Luận án Quản lý di tích quốc gia đặc biệt quần thể Hương Sơn huyện Mỹ Đức, Thành phố Hà Nội

hực hiện nghiêm túc Luật Di sản văn hóa và Chỉ thị số 73/CT - BVHTTDL ngày 19/05/2009 của Bộ trưởng Bộ VHTTDL, Tăng cường các biện pháp quản lý di tích lịch sử văn hóa và các hoạt động bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử văn hóa [Phụ lục 3, Bảng 1, TLPV 14, tr.211]. Nhìn chung những vấn đề này sinh trong quá trình quản lý dẫn đến sai phạm không chỉ xảy ra đối với di tích QGĐB quần thể Hương Sơn mà còn xuất hiện ở nhiều di tích quốc gia đặc biệt trên địa bàn cả nước. Luật Di sản văn hóa năm 2001 được sửa đổi, bổ sung năm 2009 quy định tại Điều 13; Điểm b, Khoản 1, Điều 34 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hoá quy định: Đối với di tích quốc gia/di tích quốc gia đặc biệt, khi chưa được các cơ quan chức năng cấp phép xây dựng, trường hợp đặc biệt có yêu cầu xây dựng công trình trực tiếp phục vụ bảo vệ và phát huy giá trị di tích, việc xây dựng phải được sự đồng ý bằng văn bản của người có thẩm quyền (Bộ trưởng Bộ VHTTDL). Các công trình xây dựng tuyệt đối không được làm ảnh hưởng đến di tích và cảnh quan, môi trường trong khu vực bảo vệ di tích. Những cá nhân, tổ chức xâm lấn, xây dựng trái phép trong khu vực di tích còn bị buộc tháo dỡ các công trình xây dựng trái phép và khôi phục lại trạng thái ban đầu. Nghị định 38/2021/NĐ - CP ngày 29/03/2021 của Chính phủ, Ban hành quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực văn hoá và quảng cáo. Trong đó Điều 20 có quy định phạt tiền từ 30 triệu đồng - 40 triệu đồng đối với hành vi không có văn bản đồng ý của Chủ tịch UBND cấp tỉnh đối với di tích cấp tỉnh hoặc không có văn bản đồng ý của Bộ trưởng Bộ VHTTDL đối với di tích quốc gia/di tích quốc gia đặc biệt khi xây dựng công trình bảo vệ và phát huy giá trị di tích ở khu vực bảo vệ II. Tại Điều 24 có quy định phạt tiền từ 20 triệu đồng - 30 triệu đồng đối với những vi phạm về hoạt động tu bổ, tôn tạo, phục hồi di tích mà chưa có văn bản đồng ý của cơ quan chức năng có thẩm quyền. 99 Để hạn chế những sai phạm trong quá trình quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn, huyện Mỹ Đức đã chỉ đạo Phòng VH&TT, Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn và các đơn vị liên quan tăng cường phối hợp với cơ quan chức năng thực hiện thanh tra, kiểm tra chuyên ngành/thanh tra hành chính khi có đơn thư khiếu nại về di tích. Tuy nhiên, một trong những khó khăn đối với công tác quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn là khu vực bảo vệ rộng lớn, nhiều di tích nằm xen kẽ trong khu vực dân cư nên không tránh khỏi những sai phạm liên quan đến các công trình xây dựng trái phép trong khu vực bảo vệ di sản. Nghị định 38/2021/NĐ - CP ra đời là căn cứ pháp lý để xử phạt đối với các hành vi vi phạm di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, nhưng khi áp dụng vào thực tiễn thì mức xử phạt còn thấp và chưa mang tính răn đe, đặc biệt là những di tích có giá trị cao và dễ bị tổn thương như di tích QGĐB quần thể Hương Sơn. Vì vậy, công tác thanh tra, kiểm tra cần được thực hiện thường xuyên, cùng với sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý