Luận văn Hoạt động công tác xã hội trong xóa đói giảm nghèo ở cộng đồng dân tộc mông tại xã cán Chu phìn huyện Mèo vạc tỉnh Hà Giang

ối chứng (nhóm không vay). Ở Indonesia, mức tăng thu nhập trung bình hàng năm của 6 những hộ có vay tăng lên 12,9% so với mức tăng 3% của nhóm đối chứng. Tƣơng tự nhƣ vậy, ở Bangladesh mức tăng thu nhập trung bình năm của nhóm vay là 29,3% trong khi nhóm đối chứng là 22%, ở Sri Lanka là 15,6% so với nhóm đối chứng là 9%. Kết quả nghiên cứu ở Ấn Độ cũng cho kết quả tƣơng tự mức tăng thu nhập trung bình năm của nhóm vay là 46% trong khi nhóm không vay mức tăng thu nhập trung bình năm chỉ tăng 24% [49]. 2.2.Nghiên cứu trong nước Nghèo đói là một trong năm vấn đề lớn có tính chất toàn cầu: ô nhiễm môi trƣờng sinh thái, khủng hoảng năng lƣợng, bênh tật, thất nghiệp, nghèo đói. Vì thế vấn đề xoá đói giảm nghèo không chỉ giành đƣợc sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, của tổ chức xã hội của nhiều nƣớc trên thế giới. Ở nƣớc ta cũng có rất nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề xoá đói, giảm nghèo cả ở trong nƣớc lẫn ngoài nƣớc, cả về góc độ xã hội lẫn góc độ kinh tế. Đáng chú ý là một số công trình sau: Xóa đói giảm nghèo ở vùng dân tộc thiếu số nước ta hiện nay - thực trạng và giải pháp, nghiên cứu này làm rõ thực trạng đói nghèo và công tác xóa đói giảm nghèo cụ thể ở từng vùng dân tộc thiểu số: Vùng trung du và miền núi Bắc Bộ, miền Trung và Nam bộ, vùng Tây Nguyên, vùng Nam Bộ. Đồng thời chỉ ra những nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình trạng đói nghèo ở vùng dân tộc thiểu số [18]. Nghèo đói và xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam, Công trình của Ts. Lê Xuân Bá và các đồng nghiệp đã đƣợc viết thành sách. Vấn đề xóa đói giảm nghèo luôn gắn bó và chịu ảnh hƣởng của quan hệ giai cấp và các chế độ xã hội khác nhau. Hiện tƣợng bị tha hóa và tự tha hóa con ngƣời dƣới chế độ tƣ bản chủ nghĩa luôn là một lực cản đối với công việc xóa đói giảm nghèo. Trong tác phẩm này tác giả đã đƣa ra đƣợc những cái nhìn chung nhất, tổng quát nhất về tình hình nghèo đói và công tác xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam. Nghèo đói đƣợc nhìn nhận và đánh giá ở nhiều mức độ khác nhau. Cũng 7 trong tác phẩm này, công tác xóa đói giảm nghèo cũng đƣợc nhìn nhận dƣới nhiều khía cạnh và góc độ khác nhau. Bên cạnh việc đánh giá tình hình chung, tác phẩm còn đƣa ra một số giải pháp để nâng cao hiệu quả giảm nghèo bền vững. [1]. Vấn đề tăng trưởng kinh tế, công bằng xã hội và vấn đề xoá đói giảm nghèo ở Việt Nam: Tác phẩm đƣợc hoàn thiện sau khi nƣớc ta bỏ nền kinh tế bao cấp đƣợc 7 năm, cuộc sống nhân dân đã phần nào đƣợc cải thiện tuy nhiên trong bối cảnh nền kinh tế vẫn bị cấm vận nên nền kinh tế phải tự mình vận động là chính. Tác phẩm đã tìm hiều từng khía cạnh và mối liên hệ giữa các vấn đề đã nêu. Đặt ra vấn đề cần giải quyết giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội cũng nhƣ vấn đề nghèo đói của Việt Nam [31]. Xoá đói, giảm nghèo vùng dân tộc thiểu số; phương pháp tiếp cận: Tác phẩm đánh giá hiệu quả công tác xóa đói giảm