báo chí hòng bóp nghẹt “dân tộc An Nam” Cuối bài phát biểu, Nguyễn An Ninh đã mời người nghe đến viết và ký vào đơn thỉnh nguyện tập thể có 5 điểm nêu trên và gửi đến Thống đốc Nam Kỳ. Nếu Thống đốc im lặng trước đơn khiếu kiện của họ, thì họ sẽ biểu tình chống thuế. [Xem thêm: Note No.10C du 23/01/1929 du Chef de province de Tanan au Gouverneur de la Cochinchine au sujet des activités du parti secret “Jeune Annam”. HS số 13362, phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ, Trung tâm Lưu trữ quốc gia II]. 83 những chính sách dân chủ hình thức mà Hội đồng thuộc địa đề ra cho quần chúng, bước đầu biết đến mở rộng dân cử từ việc kí đơn thỉnh nguyện. Từ sau khi Đảng cộng sản Việt Nam ra đời thực dân Pháp đã tiến hành nhiều chiến dịch khủng bố dữ dội nhằm đàn áp cách mạng. Chỉ trong ba năm 1931 - 1933 đã có tới 164 bản án tử hình, chủ yếu là các chiến sĩ yêu nước cách mạng. Tổ chức Đảng tổn thất và gặp nhiều khó khăn nguy hiểm. Trước bối cảnh đó, ngày 15/6/1932, Đảng Cộng sản Đông Dương đã ban hành “Chương trình hành động” chú trọng đấu tranh ở khu vực thành thị và chủ trương “tổ chức mặt trận thống nhất liên hiệp bao nhiêu tổ chức lực lượng phản đế, cùng tổ chức những cuộc hành động chung (như thị oai, bãi công) luôn với các đoàn thể và bè phái quốc gia cách mạng nào mà đảng đã biết trước rằng là bạn qua đường của công nông và sẽ lui vào phe phản trá” [66, tr. 27]. Vào đầu những năm 30 của thế kỷ XX, hiện tượng trí thức được đào tạo từ Pháp trở về Sài Gòn hoạt động ngày càng mạnh mẽ. Mặc dù tư tưởng và thái độ chính trị của nhiều nhóm trí thức có những khác biệt nhưng đều có chung mục tiêu là giải phóng dân tộc. Theo đó, các hình thức đấu tranh công khai hợp pháp cũng được nở rộ. Tận dụng những quy chế được áp dụng tại xứ thuộc địa Nam Kỳ và rút kinh nghiệm trong hai lần vào tù, Nguyễn An Ninh nhận thấy cách mạng muốn có kết quả cần phải có sự hợp tác rộng rãi, cá nhân sẽ không thành công. Với tinh thần hoà hiếu dân tộc, và là người có ảnh hưởng tinh thần rất lớn đối với lớp trí thức lúc bấy giờ, tháng 9/1934 Nguyễn An Ninh đã triệu tập một hội nghị giữa Đệ tam (nhóm cộng sản Stalin do Nguyễn Văn Tạo đại diện) và Đệ tứ (Tơ-rốt-xkít46 do Tạ Thu Thâu lãnh đạo) để cùng nhau hoạt động báo chí, tranh cử, xã hội với mục tiêu: “cùng đấu tranh chống chế độ thực dân và bọn Lập 46 Ở Việt Nam, chủ nghĩa Tơ -rố t-xkít xuất hiện từ những năm 30 của thế kỷ XX. Sự khởi đầu xuất hiện từ Đảng Việt Nam độc lập (còn gọi là Đảng An Nam độc lập, PAI) thành lập tại Pháp. Thành phần chủ yếu của đảng là thanh niên, sinh viên Việt Nam yêu nước sinh sống tạo Pháp do Nguyễn Thế Truyền lãnh đạo. Năm 1927 Nguyễn Thế Truyền về nước, Đảng được tổ chức lại và đặt dưới sự lãnh đạo của Tạ Thu Thâu, Huỳnh Văn Phương. Năm 1929, Tạ Thu Thâu, Huỳnh Văn Phương đã tham gia phe Tơ -rố t-xkít ở Pháp (Tả Đối lập) dưới sự lãnh đạo của Alfred Rosmer. Năm 1930 những người theo chủ nghĩa dân tộc, cộng sản