nhà nước từ trung ương xuống cơ sở sẽ hạn chế được những thiếu sót như đã từng xảy ra trong thời gian qua. 2.2.2. Hoạt động của chủ thể quản lý trực tiếp 2.2.2.1. Tham mưu, đề xuất và thực hiện các văn bản quản lý di tích Công tác tham mưu, đề xuất và triển khai thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng đối với công tác quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn. Hàng năm vào thời điểm kết thúc lễ hội chùa Hương, Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn xây dựng kế hoạch phối hợp với Sư trụ trì và Ban QLXD chùa Hương tổ chức kiểm tra, đánh giá hiện trạng cơ sở hạ tầng các điểm di tích; thống kê các di vật, hiện vật, đồ thờ tự để có kế hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi đối với những cơ sở thờ tự có nguy cơ bị xuống cấp. Cụ thể là theo biên bản tường trình của nhà chùa về bức tường lối lên giếng cạnh nhà khách trong khu vực chùa Thiên Trù có chiều dài 41m, cao 2,4m đã nứt nẻ, bị đổ một đoạn 10m và phần còn lại không đảm bảo an toàn; phần tường 100 nhà Tăng - Ni có chiều rộng 8,5m, cao 5,7m, dài 16,5m bị dạn nứt, mái bằng gỗ và lợp ngói sông cầu đã hư hỏng toàn phần và sụt mất một gian; khu nhà Tăng phía ngoài động Hương Tích đã bị xuống cấp và hư hỏng nặng. Sau khi tiến hành kiểm tra, đánh giá, Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn đề xuất với huyện Mỹ Đức văn bản số 77/BC - BQL ngày 23/05/2018, Về việc giải ngõa và trùng tu lại tường chặn đất đá lối lên Giếng cạnh nhà khách, nhà Tăng - Ni khu vực chùa Thiên Trù và khu vực ngoài động Hương Tích để đảm bảo an toàn cho du khách và tài sản của nhà chùa. Sau khi được thành phố Hà Nội phê duyệt chủ trương đầu tư, Bộ VHTTDL thẩm định hồ sơ thiết kế kỹ thuật thi công, lãnh đạo huyện giao cho Ban QLXD chùa Hương thực hiện dự án, có sự phối hợp kiểm tra, giám sát của Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn. Theo phản ánh của nhà chùa và du khách về nhà vệ trong khu vực chùa Thiên Trù và động Hương Tích do xây dựng tạm bợ nên bị xuống cấp đã làm ảnh hưởng đến cảnh quan, môi trường khu vực di tích; hệ thống giao thông đường thủy trên dòng suối Yến không đảm bảo an toàn giao thông chuyên chở khách và hàng hóa vào chiều tối. Sau khi nghiên cứu, khảo sát thực tế, đề xuất với huyện Mỹ Đức tờ trình số 175/TTr - BQL ngày 17/10/2019, Về việc xây dựng đường từ chùa Long Vân đi động Cây Khế và nhà vệ sinh cộng cộng, lắp đặt hệ thống chiếu sáng, hệ thống loa, camera trên dòng suối Yến. Công tác tham mưu và triển khai nhiệm vụ trên là việc làm cấp thiết nhằm đảm bảo an toàn giao thông đường bộ và đường thủy, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân địa phương và du khách hành hương trong mùa lễ hội. Trong quá trình phối hợp với nhà chùa tổ chức kiểm tra, đánh giá hiện trạng chùa Long Vân thuộc quần thể Hương Sơn cho thấy di tích đang bị hư hại trầm trọng, vì vậy Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn đã lập tờ trình số 1849/TTr - UBND ngày 25/11/2020, Về việc tu bổ khẩn cấp các hạng mục di tích chùa Hinh Hương. Nội dung tờ trình có nêu những hạng mục di tích cần tu sửa: Gia cố nền, róc trát, xử lý những vị