nghèo tại một số vùng dân tộc thiểu số cũng nhƣ một số cách tiếp cận trƣớc đó. Dựa trên tình hình thực tế và hiệu quả cũng nhƣ mô hình đã áp dụng trong thời gian trƣớc đó tác giả đã đƣa ra một số phƣơng pháp tiếp cận mới để công tác xóa đói giảm nghèo đạt hiệu quả [21] Cuộc chiến chống nghèo đói thực trạng và giải pháp: Tác giả cho rằng tín dụng ƣu đãi là biện pháp tỏ ra có tác dụng mạnh trong việc trợ giúp hộ nghèo đặc biệt là nhóm nghèo nhất. Tuy nhiên, lƣu tâm về vấn đề bền vững của các hoạt động tín dụng ƣu đãi này, theo tác giả, cần phải thay đổi cơ chế, từng bƣớc chuyển dần từ cơ chế ƣu đãi, bao cấp (lãi suất thấp, không phải thế chấp) sang cơ chế thƣơng mại, gắn tín dụng với tiết kiệm, hạn chế rủi ro cho ngƣời nghèo và nhất là cung cấp tín dụng kịp thời. Tác giả cũng đề xuất lộ trình nâng dần lãi suất theo cơ chế thị trƣờng. Đối với các xã quá khó khăn có thể áp dụng lãi suất ƣu đãi thêm một thời gian, đối với vùng có điều kiện phát triển hơn thì chuyển sang cho vay hộ nghèo với lãi suất thƣơng mại, khuyến khích hộ nghèo kết hợp vay vốn với tiết kiệm, trợ giúp đào tạo, chuyển giao công nghệ [18]. 8 Định hướng tiếp cận giải quyết vấn đề về nghèo đói ở nước ta: Trong tác phẩm này một lần nữa tác giả khẳng định nghèo đói là vấn đề toàn cầu không một quốc gia nào giải quyết triệt để đƣợc. Tác giả khẳng định Những thành tựu của Việt Nam trong lĩnh vực xóa đói, giảm nghèo là một thành công không nhỏ trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội.làm cho bộ mặt các xã nghèo, xã đặc biệt khó khăn đã có sự thay đổi đáng kể, nhất là về kết cấu hạ tầng và phát triển sản xuất; đời sống của đại đa số ngƣời dân đƣợc nâng cao, đặc biệt là nhóm hộ nghèo, đồng bào dân tộc ở miền núi, phụ nữ (thu nhập tăng 21%, đời sống đƣợc cải thiện không chỉ trên khía cạnh ăn, mặc mà còn khía cạnh sức khỏe, đi lại, học hành,...); tạo đƣợc sự đồng thuận cao hơn giữa các tầng lớp dân cƣ các nhóm xã hội Mục tiêu tổng thể của chƣơng trình là tạo môi trƣờng thuận lợi cho ngƣời nghèo tiếp cận với các dịch vụ sản xuất, tự lực vƣợt qua nghèo đói, vƣơn lên khá giả và làm giàu. Thành tựu xóa đói, giảm nghèo của nƣớc ta không những thể hiện sự cam kết chính trị mạnh mẽ của Đảng và Nhà nƣớc với cộng đồng quốc tế mà còn tạo đƣợc hình ảnh, vị thế tốt đẹp của nƣớc ta trên trƣờng quốc tế, thông qua đó tạo đƣợc sự đồng thuận cao và sự ủng hộ tích cực hơn về mọi mặt, nhất là về tài chính của cộng đồng các nhà tài trợ cho cuộc chiến chống nghèo đói ở nƣớc ta. Những kết quả đạt đƣợc là không thể phủ nhận. Mấy năm qua thế giới coi Việt Nam là điểm sáng trong xóa đói, giảm nghèo. So với những nƣớc có cùng trình độ phát triển tƣơng tự, mức nghèo, đói của Việt Nam đã giảm nhanh hơn nhiều. Trong bối cảnh đất nƣớc có nhiều mục tiêu ƣu tiên, việc dành nguồn lực xứng đáng cho công cuộc xóa đói, giảm nghèo đã thể hiện sự quyết tâm của Đảng và Chính phủ trong cuộc chiến chống nghèo, đói. Cùng với đó là sự nỗ lực vƣơn lên của cộng đồng, ngƣời dân và chính ngƣời nghèo cũng đóng góp vào sự thành công của chƣơng trình.Cùng với những thành tựu đã đạt đƣợc tác giả còn nêu lên những