Luận án Nghiên cứu mối liên hệ giữa kế toán và thuế ở Việt Nam

Accounting (Philips & cộng sự, 2003; Hanlon, 2005) hoặc là hoạt động lấn át của thuế (Desai, 2003; Mills, 1998). Khi BTD gia tăng thì các hoạt động tránh thuế tăng (quan hệ tỷ lệ thuận, hoạt động tránh thuế càng nhiều thì BTD càng lớn). Wilson (2009) cũng đồng quan điểm khi cung cấp bằng chứng phù hợp để BTD trở thành yếu tố đại diện hữu ích cho việc đánh giá sự lấn át của thuế trong thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp. Nhƣ vậy, ở mỗi bối cảnh khác nhau những giả thuyết đặt ra là khác nhau. Các giả thuyết về sự lấn át của kế toán tài chính đƣợc đƣa ra trong bối cảnh hoạt động tránh thuế diễn ra mạnh mẽ, và gánh nặng thuế tăng cao, BTD kỳ vọng là lớn (trƣờng hợp này thƣờng thấy ở những quốc gia có hệ thống kế toán và hệ thống thuế tách biệt nhau, thị trƣờng vốn phát triển mạnh mẽ và kế toán độc lập với thuế). Việc lấn át của thuế hay chế ngự của thuế (tax aggressive) đƣợc chứng minh xảy ra trong trƣờng hợp có sự tham gia tích cực từ chính phủ, hay sự điều tiết của nhà nƣớc trong huy động vốn cao, mối liên hệ giữa kế toán và thuế là chặt chẽ, và chỉ tiêu BTD đƣợc kỳ vọng là nhỏ. Nhƣ vậy, mặc dù trƣờng hợp vận dụng để đánh giá ở từng quốc gia là khác nhau, nhƣng tầm quan trọng của chỉ tiêu BTD khi thể hiện mối liên hệ giữa kế toán và thuế đã đƣợc các nhà nghiên cứu kế toán trên thế giới chứng minh. Mặt khác, khi xem xét các biến đƣợc sử dụng để đánh giá mối liên hệ giữa kế toán và thuế có thể thấy các biến gián tiếp đƣợc sử dụng nhƣ tỷ suất thuế thực tế - effective tax rate (ETR), biến sự phù hợp giữa kế toán và thuế - book tax conformity, hành vi của kiểm toán,... nhƣng chỉ có một biến trực tiếp đánh giá mối liên hệ giữa kế toán và thuế là chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế - book tax differences (BTD). Với mục tiêu đánh giá thực tiễn mối liên hệ giữa kế toán và thuế, nghiên cứu này sẽ sử dụng chỉ tiêu trực tiếp để đánh giá. 102 Về cách đo lƣờng, nhìn chung trong hầu hết các nghiên cứu, BTD đƣợc xác định là chênh lệch giữa LNKT và TNCT, và vì vậy công thức tính sẽ là: BTD = Lợi nhuận kế toán – Thu nhập chịu thuế Tuy nhiên, việc xác định LNKT và TNCT có sự khác nhau ở các nghiên cứu về một số vấn đề sau: Trong khi Manzon và Plesko (2001) và Desai và Dharmapala (2009) sử dụng LNKT và TNCT nội địa để xác định BTD, thì Frischmann và cộng sự (2008), Armstrong và cộng sự (2012), Lennox và cộng sự (2013) và Lisowsky và cộng sự (2013) lại sử dụng các thông tin bao gồm cả thuế nội địa và nƣớc ngoài nhằm kiểm tra thông tin đầy đủ từ các doanh nghiệp lớn, có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài trong việc kiểm soát doanh nghiệp và lập kế hoạch thuế cho doanh nghiệp. Dễ dàng nhận thấy, các nghiên cứu có tính đến sự tham gia của thuế nƣớc ngoài thƣờng là những nghiên cứu gần đây, do vậy tính mới của việc đƣa yếu tố thuế nƣớc ngoài vào phân tích BTD là rất cao. Mặc dù vậy, xét về bối cảnh và lịch sử nghiên cứu thì hầu hết đƣợc tiến hành ở các nƣớc