trí tường rêu mốc, sơn lại tường, chống 101 thấm ẩm mốc cổng tam quan; thay thế cửa sắt, bổ sung lắp đặt cửa bức hàn biểu chấn song con tiện, thay thế gạch bị bong, vỡ; sân chùa và bậc thang, lan can dẫn lên chùa được bổ sung thay thế gạch lát đã hỏng phù hợp với chất liệu truyền thống, tương đồng với cảnh quan không gian khu vực di tích; hạ giải bộ phận các bậc thang và lan can đường dẫn lên chùa và tận dụng các tảng đá có kích cỡ cũ, bổ sung các tảng đá mới có kích thước tương đồng. Căn cứ vào diện tích và cung đường dẫn lên chùa, sắp xếp cho phù hợp với nguyên trạng, đảm bảo kỹ mỹ thuật, hài hòa cảnh quan, không gian khu vực di tích. Để triển khai quy hoạch dự án đầu tư tuyến cáp treo Hương Bình theo văn bản số 1277/TB - UBND ngày 29/10/2019 của UBND thành phố Hà Nội, Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn đã phối hợp với các bên liên quan thực hiện kiểm tra, rà soát, giải phóng mặt bằng đối với những hộ dân lấn chiếm, xây dựng trái phép trong khu vực bảo vệ di tích và hai bên tuyến đường nối từ khu du lịch thắng cảnh Hương Sơn đến khu Tam Chúc – Khả Phong (Hà Nam) để doanh nghiệp Xuân Trường triển khai xây dựng tuyến cáp treo, phục vụ phát triển du lịch tiềm năng của địa phương. Nhìn chung công tác tham mưu và triển khai các văn bản quản lý nhà nước đã góp phần triển khai các dự án tu bổ, tôn tạo di tích đúng tiến độ đã giảm thiểu những tác động tiêu cực đến quần thể di tích. Bên cạnh những mặt tích cực trên thì công tác quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn vẫn còn tồn tại nhiều bất cập trong việc phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị liên quan. Khi trao đổi về vấn đề này, ông Nguyễn Bá Hiển - Tr. Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn cho rằng: Công tác tham mưu, xây dựng kế hoạch chưa thực sự chú trọng đến cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan tham gia quản lý di tích QGĐB quần thể Hương Sơn, nên dẫn đến tình trạng chồng chéo ở một số lĩnh vực chuyên môn, nghiệp vụ. Bên cạnh đó cơ chế phối hợp cũng chưa quy định cụ thể quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của các bên liên quan. Bên cạnh đó, quy chế bảo vệ và sử dụng di 102 tích trước đây cần được điều chỉnh, bổ sung và hoàn thiện nhằm đáp ứng những yêu cầu đặt ra đối với loại hình di tích quốc gia đặc biệt [Phụ lục 3, Bảng 1, TLPV 08, tr.208]. Từ những vấn đề nêu trên cho thấy trong thời gian tới Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn cần chủ động và tích cực hơn nữa trong việc tham mưu, đề xuất cho lãnh đạo huyện Mỹ Đức ban hành và hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến công tác quản lý bảo tồn và phát huy giá trị của di tích QGĐB quần thể Hương Sơn. 2.2.2.2. Quản lý các hoạt động tu bổ, tôn tạo di tích Từ khi tỉnh Hà Tây được sáp nhập vào thành phố Hà Nội, di tích QGĐB quần thể Hương Sơn đã nhận được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo từ trung ương xuống địa phương trong việc hỗ trợ ngân sách của nhà nước và nguồn thu từ hoạt động tại di sản được trích lại để triển khai các dự án xây dựng, tu bổ, tôn tạo di tích. Theo chức năng nhiệm vụ được phân công, Ban QLXD chùa Hương