khó khăn trong quá trình triển khai chƣơng trình xóa đói, giảm nghèo không tránh khỏi những khó khăn, những mặt chƣa đƣợc, đòi hỏi 9 phải có sự nỗ lực giải quyết nhƣ nguồn kinh phí do trung ƣơng bố trí còn rất hạn chế, chƣa đáp ứng đƣợc mục tiêu đề ra. một số chính sách hỗ trợ chƣa thật sự phù hợp với ngƣời nghèo ảnh hƣởng đến hiệu quả của chƣơng trình hệ thống theo dõi, giám sát chƣơng trình chƣa đƣợc tổ chức một cách có hệ thống và đồng bộ, thiếu đội ngũ cán bộ xóa đói, giảm nghèo có đủ năng lực để thực hiện chƣơng trình. Đồng thời để thực hiện đƣợc mục tiêu của chƣơng trình xóa đói, giảm nghèo tác giả cũng nêu nên những giải pháp để thực hiện hiệu quả. [17]. 3.Đối tƣợng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động công tác xã hội trong xóa đói giảm nghèo ở cộng đồng dân tộc Mông xã Cán Chu Phìn, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu hoạt động công tác xã hội trong xóa đói giảm nghèo đối với đồng bào dân tộc Mông trên địa bàn xã Cán Chu Phìn. 4.Mục tiêu nghiên cứu Chỉ ra thực trạng đói nghèo ở cộng đồng dân tộc Mông ở xã Cán Chu Phìn, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang, làm rõ các hoạt động Công tác xã hội hỗ trợ xóa đói giảm nghèo ở xã Cán Chu Phìn. Đề xuất các khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động Công tác xã hội trong xóa đói giảm nghèo ở cộng đồng dân tộc Mông xã Cán Chu Phìn. 5.Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu: Thực trạng đói nghèo của cộng đồng dân tộc Mông trên địa bàn xã Cán Chu Phìn huyện Mèo Vạc tỉnh Hà Giang hiện nay nhƣ thế nào? Các hoạt động CTXH trong xóa đói giảm nghèo đƣợc triển khai trên địa bàn xã là gì? Giả thuyết nghiên cứu: 10 Giả thuyết 1: Phần lớn các hộ gia đình của cộng đồng dân tộc Mông ở xã Cán Chu Phìn thuộc hộ nghèo, thể hiện qua các chỉ tiêu nhƣ thu nhập; tiếp cận dịch vụ y tế và giáo dục, tiếp cận nƣớc sạch và vệ sinh; tiếp cận thông tin. Giả thuyết 2: Các hoạt động CTXH đƣợc triển khai cụ thể nhƣ: hoạt động hỗ trợ vay vốn; hoạt động hỗ trợ tƣ liệu sản xuất; hoạt động kết nối hƣớng nghiệp, dạy nghề, tạo công ăn việc làm cho con em cộng đồng dân tộc Mông đã có những tác động nhất định đối với việc xóa đói giảm nghèo trên địa bàn xã Cán Chu Phìn. Tuy nhiên vấn đề giảm nghèo vẫn chƣa đƣợc bền vững. 6.Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1.Phương pháp phân tích tài liệu Đây là phƣơng pháp thu thập thông tin đƣợc học viên quan tâm sử dụng. Việc phân tích tài liệu cho phép học viên giải quyêt hàng loạt các vấn đề nghiên cứu đáng quan tâm. Những tài liệu học viên quan tâm đó là: các nghiên cứu ở các cơ quan trung ƣơng, các bộ ngành, các chƣơng trình dự án, các tài liệu thống kê của các cấp các ngành về đói nghèo và xóa đói giảm nghèo ở cộng đồng dân tộc Mông, đặc biệt là các tài liệu liên quan đến đói nghèo của địa phƣơng. 