phát triển khi đã có nhiều công trình công bố về vấn đề BTD nội địa. Đối với Việt Nam, các nghiên cứu về BTD chƣa nhiều, cơ sở về nghiên cứu thực tiễn chƣa có, mặt khác thị trƣờng chứng khoán chƣa phát triển mạnh, các công ty đa quốc gia chiếm số lƣợng không nhiều. Nếu sử dụng BTD bao gồm cả thuế nƣớc ngoài thì tính đại diện cho doanh nghiệp Việt Nam không cao. Do đó, LNKT và TNCT dùng để xác định BTD trong nghiên cứu ở Việt Nam sẽ sử dụng dữ liệu nội địa. Trong việc xác định LNKT và TNCT, có thể gặp phải trƣờng hợp doanh nghiệp không báo cáo TNCT thì việc xác định TNCT sẽ đƣợc tính bằng cách lấy Chi phí thuế chia cho tỷ suất thuế thực tế. Lúc này, chi phí thuế hầu hết đƣợc xác định là chi phí thuế hiện hành (trừ Cazier & cộng sự, 2010), điều này là phù hợp với phƣơng pháp tính trong quy định của thuế. Ngoài ra, có một số các nghiên cứu (5/1654) đề cập đến việc loại trừ chuyển lỗ và các khoản khấu trừ đặc biệt ra khỏi TNCT khi sử dụng để tính BTD (Mills & Sansing, 2000; Manzon & Plesko, 2001; Frischmann & cộng sự, 2008; Cazier & cộng sự, 2010; Armstrong & cộng sự, 2012...). Điều này cũng phù hợp với quy định về xác định chi phí thuế theo Bộ Tài chính (2015) (Điều 1 Thông tư Số 54 Xem Phụ lục 2 và Phụ lục 3. 103 96/2015/TT-BTC ngày 22/6/2015 của Bộ tài chính (Sửa đổi, sửa đổi bổ sung Thông tư 78). Để đặt mối liên hệ giữa BTD với các yếu tố liên quan đến tài sản và nguồn vốn doanh nghiệp, các nghiên cứu nêu trên đã lấy tỷ lệ của hiệu số giữa LNKT với TNCT trên Tổng tài sản của doanh nghiệp (tổng TS đầu kỳ). 3.2.2.5. Biến độc lập Các biến độc lập đƣợc đƣa vào mô hình thông qua việc tổng hợp từ các nghiên cứu trƣớc đây có liên quan đến mối liên hệ giữa kế toán và thuế, tập hợp các biến đƣợc thể hiện rõ trong Phụ lục 2 và Phụ lục3. Các biến có tần suất xuất hiện từ 30% trở lên sẽ đƣợc xem xét đƣa vào mô hình với tƣ cách là biến độc lập, tập trung vào ba nhóm chính đó là các nhân tố đại diện cho thực thi chính sách thuế trong doanh nghiệp; các nhân tố đại diện cho hành động quản trị lợi nhuận của doanh nghiệp và các yếu tố kiểm soát của doanh nghiệp. a. Các nhân tố đại diện cho thực thi chính sách thuế trong doanh nghiệp (1) Biến tỷ suất thuế thực tế (ETR): Biến ETR đƣợc định nghĩa là tỷ suất thuế thực tế của doanh nghiệp. ETR thƣờng đƣợc sử dụng để kiểm tra thực tiễn thực thi chính sách thuế của doanh nghiệp. Chỉ tiêu này có thể đƣợc so sánh với tỷ suất thuế luật định – STR để đƣa ra đánh giá về việc thực thi chính sách thuế và việc kiểm soát lợi nhuận của doanh nghiệp. Theo IAS 12, ETR đƣợc tính bằng chi phí thuế chia cho lợi nhuận kế toán trƣớc thuế. (2) Biến chi phí thuế (Taxfee): Biến Taxfee đƣợc sử dụng để kiểm tra việc thực hiện nghĩa vụ thuế của doanh nghiệp. Quan điểm về việc xác định chỉ tiêu này cũng khác nhau giữa các nghiên cứu đƣợc tổng hợp. Trong khi Desai và Dharmapala (2009) lấy tỷ lệ giữa Chi phí thuế TNDN hoãn lại với tổng tài sản thì Cazier và cộng sự (2010) và Armstrong và cộng sự (2012) lại lấy tỷ lệ giữa chi phí thuế với tổng tài sản, Crabbé (2010) lại sử dụng chi phí tƣ vấn thuế chia cho tổng tài sản. Theo một cách khác, thay vì lấy tỷ lệ thì Tang (2015) lại lấy giá trị chi phí thuế TNDN hiện hành để kiểm tra chỉ tiêu này. Nhƣ vậy, việc lấy tỷ lệ giữa chi phí thuế (chi phí thuế hiện hành) với tổng tài sản vừa chiếm ƣu thế trong các nghiên cứu vừa phù hợp với các biến đã trình bày trƣớc đó đối với nghiên cứu Việt Nam. (3) Biến chuyển lỗ và kiểm tra chuyển lỗ (Net operating loss – viết tắt là NOL): Biến NOL đƣợc sử dụng để kiểm tra việc chuyển lỗ của doanh nghiệp, đây là một 104 trong những yếu tố góp phần tạo nên chênh lệch giữa LNKT và TNCT đƣợc báo cáo trên BCTC. NOL đƣợc xác định là biến nhị phân, nhận giá trị 1 nếu có phát sinh chuyển lỗ và 0 nếu không có phát sinh chuyển lỗ trong kỳ (cách xác định này đƣợc sử dụng ở tất cả các nghiên cứu đƣợc tổng hợp có sử dụng biến NOL) (Manzon & Plesko, 2001; Mills & cộng sự, 2002; Xian & cộng sự,2015). (4) Biến kiểm tra miễn thuế, giảm thuế (Incentive): Trong công thức tính chi phí thuế phải nộp của doanh nghiệp (Bộ Tài chính, 2015, Thông tƣ 96), miễn thuế, giảm thuế đƣợc xác định nhƣ là giá trị chênh lệch vĩnh viễn, đƣợc loại trừ khi xác định thu nhập tính thuế. Do vậy, xét về mặt công thức, miễn thuế, giảm thuế tăng lên sẽ làm cho thuế phải nộp giảm, từ đó gia tăng chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế55. Nhƣ vậy, xét về mặt quy định và thực tiễn báo cáo thông tin của các doanh nghiệp niêm yết, miễn thuế, giảm thuế (ƣu đãi thuế) đủ điều kiện để đƣợc đƣa vào mô hình với vai trò là biến độc lập để kiểm tra ảnh hƣởng đến chênh lệch giữa LNKT và TNCT. b. Nhân tố đại diện cho hành động quản trị lợi nhuận của doanh nghiệp Biến dồn tích (Accrual) là biến đƣợc sử dụng phổ biến để kiểm tra hành động quản trị lợi nhuận của doanh nghiệp. Biến dồn tích thƣờng đƣợc sử dụng là tổng giá trị dồn tích (Total accruals – Taccrual) và giá trị dồn tích có thể điều chỉnh đƣợc (Discretionary Accruals – DAccrual). Hầu hết các nghiên cứu sử dụng biến DAccrual để kiểm tra hành động quản trị lợi nhuận của doanh nghiệp ảnh hƣởng đến biến phụ thuộc. Trong đó: Desai và Dharmapala (2009) sử dụng theo mô hình của Jones (1991); Cazier và cộng sự (2010), Lisowsky và cộng sự (2013), Tang (2015) và Kraft (2015) đánh giá DAccrual theo mô hình modified Jones của Kothari và cộng sự (2005); Watrin và cộng sự (2012) lại sử dụng biến hành động quản trị lợi nhuận dựa trên hoạt động thực, biến này đƣợc đánh giá qua cả 4 mô hình và đƣợc gọi là biến EM – quản trị lợi nhuận (Jones, 1991; Deschow & cộng sự, 1995; Kasznik, 1999; Kothari & cộng sự, 2005). Nhƣ vậy, theo xu hƣớng mới và theo đa số các nghiên cứu trƣớc đó sử dụng biến Accrual, nghiên cứu sẽ sử dụng DAccrual đƣợc xác định theo mô hình modified 55 Theo điều 1 Thông tư Số 96/2015/TT-BTC ngày 22/6/2015 của Bộ tài chính: TNTT = TNCT - Thu nhập đƣợc miễn thuế, giảm thuế + Các khoản lỗ đƣợc kết chuyển 105 Jones của Kothari và cộng sự (2005), giá trị này có thể xem xét lấy tỷ lệ đối với tổng tài sản để phù hợp với các biến