Luận văn Hoàn thiện nghiệp vụ thị trường mở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

ọng. Các công cụ hiện hành không cho phép NHNN có thể điều chỉnh linh hoạt lượng vốn khả dụng trong điều kiện dư thừa. Tình trạng dự trữ dư thừa không mong muốn tại các ngân hàng bắt đầu từ năm 1994 và kéo dài đến năm 2000 là cho các ngân hàng phải chịu áp lực mạnh về chi phí vốn, đồng thời giảm hiệu quả tác động của CSTT, đặc biệt công cụ TCV. Các công cụ này tỏ ra thiếu chủ động trong việc điều chỉnh lượng tiền cung ứng. Điều này thể hiện rõ trong hai năm 1998-1999 khi trần lãi suất cho vay liên tục giảm nhưng khối lượng tín dụng không tăng tương ứng, đồng thời giá cả và sản lượng giảm liên tục. Hiệu quả của CSTT thấp còn bởi vì chúng chỉ tác động được qua kênh truyền dẫn duy nhất là kênh tín dụng của hệ thống ngân hàng. Các kênh tác động khác như lãi suất và thị trường tài chính chưa phát huy do thị trường tiền tệ và chứng khoán chưa hoạt động. Vì vậy, tác động của CSTT trong giai đoạn này chủ yếu thông qua tác động về khối lượng. Để khắc phục nhược điểm này, bên cạnh việc tiếp tục đổi mới và hoàn thiện các công cụ hiện có cũng như kênh truyền dẫn tác động, việc đưa vào áp dụng các công cụ CSTT gián tiếp có khả năng tác động đến lãi suất và khối lượng vốn của nền kinh tế là cấp thiết. Một trong những công cụ đó là nghiệp vụ thị trường mở. Chính vì vậy, sự hình thành thị trường mở trở thành mục tiêu của NHNN trong việc hoàn thiện công cụ CSTT trong giai đoạn này. 2.1.1.2. Sự tồn tại của các thị trường chứng khoán nợ Trước năm 1990, nền kinh tế Việt Nam được tài trợ từ các trung gian tài chính mà chủ yếu là các ngân hàng. Từ đầu thập niên 1990s, tình trạng này đã được cải thiện. Nhiều người có nhu cầu vốn đã bắt đầu làm quen với hình thức huy động vốn trực tiếp từ công chúng trên cơ sở sử dụng các GTCG với các thời hạn khác nhau. Đây là điều kiện nền tảng cho hoạt động thị trường mở. Các thị trường chứng khoán nợ (ngắn hạn và dài hạn) đã ra đời và phát triển, đó là thị trường trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp. Trái phiếu chính phủ đã trở thành nguồn bù đắp chi tiêu ngân sách phổ biến từ năm 1994 khi Chính phủ bắt đầu phát hành tín phiếu kho bạc, trái phiếu kho bạc và trái phiếu công trình. Từ năm 1995, tín phiếu kho bạc đã bắt đầu được phát hành theo hình thức đấu thầu tại NHNN với số lượng trúng thầu ngày càng tăng. Lượng tín phiếu kho bạc trúng thầu qua NHNN đã tạo cơ sở tiền đề về hàng hoá ban đầu cho hoạt động thị trường mở sau này. Bên cạnh trái phiếu chính phủ, một số chứng khoán nợ của doanh nghiệp cũng được phát hành, trong đó chủ yếu là các kỳ phiếu ngân hàng. Tuy nhiên các giao dịch đối với trái phiếu doanh nghiệp là nhỏ bé và tự phát. Mặc dù thị trường giao dịch trái phiếu chưa phát triển nhưng cũng đã tạo ra những điều kiện tiền đề cho sự vận hành của thị trường mở. 2.1.1.3. Xu thế hội nhập kinh tế Xu hướng toàn cầu hoá các hoạt động thương mại và tài chính đã ảnh hưởng đến các chính sách kinh tế vĩ mô và các công cụ CSTT ở hầu hết các nước trên thế giới. Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ. Xu hướng toàn cầu hoá tất yếu dẫn đến trào lưu liên minh khu vực và tự do hoá các thị trường tài chính khu vực. Trào lưu này đòi hỏi các công cụ CSTT phải đảm bảo mối liên hệ linh hoạt giữa các cân bằng nội và cân bằng ngoại. Nghiệp vụ thị trường mở, với cơ chế hoạt động chủ yếu dựa vào thị trường, là công cụ CSTT thích hợp nhất tại hầu hết các quốc gia. Thông qua OMO, NHTW có thể tác động trức tiếp và nhanh chóng đến các mục tiêu hoạt động. Bên cạnh đó, OMO đang trở thành một công cụ CSTT phổ biến ở các quốc gia phát triển và đang phát triển. Đây là điều kiện thuận lợi cho Việt Nam trong việc học hỏi kinh nghiệm và tổ chức hoạt động của thị trường mở tại Việt Nam. 2.1.2. Quá trình hình thành và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý của nghiệp vụ thị trường mở 2.1.2.1. Khuôn khổ pháp lý cho sự ra đời của nghiệp vụ thị trường mở Bên cạnh các điều kiện vĩ mô về tiền tệ ngân hàng cho sự ra đời của nghiệp vụ thị trường mở thì việc thiếu cơ sở pháp lý hợp lý và đồng bộ sẽ hạn chế hoạt động và phát triển của thị trường mở. Về cơ bản, hành lang pháp lý cần thiết cho hoạt động thị trường mở phải bao gồm các lĩnh vực sau: Giới hạn phạm vi thị trường, các công cụ của thị trường, quy định về phát hành GTCG, cơ chế hoạt động của thị trường thứ cấp, quy chế hoạt động can thiệp của NHNN, quản lý vốn khả dụng của NHNN. Cho đến tháng 3/2000, về cơ bản, hệ thống văn bản pháp lý làm cơ sở cho sự ra đời và hoạt động của OMO đã hình thành. Cụ thể: Thứ nhất, khung pháp lý về phạm vi thị trường và công cụ Theo quy định tại Điều 21 Luật NHNN: "NHNN thực hiện OMO thông qua việc mua bán tín phiếu kho bạc, tín phiếu NHNN, chứng chỉ tiền gửi và các loại GTCG ngắn hạn trên thị trường tiền tệ để thực hiện CSTT quốc gia." Như vậy, thị trường mở chỉ giới hạn trong phạm vi thị trường tiền tệ, ngụ ý rằng các giao dịch thị trường mở phải có thời gian dưới 12 tháng và các loại GTCG giao dịch cũng phải đáo hạn trong vòng 1 năm. Ngoài ra, Luật NHNN cũng đã cụ thể hoá các loại công cụ (GTCG) giao dịch thông qua OMO là tín phiếu KBNN, tín phiếu NHNN, chứng chỉ tiền gửi và các loại GTCG ngắn hạn khác do Thống đốc quy định cụ thể. Thứ hai, khung pháp lý về việc phát hành các giấy tờ có giá - hàng hoá của thị trường Để cung cấp hàng hoá cho thị trường, một số loại GTCG đã được phát hành. Hệ thống pháp lý về việc ban hành các GTCG này đã được hoàn thiện, như: - Quy chế phát hành tín phiếu NHNN ban hành theo Quyết định số 362/1999/QĐ-NHNN1 ngày 08/10/1999 của Thống đốc; - Quy chế phát hành trái phiếu chính phủ theo Nghị định số 72/CP ngày 26/7/1994 của Chính phủ và Quyết định số 01/2000/QĐ-TTg ngày 13/01/2000 của Thủ tướng Chính phủ; - Pháp lệnh thương phiếu tháng 2/1999; - Luật Thương mại năm 1997. Thứ ba, khung pháp lý về thị trường thứ cấp NHNN đã ban hành nhiều văn bản quy định về các giao dịch thứ cấp nhằm tạo tính thanh khoản cho các GTCG trên và thị trường thứ cấp, như: - Quy chế tổ chức và hoạt động của thị trường nội tệ liên ngân hàng theo Quyết định số 136 QĐ/NH2 ngày 20/7/1993 của Thống đốc; - Quy chế tổ chức và hoạt động của thị trường ngoại tệ liên ngân hàng theo Quyết định số 101/1999/QĐ-NHNN13 ngày 26/3/1999 của Thống đốc; - Quy