Luận án Phát triển công nghiệp chế biến nông, lâm sản trên địa bàn các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ

bao gồm nhiều phân ngành nhỏ: chế biến thịt và các sản phẩm từ thịt, rau quả, dầu, mỡ; xay xát, bột và 107 thức ăn gia súc; ñường, bánh kẹo; chế biến sản phẩm thuỷ sản (nghiên cứu không khảo sát nhóm chế biến thủy sản) (xem Bảng 1.2). ðây là ngành có tiềm năng sau ngành chế biến gỗ và các sản phẩm gỗ. Khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh ñã có sự phát triển nhanh chóng, số lượng doanh nghiệp tăng khá nhanh cũng như góp phần vào tăng trưởng GDP (xem bảng 2.7), kim ngạch xuất khẩu giai ñoạn 2001- 2005. Kết quả khảo sát cho thấy như sau: (1) ðặc ñiểm về sản phẩm và công nghệ sản xuất: - Nghiên cứu cho thấy, ngành có công nghệ còn lạc hậu; các sản phẩm còn chưa phong phú về mẫu mã và chất lượng chưa ñáp ứng tốt ñược yêu cầu của thị trường xuất khẩu. Các sản phẩm thực phẩm liên quan trực tiếp tới sức khoẻ của người sử dụng nên cần ñảm bảo những tiêu chuẩn khắt khe về vệ sinh và an toàn thực phẩm, ñặc biệt ñối với các sản phẩm xuất khẩu. Tuy nhiên, các sản phẩm của ngành sản xuất trong vùng vẫn chưa ñáp ứng ñược nhu cầu ñó ñể tăng cường và tiếp cận hơn nữa tới các thị trường xuất khẩu tiềm năng. - Bản thân các doanh nghiệp trong ngành cũng nhận thức ñược ñiều này khi ñánh giá về ñặc ñiểm sản phẩm/dịch vụ, ñặc ñiểm về công nghệ/ kỹ thuật của ngành. Trên 43% số doanh nghiệp ñược ñiều tra cho rằng sản phẩm/dịch vụ của ngành còn tương ñối ñơn giản, mức ñánh giá của các doanh nghiệp là 2,6 ñiểm (trong thang ñiểm 5: 1 là ñơn giản, 5 là rất phức tạp). ðặc ñiểm về công nghệ/ kỹ thuật cũng ñược hơn 25% số doanh nghiệp ñược ñiều tra ñánh giá là tương ñối ñơn giản, mức ñiểm là 2,8 (xem Bảng 2.23). Bảng 2.23: Các ñặc ñiểm chung của doanh nghiệp chế biến thực phẩm trên ñịa bàn các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ Tần suất ðơn giản Tương ñối ñơn giản Tương ñối phức tạp Phức tạp Rất phức tạp Trung bình ñiểm Mức ñộ Chỉ tiêu 1 2 3 4 5 a. ðặc ñiểm của sản phẩm/ dịch vụ 0.00% 43.14% 52.94% 3.92% 0.00% 2.6 b. ðặc ñiểm công nghệ/kỹ thuật 0.00% 25.49% 68.63% 5.88% 0.00% 2.8 c. ðặc ñiểm hệ thống kiểm soát chất lượng 0.00% 15.69% 70.59% 11.76% 1.96% 3 d. ðặc ñiểm của hệ thống kênh phân phối 0.00% 70.59% 29.41% 0.00% 0.00% 2.3 Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp. 108 - Phần lớn các doanh nghiệp (61,9%) ñánh giá khả năng ñổi mới, cải tiến và sáng tạo sản phẩm của mình ở mức ñộ chậm. Khả năng tiếp thu, áp dụng khoa học/ kỹ thuật của các doanh nghiệp cũng chưa ñược tốt (ñiểm trung bình dưới 3,4) (xem Bảng 2.24). Bảng 2.24: Mức ñộ ñổi mới của các doanh nghiệp chế biến thực phẩm trên ñịa bàn các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ Tần suất Không có ñổi mới Rất chậm Chậm Nhanh Rất nhanh Trung bình ñiểm Mức ñộ Chỉ tiêu 1 2 3 4 5 a. Mức ñộ ñổi mới/ cải tiến sản phẩm 0,00% 9,52% 61,90% 28,57% 0,00% 3,19 b. Mức ñộ ñổi mới/ cải tiến kỹ thuật - công nghệ sản xuất 0,00% 4,76% 57,14% 38,10% 0,00% 3,33 c. Mức ñộ ñổi mới trong quản lý/ ñiều hành doanh nghiệp 0,00% 0,00% 61,90% 38,10% 0,00% 3,38 Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp. (2) Thị trường cho các sản phẩm (Bảng 2.25, Bảng 2.26) - Thị trường nội tỉnh và thị trường trong nước: + Các sản phẩm của ngành ñã ñáp ứng ñược nhu cầu thị trường trong tỉnh và cung cấp cho một số tỉnh lân cận khu vực miền Bắc. Các thị trường này ñều có yêu cầu tương ñối khắt khe về chất lượng, kiểu dáng, ñặc biệt là về chất lượng ñối với sản phẩm của ngành. + Thị trường nội tỉnh và thị trường trong nước ñược các doanh nghiệp ñánh giá có mức tăng trưởng khá cao trong thời gian tới (ñiểm trung bình ñều trên 4 –xem Bảng 2.25). Mức ñộ cạnh tranh của các thị trường này tương ñối gay gắt. Yêu cầu của khách hàng trong và ngoài tỉnh ñối với sản phẩm của ngành là tương ñối khắt khe. Các doanh nghiệp ñều ñánh giá ñối với khách hàng, chất lượng luôn là yếu tố ñược ưu tiên hàng ñầu (chỉ tiêu yêu cầu của khách hàng ñối với mức ñộ tin cậy của sản phẩm ở cả 2 thị trường ñều ñược ñánh giá với ñiểm 109 số cao nhất so với các chỉ tiêu khác: 3,9 cho thị trường nội tỉnh và 4,3 cho thị trường ngoại tỉnh – Bảng 2.26). - Thị trường xuất khẩu. + Trước ñây, một số sản phẩm của ngành ñã xuất khẩu tới một số thị trường như: Trung Quốc, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ả Rập-Xeut. Gần ñây, thị trường xuất khẩu gặp nhiều khó khăn. Lý do ñặc biệt là vốn của các doanh nghiệp còn hạn chế, yêu cầu của các thị trường này rất cao, nếu muốn ñáp ứng ñược yêu cầu này thì cần phải ñầu tư vốn lớn. Các thị trường này luôn là thị trường tiềm năng cho các nhà sản xuất của ngành. Nhu cầu tiêu dùng hàng nông sản ñối với các nước phát triển ngày càng lớn. Có thể thâm nhập các thị trường này thì tiềm năng phát triển của ngành là rất lớn. Bảng 2.25: Tốc ñộ tăng trưởng thị trường của doanh nghiệp chế biến thực phẩm trên ñịa bàn các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ Tần suất Suy giảm mạnh Suy giảm Không tăng trưởng Tăng trưởng thấp Tăng trưởng cao Trung bình ñiểm Mức ñộ Chỉ tiêu 1 2 3 4 5 a. Thị trường trong tỉnh 0,00% 0,00% 4,76% 80,95% 14,29% 4,10 b. Thị trường ngoài tỉnh 0,00% 0,00% 0,00% 61,90% 38,10% 4,38 c. Thị trường xuất khẩu 0,00% 0,00% 0,00% 57,14% 42,86% 4,43 Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp + Các doanh nghiệp trong vùng cũng ñã nhận thức ñược nhu cầu của thị trường xuất khẩu là rất lớn. Các doanh nghiệp ñều ñánh giá thị trường này tăng trưởng, trên 42% số doanh nghiệp ñánh giá rằng nhu cầu của thị trường này là tăng trưởng mạnh (xem Bảng 2.25). Các doanh nghiệp cũng có ñánh giá khá tương ñồng về yêu cầu khắt khe của thị trường xuất khẩu. Nhận ñịnh của các doanh nghiệp về các chỉ tiêu yêu cầu của thị trường xuất khẩu ñều khắt khe hơn thị trường nội ñịa, chỉ có chỉ tiêu về giá cả là yêu cầu ở mức thấp hơn so với thị trường nội ñịa. ðánh giá này của doanh nghiệp là hoàn toàn phù hợp với thực tế hiện nay (xem Bảng 2.26). 