chịu trách nhiệm thực hiện các dự án tu bổ các hạng mục di tích, Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn là đơn vị chịu trách nhiệm quản lý, kiểm tra, giám sát các hoạt động tu bổ di tích. Nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan nên các dự án tu bổ đền Đục Khê, tôn tạo gác chuông chùa Thiên Trù, tu bổ nhà Tăng - Ni bên ngoài động Hương Tích và chùa Thiên Trù; đảo ngói lại toàn bộ đền Trình Ngũ Nhạc, chùa Thiên Trù, chùa Tiên Sơn, chùa Tuyết Sơn, chùa Thanh Sơn, chùa Long Vân được triển khai và đưa vào sử dụng đúng tiến độ. Sư ông Thích Đạo Huy phụ trách tu bổ di tích thuộc Ban QLXD chùa Hương cho biết: Việc triển khai các dự án tu bổ di tích QGĐB quần thể Hương Sơn trong thời gian qua tuân thủ Nghị định số 166/2018/NĐ - CP. Chẳng hạn trường hợp tu bổ di tích tại chỗ thì đơn vị tổ chức thi công phải thực hiện bao che khu vực cấu kiện, thành phần kiến trúc cần tu bổ bảo đảm an toàn. Trường hợp phải tháo rời toàn bộ cấu kiện, thành phần kiến trúc di tích phải xây dựng nhà bao che phục vụ thi công, nhà 103 bảo quản cấu kiện, thành phần kiến trúc. Khi hạ giải phải thực hiện đánh dấu ký hiệu các cấu kiện để tránh nhầm lẫn, ảnh hưởng đến đặc điểm, cũng như giá trị kiến trúc nghệ thuật của di tích. Sau khi công trình hoàn thành và được bàn giao cho chủ đầu tư, nhật ký và hồ sơ hoàn công được gửi đến Sở VH&TT, Cục DSVH - Bộ VHTTDL và cơ quan, đơn vị có thẩm quyền [Phụ lục 3, Bảng 1, TLPV 09, tr.208]. Đi đôi với công tác quản lý hoạt động tu bổ di tích, Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn còn phối hợp với các Sự trụ trì các điểm di tích quản lý hoạt động tín ngưỡng tại cơ sở thờ tự, tuyệt đối không tự ý di dời, tu sửa, làm thay đổi màu sắc, kiểu dáng hiện vật là yếu tố gốc cấu thành di tích; không tiếp nhận, đưa thêm hiện vật vào di tích và khuôn viên di tích khi chưa được sự đồng ý của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền về văn hóa; phối hợp kiểm tra, giám sát các dự án tu bổ, chống xuống cấp di tích và cải tạo công trình dân dụng trong khu vực bảo vệ di tích. Tuy nhiên có một thực tế hiện nay là phần lớn các cơ sở thờ tự trong di tích QGĐB quần thể Hương Sơn có tuồi đời vài trăm năm, do điều kiện khí hậu khắc nghiệt cùng với sự tác động của con người đã làm cho nhiều hạng mục bị xuống cấp và ảnh hưởng đến kết cấu của công trình. Khi trao đổi vấn đề trên, ông Nguyễn Đình Toàn PTr. Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn cho rằng: Di tích QGĐB quần thể Hương Sơn có trên hai mươi điểm di tích nên việc đầu tư kinh phí tu bổ bị dàn trải và hầu hết di tích được làm bằng gỗ nên nguy cơ xuống cấp khó tránh khỏi. Vì vậy, cần phải thực hiện phân loại, đánh giá hiện trạng nội thất và ngoại thất toàn bộ các điểm di tích để xây dựng phương án đầu tư có trọng điểm đối với những di tích hư hại cần được bảo tồn khẩn cấp. Đồng thời tăng cường hoạt động kiểm tra, giám sát các dự án tu bổ, tôn tạo di tích và các hoạt động tín ngưỡng tại cơ sở thờ tự thuộc di tích QGĐB quần thể Hương Sơn [Phụ lục 3, Bảng 1, TLPV 15, tr.211]. 