Luận văn Nghệ thuật tiểu thuyết cuốn theo chiều gió của Margaret Mitchell

hy vọng đó không xoá sạch vết tích chiến tranh, nhưng nó đã giải thoát cho chúng ta khỏi hình ảnh ám ảnh của cái chết. 1.2.2.2. Sự đối lập nhưng thống nhất trong tính cách Ashley và Rhett Những nhân vật được xây dựng trong tác phẩm cũng vậy, đối lập trong thống nhất. Lần đầu xuất hiện Ashley đã như một “kỵ sĩ hoàn hảo”, dòng dõi cao quý, lịch lãm, hoà hợp với thời đại của anh. Rhett, ngược lại, thô lỗ, như một tên cướp biển ngạo mạn vô liêm sỉ. Là cháu trai của một tên cướp biển thật sự, anh thừa hưởng một thần hình mạnh mẽ uyển chuyển và một gương mặt ngang tàng của một kẻ cướp biển – mũi khoằm, răng trắng như răng thú, ria đen. Thế nhưng, làm sao mà hoàng tử và cướp biển, hai nhân vật đối lập nhau trong kịch nghệ, có thể có danh nghĩa giống nhau: đều là 2 đứa con trai nhỏ của Melanie và người yêu của Scarlett thật là khó giải thích. Nhưng Ashley đã hiểu rằng: “Rhett và tôi căn bản là giống nhau. Chúng tôi đến từ những loại người giống nhau, được nuôi lớn cùng một kiểu cách, và được dạy để suy nghĩ hệt nhau” [92]. Rhett, ngược lại, lại nghĩ rằng họ là 2 người đàn ông mong muốn cùng một người phụ nữ ở hai mặt khác nhau. “Anh ta không muốn cái đầu của em… còn anh thì không muốn thân xác của em” [92]. Nếu như cái tình yêu này là có thật – và thân xác và linh hồn là tách biệt – thì nó cũng không có thật, dĩ nhiên là Rhett mong muốn thân xác của nàng. Tình yêu và ham muốn đã được tách rời khỏi nhau và rồi lại trộn vào nhau, giống như mọi điều mâu thuẫn khác: hoàng tử và cướp biển, vợ và người tình, nhục dục và thanh khiết. 1.2.2.3. Sự dung hòa những đối nghịch trong tính cách Scarlett Bản thân Scarlett trong tác phẩm cũng là hiện thân của một loạt những đối nghịch: là một người phụ nữ có 2 mặt, vừa là nông dân gốc Ái Nhĩ Lan, vừa là quý tộc miền Nam Hoa Kì, vừa là một đứa trẻ, vừa là một người lớn, vừa là nạn nhân, vừa là một người sống sót, vừa trơ trẽn, vừa là một nữ anh hùng, vừa là một cô gái đồng quê, vừa là một người đàn bà thành thị, vừa là nữ thần mặt đất, vừa là một người kinh doanh, vừa là một đứa trẻ yếu ớt, vừa là một người phụ nữ cưu mang. Nàng ấy đã được định mệnh trở thành mâu thuẫn từ dòng máu, tính cách của nàng chính là biểu hiện của thời đại nàng đang sống, cả hai đều ở trong một sự đấu tranh nội tại. Bởi vì mâu thuẫn của nàng có vẻ không thể giải quyết được, nàng bối rối, ngập ngừng và không thể dự đoán được, nhưng đồng thời cũng kiên cường và hấp dẫn. Nàng muốn tất cả, và là tất cả đối với độc giả của nàng – con trẻ, người mẹ, một phụ nữ quyến rũ và khó nắm bắt, tất cả đều là những gương mặt của nàng. Nàng chia cắt người khác giống như chính bản thân nàng, điều đó không thể tránh khỏi. Cái trật tự nàng gắng thiết lập là không thể tách rời khỏi hỗn loạn, và cả hai đều làm người đọc hài lòng. Chúng ta chia sẻ với nàng những cơn bốc đồng mâu thuẫn đến hỗn loạn và khoan khái thưởng thức khi nàng bị trừng phạt, ta thông cảm, nhưng ta cũng phản đối nàng, chúng ta cũng bị chia làm hai. Chi tiết đối lập trong thống nhất là