chế về nghiệp vụ chiết khấu, tái chiết khấu của NHNN đối với các ngân hàng theo Quyết định 356/1999/QĐ-NHNN14 ngày 06/10/1999 của Thống đốc. Thứ tư, khung pháp lý về hoạt động can thiệp của NHNN trên thị trường mở Quy chế nghiệp vụ thị trường mở được ban hành theo Quyết định 85/2000/QĐ-NHNN14 ngày 09/3/2000 của Thống đốc. Quy chế này hướng dẫn thực hiện giao dịch trên thị trường mở, nghiệp vụ thanh toán, lưu ký, … và sự can thiệp của NHNN trên thị trường. NHNN cũng đã thành lập Ban điều hành nghiệp vụ thị trường mở để quyết định tất cả các vấn đề liên quan. Thứ năm, khung pháp lý về quản lý vốn khả dụng Quy chế quản lý vốn khả dụng được ban hành theo Quyết định số 37/2000/QĐ-NHNN1 ngày 24/01/2000 của Thống đốc. Đây là yếu tố nền tảng cho hoạt động OMO và hoạt động TCV của NHNN. Nó xác định lượng vốn khả dụng thừa thiếu hàng ngày làm căn cứ để quyết định chiều hướng và mức độ can thiệp của NHNN trên thị trường mở. Như vậy, để chuẩn bị cho công cụ OMO triển khai hoạt động, NHNN đã ban hành nhiều văn bản pháp lý liên quan, không những trực tiếp quy định về công cụ này như quy chế về OMO, thành lập Ban điều hành OMO, quy trình thực hiện OMO, hạch toán giao dịch OMO, chế độ thông tin báo cáo, … mà còn ban hành quy định về những vấn đề liên quan đến công cụ này như quy chế quản lý vốn khả dụng, quy chế lưu ký GTCG ngắn hạn, quy trình đấu thầu tín phiếu kho bạc, .. Thông qua các quy định này, NHNN đã hướng dẫn cụ thể việc tổ chức và thực hiện các giao dịch trên thị trường mở, tạo điều kiện cho các TCTD nắm bắt và triển khai thực hiện. Hệ thống các văn bản pháp lý cho sự ra đời và hoạt động của thị trường mở đã cơ bản đầy đủ và sẽ hoàn thiện trong tương lai. Các quy định này đảm bảo hoạt động thị trường mở trôi chảy từ khâu phát hành GTCG đến giao dịch GTCG cũng như cơ sở để xác định mức độ can thiệp thị trường của NHNN. 2.1.2.2. Quá trình hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động của nghiệp vụ thị trường mở Sau một thời gian chuẩn bị, nghiệp vụ thị trường mở chính thức được NHNN khai trương và đưa vào vận hành vào ngày 12/7/2000, đánh dấu một bước tiến quan trọng của NHNN trong việc chuyển sang điều hành CSTT bằng các công cụ gián tiếp. Trong thời gian 5 năm triển khai thực hiện, NHNN cũng đã tiến hành sửa đổi kịp thời các văn bản nhằm thúc đẩy sự hoạt động của thị trường như sửa đổi quy chế hoạt động OMO vào các năm 2001, 2002, 2003 và 2004; quy chế lưu ký GTCG được sửa đổi năm 2004, ... a. Quy chế về nghiệp vụ thị trường mở Để tạo cơ sở pháp lý cho việc triển khai công cụ OMO tại Việt Nam, ngày 09/3/2000, Thống đốc đã ban hành Quy chế hoạt động nghiệp vụ thị trường mở kèm theo Quyết định số 85/2000/QĐ-NHNN (gọi tắt là Quy chế 85). Theo đó, OMO là nghiệp vụ mua bán các GTCG ngắn hạn giữa một bên là NHNN với một bên là các TCTD là thành viên của thị trường mở trên thị trường tiền tệ để thực hiện CSTT quốc gia. Các GTCG ngắn hạn được giao dịch ở thị trường mở bao gồm tín phiếu kho bạc, tín phiếu NHNN và các loại GTCG ngắn hạn khác do Thống đốc quy định. Quy chế 85 cũng quy định về các giao dịch trên thị trường mở, phương thức giao dịch, phương thức đấu thầu, điều kiện tham