104 Một trong những khó khăn trong việc triển khai các dự án tu bổ di tích QGĐB quần thể Hương Sơn thời gian gần đây là nguồn ngân sách hỗ trợ còn hạn hẹp, trong khi nguồn thu từ di tích không đủ tái đầu tư dành cho hoạt động bảo tồn di tích. Vì vậy, nhà Chùa tự đứng ra kêu gọi công đức của những tập thể, cá nhân đóng góp tu sửa các hạng mục di tích bị xuống cấp. Tuy nhiên có một thực tế cho thấy hoạt động tu bổ di tích bằng nguồn xã hội hóa còn dễ dãi trong khâu thỏa thuận chủ trương, thẩm định dự án, chưa thực sự quán triệt nguyên tắc gìn giữ tối đa những yếu tố gốc. Do đó các dự án tu bổ, chống xuống cấp di tích bằng bất cứ nguồn vốn nào cũng cần phải được thực hiện nghiêm túc theo Nghị định số 166/2018/NĐ - CP và có sự tham vấn chuyên môn, nghiệp vụ của Cục DSVH - Bộ VHTTDL và Sở VH&TT Thành phố Hà Nội trong việc kiểm tra, giám sát về mặt chất lượng kỹ thuật. 2.2.2.3. Quản lý và khai thác giá trị của di tích gắn với phát triển du lịch Tại Đại hội Đảng bộ huyện Mỹ Đức lần thứ XXIV, nhiệm kỳ 2020 - 2025 đề ra nhiệm vụ phát triển du lịch gắn với phát triển kinh tế - xã hội của huyện, trong đó tập trung xây dựng các sản phẩm du lịch xanh, sản phẩm du lịch gắn với di tích lịch sử văn hoá và lễ hội truyền thống; gắn trách nhiệm của chính quyền địa phương trong cải thiện môi trường du lịch [54]. Để triển khai nhiệm vụ trên, Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn đã phối hợp với các bên liên quan xây dựng kế hoạch quản lý các hoạt động dịch vụ du lịch. 2.6: Cơ sở lưu trú trong khu vực di tích QGĐB quần thể Hương Sơn TT Cơ sở lưu trú dịch vụ du lịch Số lượng 01. Khách sạn 02 02. Nhà nghỉ 60 03. Nhà trọ 119 Nguồn: Tác giả tập hợp năm 2022 Về cơ sở lưu trú, trong khu vực Hương Sơn chỉ có nhà nghỉ Công đoàn chùa Hương đạt tiêu chuẩn, còn lại hầu hết là nhà nghỉ, nhà trọ do tư nhân quản 105 lý. Số lượng các cơ sở lưu trú thì nhiều, nhưng chất lượng và hoạt động dịch vụ còn mang tính tự phát, thời vụ, hoạt động chưa chuyên nghiệp, chưa đáp ứng đủ điều kiện đón các đoàn khách trong nước và quốc tế có khả năng thanh toán cao. 2.7: Cơ sở dịch vụ trong khu vực di tích QGĐB quần thể Hương Sơn TT Địa điểm Cửa hàng Diện tích (m2) 01. Khu vực bến Đục 14 420 02. Khu vực bến Yến 17 680 03. Khu vực Thiên Trù 23 1035 04. Tổng cộng 54 2135 Nguồn: Tác giả tập hợp năm 2022 Các cơ sở dịch tập trung chủ yếu tại bến Đục, bến Yến và khu vực chùa Thiên Trù. Do tính chất mùa vụ nên hầu hết các cửa hàng ăn uống được làm tạm thời, hoặc sử dụng nhà ở lẫn lộn với cửa hàng nên chưa đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Công tác phối hợp quản lý cơ sở dịch vụ chưa được kiểm tra, kiểm soát thường xuyên nên vẫn còn để xảy ra tình trạng các hàng quán lấn chiếm lòng lề đường, gây cản trở giao thông, ảnh hưởng đến tình hình an ninh trật tự, vệ sinh môi trường và tính thẩm mỹ của di sản. 2.8: Lượng khách du lịch đến di tích QGĐB quần thể Hương Sơn Nguồn: Tác giả tập hợp năm 2022 Số lượng du khách đến di tích QGĐB quần thể Hương Sơn qua các năm như sau: Năm 2018, bình quân đón khoảng từ 15.000 - 20.000 lượt khách/ngày, cuối tuần đón từ 30.000 - 35.000 lượt khách/ngày, ước tính đón khoảng 430.000 430 450 320 20 20 1035 36 25 0 200 400 600 Năm 2018 Năm 2019 Năm 2022 L Ư Ợ N G KH Á C H D U L Ị C H Đ Ế N D I T Í C H ( Đ Ơ N V Ị T Í N H : N G H Ì N L Ư Ợ T / N G À Y ) Cả lễ hội Ngày thường Ngày cuối tuần 106 lượt khách/năm; Năm 2019, bình quân đón từ 17.000 - 20.000 lượt khách/năm, cuối tuần đón từ 32.000 - 36.000 lượt khách/ngày, ước tính đón khoảng 450.000 lượt khách/năm. Sau thời gian dãn cách xã hội, năm 2022 di tích mở cửa trở lại, bình quân đón 10.000 lượt khách/ngày, cuối tuần đón từ 20.000 - 25.000 lượt khách/ngày, ước tính đón khoảng 320.000 lượt khách/năm [55]. Tổng thu từ hoạt động tại di tích và lễ hội năm 2019 là 163.872.640.000 đồng, trong đó phí thu thăm quan thắng cảnh là 99.859.890.000 đồng, phí thu từ dịch vụ thuyền, đò là 64.012.750.000 đồng, nộp ngân sách nhà nước 69.901.923.000 đồng [Phụ lục 2, Mục 6.3, tr.209]. Năm 2022 di tích mở cửa đón khách, tổng thu từ hoạt động tại di tích và lễ hội đạt 43.112.064.000 đồng, trong đó phí thu thăm quan thắng cảnh là 26.271.414.000 đồng, phí thu từ dịch vụ thuyền, đò là 16.840.650.000 đồng [Phụ lục 2, Mục 6.4, tr.208]. Để quản lý nguồn thu tại các hoạt động tại di tích hiệu quả, Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn đã xây dựng kế hoạch thu chi, quản lý phí thắng cảnh, lập dự toán cho cho các hoạt động của Ban tổ chức lễ hội đảm bảo đúng quy định, công khai các chế độ, thanh toán kịp thời và đầy đủ chế độ cho lực lượng tham gia quản lý, bảo vệ di tích và lễ hội. Nhìn chung hoạt động du lịch tại di tích QGĐB quần thể Hương Sơn chủ yếu là du lịch tâm linh và mang tính chất thời vụ. Còn nhiều sản phẩm du lịch tiềm năng chưa được nghiên cứu, xây dựng và đưa vào khai thác. Khi trao đổi về hoạt động du lịch tại di tích QGĐB quần thể Hương Sơn, ông Nguyễn Văn Trung - Giám đốc Cty du lịch Hương Sơn có những đánh giá như sau: Hoạt động du lịch được xác định là một ngành kinh tế mũi nhọn gắn với phát triển kinh tế - xã hội của huyện Mỹ Đức. Mặc du tiềm năng các loại hình du lịch khá phong phú và đa dạng, nhưng đến nay thị trường du lịch so với mặt bằng chung của thành phố Hà Nội khá thấp. Lượng khách du lịch đến với di sản chỉ mang tính thời vụ, sản phẩm du lịch chưa thu hút được khách du lịch vào các mùa khác 107 trong năm. Chưa có sự kết nối các điểm du lịch trên địa bàn huyện và vùng lân cận để khai thác tiềm năng và lợi thể của di tích QGĐB quần thể Hương Sơn bên cạnh sản phẩm du lịch lễ hội truyền thống [Phụ lục 3, Bảng 1, TLPV 17, tr.212]. Một trong những hạn chế đối với hoạt động bảo tồn và khai thác giá trị của di tích QGĐB quần thể Hương Sơn là cơ sở hạ tầng chua đồng bộ và xuống cấp đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động du lịch. Ông Nguyễn Văn Dũng chủ cửa hàng tạp hóa trên tuyến Thiên Trù - Hương Tích cho rằng: Hạ tầng giao thông đường bộ trong khu vực di tích QGĐB quần thể Hương Sơn chưa đáp ứng được yêu cầu hoạt động du lịch, nhất là vào thời điểm tổ chức lễ hội du khách tăng đột biến vào thời gian ngắn đã làm tắc nghẽn cục bộ tại khu vực trung tâm xã và các ngả đường dẫn vào khu vực di tích, đặc biệt là tuyến Thiên Trù - Hương Tích. Bên cạnh đó hệ thống mạng lưới điện, đèn chiếu sáng, hệ thống cấp, thoát nước, xử lý rác thải còn thiếu, xuống cấp và không đồng bộđã làm ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động dịch vụ phục vụ khách du lịch [Phụ lục 3, Bảng 1, TLPV 05, tr.207]. Ngoài ra phải kể đến một số nguyên nhân khác đã làm ảnh hưởng đến việc tăng trưởng du lịch tại di tích QGĐB quần thể Hương Sơn như chất lượng dịch vụ chưa đáp ứng được yêu cầu của du khách, các cơ sở lưu trú trên địa bàn hoạt động mang nặng tính gia đình, chưa chú trọng nâng cao chất lượng toàn diện. Nhiều nhà hàng, cơ sở dịch vụ còn kinh doanh theo kiểu chộp giật, chèn ép khách gây bức xúc, phản cảm cho du khách. Ông Nguyễn Văn Trung - Giám đốc Cty du lịch Hương Sơn cho biết: Nguồn nhân lực phục vụ du lịch của địa phương còn thiếu và phần lớn chưa được đào tạo cơ bản về chuyên môn, nghiệp vụ du lịch. Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về hoạt động phát triển du lịch có năng lực và trình độ chuyên môn nhiều mặt còn hạn chế. 108 Chính quyền địa phương chưa có cơ chế hỗ trợ và tháo gỡ những khó khăn cho các doanh nghiệp của địa phương tham gia cung ứng dịch vụ du lịch; chưa chú trọng phát triển nguồn nhân lực địa phương trong lĩnh vực dịch vụ, du lịch [Phụ lục 3, Bảng 1, TLPV 17, tr.212]. Từ thực tế trên cho thấy Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn cần chủ động hơn nữa trong việc tham mưu, đề xuất với huyện Mỹ Đức về cơ chế, chính sách thu hút các nguồn lực xã hội tham gia đầu tư xây dựng các sản phẩm du lịch đặc thù để khai thác tiềm năng và giá trị của di tích QGĐB quần thể Hương Sơn. Đồng thời tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, chú trọng đào tạo, phát triển nguồn nhân lực của địa phương về lĩnh vực di sản và dịch vụ, du lịch. 2.2.2.4. Quản lý các hoạt động dịch vụ tại di tích Di tích QGĐB quần thể Hương Sơn có vai trò, vị thế to lớn trong đời sống văn hóa của người dân Thủ đô và cả nước. Trong đó lễ hội chùa Hương là một hoạt động tôn giáo thu hút đông đảo du khách tìm đến thăm quan, chiêm bái. Vì vậy, quản lý các hoạt động dịch vụ được coi là nhiệm vụ quan trọng, nhằm đem lại cho du khách chất lượng dịch vụ tốt nhất, cũng như hạn chế những tác động tiêu cực đến di sản. Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn đã chỉ đạo các Tổ nghiệp vụ triển khai kế hoạch theo sơ đồ từng tuyến được phân công. Tổ nghiệp vụ Hướng dẫn và quản lý du lịch, dịch vụ phối hợp với các bên liên quan tổ chức kiểm tra, giám sát các phương tiện vận chuyển khách về chứng chỉ chuyên môn hành nghề, phao cứu sinh, giỏ đựng rác và cam kết không chở quá người theo quy định; các phương tiện vận chuyển khách phải tuân thủ nội quy và điều hành của Ban quản lý bến, đảm bảo an toàn giao thông trên suối Yến. Hướng dẫn các hộ kinh doanh dịch vụ lắp đặt hàng quán đúng chỉ giới theo sơ đồ quy hoạch, lắp dựng biển bảng giới thiệu nhà hàng phải chấp hành nghiêm kích cỡ theo quy định và thực hiện tốt công tác phòng, chống cháy nổ. Kiểm tra các hộ kinh doanh ăn uống tại khu vực bến đò Thiên Trù phải có giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, có tủ bảo quản thực phẩm, không cheo 109 móc thịt gia súc, gia cầm. Bố trí lực lượng thường xuyên chấn chỉnh hàng quán đảm bảo thông thoáng, không lấn chiếm lòng lề đường từ khu vực ga cáp treo