còn lại trong mô hình. c. Các yếu tố kiểm soát của doanh nghiệp Các biến kiểm soát bao gồm biến quy mô – Size, tỷ suất sinh lời của tài sản – ROA, tăng trƣởng doanh thu – Sales, đòn bẫy tài chính – leverage và biến lĩnh vực hoạt động – Sector. Biến Size đƣợc tính toán bằng cách sử dụng hàm Logarit cơ số mũ tự nhiên của các giá trị: Tài sản, doanh số, giá trị thị trƣờng của cổ phiếu, số lƣợng lao động (Mills & Sansing, 2000; Plesko, 2003; Cazier & cộng sự, 2010; Dryeng & cộng sự, 2010; Armstrong & cộng sự, 2012; Lisowsky & cộng sự, 2013...). Biến ROA đƣợc sử dụng để kiểm tra ảnh hƣởng của hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp đến chênh lệch giữa LNKT và TNCT. Biến này đƣợc xác định bằng cách lấy lợi nhuận kế toán trƣớc thuế chia cho tổng tài sản bình quân. Biến Sales đƣợc sử dụng để kiểm tra việc thay đổi của doanh thu thuần ảnh hƣởng nhƣ thế nào đến biến phụ thuộc. Trong tất cả các nghiên cứu có sử dụng biến Sales, cách xác định đều tƣơng tự nhau và bằng Doanh thu thuần năm nay trừ doanh thu thuần năm trƣớc (hay bằng chênh lệch của doanh thu thuần hàng năm) chia cho doanh thu thuần năm trƣớc. Biến Leverage cũng là một trong số các biến dùng để kiểm tra hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Biến này đƣợc xác định bằng cách lấy giá trị khoản nợ dài hạn chia cho tổng tài sản đầu kỳ. Biến Sector là biến đƣợc sử dụng để kiểm tra ảnh hƣởng của lĩnh vực hoạt động lên biến phụ thuộc. Tất cả các nghiên cứu đƣợc xem xét có sử dụng biến ngành nghề đều sử dụng biến phân loại theo các ngành nghề cần kiểm tra ảnh hƣởng (tùy thuộc vào từng quốc gia và mục đích kiểm tra ngành nghề khác nhau để phân loại) (Chi tiết các biến đƣợc thể hiện qua bảng 3.1). 3.2.2.6. Mô hình hồi quy Mô hình nghiên cứu đƣợc sử dụng là mô hình hồi quy dữ liệu bảng (Panel data). Mô hình này đƣợc đề xuất dựa theo nghiên cứu của Manzon và plesko (2001), Mills và cộng sự (2002), Xian và cộng sự (2015) (đây là những nghiên cứu trực tiếp liên quan đến đánh giá ảnh hƣởng của các biến đến BTD). Ngoài ra mô hình hồi quy dữ liệu bảng còn đƣợc sử dụng trong nhiều nghiên cứu liên quan đến mối liên hệ giữa kế toán và thuế khác. Biến phụ thuộc trong mô hình là BTD, chín biến độc lập và một biến kiểm tra là biến lĩnh vực hoạt động – Sector (biến này không đƣa vào mô hình do 106 trong mô hình đã có yếu tố kiểm tra chéo về doanh nghiệp, chỉ đƣa vào khi kiểm tra thêm ảnh hƣởng theo lĩnh vực hoạt động)56. Cụ thể mô hình hồi quy đƣợc sử dụng là mô hình 3.2, chi tiết cách đo lƣờng và phân loại biến đƣợc trình bày trong bảng 3.1. 𝐵𝑇𝐷𝑖𝑡 = 𝛽0 + 𝛽1𝐸𝑇𝑅𝑖𝑡+𝛽2𝑇𝑎𝑥𝑓𝑒𝑒𝑖𝑡 + 𝛽3𝑁𝑂𝐿𝑖𝑡 + 𝛽4𝐼𝑛𝑐𝑒𝑛𝑡𝑖𝑣𝑒𝑖𝑡 + 𝛽5𝐴𝑐𝑐𝑟𝑢𝑎𝑙𝑖𝑡 + 𝛽6𝑆𝑎𝑙𝑒𝑠𝑖𝑡+𝛽7𝑆𝑖𝑧𝑒𝑖𝑡+𝛽8𝑅𝑂𝐴𝑖𝑡+𝛽9𝐿𝑒𝑣𝑒𝑟𝑎𝑔𝑒𝑖𝑡+𝑢𝑖𝑡 (Mô hình 3.2) Trong đó: - BTDit là chênh lệch giữa LNKT và TNCT của doanh nghiệp i thời kỳ t chia cho tổng tài sản đầu kỳ; - β0 là hằng số để ƣớc lƣợng BTD khi các hệ số bằng 0; - Các giá trị β1 đến β9 là hệ số của các biến độc lập; - u đại diện cho phần dƣ (sai số của mô hình). Để đánh giá các nhóm nhân tố ảnh hƣởng đến chênh lệch giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế, nghiên cứu sử dụng kiểm định F để đánh giá mức độ phù hợp của mô hình hồi quy và kiểm định T đối với các hệ số βj để đánh giá sự ảnh hƣởng của các biến độc lập đối với biến phụ thuộc. 