6.2.Phương pháp quan sát Học viên sử dụng phƣơng pháp quan sát nhằm mục đích thấy rõ diễn biến tình trạng nghèo đói của ngƣời dân, thông qua cách sống, mức sống, ăn mặc, sinh hoạt, phong tục tập quán, thái độ lao động của đồng bào dân tộc Mông tại xã Cán Chu Phìn. Quan sát, theo dõi và ghi chép tình trạng đói nghèo và xóa đói giảm nghèo của cộng đồng dân tộc Mông qua các chỉ tiêu và qua các trƣờng hợp cụ thể. Qua đó tìm hiểu đƣợc tình hình thực tế đói nghèo và xóa đói giảm nghèo của cộng đồng dân tộc Mông tại đây. 11 Quan sát quá trình tổ chức các hoạt động CTXH đƣợc triển khai trong quá trình xóa đói giảm nghèo và những vai trò của nhân viên xã hội đƣợc thể hiện trong các hoạt động. (Phụ lục 2) 6.3.Phương pháp phỏng vấn sâu Trong quá trình thực hiện đề tài ngƣời nghiên cứu thực hiện phƣơng pháp phỏng vấn sâu đối với Cán bộ chuyên trách trên đại bàn xã, huyện, tỉnh nhằm thu thập những thông tin về thực trạng đói nghèo và xóa đói giảm nghèo của cộng đồng dân tộc Mông tại xã Cán Chu Phìn, đồng thời cũng có những cuộc phỏng vấn sâu đối với chính đồng bào dân tộc Mông nơi đây để hiểu rõ hơn về thực trạng, nguyện vọng của họ trong công tác xóa đói giảm nghèo tại địa phƣơng. Ngƣời nghiên cứu thực hiện phỏng vấn sâu với 15 ngƣời. (Phụ lục 1) 7.Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn 7.1.Ý nghĩa khoa học Nghiên cứu này góp phần mở rộng sự hiểu biết về những hoạt động Công tác xã hội trong xóa đói giảm nghèo đối với đồng bào dân tộc Mông, cụ thể là các vấn đề liên quan đến thực trạng đói nghèo theo cách tiếp cận nghèo đa chiều và các các hoạt động CTXH cụ thể đƣợc triển khai trên địa bàn nghiên cứu. Đồng thời kết quả nghiên cứu của đề tài đƣợc xem là nguồn tài liệu phong phú cho CTXH trong lĩnh vực với ngƣời nghèo. Ngoài ra, đây còn là tƣ liệu khoa học hỗ trợ nghiên cứu của những sinh viên chuyên ngành và các đối tƣợng quan tâm, yêu thích lĩnh vực này. 7.2.Ý nghĩa thực tiễn Thông qua đánh giá, phân tích, nhận định thực trạng đói nghèo và các hoạt động XĐGN ở cộng đồng dân tộc Mông giúp các cấp chính quyền có thêm thông tin về tình hình thực tế nghèo tại đây cũng nhƣ có cái nhìn tổng quát hơn về vai trò của các hoạt động CTXH trong việc hỗ trợ XĐGN. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng giúp các cấp chính quyền nhận thấy tầm quan trọng 12 của việc phối hợp giữa các tổ chức, nguồn lực trong hỗ trợ xóa đói giảm nghèo cho cộng đồng dân tộc Mông. Nghiên cứu hoàn thành nhƣ một nguồn tƣ liệu khách quan đem lại nhìn nhận về đói nghèo và hiệu quả xóa đói giảm nghèo ngày càng chính xác và hoàn thiện hơn. Bên cạnh đó, luận văn đƣa ra những khuyến nghị riêng đối với nâng cao hiệu quả triển khai các hoạt động CTXH trong xóa đói giảm nghèo tại xã, là cơ sở để chính quyền và cán bộ xã hội rút ra bài học và điều chỉnh hợp lý nhằm nâng cao hiệu quả công tác xóa đói giảm nghèo, nâng cao chất lƣợng cuộc sống cho cộng đồng dân tộc Mông. 8.Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận – khuyến nghị và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lý luận của đề tài. Chƣơng 2. Thực trạng đói nghèo của cộng đồng dân tộc Mông tại xã Cán Chu Phìn. Chƣơng 3. Hoạt động CTXH hỗ trợ xóa đói giảm nghèo ở cộng đồng dân tộc Mông tại xã Cán Chu Phìn. 13 PHẦN 2. NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 1.1.Khái niệm công cụ 1.1.1. Công tác xã hội Công tác xã hội đƣợc xem nhƣ là một nghề mang tính