110 Bảng 2.26: Yêu cầu của khách hàng ñối với sản phẩm của doanh nghiệp chế biến thực phẩm trên ñịa bàn các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ Tần suất Mức ñộ Chỉ tiêu Rất dễ tính Dễ tính Bình thường Khắt khe Rất khắt khe Trung bình ñiểm 1) Trong tỉnh 1 2 3 4 5 a. Về kiểu dáng thiết kế sản phẩm 0,00% 0,00% 66,67% 33,33% 0,00% 3,33 b. Về các tính năng hoạt ñộng của sản phẩm 0,00% 0,00% 52,38% 47,62% 0,00% 3,48 c. Về mức ñộ tin cậy của sản phẩm 0,00% 0,00% 9,52% 90,48% 0,00% 3,9 d. Về ñiều kiện bán hàng 0,00% 0,00% 80,95% 19,05% 0,00% 3,19 e. Về giá cả 0,00% 0,00% 57,14% 42,86% 0,00% 3,43 2) Ngoài tỉnh 1 2 3 4 5 a. Về kiểu dáng sản phẩm 0,00% 0,00% 52,38% 47,62% 0,00% 3,48 b. Về các tính năng hoạt ñộng của sản phẩm 0,00% 0,00% 33,33% 66,67% 0,00% 3,67 c. Về mức ñộ tin cậy của sản phẩm 0,00% 0,00% 23,81% 47,62% 28,57% 4,05 d. Về ñiều kiện bán hàng 0,00% 0,00% 61,90% 38,10% 0,00% 3,38 e. Về giá cả 0,00% 0,00% 38,10% 61,90% 0,00% 3,62 3) Xuất khẩu 1 2 3 4 5 a. Về kiểu dáng sản phẩm 0,00% 0,00% 9,52% 71,43% 19,05% 4.1 b. Về các tính năng hoạt ñộng của sản phẩm 0,00% 0,00% 71,43% 23,81% 4,76% 3,33 c. Về mức ñộ tin cậy của sản phẩm 0,00% 0,00% 0,00% 66,67% 33,33% 4,33 d. Về ñiều kiện bán hàng 0,00% 0,00% 14,29% 85,71% 0,00% 3,86 e. Về giá cả 0,00% 9,52% 47,62% 42,86% 0,00% 3,33 Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp (3) Các nguồn cung ứng ñầu vào: - ðánh giá của các doanh nghiệp về nguồn cung ứng ñầu vào cũng khá ñồng nhất với thực tế ñang diễn ra. Các chỉ số về nguyên liệu chính, nguyên liệu phụ, bao bì, máy móc thiết bị, chi tiết phụ tùng thay thế, kỹ sư, công nhân lành nghề, nhà quản lý chuyên nghiệp ñều có mức ñánh giá chưa ở mức ñộ sẵn có. ðặc biệt là ñối với các kỹ sư kỹ thuật, công nhân lành nghề và nhà quản lý chuyên nghiệp theo các doanh nghiệp ñánh giá là ñều thiếu (ñiểm số dưới 3). Chỉ có chỉ tiêu lao ñộng phổ thông là ở mức ñộ sẵn có 4,3 ñiểm (xem ðồ thị 2.14 hoặc Bảng 10 – Phụ lục 1). 111 ðồ thị 2.14: Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp - Các doanh nghiệp áp dụng hình thức thu gom nguyên liệu trên thị trường thông qua một số ñầu mối hoặc trực tiếp từ nông dân. Sản lượng chăn nuôi còn ít và rải rác, chưa ñáp ứng ñược nhu cầu sản xuất. Tính biến ñộng mùa vụ, chất lượng nguyên liệu không ñồng ñều cũng như việc kiểm soát chất lượng sơ chế, bảo quản của nông dân rất khó khăn là những thách thức rất lớn ñối với các doanh nghiệp chế biến, ñặc biệt trong ñiều kiện chăn nuôi nhỏ lẻ, theo kiểu truyền thống, phân tán trong các hộ dân ñang là phổ biến; các mô hình chăn nuôi tập trung, công nghiệp chưa ñược nhân rộng, phát triển. (4) Các dịch vụ phát triển kinh doanh: - Hiện tại, các dịch vụ phát triển kinh doanh trên ñịa bàn tỉnh vẫn còn thiếu và còn yếu. ðánh giá của các doanh nghiệp cũng cho thấy các dịch vụ phát triển kinh doanh các tỉnh trong vùng vẫn ở mức ñộ chưa sẵn có (ñiểm số ñều dưới 4). Trong ñó, yếu nhất là các dịch vụ tư vấn kỹ thuật/ chuyển giao công nghệ (2,9 ñiểm), các dịch vụ tư vấn chất lượng (3 ñiểm), dịch vụ cung cấp thông tin thị trường (3 ñiểm), dịch vụ tư vấn pháp luật (3 ñiểm) (xem ðồ thị 2.15, Bảng 11- Phụ lục 2). ðồ thị 2.15: Nguån cung øng ®Çu vµo ngµnh chÕ biÕn thùc phÈm 0 2 4 6 a, Nguyªn liÖu chÝnh b, Nguyªn liÖu phô c, Bao b× d, M¸y mãc thiÕt bÞ e, Chi tiÕt phô tïng thay thÕf, Kü s− kü thuËt g, C«ng nh©n lµnh nghÒ h, Nhµ qu¶n