56 Chi tiết quá trình đánh giá mô hình và lựa chọn biến đƣợc trình bày trong Phụ lục 3 107 Bảng 3.1: Phân loại biến và cách tính toán các biến trong mô hình TT Tên biến Ký hiệu biến Loại biến Cách tính Các nghiên cứu sử dụng biến liên quan 1 Chênh lệch giữa LNKT và TNCT BTD Kiểu số Bằng LNKT trừ TNCT trừ chuyển lỗ và khấu trừ khác (TNTT), tất cả chia cho Tổng tài sản; trong đó TNCT có thể đƣợc tính bằng chi phí thuế hiện hành/ tỷ suất thuế danh nghĩa (STR) Mills và Sansing (1998); Maizon và Plesko (2001); Mills và cộng sự (2002); Xian và cộng sự (2015); Kraft (2015); Frischmann và cộng sự (2008); Cazier và cộng sự (2010); Armstrong và cộng sự (2012) 2 Tỷ suất thuế thực tế ETR Kiểu số Là tỷ suất thuế thực tế qua các năm, đƣợc tính bằng cách lấy chi phí thuế (chi phí thuế hiện hành và hoãn lại) chia cho lợi nhuận kế toán trƣớc thuế Tran (1997); Plesko (2003); Dyreng và cộng sự (2010); Crabbe (2010); Armstrong và cộng sự (2012) 3 Quy mô Size Kiểu số Logarit cơ số mũ tự nhiên của tổng tài sản - Ln (Tổng tài sản) Mills và Sansing (2000); Plesko (2003); Cazier và cộng sự (2010); Dryeng và cộng sự (2010); Armstrong và cộng sự (2012); Lisowsky và cộng sự (2013)... 4 Lĩnh vực hoạt động Sector Phân loại Nhận giá trị 1 nếu thuộc nhóm lĩnh vực hoạt động thứ j, bằng 0 nếu thuộc nhóm khác (j = 1,2,...,14) Tran (1997); Mills và Sansing (1998); Lin và cộng sự (2014); Watrin và cộng sự (2012); Crabbe (2010); Cho và cộng sự (2006); Kraft (2015) 5 Tăng trƣởng doanh thu Sales Kiểu số Xác định bằng doanh thu thuần kỳ này trừ doanh thu thuần kỳ trƣớc chia cho doanh thu thuần kỳ trƣớc Manzon và Plesko (2001); Mills và cộng sự (2002); 6 Tỷ suất sinh lời của tài sản ROA Kiểu số Xác định bằng cách lấy lợi nhuận kế toán trƣớc thuế chia cho tổng tài sản bình quân Cazier và cộng sự (2010); Lisowsky và cộng sự (2013); Xian và cộng sự (2015) 7 Đòn bẫy tài chính Leverage Kiểu số Xác định bằng cách lấy giá trị nợ dài hạn chia tổng tài sản đầu kỳ Plesko (1999); Dyreng và cộng sự (2010); Crabbe (2010); Armstrong và cộng sự, 2012; Robinson và Schmidt (2013); Tang (2014); Lin và cộng sự (2014) 108 TT Tên biến Ký hiệu biến Loại biến Cách tính Các nghiên cứu sử dụng biến liên quan 8 Chi phí thuế Taxfee Kiểu số Xác định bằng cách lấy chi phí thuế chia cho tổng tài sản Desai và Dharmapala (2009); Cazier và cộng sự (2010); Armstrong và cộng sự(2012); Crabbe (2010) 9 Biến dồn tích Accrual Kiểu số Xác định bằng cách lấy trị tuyệt đối của giá trị dồn tích có thể điều chỉnh đƣợc theo mô hình Kothari et al (2005) chia cho tổng tài sản Tang (2015); Kraft (2015); Watrin và cộng sự (2012); Xian và cộng sự (2015) 10 Chuyển lỗ NOL Nhị phân NOL nhận giá trị 1 nếu có phát sinh chuyển lỗ và 0 nếu không có phát sinh chuyển lỗ trong kỳ Manzon và Plesko (2001); Mills và cộng sự (2002); Xian