gia thị trường mở, các loại GTCG được giao dịch thông qua thị trường mở, quy trình tham gia OMO. Tuy nhiên, việc quy định về hình thức giao dịch đấu thầu lãi suất, ngày thanh toán, lãi suất mua hoặc bán, khối lượng mua hoặc bán ... tại Quy chế 85 chưa phù hợp nên NHNN đã tiếp tục sửa đổi, bổ sung bằng các Quyết định số 1439/2001/QĐ-NHNN ngày 20/11/2001 và Quyết định số 877/2002/QĐ-NHNN ngày 19/8/2002. Theo đó, “Đấu thầu lãi suất là việc xác định lãi suất trúng thầu của các TCTD tham gia OMO trên cơ sở lãi suất dự thầu của các TCTD và khối lượng GTCG NHNN cần mua hoặc bán.” và “Ngày thanh toán là ngày đấu thầu, các TCTD trúng thầu thực hiện giao, nhận GTCG và thanh toán với NHNN.”. Bên cạnh đó, NHNN cũng quy định thẩm quyền của “Ban điều hành OMO quyết định thông báo hoặc không thông báo khối lượng GTCG NHNN cần mua hoặc cần bán trước mỗi phiên đấu thầu”trong phương thức đấu thầu lãi suất. Sau khi Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật NHNN được ban hành, NHNN đã ban hành Quyết định số 1085/2003/QĐ-NHNN ngày 16/9/2003 và công văn số 1511/NHNN-TD ngày 28/12/2004 để sửa đổi, bổ sung một số quy định tại Quy chế nghiệp vụ thị trường mở. Theo đó, “NHNN thực hiện OMO thông qua việc mua bán ngắn hạn tín phiếu kho bạc, tín phiếu NHNN và các loại GTCG khác với TCTD trên thị trường tiền tệ để thực hiện CSTT quốc gia.” Bên cạnh đó, cuối năm 2005, Thống đốc ban hành Quyết định số 1909/QĐ-NHNN ngày 30/12/2005 cho phép trái phiếu chính quyền địa phương và trái phiếu Quỹ hỗ trợ phát triển được phép giao dịch trong nghiệp vụ thị trường mở. Chủng loại GTCG được giao dịch trên thị trường mở cũng được mở rộng, ngoài những GTCG ngắn hạn như tín phiếu kho bạc, tín phiếu NHNN còn bao gồm cả những GTCG dài hạn như trái phiếu kho bạc, trái phiếu đầu tư do ngân sách trung ương thanh toán, công trái, trái phiếu công trình trung ương và các loại GTCG khác do Thống đốc quy định. Ngoài ra, NHNN cũng đã sửa đổi các quy định liên quan đến thời gian thực hiện nghiệp vụ, các mẫu biểu đi kèm … nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các TCTD khi tham gia thị trường mở. Để khắc phục những hạn chế và tiến dần tới chuẩn hóa các quy định của Ngân hàng Nhà nước trong các giao dịch liên quan đến GTCG, Thống đốc đã ban hành Quyết định số 01/2007/QĐ-NHNN ngày 05/01/2007 về ban hành Quy chế nghiệp vụ thị trường mở, thay thế tất cả các quy định trước đó. b. Quy chế quản lý vốn khả dụng Để quyết định việc “bơm”, “hút” tiền qua thị trường mở, NHNN cần phải căn cứ vào thực trạng vốn khả dụng của hệ thống ngân hàng. Vì vậy việc quản lý và dự báo vốn khả dụng nhằm phục vụ cho điều hành CSTT là hết sức cần thiết. Theo Quy chế quản lý vốn khả dụng kèm theo Quyết định số 37/2000/QĐ-NHNN ngày 24/01/2000 của Thống đốc, vốn khả dụng là số tiền gửi của các TCTD (gồm tiền gửi DTBB, tiền gửi thanh toán và các loại tiền gửi khác) tại NHNN. Trên cơ sở tính toán, phân tích và dự báo sự thay đổi về vốn khả dụng, NHNN sẽ xác định mức vốn khả dụng cần duy trì của các TCTD để đảm bảo thực hiện CSTT, từ đó đưa ra các giải pháp để can thiệp đến vốn khả dụng của các TCTD thông qua các công cụ CSTT. NHNN dự báo vốn