chuyên nghiệp ở nhiều quốc gia từ gần thế kỷ nay. CTXH tồn tại và hoạt động khi xuất hiện những vấn đề cần giải quyết nhƣ tình trạng nghèo đói, bất bình đẳng giới, và giúp đỡ những thành phần dễ bị tổn thƣơng nhƣ trẻ mồ côi, ngƣời tàn tật, trẻ đƣờng phố, trẻ bị lạm dụng Tuy nhiên ở Việt Nam, CTXH thƣờng đƣợc nghĩ nhƣ là một việc làm từ thiện. Để cho thấy CTXH không phải là công việc đơn giản nhƣ công tác từ thiện, cần có cái nhìn đầy đủ ý nghĩa về CTXH. Có khá nhiều định nghĩa khác nhau về CTXH, dƣới đây là một số định nghĩa về CTXH: Theo Hiệp hội Quốc gia NVCTXH (NASW): Công tác xã hội là hoạt động nghề nghiệp giúp đỡ các cá nhân, nhóm hay cộng đồng để nhằm nâng cao hay khôi phục tiềm năng của họ để giúp họ thực hiện chức năng xã hội và tạo ra các điều kiện xã hội phù hợp với các mục tiêu của họ. CTXH tồn tại để cung cấp các dịch vụ xã hội mang tính hiệu quả và nhân đạo cho cá nhân, gia đình, nhóm, cộng đồng và xã hội giúp họ tăng năng lực và cải thiện cuộc sống [47]. Theo Cố Thạc sĩ Nguyễn Thị Oanh định nghĩa: CTXH nhằm giúp cá nhân và cộng đồng tự giúp. Nó không phải là một hành động ban bố của từ thiện mà nhằm phát huy sứ mệnh của hệ thống thân chủ (cá nhân, nhóm và cộng đồng) để họ tự giải quyết vấn đề của mình [25]. Theo đề án 32 của Thủ tƣớng Chính phủ: CTXH góp phần giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa con ngƣời và con ngƣời, hạn chế phát sinh các vấn đề xã hội, nâng cao chất lƣợng cuộc sống của thân chủ xã hội, hƣớng tới một xã hội lành mạnh, công bằng, hạnh phúc cho ngƣời dân và xây dựng hệ thống an sinh xã hội tiên tiến [34]. 14 Trong khuôn khổ luận văn , học viên sử dụng khái niệm CTXH theo đề án 32 của Thủ tƣớng Chính phủ, khái niệm này đồng thời cũng phù hợp với bối cảnh chung về tình hình xã hội của nƣớc ta hiện nay. 1.1.2. Nghèo đói. Tại hội nghị bàn về xoá đói giảm nghèo do ESCAP tổ chức tại Băng Cốc Thái Lan tháng 9.1993 đã đƣa ra khái niệm về nghèo đói nhƣ sau: Đói nghèo là tình trạng một bộ phận dân cƣ không đƣợc hƣởng và thoả mãn những nhu cầu cơ bản của con ngƣời đã đƣợc xã hội thừa nhận tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế xã hội và phong tục tập quán của các địa phƣơng. Theo định nghĩa này thì mức độ nghèo đói ở các nƣớc khác nhau là khác nhau[24,tr2]. Ở nƣớc ta căn cứ vào tình hình kinh tế xã hội và mức thu nhập của nhân dân trong những năm qua thì khái niệm đói nghèo đƣợc hiểu nhƣ sau: Nghèo là tình trạng một bộ phận dân cƣ chỉ có những điều kiện thoả mãn những nhu cầu tối thiểu và cơ bản nhất trong cuộc sống và có mức sống thấp hơn mức sống của cộng đồng xét trên mọi phƣơng diện. Một cách hiểu khác, nghèo là một bộ phận dân cƣ có mức sống dƣới ngƣỡng quy định của sự nghèo. Nhƣng ngƣỡng nghèo còn phụ thuộc vào đặc điểm cụ thể của từng địa phƣơng, từng thời kỳ cụ thể hay từng giai đoạn phát triển kinh tế xã hội cụ thể của từng địa phƣơng hay từng quốc gia [24, tr.7-8]. Đói là tình trạng một bộ phận dân cƣ nghèo có mức sống dƣới mức tối thiểu và thu nhập không đủ đảm bảo nhu cầu và vật chất để duy trì cuộc sống. Đó là các hộ dân cƣ hàng năm thiếu ăn, đứt bữa từ 1 đến 3 tháng, thƣờng vay mƣợn cộng đồng và thiếu khả năng chi trả. Giá trị đồ dùng trong nhà không đáng kể, nhà ở dột nát, con thất học, bình quân thu nhập dƣới 13kg gạo/ngƣời/tháng (tƣơng đƣơng 45.000VND)[ 24, tr.8]. 