và cộng sự (2015) 11 Biến kiểm tra miễn thuế, giảm thuế (ƣu đãi thuế) Incentive Nhị phân Biến nhận giá trị 1 nếu có ƣu đãi thuế và bằng 0 nếu không có Tác giả đề xuất dựa trên việc phân tích tài liệu Nguồn: Tác giả tự tổng hợp 109 3.3. Dữ liệu nghiên cứu Để tiến hành nghiên cứu thực tiễn mối liên hệ giữa kế toán và thuế, bao gồm ảnh hƣởng của thuế đến kế toán và các nhân tố ảnh hƣởng đến mối liên hệ giữa kế toán và thuế. Số liệu đƣợc sử dụng cho nghiên cứu đƣợc lấy từ thông tin trên báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trƣờng chứng khoán từ năm 200757 đến 2016. Tổng thể gồm có 2.667 doanh nghiệp đƣợc niêm yết trên thị trƣờng chứng khoán 58 (tất cả các sàn giao dịch chứng khoán). Trong đó có 718 doanh nghiệp niêm yết trên hai Sở giao dịch chứng khoán ở Việt Nam là HNX (Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội) và HOSE (Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh). Trong 718 doanh nghiệp có 224 doanh nghiệp có thông tin niêm yết từ năm 2007. Số doanh nghiệp này đƣợc sử dụng để thu thập thông tin trong thời gian 10 năm từ năm 2007 đến 2016, đƣợc chiết xuất từ dữ liệu báo cáo tài chính của doanh nghiệp (có tham khảo thông tin từ F-cafe, cophieu 68 và VIETSTOCK59). Trong quá trình thu thập số liệu và tính toán số liệu phục vụ nghiên cứu của 224 doanh nghiệp có những doanh nghiệp có số liệu không phù hợp với nghiên cứu sẽ đƣợc loại bỏ. Cụ thể: - Có 7 doanh nghiệp bị loại khỏi mẫu do số liệu và thông tin không đảm bảo thời gian nghiên cứu (do hủy niêm yết trƣớc năm 2016); - Có 7 doanh nghiệp bị loại khỏi mẫu do số liệu và thông tin niêm yết trên thị trƣờng chứng khoán không nhất quán (có điều chỉnh, hủy và niêm yết lại hoặc chuyển niêm yết sang các sàn giao dịchchứng khoán khác không thuộc HNX và HOSE); - Khi tính toán tỷ suất thuế thực tế (ETR) của các doanh nghiệp60, có 3 doanh nghiệp có số liệu tính toán ETR nhận giá trị âm (<0) và 14 doanh nghiệp có ETR tính toán có giá trị không phù hợp (quá lớn, vƣợt quá 100%) bị loại khỏi mẫu. 57 Ban đầu nghiên cứu dự định lấy giai đoạn 2006 đến nay cho phù hợp với giai đoạn nghiên cứu thứ 3 trong chƣơng 3, tuy nhiên khi tiến hành thử thu thập thông tin các doanh nghiệp niêm yết liên tục từ năm 2006 thì số lƣợng doanh nghiệp đảm bảo yêu cầu quá ít. Từ đóthời gian nghiên cứu đƣợc chọn là từ 2007 để đảm bảo đƣợc số quan sát phục vụ nghiên cứu. 58Thông tin các doanh nghiệp niêm yết trên hai SởSở giao dịch chứng khoán HOSE và HNX đƣợc trích từ website của VIETSTOCK tại thời điểm tháng 04/2017. 59Riêng đối vớiVIETSTOCK đƣợc lựa chọn do có cơ cấu phân ngành rõ ràng theo lĩnh vực hoạt động và đƣợc công bố, cơ cấu phân ngành này đƣợc xây dựng dựa trên cơ sở Hệ thống ngành kinh tế Việt Nam năm 2007 (VSIC2007) và The North American Industry Classification System (NAICS 2007) 60 Doanh nghiệp có lợi nhuận kế toán hoặc thuế trung bình bé hơn hoặc bằng không bị loại trừ vì ETR của những doanh nghiệp này gần nhƣ không có ý nghĩa. Cuối cùng, doanh nghiệp với ETR bằng hoặc lớn hơn 100% cũng bị loại bỏ do giá trị «bất thƣờng» của các doanh nghiệp này sẽ lấn át và làm sai lệch kết quả nghiên cứu. 110 - Khi thu thập thông tin có liên quan đến các biến của mô hình, có 8 doanh nghiệp không công bố đầy đủ thông tin qua các năm bị loại ra khỏi mẫu nghiên cứu. Sau khi loại trừ các doanh nghiệp có thông tin và số liệu không phù hợp với nghiên cứu trong thời gian 10 năm, từ năm 2007 đến 2016 (tổng cộng có 39 doanh nghiệp niêm yết không phù hợp để đƣa vào mẫu nghiên cứu), mẫu cuối cùng đƣợc chọn là 185 doanh nghiệp trên tổng thể 718 đoanh nghiệp61 (xem Phụ lục 4). Thời gian quan sát là 10 năm, từ đó tổng số quan sát là 1.850. Việc phân loại lĩnh vực hoạt động cho các doanh nghiệp trong mẫu thực hiện trên cơ sở phân loại lĩnh vực hoạt động của VIETSTOCK năm 2008. Theo đó mẫu đƣợc xếp vào 14 nhóm lĩnh vực hoạt động đƣợc trình bày qua Bảng 3.2. 61Chỉ tính trên Sở giao dịchchứng khoán HNX và HOSE. 111 Bảng 3.2: Phân loại các doanh nghiệp trong mẫu theo lĩnh vực hoạt động ĐVT: Doanh nghiệp Mã 62 Tên lĩnh vực hoạt động Tổng Số HNX HoSE Upcom OTC Khác Mẫu 100 Sản xuất nông - lâm - ngƣ nghiệp 86 22 19 9 22 36 5 200 Khai khoáng 76 26 13 13 22 24 6 300 Tiện ích công cộng 105 9 20 22 32 54 9 400 Xây dựng và bất động sản 542 101 71 60 288 310 38 500 Sản xuất 765 118 98 112 426 437 75 600 Thƣơng mại (bán sĩ) 142 29 24 7 74 82 13 700 Thƣơng mại (bán lẻ) 57 7 12 7 30 31 6 800 Vận tải và kho bãi 181 22 27 35 84 97 15 900 Công nghệ - Truyền thông 68 22 3 3 32 40 6 1000 Tài chính và bảo hiểm 311 26 20 5 194 260 6 1100 Thuê và cho thuê 3 1 0 0 2 2 0 1200 Dịch vụ chuyên môn - Khoa học - kỹ thuật 220 11 3 5 16 201 3 1300 Dịch vụ quản trị doanh nghiệp 5 0 0 0 5 5 0 1400 Dịch vụ hỗ trợ 39 3 0 6 27 30 1 1500 Giáo dục và đào tạo 4 1 0 0 3 3 0 1600 Dịch vụ chăm sóc sức khỏe 6 0 0 0 5 6 0 1700 Nghệ thuật và dịch vụ giải trí 7 0 2 2 3 3 1 1800 Dịch vụ lƣu trú và ăn uống 42 4 3 7 27 28 1 1900 Dịch vụ khác 8 1 0 0 7 7 0 2000 Hành chính công 0 0 0 0 0 0 0 Cộng 2667 403 315 293 1299 1656 185 Nguồn: Vietstock (Tham khảo NAICS), tháng 04/2017 Trong mẫu nghiên cứu chỉ có các doanh nghiệp thuộc 14 nhóm lĩnh vực hoạt động xuất hiện gồm các lĩnh vực có mã: 100, 200, 400, 500, 600, 700, 900, 1000, 1400, 1700, 1800. Các lĩnh vực còn lại không có thông tin do vậy khi kiểm tra dữ liệu mẫu đƣợc bỏ qua không xem xét. 62 Những doanh nghiệp có mã in đậm không có số liệu doanh nghiệp trong mẫu nên không đƣợc chọn để làm lĩnh vực đại diện và đƣa vào mô hình. 112 3.4. Kết quả nghiên cứu và bàn luận 3.4.1. Đánh giá ảnh hưởng của thuế đến kế toán Nhƣ đã trình bày ở mục 3.2.1, một trong những nội dung quan trọng trong việc đánh giá mối liên hệ giữa kế toán và thuế trên thực tiễn đó là kiểm tra trƣờng hợp chế ngự của thuế (Tax dominance) mà trong nghiên cứu của Lamb và cộng sự (1998), Nobes và Schwencke (2006), Nguyễn Công Phƣơng (2010) chƣa đề cập đến. Luận án sử dụng mô hình Cuzdiriorean và cộng sự (2010) (mô hình 3.1) để kiểm tra giả thuyết H1: Thuế có ảnh hưởng đến kế toán trong thực tiễn. Luận án sử