lý chuyªn nghiÖp i, Lao ®éng phæ th«ng §iÓm tèi ®a §iÓm trung b×nh DÞch vô ph¸t triÓn kinh doanh ngµnh chÕ biÕn thùc phÈm 0 2 4 6 a, §µo t¹o nghÒ b, T− vÊn kü thuËt/ chuyÓn giao c«ng nghÖ c, T− vÊn chÊt l−îng d, T− vÊn tµi chÝnh/ kÕ to¸n e, Cung cÊp th«ng tin thÞ tr−êng f, Xóc tiÕn th−¬ng m¹i g, T− vÊn ph¸p luËt h, VËn t¶i i, Cung øng, kho b^i §iÓm tèi ®a §iÓm trung b×nh 112 - Các doanh nghiệp trong ngành hầu hết ñều ñã tham gia các tổ chức hiệp hội. Khoảng 71% số doanh nghiệp ñiều tra cho biết họ là thành viên của các hiệp hội: Hội DNNVV, Hội doanh nghiệp trẻ, VCCI, các hiệp hội chuyên ngành (chế biến gỗ, mía ñường,…); Các hiệp hội này ñã có những giúp ñỡ các doanh nghiệp trong việc: hỗ trợ ñào tạo lao ñộng; cung cấp thông tin thị trường; tập hợp ý kiến doanh nghiệp trong ngành ñể ñề xuất, kiến nghị ñổi mới chính sách với cơ quan quản lý nhà nước; tổ chức ñối thoại với chính quyền ñịa phương; tổ chức gặp gỡ ñể trao ñổi thông tin, kinh nghiệm giữa các doanh nghiệp,... (5) Cơ hội và thách thức ñối với các doanh nghiệp trong ngành chế biến thực phẩm trên ñịa bàn các tỉnh trong vùng Bắc Trung Bộ - Cơ hội của môi trường kinh doanh: + Thị trường ñang tăng trưởng mạnh là một cơ hội rất tốt cho các doanh nghiệp trên ñịa bàn tỉnh. Như ñã phân tích ở trên, hiện tại, thị trường trong nước ñang tăng trưởng là một yếu tố mà các doanh nghiệp các tỉnh trong vùng có khả năng ñáp ứng trước mắt và trong tầm tay. ðặc biệt, trong ñiều kiện Việt Nam là thành viên mới của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), thị trường lại càng mở rộng hơn, mang ñến nhiều cơ hội hơn cho các doanh nghiệp. Nhu cầu cho các sản phẩm của ngành tại các thị trường xuất khẩu là rất lớn, vấn ñề của các doanh nghiệp trong tỉnh hiện nay là làm sao ñể ñáp ứng ñược yêu cầu ñối với sản phẩm của các thị trường cũng như làm thế nào ñể tiếp cận một cách trực tiếp với các thị trường ñó. Các doanh nghiệp cũng ñã nhận ñịnh ñược cơ hội này. + Ngành ñã tận dụng nhiều yếu tố nội tỉnh: lao ñộng, nguồn nguyên liệu. Chính quyền các tỉnh cũng như Chính phủ ñã có nhiều chính sách khuyến khích phát triển nguyên liệu phục vụ công nghiệp chế biến, chính sách liên kết giữa các bên liên quan trong sản xuất, chế biến nông, lâm sản; tiêu thụ nông sản thông qua hợp ñồng (liên kết “4 nhà”: doanh nghiệp, nông dân, khoa học và nhà nước). ðây là một lợi thế rất lớn và có khả năng khuyến khích sự phát triển của các doanh nghiệp. + Sự sẵn có của lao ñộng phổ thông với giá nhân công rẻ cũng là một lợi thế cho các doanh nghiệp trong sản xuất. Lao ñộng sẵn có, giá rẻ giúp doanh nghiệp không chỉ trong sản xuất trực tiếp mà còn gián tiếp có lợi cho các doanh nghiệp trong các ngành bổ trợ như: chăn nuôi, sơ chế, chế biến thức ăn,... - Thách thức của môi trường kinh doanh: 113 + Nguồn nguyên liệu ñầu vào là một thách thức rất lớn cho các doanh nghiệp. Hiện tại, tuy ñã các tỉnh ñã có những vùng nguyên liệu nhưng còn rải rác và có tính mùa vụ cao. Sự ñồng ñều về chất lượng của nguyên liệu thấp, không ñảm bảo ñược khả năng kiểm soát ñược chất lượng nguyên liệu. Nguồn cung cấp nguyên liệu thiếu ổn ñịnh ảnh hưởng rất