1.1.3. Xóa đói giảm nghèo Xóa đói giảm nghèo là chủ trƣơng, chính sách lớn của Đảng và Nhà nƣớc ta nhằm cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho ngƣời nghèo, thu 15 hẹp khoảng cách về trình độ phát triển giữa các vùng, địa bàn và giữa các dân tộc, nhóm dân cƣ. Thành tựu xóa đói giảm nghèo trong những năm qua đã góp phần tăng trƣởng kinh tế bền vững và thực hiện công bằng xã hội, đƣợc cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Tuy nhiên, kết quả giảm nghèo chƣa vững chắc, chênh lệch giàu – nghèo giữa các vùng nhóm dân cƣ đƣợc thu hẹp, đặc biệt là những huyện có tỉ lệ hộ nghèo cao [48]. Xóa đói giảm nghèo là chủ chƣơng lớn, nhất quán của Đảng – Nhà nƣớc và là sự nghiệp của toàn dân. Phải huy động nguồn lực của nhà nƣớc, của xã hội và của ngƣời dân để khai thác có hiệu quả tiềm năng, lợi thế của từng địa phƣơng, nhất là sản xuất lâm nghiệp, nông nghiệp để xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Cùng với sự đầu tƣ hỗ trợ của nhà nƣớc và cộng đồng xã hội, sự nỗ lực phấn đấu vƣơn lên thoát nghèo của ngƣời nghèo, hộ nghèo là nhân tố quyết định thành công cùa công cuộc xóa đói giảm nghèo [48]. Một trong những chƣơng trình cốt lõi của công cuộc XĐGN là Chương trình phát triển kinh tế xã hội các xã đặc biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi hay còn gọi là chƣơng trình 135, là một trong các chƣơng trình xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam do Nhà nƣớc Việt Nam triển khai từ năm 1998. Chƣơng trình đƣợc biết đến rộng rãi dƣới tên gọi Chƣơng trình 135 do Quyết định của Thủ tƣớng Chính phủ Việt Nam phê duyệt thực hiện chƣơng trình này có số hiệu văn bản là 135/1998/QĐ-TTg. Theo kế hoạch ban đầu, chƣơng trình sẽ kéo dài 7 năm và chia làm hai giai đoạn; giai đoạn 1 từ năm ngân sách 1998 đến năm 2000 và giai đoạn 2 từ năm 2001 đến năm 2005. Tuy nhiên, đến năm 2006, Nhà nƣớc Việt Nam quyết định kéo dài chƣơng trình này thêm 5 năm, và gọi giai đoạn 1997-2006 là giai đoạn I. Tiếp theo là giai đoạn II (2006-2010). Do kết quả giảm nghèo có nhiều thành tựu đáng mừng trong suốt 18 năm qua, cho nên cho đến nay, chƣơng trình 135 vẫn đang tiếp tục đƣợc triển khai trên địa bàn các xã khó khăn vùng dân tộc thiểu số để góp phần mang lại hiệu quả giảm nghèo bền vững [33]. 16 1.2.Lý thuyết vận dụng 1.2.1.Lý thuyết trị liệu nhận thức hành vi của Sheldon Lý thuyết nhận thức hành vi là sự kết hợp nhận thức với lý thuyết hành vi, để có thể kiểm định cả những mô hình nhận thức với kết quả thực hành kỹ thuật hành vi. Nghĩa là vừa dựa vào những diễn biến, quá trình tâm lý diễn ra bên trong con ngƣời, lại vừa dựa vào những phản ứng có thể quan sát đƣợc của mỗi ngƣời dƣới sự tác động của môi trƣờng, những cảm nhận của ngƣời ta về sự kiện, những giải thích của ngƣời ta về sự kiện, về môi trƣờng [39, tr.24]. Nhƣ vậy việc ứng dụng thuyết nhận thức hành vi vào quá trình nghiên cứu nhằm thực hiện