dụng phần mềm STATA14 để tiến hành phân tích mô hình với số liệu của 185 doanh nghiệp niêm yết, trên hai sàn giao dịch chứng khoán HNX và HOSE, trong thời gian 10 năm từ 2007 đến 2016. Kết quả kiểm tra mô hình là dạng dữ liệu bảng cân bằng. panel variable: DN2 (strongly balanced) time variable: Năm, 2007 to 2016 delta: 1 unit Dữ liệu đƣợc mô tả thông qua bảng 3.3. Ngoài ra, vì mô hình chỉ có một biến độc lập do vậy bỏ qua các kiểm định liên quan đến mô hình, luận án đi sâu vào kiểm tra các ƣớc lƣợng phù hợp về ảnh hƣởng theo thời gian và theo đơn vị chéo (doanh nghiệp). Kết quả ƣớc lƣợng đƣợc trình bày trong bảng 3.4. Bảng 3.3: Thống kê mô tả các biến trong mô hình 3.1 Biến (Var.) Trung bình (Mean) Độ lệch chuẩn (Std. Dev) Giá trị nhỏ nhất (Min) Giá trị lớn nhất (Max) Quan sát (Obs.) NetSale 1629284 4320940 0 5.76e+07 N = 1850 PBTmPAT 32538,85 135167,2 0 2788647 N = 1850 Nguồn: Phân tích STATA 113 Bảng 3.4: Kết quả ƣớc lƣợng các mô hình hồi quy từ mô hình 3.1 Biến Mô hình Pool OLS a LSDV b LSDV c thêm tác động của thời gian Fixed effects thông qua xtreg d (FEM 63 ) Xtreg thêm tác động thời giane Coef. P- value Coef. P- value Coef. P-value Coef. P-value Coef. P-value PBTmPAT 25,65511 0,0000 20,05785 0,0000 19,51623 0,0000 20,05785 0,0000 19,51623 0,0000 _cons 794496,2 0,0000 355742,5 0,5000 -75772,53 0,887 976624,7 0,000 558004,3 0,0000 Năm - - - - - - - - - - 2008 - - - - 119575,8 0,484 - - 119575,8 0,484 2009 - - - - 54035,56 0,752 - - 54035,56 0,752 2010 - - - - 220043,9 0,198 - - 220043,9 0,198 2011 - - - - 518016,6 0,002 - - 518016,6 0,002 2012 - - - - 533684,1 0,002 - - 533684,1 0,002 2013 - - - - 591481 0,001 - - 591481 0,001 2014 - - - - 661253 0,000 - - 661253 0,000 2015 - - - - 1006429 0,000 - - 1006429 0,000 2016 - - - - 657921,8 0,000 - - 657921,8 0,000 DN - - - - - - - - - - Pvalue<0,1 - - 29 DN - 29 DN - - - - - P_value>0,1 - - 156 DN - 156 DN - - - - - 63 Khi kiểm tra sự phù hợp giữa FEM và REM thông qua kiểm định Hausman cho thấy mô hình phù hợp với FEM hơn với P-value <0,0001 (phụ lục 5). 114 R-sq 64,41% 0,0000 86,57% 0,0000 87,07% 0,0000 71,46% 0,0000 71,46% 0,0000 Obs/ Group 1.850 1.850 1.850 1.850 185/10 1.850 185/10 Nguồn: Phân tích STATA (xem Phụ lục 5) Ghi chú: a- Hồi quy OLS với giả định là không có sự khác biệt về tung độ gốc (cons_) và hệ số tác động (B) giữa các doanh nghiệp với nhau, nhưng giải định này cần được kiểm định do có thể có sự khác nhau giữa các biến làm ảnh hưởng đến kết quả, do vậy trong hồi quy dữ liệu bảng các nhà nghiên cứu sẽ xem xét các ảnh hưởng cố định (fixed effects). b- Mô hình LSDV (Least square dummy variable model) là một trong hai giải pháp để kiểm tra ảnh hưởng cố định của từng doanh nghiệp. Bằng cách thêm vào biến giả cho từng doanh nghiệp để ước lượng ảnh hưởng của từng doanh nghiệp lên biến kế toán (bằng cách kiểm soát tính không đồng nhất của các quan sát). c- Mô hình LSDV khi thêm vào biến giả của cả doanh nghiệp và thời gian để xem xét xem ảnh hưởng biến đại diện cho thuế của từng năm theo từng doanh