lớn ñến hiệu quả của các nhà máy chế biến. Có tiềm năng về mở rộng diện tích các vùng nguyên liệu, nhưng chi phí cao do ñiều kiện khai thác quĩ ñất chưa sử dụng khó khăn, công tác chuyển ñổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng sản xuất hàng hóa vẫn gặp nhiều khó khăn ở các tỉnh này, + Khách hàng có yêu cầu rất khắt khe về các chỉ tiêu vệ sinh an toàn thực phẩm, dư lượng kháng sinh, dư lượng hoá chất. ðây là thách thức lớn ñối với các doanh nghiệp; cho ñến nay chưa có doanh nghiệp nào có máy, thiết bị ñủ khả năng kiểm tra, kiểm soát ñược các chỉ tiêu này. + Sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngoại tỉnh ngày càng tăng ñang tạo một sức ép lớn ñối với sự phát triển của các doanh nghiệp trong tỉnh, ñặc biệt trong khâu thu mua nguyên liệu và tiêu thụ sản phẩm. Bảng 2.27: Mức ñộ cạnh tranh của doanh nghiệp chế biến thực phẩm trên ñịa bàn các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ Tần suất Rất thấp Thấp Bình thường Tương ñối gay gắt Rất gay gắt Trung bình ñiểm Mức ñộ Chỉ tiêu 1 2 3 4 5 a. Thị trường trong tỉnh 0,00% 0,00% 38,10% 61,90% 0,00% 3,62 b. Thị trường ngoài tỉnh 0,00% 0,00% 23,81% 61,90% 14,29% 3,90 c. Thị trường xuất khẩu 0,00% 0,00% 0,00% 66,67% 33,33% 4,33 Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp. + Chất lượng của lao ñộng trong các tỉnh nói chung và trong ngành nói riêng còn thấp, thiếu ñội ngũ cán bộ kỹ thuật, lao ñộng có tay nghề cao, các nhà quản lý chuyên nghiệp ñang gây khó khăn cho khả năng tiếp cận và ñưa tiến bộ khoa học, kỹ thuật tiên tiến vào sản xuất cũng như chiến lược phát triển, mở rộng thị trường. + Nhiều tỉnh ñã xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển nguyên liệu phục vụ công nghiệp chế biến, xuất khẩu; tuy vậy, chưa có các cơ chế, chính sách khuyến khích thích ñáng ñối với các doanh nghiệp công nghiệp chế biến. 114 + Rào cản kỹ thuật và thuế quan chặt chẽ từ các nước nhập khẩu là thách thức rất lớn cho các doanh nghiệp trong việc tiếp cận trực tiếp các thị trường này. (6) Năng lực hoạt ñộng của các doanh nghiệp: - Những ñiểm mạnh nổi trội: + Các nhà quản lý doanh nghiệp ñã có mục tiêu và ñịnh hướng rõ ràng trong kinh doanh, có chiến lược hành ñộng, có xem xét cập nhật chiến lược ñịnh kỳ (các mặt này ñều ñược các doanh nghiệp ñánh giá với ñiểm số trung bình trên 4 - ðồ thị 2.16, Bảng 12 - Phụ lục 1). ðồ thị 2.16: Nguồn: ðiều tra khảo sát doanh nghiệp của tác giả + Phần lớn các doanh nghiệp ñã tạo ra ñược sự gắn bó và thống nhất trong ñơn vị mình. Tạo ra môi trường làm việc khuyến khích ñổi mới, sáng tạo và cởi mở (ñánh giá của các doanh nghiệp về chỉ tiêu này ñều ñạt trên 4, Bảng 13- Phụ lục 1). ðồ thị 2.17: Nguồn: ðiều tra khảo sát các doanh nghiệp. L·nh ®¹o/ chiÕn l−îc doanh nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm 0 2 4 6 a, Cã môc tiªu chiÕn l−îc râ rµng b, C¸c môc tiªu chiÕn l−îc g¾n víi kÕ ho¹ch hµnh ®éng c, ChiÕn l−îc lµm râ thø tù −u tiªn trong ®iÒu hµnh DN d, Ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý thùc hiÖn dùa trªn chiÕn l−îc e, X¸c ®Þnh môc tiªu, x©y dùng chÝnh s¸ch vµ quy tr×nh thùc hiÖn ë c¸c cÊp g, Cã