khả dụng của các TCTD trên cơ sở xác định các nhân tố ảnh hưởng đến vốn khả dụng, như: cung cầu ngoại tệ trên thị trường tiền tệ và sự can thiệp của NHNN; diễn biến thu chi ngân sách nhà nước; doanh số phát hành và thu hồi tiền mặt của NHNN; nhu cầu vay và khả năng huy động vốn của các NTHM, … Kết quả dự báo vốn khả dụng của các TCTD được sử dụng làm cơ sở thực hiện OMO và dự đoán cung cầu vốn trên thị trường tiền tệ để điều hành CSTT. Như vậy, việc tính toán và dự báo diễn biến vốn khả dụng là cơ sở cho việc điều hành OMO nói riêng và CSTT nói chung của NHNN. 2.1.3. Bộ máy tổ chức điều hành nghiệp vụ thị trường mở Để tổ chức và điều hành OMO, NHNN cũng đã hình thành được một bộ máy tổ chức và triển khai hoạt động thị trường mở tại NHNN bao gồm Ban điều hành OMO do một Phó Thống đốc làm trưởng ban. Bên cạnh đó, một số bộ phận tại các Vụ Cục cũng được thiết lập và hoàn thiện nhằm huy động tối đa mọi nguồn lực về con người, trang thiết bị để xây dựng và hoàn thiện hoạt động thị trường mở. 2.1.3.1. Ban điều hành nghiệp vụ thị trường mở Ban điều hành OMO trực tiếp chỉ đạo điều hành toàn bộ hoạt động OMO tại Việt Nam. Trưởng ban điều hành là 1 Phó Thống đốc. Ban điều hành có 1 phó trưởng ban thường trực là Vụ trưởng Vụ CSTT, 1 phó trưởng ban là Giám đốc Sở giao dịch NHNN. Các uỷ viên Ban điều hành OMO là đại diện lãnh đạo các Vụ Tín dụng, Vụ Quản lý ngoại hối và Sở Giao dịch. Thư ký ban là chuyên viên của Vụ CSTT và Sở giao dịch. Mọi vấn đề từ chủ trương định hướng đến các quyết định cụ thể trong từng phiên hay các sáng kiến cải tiến cơ chế, quy chế, quy trình kỹ thuật đều được Ban điều hành bàn bạc tập thể và Trưởng ban quyết định trên cơ sở các ý kiến đã thống nhất. Việc điều hành OMO đã ngày càng mang tính thị trường, các quyết định mua và bán GTCG với các phương án đấu thầu, xét thầu cụ thể đối với từng phiên đều được Ban điều hành cân nhắc kỹ lưỡng trên cơ sở xem xét tình hình vốn khả dụng của hệ thống các TCTD, xu hướng lãi suất thị trường và mục tiêu điều hành CSTT của NHNN. Bên cạnh việc chỉ đạo sát sao các Vụ, Cục liên quan chủ động nghiên cứu đổi mới cơ chế, quy chế về OMO, Ban điều hành đã tổ chức một số đợt tập huấn, hội nghị sơ kết hàng năm để hướng dẫn các văn bản mới, tiếp thu kịp thời các kiến nghị, đề xuất góp phần hoàn thiện công cụ OMO. Đồng thời thông qua một số đợt khảo sát trong nước và nước ngoài, Ban điều hành đã kịp thời có các đề xuất về đổi mới hoạt động OMO, phát triển các nghiệp vụ thị trường tiền tệ và việc điều hành CSTT của NHNN nói chung. 2.1.3.2. Các phòng, bộ phận liên quan Để triển khai những nghiệp vụ mới phục vụ cho OMO, một số bộ phận tại các Vụ, Cục của NHNN đã được thiết lập và hoàn thiện. a, Bộ phận quản lý vốn khả dụng thuộc Vụ Chính sách tiền tệ, xây dựng và hoàn thiện Quy chế quản lý vốn khả dụng; trực tiếp thu thập các thông tin để dự báo sự biến động về vốn khả dụng trên thị trường, đề xuất với Ban điều hành về định hướng hoạt động OMO, cũng như khối lượng, lãi suất và phương thức giao dịch của từng phiên đấu thầu, qua đó hỗ trợ đắc lực cho Ban điều hành đưa ra những quyết sách phù hợp. b, Phòng Nghiệp vụ thị trường tiền tệ thuộc Sở Giao dịch, xây dựng các quy trình thực hiện OMO, trực tiếp thực hiện các quy trình thủ tục đấu thầu, xét thầu theo quyết định của Ban điều hành. c, Phòng Thị trường tiền tệ và bảo lãnh thuộc Vụ Tín dụng, thực hiện xây dựng và hoàn thiện các cơ chế, quy chế cho hoạt động OMO và các thị trường tiền tệ liên quan. d, Một số phòng ban khác đã góp phần cho hoạt động OMO được thực hiện thành công như: - Phòng Kế toán, Phòng Thanh toán điện tử liên ngân hàng, Phòng Ngân quỹ … tại Sở Giao dịch thực hiện các nghiệp vụ hạch toán, thanh toán, lưu ký GTCG … - Phòng Kỹ thuật I, Phòng Kỹ thuật II, Phòng Quản lý thông tin thuộc Cục Công nghệ tin học ngân hàng thực hiện thiết kế cài đặt chương trình phần mềm ứng dụng, trang bị phần cứng, đường truyền kết nối, xử lý các vấn đề kỹ thuật trong việc thực hiện OMO qua mạng máy tính. 2.1.4. Các thành viên tham gia thị trường mở Các thành viên tham gia thị trường mở tại Việt Nam bao gồm NHNN và các TCTD có đủ điều kiện theo quy định của NHNN. 2.1.4.1. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHNN tham gia thị trường mở với tư cách vừa là người tổ chức và điều hành thị trường mở vừa là thành viên. NHNN là cơ quan xem xét và chứng nhận tư cách thành viên cho các TCTD đủ điều kiện. 2.1.4.2. Các đối tác của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Theo quy định hiện hành về OMO, thành viên tham gia OMO chỉ là các TCTD thành lập và hoạt động theo Luật các TCTD và có đủ các điều kiện sau: (i) Có tài khoản tiền gửi tại NHNN, (ii) Có đủ phương tiện cần thiết để tham gia OMO, và (iii) Có đăng ký tham gia OMO. Trong điều kiện (ii), đòi hỏi các TCTD phải có đầu tư cơ sở vật chất ban đầu để tham gia giao dịch trên thị trường mở như máy tính để giao dịch, nối mạng với Sở giao dịch NHNN, chương trình phần mềm giao dịch … Đối với các TCTD có quy mô lớn thì có thể đầu tư các thiết bị mạng theo kỹ thuật tiên tiến để giao dịch. Đối với những TCTD có quy mô nhỏ thì có thể giao dịch với NHNN thông qua việc truyền file với chi phí thấp. Khi OMO bắt đầu hoạt động vào tháng 7/2000, có 20 TCTD được công nhận là thành viên tham gia OMO. Số lượng thành viên thị trường mở tăng dần qua các năm, nhưng với tốc độ chậm, chỉ 1-2 thành viên mỗi năm. Đến ngày 31/12/2005 đã có 29 TCTD được công nhận là thành viên tham gia OMO, gồm 05 NHTMNN, 14 NHTMCP, 07 chi nhánh NHNg, 01 ngân hàng liên doanh, 01 công ty tài chính và Quỹ Tín dụng nhân dân trung ương. Đây có thể coi là những thành viên năng động nhất trên thị trường tiền tệ, góp phần quan trọng vào việc điều hoà vốn cho thị trường, truyền dẫn vốn từ NHTW đến các TCTD thiếu vốn nhưng không có đủ các điều kiện để tham gia OMO. Bảng 2.1. Số lượng thành viên thị trường mở qua các năm Số lượng thành viên OMO Năm 2000 Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 1. NHNN 1 1 1 1 1 1 2. NHTM nhà nước 4 4 4 5 5 5 3. NHTM cổ phần 9 10 10 11 13 14 4. NH nước ngoài 4 4 5 5 6 7 5. NH liên doanh 1 1 1 1 1 1 6. TCTD phi ngân hàng 1 1 1 1 1 1 7. Quỹ TDNDTW 1 1 1 1 1 1 Tổng 21 22 23 25 28 30 Nguồn: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Như vậy, hiện nay chỉ có các TCTD mới có thể là thành viên thị trường mở. Quy