và Tơ -rố t-xkít Việt Nam đã tổ chức biểu tình công khai trước cung điện Elysee (Paris) để phản đối thực dân Pháp tử hình các đảng viên Việt Nam Quốc dân đảng sau khởi nghĩa Yên Bái. Sau khi bị Pháp dập tắt, nhiều sinh viên Việt Nam bị cầm tù hoặc bị trục xuất về nước, trong đó có Tạ Thu Thâu, Huỳnh Văn Phương. Ngoài ra, ở Nam Kỳ năm 1930 cũng có một nhóm theo chủ nghĩa Tơ -rố t-xkít có tên là Ligue Commune (Liên minh Cộng sản Đoàn) thành lập ở Cà Mau do Đào Văn Long lãnh đạo, gồm khoảng 50 thành viên. Rất nhanh chóng, chủ nghĩa Tơ -rố t-xkít ở Việt Nam phân thành 3 nhóm: Nhóm Đông Dương tả đối lập do Đào Văn Long và Hồ Hữu Tường Lãnh đạo, nhóm Đông Dương cộng sản do Tạ Thu Thâu lãnh đạo và nhóm Tả đối lập Tùng thư do Huỳnh Văn Phương và Phan Văn Chánh lãnh đạo. Trong đó nhóm Đông Dương cộng sản do Tạ Thu Thâu lãnh đạo mang tính ôn hoà, nhấn mạnh các biện pháp hợp tác [Xem thêm: Nguyễn Đình Quỳnh, Huỳnh Thanh Mộng (2021), Sự hợp tác giữa Trotskyist và Stalinist ở Nam Kỳ trong những năm 30 của thế kỷ XX, Nghiên cứu lịch sử số 4, tr.23-37). 84 hiến, bênh vực các yêu sách của công nhân và nông dân, truyền bá tư tưởng mác-xít kinh điển, loại bỏ mọi công kích chống Liên Xô” [17, tr. 57]. Xuất hiện dưới tư cách là một trí thức Tây học yêu nước theo khuynh hướng dân tộc, chịu ảnh hưởng sâu sắc của chủ nghĩa Mác – Lênin lại là “bạn”, “tiền bối” của nhiều người Việt Nam theo chủ nghĩa Tơ-rốt-xkít và Stalin nên Nguyễn An Ninh rất có uy tín. Dưới sự kết nối mềm dẻo cùng uy tín và tầm ảnh hưởng của Nguyễn An Ninh, hội nghị đã đi đến thành công bằng một liên minh thống nhất và hợp tác được gọi là nhóm “Les lutteurs” (nhóm Tranh đấu) 47 theo tên tờ báo La lutte do Nguyễn An Ninh và Nguyễn Văn Tạo lập ra ngày 24/4/1933 làm cơ quan ngôn luận cho các cuộc vận động tranh cử48. Với vai trò trung gian, Nguyễn An Ninh là người duy nhất trong nhóm La lutte “không đứng dưới trướng của ai cả” [42, tr. 798] đã tạo nên một sự kiện chưa từng có tiền lệ trong lịch sử dân tộc Việt Nam cũng như trên thế giới. Những người yêu nước Đệ tam và Đệ tứ cùng đứng chung trong một liên danh gọi là “Sổ lao động” để tham gia vào cuộc tranh cử nghị trường và không công kích nhau trên các phương tiện truyền thông hay trong tổ chức. Chính quyền thực dân Pháp ở Nam Kỳ gọi đây là sự hợp tác giữa nhóm “Cộng sản hợp pháp” với nhóm “Cộng sản bất hợp pháp” [100]. Sự kết hợp đầu tiên giữa nhóm Đệ tam và Đệ tứ là cùng nhau đưa “Sổ lao động”49 tham gia vào cuộc bầu cử Hội đồng Thành phố Sài Gòn từ ngày 30/4/1933 đến 07/5/1933. Theo đó, tờ báo La lutte cũng đăng bài cổ động cho cuộc vận động tranh cử. Nguyễn An Ninh là người vận động tích cực cho nhóm trong cuộc bầu cử. Thông qua các bài viết: “Đem hết cả Sổ lao động lên làm đại biểu là tỏ sự “đồng lòng” của chúng ta”; “Hãy bỏ thăm cho những ứng cử viên lao động, tất cả hãy dồn thăm cho liên danh Nguyễn Văn Tạo và Nguyễn Văn Nở”,... Nguyễn An Ninh đã chỉ ra quyền lợi và