t«n chØ, môc ®Ých ho¹t ®éng chÝnh thøc h, Cã quy tr×nh cËp nhËt chiÕn l−îc ®Þnh kú i, Cã kh¶ n¨ng ¸p dông thùc tiÔn qu¶n lý tèt vµo ®iÒu hµnh DN §iÓm tèi ®a §iÓm trung b×nh V¨n ho ¸trong doanh nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm 0 2 4 6 a, C¶m gi¸c thèng nhÊt, g¾n bã mµ DN t¹o ra cho thµnh viªn b, Cã sù thèng nhÊt gi÷a v¨n ho ¸cña c¸c ®¬n vÞ víi v¨n ho¸ chung toµn DN c, V¨n ho ¸trong DN khuyÕn khÝch ®æi míi, s¸ ng t¹o vµ cëi më víi ý t−ëng míi cña ng−êi lao ®éng d, Cã kh¶ n¨ng thay ®æi vµ phï hîp víi yªu cÇu cña m«i tr−êng vµ chiÕn l−îc e, C¸c nhµ ®iÒu hµnh, qu¶n lý vµ c«ng nh©n ®Òu ®−îc khuyÕn khÝch §iÓm tèi ®a §iÓm trung b×nh 115 - Những ñiểm yếu căn bản: + ðiểm yếu lớn nhất với các doanh nghiệp là công nghệ lạc hậu, thiết bị cũ, thiếu ñồng bộ, sản phẩm sản xuất ra khó ñáp ứng ñược tiêu chuẩn chất lượng của thị trường xuất khẩu, nhất là yêu cầu gắt gao về ñảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Bảng 2.28: Thiết kế sản phẩm của doanh nghiệp chế biến thực phẩm trên ñịa bàn các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ Tần suất Còn rất hạn chế Còn hạn chế Bình thường Tốt Rất tốt Trung bình ñiểm Mức ñộ Chỉ tiêu 1 2 3 4 5 a. Khả năng ñổi mới kiểu dáng sản phẩm 0,00% 14,29% 52,38% 33,33% 0,00% 3,19 b. Khả năng cải tiến, bổ sung các tính năng mới của sản phẩm 0,00% 19,05% 47,62% 33,33% 0,00% 3,14 c. Khả năng phát triển sản phẩm mới 0,00% 28,57% 33,33% 38,10% 0,00% 3,10 Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp. + Hiện tại các doanh nghiệp trong ngành có khả năng xuất khẩu hầu hết là các doanh nghiệp mới ñược cổ phần hoá, bước ñầu ổn ñịnh sản xuất, nên gặp nhiều khó khăn trong việc ñổi mới công nghệ và mở rộng sản xuất. Chính vì vậy mà trong vài năm lại ñây, các doanh nghiệp này gặp rất nhiều khó khăn trong việc xuất khẩu trực tiếp (liên quan tới thiếu vốn cũng như khả năng ñảm bảo chất lượng hàng hoá ñúng tiêu chuẩn thị trường yêu cầu). ðồ thị 2.18: Kü thuËt/ c«ng nghÖ s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm 0 2 4 6 a, Kh¶ n¨ng thiÕt kÕ /lùa chän quy tr×nh s¶n xuÊt phï hîp, hiÖu qu¶ b, Kh¶ n¨ng kiÓm so¸t quy tr×nh - c«ng nghÖ SX c, Kh¶ n¨ng tiÕp thu vµ øng dông tiÕn bé kü thuËt míi vµo SX d, Kh¶ n¨ng c¶i tiÕn quy tr×nh SX e, Kh¶ n¨ng tiÕp nhËn chuyÓn giao kü thuËt /c«ng nghÖ míi g, Kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c«ng nghÖ SX míi h, Kh¶ n¨ng ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm §iÓm tèi ®a §iÓm trung b×nh 116 KiÓm so¸t chi phÝ vµ chÊt l−îng cña doanh nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm 0 2 4 6 a, Kh¶ n¨ng thiÕt lËp, duy tr× quan hÖ æn ®Þnh, l©u dµi víi nhµ cung cÊp b, Kh¶ n¨ng kiÓm so¸t gi¸ mua ®Çu vµo c, Kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nguån cung cÊp nguyªn liÖu míi hiÖu qu¶ h¬n d, Kh¶ n¨ng qu¶n lý m¸y thiÕt bÞ e, Kh¶ n¨ng h¹ gi¸ thµnh s¶n xuÊt g, Kh¶ n¨ng kiÓm so¸t chÊt l−îng s¶n phÈm §iÓm tèi ®a §iÓm trung b×nh Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp. + Vốn cho ñầu tư và phát triển vẫn luôn là một ñiểm yếu của các doanh nghiệp ở các ñịa phương trong vùng, khả năng huy ñộng vốn chỉ ñạt trung bình 2,71 ñiểm (xem Bảng 2.29). Bảng 2.29: Tài chính/ kế toán của doanh nghiệp chế biến thực phẩm, trên ñịa bàn các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ Tần suất Còn rất hạn chế Còn hạn chế Bình thường Tốt Rất tốt Trung bình ñiểm Mức ñộ Chỉ tiêu 1 2 3 4 5 a. Khả năng huy ñộng vốn 0,00% 47,62% 33,33% 19,05% 0,00% 2,71 b. Khả năng sử dụng vốn lưu ñộng một cách hiệu quả 0,00% 0,00% 14,29% 85,71% 0,00% 3,86 c. Khả năng quản lý các dự án ñầu tư một cách hiệu quả 0,00% 14,29% 52,38% 33,33% 0,00% 3,19 d. Khả năng xây dựng hệ thống hoạch toán chi phí một cách hiệu quả 0,00% 9,52% 38,10% 52,38% 0,00% 3,43 Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp. + Khả năng kiểm soát các yếu tố ñầu vào của các doanh nghiệp vẫn chưa cao. Nguồn ñầu vào hiện nay của các doanh nghiệp là mua trực tiếp hoặc mua qua ñầu mối. + Năng lực cạnh tranh về giá thấp do khả năng hạ giá thành sản phẩm của các doanh nghiệp ñạt mức thấp nhất trong nhóm các yếu tố kiểm soát cho phí, chất lượng sản phẩm của doanh nghiệp (xem ðồ thị 2.19 hoặc Bảng 15 – Phụ lục 1). ðồ thị 2.19: 117 Marketing vµ dÞch vô kh¸ch hµng cña c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm 0 2 4 6 a, Kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn nhu cÇu míi b, Kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ tr−êng míi c, Kh¶ n¨ng qu¶ng b¸ h×nh ¶nh /s¶n phÈm cña c«ng ty d, Kh¶ n¨ng kiÓm so¸t kªnh ph©n phèi e, Kh¶ n¨ng cung cÊp th«ng tin vÒ s¶n phÈm /dÞch vô cho kh¸ch hµng §iÓm tèi ®a §iÓm trung b×nh Nguồn: Kết quả khảo sát doanh nghiệp. + Mối liên kết giữa các doanh nghiệp và người cung cấp lỏng lẻo, càng làm tăng tính bất ổn ñịnh về ñầu vào cho sản xuất; trong ñó, hầu hết các nhà máy chưa xây dựng ñược liên kết bền chặt với người nông dân sản xuất nguyên liệu. ðồ thị 2.20: Nguồn: Kết quả khảo sát doanh nghiệp. + Marketing và dịch vụ khách hàng; khả năng cung cấp thông tin về sản phẩm /dịch vụ cho khách hàng; khả năng kiểm soát kênh phân phối cũng như xây dựng và quảng bá thương hiệu của các doanh nghiệp vẫn còn rất yếu. Hầu hết các doanh nghiệp cho biết mức ñộ ñáp ứng của doanh nghiệp ñều ở mức hạn chế và trung bình (hầu hết chỉ ñạt khoảng 3 ñiểm). ðiều này chủ yếu liên quan tới trình ñộ quản lý còn hạn chế của các doanh nghiệp cũng như sự thiếu vốn ñầu tư cho các hoạt ñộng này (ðồ thị 2.20). + Trình ñộ và tay nghề của lao ñộng trong các doanh nghiệp vẫn còn thấp, chưa có tác phong công nghiệp và tính chuyên nghiệp. Các doanh nghiệp ñã tạo ñiều kiện và ñào tạo nghề cho lao ñộng, nhưng chưa có khả năng giữ chân người lao ñộng có tay nghề làm việc cho doanh nghiệp. 118 HÖ thèng th«ng tin qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm 0,00 2,00 4,00 6,00 a, HÖ thèng th«ng tin tµi chÝnh /kÕ to¸n b, HÖ thèng th«ng tin qu¶n lý dù tr÷ c, HÖ thèng th«ng tin vÒ c¸c nhµ cung cÊp d, HÖ thèng th«ng tin vÒ nhu cÇu kh¸ch hµng e, HÖ thèng th«ng tin vÒ c¸c kªnh ph©n phèi g. Kh¶ n¨ng ¸p dông liªn kÕt ®iÖn tö trong kinh doanh §iÓm tèi ®a §iÓm trung b×nh ðồ thị 2.21. Nguồn: Kết quả khảo sát các doanh nghiệp + Xem sơ ñồ 2.21 cho thấy, hệ thống thông tin quản lý của các