định về điều kiện thành viên OMO hiện nay là phù hợp với giai đoạn phát triển đầu của thị trường mở tại Việt Nam, điều kiện phát triển của thị trường tiền tệ Việt Nam và năng lực quản lý điều hành của NHNN. 2.1.5. Hàng hoá của nghiệp vụ thị trường mở Khi thị trường mở bắt đầu hoạt động vào tháng 7/2000, các loại GTCG được giao dịch trên thị trường mở là tín phiếu kho bạc, tín phiếu NHNN và các loại GTCG ngắn hạn khác do Thống đốc quy định cụ thể trong từng thời kỳ. Đây là những GTCG có tính an toàn rất cao và hầu như không bị rủi ro. Để có thể giao dịch được trên thị trường mở, các GTCG này phải thoả mãn các điều kiện sau: (i) Có thể giao dịch được; (ii) Được phát hành bằng đồng Việt Nam; (iii) Đã đăng ký tại NHNN theo quy định và (iv) GTCG được mua, bán hẳn phải có thời hạn còn lại tối đa là 90 ngày. Các quy định về GTCG như trên là rất chặt chẽ nhằm hạn chế tối đa các rủi ro trên thị trường mở. Điều này phù hợp với thời kỳ phát triển ban đầu của thị trường mở tại Việt Nam. Để phù hợp với quy định tại Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật NHNN, NHNN đã bổ sung các GTCG được giao dịch trên thị trường mở. Theo đó, các loại GTCG dài hạn như trái phiếu kho bạc, trái phiếu đầu tư do ngân sách trung ương thanh toán, công trái, trái phiếu công trình trung ương đã được chấp thuận giao dịch. Hàng hoá giao dịch của thị trường mở lúc này bao gồm tín phiếu kho bạc, tín phiếu NHNN, trái phiếu kho bạc, trái phiếu đầu tư do ngân sách trung ương thanh toán, công trái, trái phiếu công trình trung ương và các loại GTCG khác do Thống đốc quy định. Việc mở rộng các loại GTCG được chấp thuận giao dịch đã tạo điều kiện thúc đẩy hoạt động của thị trường mở sôi động hơn và khối lượng mua bán GTCG nhiều hơn. Nhìn chung, các loại hàng hoá (GTCG) giao dịch trên thị trường mở được "lựa chọn" cẩn thận nhằm đảm bảo độ an toàn và tính thanh khoản cao. Hiện nay chỉ các GTCG do ngân sách trung ương hoặc NHNN thanh toán mới được giao dịch trên thị trường mở. Bất kỳ một loại GTCG nào khác, kể cả chứng chỉ tiền gửi hay GTCG do TCTD, chính quyền địa phương phát hành, đều chưa được giao dịch. 2.1.6. Phương thức giao dịch trên thị trường mở 2.1.6.1. Phương thức mua bán Giao dịch OMO giữa NHNN và các thành viên được thực hiện theo 2 phương thức sau: a, Giao dịch mua và bán hẳn: NHNN sẽ mua hoặc bán các GTCG với toàn bộ thời hạn còn lại của chúng. Sau khi giao dịch, quyền sở hữu GTCG sẽ được chuyển giao từ bên bán sang bên mua và không kèm thoả thuận mua bán lại các GTCG. b, Giao dịch bán và cam kết mua lại (giao dịch có kỳ hạn) được NHNN thực hiện như sau: - Trường hợp NHNN bán các GTCG mà mình đang nắm giữ cho các thành viên kèm theo một cam kết sẽ mua lại các GTCG này sau một thời gian nhất định. Đến thời hạn NHNN sẽ mua lại GTCG và thanh toán tiền mua cho các TCTD. - Ngược lại, các thành viên bán GTCG cho NHNN kèm theo cam kết sẽ mua lại GTCG này sau một thời gian nhất định. Đến thời hạn các thành viên sẽ mua lại các GTCG và thanh toán tiền mua cho NHNN. Như vậy, quyền sở hữu GTCG tạm thời chuyển giao giữa NHNN và các TCTD thành viên trong một thời gian nhất định. Thực chất đây là một hình thức tín