những yếu tố sau: Luận văn nghiên cứu về một nhóm dân tộc Mông thuộc dân tộc thiểu số, có những đặc trƣng riêng trong nếp sống, phong cách sinh hoạt. Do vậy để thực hiện đƣợc các hoạt động diễn ra hiệu quả, ngƣời nghiên cứu cần vận dụng lý thuyết này kết hợp cùng phƣơng pháp quan sát, phân tích tài liệu để nắm đƣợc những đặc tính tâm lý – xã hội của ngƣời dân tộc Mông, từ đó có những nhận định chính xác khi xem xét quá trình triển khai các hoạt động CTXH hỗ trợ xóa đói giảm nghèo tại đây. Trên cơ sở đó cũng đƣa ra những đề xuất, kiến nghị hợp lý và phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội dân cƣ ở đây. Việc thay đổi nhận thức – hành vi của ngƣời dân trong quá trình xóa đói giảm nghèo là điều rất cần thiết, đặc biệt khi nhóm can thiệp là dân tộc thiểu số với những nét văn hóa, sinh hoạt, nhận thức còn hạn chế. Ngƣời nghiên cứu dùng cách tiếp cận từ nhận thức hành vi để tìm hiểu đặc điểm nhận thức- hành vi của nhóm đối tƣợng trên cơ sở lý thuyết, đồng thời cùng dùng thuyết này trong xem xét cách triển khai, vận dụng của đội ngũ cán bộ trong triển khai hoạt động thay đổi nhận thức – hành vi ngƣời dân thoát nghèo. Từ đó giúp ngƣời nghiên cứu có những đánh giá chính xác, khách quan về hiệu quả triển khai CTXH trong xóa đói giảm nghèo tại đây. 17 1.2.2 .Lý thuyết vai trò Vai trò là khái niệm nhấn mạnh những kỳ vọng xã hội gắn với những vị thế hay vị trí nhất định trong xã hội và nó phân tích những kỳ vọng trong xã hội ấy. Mỗi một vai trò lại gắn với một nhóm đối tác khác nhau và nhóm đối tác đó có một kỳ vọng riêng của họ[5, tr.31]. Vai trò không chỉ đơn giản liên quan đến những hành vi đƣợc xã hội quan sát mà trong thực tế còn bao gồm xã hội quan niệm những hành vi đó phải đƣợc thực sao. Những hành vi đƣợc thực hiện đúng với mong muốn của xã hội đƣợc gọi là những chuẩn mực và giá trị xã hội đó[5, tr.31]. Trong xã hội, mỗi ngƣời không phải chỉ đảm nhận một vai trò mà thƣờng đảm nhận nhiều vai trò khác nhau. Các vai trò không đƣợc tổ chức và vận dụng logic, hài hòa sẽ dân đến xung đột vai trò, căng thẳng vai trò, biến đổi vai trò. Những đòi hỏi quan trọng nhất đối với vai trò không chỉ là thực hiện các vai trò mà còn thể hiện vai trò đó có liên quan đến sự mong đợi, kỳ vọng, chuẩn mực, quy ƣớc của xã hội hay không [39, tr.29]. Cách tiếp cận từ vai trò đƣợc sử dụng khá phổ biến trong nghiên cứu công tác xã hội nói riêng và xã hội học nói chung. Riêng trong luận văn này, ngƣời nghiên cứu sử dụng thuyết vai trò trong tìm hiểu vị trí, vai trò chức năng của các nguồn lực trong triển khai hoạt động CTXH xóa đói giảm nghèo. Trên cơ sở tìm hiểu sẽ nắm đƣợc mức độ quan trọng của từng nhóm nguồn lực, từ đó có những đề xuất kiến nghị nhằm thúc đẩy quá trình thực hiện vai trò của các nhóm nguồn lực, nâng cao hiệu quả xóa đói giảm nghèo. 1.3.