sức mạnh của nhân dân, đồng thời kêu gọi tinh thần đấu tranh bằng cách bỏ phiếu 47 Những trí thức trẻ tiêu biểu trong nhóm gồm: cộng sản như Nguyễn Văn Tạo (1908 - 1972), Dương Bạch Mai (1904 - 1965) - hai người này ở Pháp về, Nguyễn Văn Nguyễn (1910 - 1953), Trốt-kít như Tạ Thu Thâu (1906 - 1945), Phan Văn Hùm (1902 - 1946), Huỳnh Văn Phương (1906 - 1970), Trần Văn Thạch (1903 - 1946), Phan Văn Chánh (sinh năm 1906), Hồ Hữu Tường (1910 - 1980) [Xem thêm: Huỳnh Bá Lộc (2017), Thái độ của trí thức Nam Kỳ (1919 - 1939), Luận án Tiến sĩ lịch sử Việt Nam, trường Đại học KHXH&NV, Tp. HCM]. 48 Năm 1933, Nguyễn An Ninh cùng Nguyễn Văn Tạo đã tận dụng môi trường đấu tranh công khai cho ra đời tờ báo Pháp ngữ với tên gọi “La lutte” (Tranh đấu) để tuyên truyền cho cuộc bầu cử và huy động sự ủng hộ của nhân dân. Báo nhờ một người có quốc tịch Pháp là Edgar Ganofsky48 đứng tên để tránh những phiền toái từ chính quyền Pháp. “La Lutte” xuất bản được 4 số, phát hành được 10.000 bản thì đình bản khi cuộc bầu cử kết thúc và do sức ép của chính quyền thực dân [Xem thêm: Note confidentielle, No. 821-C du 29 août 1935 du Gouverneur de la Cochinchine au Gouverneur général de l’Indochine au sujet du Journal “La lutte”, HS số IIA45/315(3), phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ, Trung tâm Lưu trữ quốc gia II]. 49 Hay còn gọi là “sổ Tạo - Nở”, gồm 8 ứng viên, đứng đầu là Nguyễn Văn Tạo, viết báo, đứng cuối là Nguyễn Văn Nở, thợ nhà in. 85 cho các thành viên của “Sổ Lao động”. Trong cuộc bầu cử này, Nguyễn An Ninh nêu hai ý tưởng cho thời kỳ mới cho phong trào đấu tranh: “(1). Chỉ có áp lực của đám đông quần chúng mới bắt buộc được nhà cầm quyền phải thực hiện những cải cách xã hội, và đám đông quần chúng này chúng ta cần phải kêu gọi họ đứng lên tranh đấu và tự tổ chức thành một lực lượng; (2). Những công việc công cộng ở cấp độ thành phố hay ở cấp độ của cả nước không phải chỉ liên quan đến những giới được ưu đãi, những giới trí thức và những giới nghiệp chủ. Giới thợ thuyền cũng phải được tham gia vào đời sống chính trị” [42, tr. 708]. Cùng nhiều cây viết xuất sắc như Tạ Thu Thâu, Nguyễn Văn Tạo, Dương Bạch Mai, trên các trang báo La lutte, lần đầu tiên các yêu sách của giới công nhân, lao động về các yêu cầu cơm áo cho lao động mất việc, giờ làm 8 tiếng, phổ thống đầu phiếu được nêu lên. Vì vậy, ngay từ số báo đầu tiên, chính quyền Nam Kỳ đã liệt tờ La lutte vào phản động, chống chính quyền: “biểu hiện và hành động nguy hiểm và bất hảo của ban biên tập toàn cộng sản và chống chính quyền” [101]. Ngay từ số báo đầu tiên ra ngày 24/4/1933, La lutte đã được đánh giá là tờ báo được đồng bào Nam Bộ thời đó yêu mến sau tờ LCF và L’Annam. Ngoài những bài viết kêu gọi quần chúng ủng hộ “Sổ lao động” trong cuộc tranh cử, những nội dung mang tính thời sự, chính luận đăng trên La lutte được giới trí thức đánh giá là hay nhất Đông Dương thời bấy giờ. Các bài đăng tập trung phân tích, b