dụng giữa NHNN và các TCTD có bảo đảm bằng GTCG. 2.1.6.2. Phương thức đấu thầu Các giao dịch mua bán trong OMO giữa NHNN và các thành viên đều được thực hiện thông qua hình thức đấu thầu. Việc tổ chức đấu thầu các giao dịch trên thị trường mở thể hiện rõ tính thị trường trong quan hệ giữa NHNN và các TCTD. NHNN áp dụng 2 hình thức đấu thầu sau: a, Đấu thầu khối lượng Khi thực hiện đấu thầu khối lượng, việc mua bán GTCG thực hiện như sau: Thứ nhất, NHNN sẽ thông báo khối lượng và lãi suất các loại GTCG cần mua cần bán cho các thành viên thị trường mở. Thứ hai, Các thành viên đặt thầu khối lượng các loại GTCG cần mua hoặc cần bán theo lãi suất do NHNN thông báo. Thứ ba, NHNN xét thầu và phân bổ khối lượng trúng thầu theo nguyên tắc: - Trường hợp khối lượng dự thầu của các thành viên nhỏ hơn hoặc bằng khối lượng NHNN cần mua hoặc bán thì khối lượng trúng thầu của từng thành viên là khối lượng mà các thành viên đó đặt thầu. - Trường hợp khối lượng dự thầu của các thành viên lớn hơn khối lượng NHNN cần mua hoặc bán thì khối lượng trúng thầu của từng thành viên được phân bổ tỷ lệ thuận với khối lượng dự thầu của các thành viên đó và được làm tròn đến 10 triệu đồng. b, Đấu thầu lãi suất Khi thực hiện đấu thầu lãi suất, việc mua bán GTCG thực hiện như sau: Thứ nhất, Ban điều hành OMO sẽ dự kiến khối lượng GTCG cần mua/bán trong phiên đấu thầu. Khối lượng dự kiến cần mua/bán có thể thông báo hoặc không thông báo trước mỗi phiên đấu thầu cho các thành viên tham gia dự thầu. Thứ hai, TCTD dự thầu theo các mức lãi suất và khối lượng GTCG cần mua/bán ứng với các mức lãi suất đó. Lãi suất đặt thầu được tính theo tỷ lệ %/năm. Thứ ba, NHNN tổ chức xét thầu theo các bước và nguyên tắc sau: - Các mức đặt thầu được xếp theo thứ tự lãi suất giảm dần (trường hợp NHNN mua GTCG) và theo thứ tự tăng dần (trường hợp NHNN bán GTCG). - Lãi suất trúng thầu là lãi suất đặt thầu thấp nhất (trường hợp NHNN mua GTCG) hoặc lãi suất đặt thầu cao nhất (trường hợp NHNN bán GTCG). - Khối lượng trúng thầu của thành viên là khối lượng của các mức dự thầu có lãi suất bằng hoặc cao hơn mức lãi suất trúng thầu (trường hợp NHNN mua) hoặc có lãi suất bằng hoặc thấp hơn lãi suất trúng thầu (trường hợp NHNN bán). - Trường hợp tại mức lãi suất trúng thầu, tổng khối lượng đặt thầu của các TCTD vượt quá khối lượng GTCG mà NHNN cần mua/bán thì khối lượng GTCG trúng thầu của các TCTD tại mức lãi suất trúng thầu được tính theo tỷ lệ thuận với khối lượng đặt thầu của TCTD tại mức lãi suất đó và được làm tròn đến 10 triệu đồng. Nếu tại mức lãi suất trúng thầu, TCTD có nhiều loại GTCG cần mua/bán thì NHNN xét thầu xác định theo thứ tự ưu tiên như sau: + GTCG đăng ký bán hoặc mua có khối lượng lớn hơn, + GTCG có thời hạn bán hoặc mua ngắn hơn (trường hợp mua hoặc bán hẳn), + Thời hạn còn lại của GTCG ngắn hơn. Để xác định lãi suất áp dụng từng mức trúng thầu cho TCTD sau khi đã xác định được khối lượng trúng thầu, NHNN áp dụng 2 phương pháp xác định lãi suất như sau: - Phương pháp tính lãi suất trúng thầu theo lãi suất thống nhất (phương pháp Hà Lan): Toàn bộ khối lượng GTCG trúng thầu được tính thống nhất theo mức lãi suất trúng thầu.