Địa bàn nghiên cứu 1.3.1. Đặc điểm tự nhiên, điều kiện KT-XH của địa bàn nghiên cứu 1.3.1.1. Đặc điểm tự nhiên Mèo Vạc là một trong 11 huyện thị của tỉnh Hà Giang, lại nằm trên cực bắc của tỉnh, nơi đây đƣợc đánh giá là vùng khó khăn nhất tỉnh. Huyện gồm có 18 xã và 1 thị trấn, trung tâm huyện cách trung tâm tỉnh 100 km về phía 18 bắc giao thông đi lại rất khó khăn. Trên địa bàn huyện có 15 dân tộc sinh sống, chủ yếu là các dân tộc ít ngƣời nhƣ: Mông, Dao, Bu Y, Pu Péo, Lô Lô. Ngƣời Mông là dân tộc chiếm đông nhất trên 52% dân số toàn huyện. Ngƣời kinh chỉ chiếm 5% dân số của huyện,vì vậy mà có thể coi đây là huyện ngƣời Mông [52]. Xã Cán Chu Phìn là một trong những xã thuộc huyện Mèo Vạc có điều kiện tự nhiên khá phức tạp, có diện tích 25,59 km². Phía Bắc giáp xã Giàng Chu Phìn, Xín Cái, Sơn Vĩ; Phía Đông giáp Lũng Pù; Phía Nam giáp Lũng Pù, Khâu Vai, Tát Ngà; Phía Tây giáp Tát Ngà, thị trấn Mèo Vạc. Xã Cán Chu Phìn là một trong những xã giáp biên giới Việt – Trung cho nên tình hình chính trị tại khu vực này cũng có nhiều diễn biến phức tạp [52]. 1.3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội Trong những năm gần đây đƣợc sự quan tâm đầu tƣ lớn của nhà nƣớc. Nên tình hình kinh tế xã hội, văn hóa của huyện Mèo Vạc nói chung đã có những bƣớc thay đổi khá toàn diện, chính vì vậy cũng kéo theo sự phát triển về kinh tế đối với xã Cán Chu Phìn. Với những chính sách quan tâm hỗ trợ của nhà nƣớc, sự cố gắng vƣơn lên của cấp ủy, chính quyền và nhân dân các dân tộc trong toàn xã đang khắc phục khó khăn để xóa đói giảm nghèo. Để đánh giá một cách toàn diện nhất về đặc điểm kinh tế - xã hội của xã Cán Chu Phìn thì cần đánh giá chi tiết từng khía cạnh một, cụ thể về các khía cạnh nhƣ sau: Về nông – lâm nghiệp: Ngƣời dân ở đây sống chủ yếu bằng nghề nông nghiệp, lâm nghiệp. Diện tích đất nông nghiệp của toàn huyện có 18.291, ha chiếm 23,4% diện tích đất tự nhiên. Đất lâm nghiệp có 16.365,ha chiếm 20,9%. Còn lại ngoài đất chuyên dụng nhƣ: đƣờng giao thông, xây dựng, đất thổ cƣ, sông, suốiThì đều là những khu vực đất trống, đồi núi trọc chiếm trên 45% diện tích đất tự nhiên. Đây là đất đồi trọc cằn cỗi hoang hóa không thể canh tác. 19 Tính bình quân đất nông nghiệp cho một hộ đƣợc 3.490 m2/ hộ, hệ số sử dụng đất nông nghiệp thấp. Chủ yếu gieo trồng một vụ, hệ thống mƣơng máng tƣới tiêu chỉ có đáp ứng cho một số lƣợng ít cấy lúa ở những vùng thấp, còn lại chủ yếu dựa vào yếu tố thiên nhiên, với đặc điểm canh tác là độc canh cây lúa, ngô, thuần nông do vậy bình quân lƣơng thực đầu ngƣời chỉ đạt 153kg / ngƣời / năm [29]. Về lâm nghiệp: là một huyện có diện tích rừng tƣơng đối lớn xong chủ yếu là rừng tự nhiên phòng hộ đầu nguồn nhà nƣớc quản lý, còn lại có khoảng trên 10.000 ha rừng trồng và rừng khoanh nuôi bảo vệ, xong cũng phát triển kém, do đó thu nhập từ rừng là rất nhỏ [29]. Về chăn nuôi: theo quy mô hẹp trong các hộ gia đình với những vật nuôi truyền thống nhƣ trâu, bò, lợn, dê, ong sản lƣợng không lớn chỉ đủ cung cấp trong địa bàn huyện. Những năm gần đây nhà nƣớc đã có nhiều chính sách hỗ trợ cho ngƣời dân phát triển chăn nuôi song do điều kiện khí hậu về mùa đông quá khắc nghiệt, thiếu nƣớc uống, thức ăn thời tiết quá rét nên đàn gia súc rất khó phát triển. Khi có chủ trƣơng của nhà nƣớc về chuyển đổi cơ cấu cây trông vật nuôi, nhằm nâng cao đời sống cho ngƣời dân đã đƣợc đông đảo đồng bào ủng hộ, việc vận động ngƣời dân chuy