số 3 đến cổng động Hương Tích. Tổ chức sắp xếp lại các hộ kinh doanh bán đồ vàng mã, đồ uống có cồn, các mặt hàng souvenir tại khu vực từ chùa Tuyết Quỳnh ra chùa Giải Oan; khu vực đền Cửa Võng ra Tuyết Quỳnh; khu vực từ cửa động Hương Tích ra đền Cửa Võng theo đúng quy hoạch, không để xảy ra tình trạng lấn chiếm mặt bằng, cản trở giao thông. Tổ bảo tồn, tôn tạo di tích tuyến Thiên Trù - Hương Tích và Tổ quản lý môi trường và cảnh quan xã An Phú, An Tiến, Hùng Tiến phối hợp và hướng dẫn sư trụ trì chùa Thiên Trù, chùa Tiên Sơn, chùa Giải Oan, đền Trấn Song, động Hương Tích, chùa Hinh Bồng kiểm soát vé thắng cảnh, đò thuyền khách tham quan du lịch; quản lý hoạt động dịch vụ ăn uống, hàng lưu niệm, tạp hóa trên tuyến, điểm được phân công. Phối hợp với Sư trụ trì hướng dẫn cho du khách không đặt tiền lễ, tiền công đức lên ban thờ hoặc gài tiền vào tượng Phật và các hiện vật khác trong khu nội tự của di tích; quản lý chặt chẽ những người tự nguyện tham gia làm việc công quả tại các điểm di tích trong thời gian tổ chức lễ hội; thường xuyên kiểm tra, nhắc nhở các hộ dân sinh sống, sản xuất, kinh doanh dịch vụ không xả thải bừa bãi trong khu vực bảo vệ di tích. Tổ bảo tồn di tích tuyến Long Vân - Thanh Sơn và Tổ bảo tồn, tôn tạo di tích tuyến Tuyết Sơn phối hợp và hướng dẫn các Sư trụ trì chùa Thanh Sơn, động Hương Đài, chùa Long Vân, đền Trình Phú Yên, chùa Ngư Trì, chùa Bảo Đài, chùa Tuyết Sơn thực hiện kiểm soát vé thắng cảnh, đò thuyền khách tham quan du lịch. Quản lý các cơ sở dịch vụ ăn uống, hàng lưu niệm, tạp hóa trên tuyến, điểm di tích được phân công. Phối hợp với Sư trụ trì hướng dẫn du khách không đặt tiền lễ, tiền công đức lên ban thờ; quản lý chặt chẽ những người tự nguyện tham gia làm việc công quả tại các điểm di tích. Có thể nói công tác quản lý các hoạt động tại di tích QGĐB quần thể Hương Sơn trong thời gian qua có nhiều chuyển biến tích cực, nhưng bên cạnh 110 đó vẫn còn để xảy ra tình trạng nhiều hàng quán lấn chiếm lòng lề đường cản trở giao thông; các phương tiện (đò, thuyền) neo đậu chưa đúng nơi quy định, chở người quá quy định gây mất an toàn giao thông đường thuỷ. Ông Nguyễn Đình Toàn - PTr. Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn cho rằng: Do chưa có quy hoạch phân khu chức năng cho di tích cùng với sự phối hợp giữa các cơ quan hữu quan và chính quyền địa phương thiếu đồng bộ, chưa có chế tài xử phạt nghiêm khắc nên tình trạng lấn chiếm lòng lề đường, dùng loa công xuất lớn để quảng cáo sản phẩm chưa được giải quyết triệt để. Công tác quản lý, điều hành, sắp xếp các phương tiện thuyền, đò chở khách vào mùa cao điểm của lễ hội chưa hiệu quả [Phụ lục 3, Bảng 1, TLPV 15, tr.211]. Một trong những vấn đề nổi cộm đối với công tác quản lý các hoạt động dịch vụ hiện nay là các cơ quan chức năng chưa thực sự quan tâm kiểm tra, giám sát về chất lượng dịch vụ phục vụ du khách. Vấn đề này đã được ông Đào Văn Hùng - Trưởng thôn Yến Vỹ thuộc xã Hương Sơn cho biết: Ban quản lý KDT&TC Hương Sơn và chính quyền địa phương cần nghiên cứu ứng dụng khoa học công nghệ, chẳng hạn sử dụng mã QR Code để dán trên các phương tiện đò chở khách và khu vực công cộng để du khách