doanh nghiệp chế biến thực phẩm còn nhiều yếu kém, các chỉ tiêu ñánh giá ñạt dưới mức trung bình, ñặc biệt là khả năng áp dụng các liên kết ñiện tử (internet) trong kinh doanh rất hạn chế (ñiểm trung bình 1,7). (7) ðề xuất của các doanh nghiệp về các hoạt ñộng hỗ trợ từ phía các cơ quan chức năng cấp tỉnh - Nhu cầu cung cấp thông tin về thị trường: + Thông tin về nguồn nguyên liệu ñầu vào, nhà cung ứng; + Thông tin về mẫu mã sản phẩm; + Thông tin về thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước; + Thông tin về thị trường công nghệ; - Nhu cầu về các dịch vụ hỗ trợ kinh doanh; + Các dịch vụ ñào tạo nguồn nhân lực (lao ñộng kỹ thuật và quản lý); + Dịch vụ tư vấn hoạt ñộng (ví dụ: tư vấn tài chính - kế toán, thuế, tư vấn pháp lý, tư vấn ñào tạo chiến lược, công nghệ thông tin, chuyển giao công nghệ); + Dịch vụ thông tin thị trường, quảng cáo và xúc tiến thương mại; + Dịch vụ kiểm ñịnh và quản lý chất lượng; 119 - Hỗ trợ tìm kiếm ñối tác kinh doanh; + Hỗ trợ tìm kiếm mặt bằng sản xuất kinh doanh; + Hỗ trợ trong việc tiếp cận các nguồn tín dụng; + Giải quyết các tranh chấp về kinh tế; - Nhu cầu hỗ trợ từ các cơ quan chức năng tỉnh: + Tiếp cận vốn sản xuất kinh doanh; + Qui hoạch vùng nguyên liệu phục vụ công nghiệp chế biến + Hỗ trợ phương tiện thiết bị, kiểm ñịnh chất lượng sản phẩm xuất khẩu; + Hỗ trợ ñào tạo về quản lý cho doanh nghiệp; + Hỗ trợ về xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm, ñào tạo kỹ thuật và chuyển giao công nghệ; + Hỗ trợ cung cấp thông tin về thị trường; Tóm lại, qua phân tích, tổng hợp số liệu thống kê, ñánh giá của các chuyên gia kinh tế, nhà quản lý, các doanh nghiệp ở các tỉnh trong 2 nhóm ngành này cho thấy, những biện pháp tạo lập lợi thế cạnh tranh trong phát triển công nghiệp chế biến nông, lâm sản của các tỉnh trong vùng vẫn chủ yếu dựa trên cơ sở lợi thế so sánh, hoặc bước ñầu chuyển hoá lợi thế so sánh thành lợi thế cạnh tranh của sản phẩm, như: khai thác ñược các yếu tố ñầu vào là nguyên liệu, nhân lực (chưa qua ñào tạo) sẵn có; các chính sách và ñiều kiện kinh tế - xã hội của tỉnh tạo ñiều kiện thuận lợi cho các ngành này phát triển. Nhóm yếu tố tạo lập lợi thế cạnh tranh quan trọng như môi trường kinh tế, xây dựng hình ảnh của ñịa phương hầu như chưa quan tâm ñúng mức. Do ñó, việc tạo lập lợi thế cạnh tranh trong phát triển công nghiệp chế biến nông, lâm sản của các tỉnh còn chứa ñựng nhiều hạn chế, cụ thể là: - Sự lệch pha giữa mục tiêu phát huy lợi thế so sánh và hoạt ñộng nguồn lực ñể nâng cao khả năng cạnh tranh lâu dài của các sản phẩm trong ngành công nghiệp chế biến nông, lâm sản. Khả năng cung cấp nguyên liệu ổn ñịnh cho công nghiệp chế biến tại các tỉnh còn yếu, mặc dù các doanh nghiệp còn có nhu cầu và năng lực sản xuất cao hơn. - Sự liên kết giữa các tỉnh trong khai thác các thế mạnh của nhau hầu như là 120 không có; các tỉnh, thành phố hầu như “dàn hàng ngang”, “mạnh ai, nấy làm”, mỗi tỉnh có các giải pháp và chính sách, kế hoạch ñầu tư riêng nhằm thúc ñẩy phát triển ngành công nghiệp của tỉnh. Do ñó, các mối quan hệ kinh tế với các tỉnh khác chủ yếu phát sinh là do quan hệ tự