sự thành công của nhân vật, của tư tưởng, và không ai khác hơn là tác giả của nó, Margaret Mitchell. Cốt truyện đồ sộ của “Cuốn theo chiều gió” đã theo dấu một loạt những điều trái ngược, và đó chính là cốt lõi của cuộc Nội chiến, chủ đề của tác phẩm. Bắt đầu với chia cắt – Scarlett ngồi giữa anh em sinh đôi Tarleton, chiến tranh trong một đất nước – “Cuốn theo chiều gió” đã kết thúc với sự nhân đôi. Ta không phải chọn giữa hai điều trái ngược vì chúng ta có thể có cả hai khi chúng hoà nhập làm một. 1.3. Kết thúc Kết thúc là một trong những khía cạnh quan trọng của thi pháp kết cấu cốt truyện. Qua kết thúc của mỗi truyện, người đọc sẽ cảm nhận được tư tưởng nghệ thuật cũng như quan niệm của nhà văn về con người và cuộc đời. Hơn thế, cách kết thúc cũng thể hiện tài năng của người cầm bút. Kết thúc thường ở dạng có hậu/không có hậu, kết thúc đóng/mở, kết thúc theo tuyến tính hay đảo ngược trình tự (đưa kết cục lên đầu rồi mới thong dong đi vào câu chuyện). Có những cái kết làm cho tác phẩm vụt sáng lên, cũng có những cái kết làm cho giá trị tác phẩm bị giảm sút. Trong văn học Mỹ, O’Henry được xem là tác giả có tài trong việc tạo ra những kết thúc độc đáo và bất ngờ. Hầu hết các truyện ngắn của ông đều có một cái kết nằm ngoài suy đoán của độc giả, bất ngờ rẽ hướng, bất ngờ đột biến. Truyện “Những mẩu bánh mì kiến hiệu” có mạch phát triển khá logic về câu chuyện của vị họa sĩ vẫn thường mua bánh mì từ nàng chủ của cửa hiệu Marta. Cảm kích người họa sĩ nghèo thường chỉ mua nổi những ổ bánh mì không nhân, nàng đã lén bỏ bơ vào. Những tưởng lời tỏ tình thầm kín này sẽ được đáp trả sau đó, thì kết thúc truyện làm độc giả…choáng váng: người họa sĩ cần bánh mì thay cho đồ tẩy những bức họa, chứ không phải để ăn. Thế nên anh ta đã nổi cơn thịnh nộ với nàng chủ hiệu – kẻ đã làm bản vẽ anh ta nhoe nhoét bơ đến phải vứt đi. Thay vì chuyện tình yêu cảm động lại thành một chuyện hiểu lầm ầm ĩ. Kết thúc truyện ở đây trở thành điểm sáng cho cả tác phẩm. Ở Việt Nam, tiểu thuyết “Thời xa vắng” được xem là một tác phẩm hay, nhưng có cái kết “hụt hơi, mệt mỏi …áp đặt ý kiến chủ quan của nhà văn” [23]. Phần kết tác phẩm, Giang Minh Sài sau thất bại trong tình trường, đã được Lê Lựu “bổ nhiệm” về quê làm chủ hợp tác xã và làm cho Hạ Vị trở thành vùng quê giàu có. Đây là một cái kết áp đặt, chưa thể hiện hết logic tính cách và cuộc đời nhân vật. Trong khi đó những cái kết của truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư như: Một trái tim khô, Huệ lấy chồng, Cải ơi, Cái nhìn khắc khoải… lại thường để lại trong lòng người đọc bao cảm xúc xốn xang, nó làm cho chùm tác phẩm của chị có sự lắng đọng không thôi. Và dĩ nhiên, âm hưởng ấy đã làm nên sự thành công của ngòi bút trẻ xứ miệt vườn này. Kết thúc trong “Cuốn theo chiều gió” đã tạo được ấn tượng mạnh mẽ với người đọc đến nỗi Margaret Mitchell đã phải bất ngờ vì nhận quá nhiều thư thắc mắc về nó. Họ muốn được biết Rhett có quay về, Scarlett có giành lại được Rhett…Không có gì phải bàn cãi, chính cái kết này là yếu tố nghệ thuật độc đáo làm nên sức hấp dẫn của tác phẩm. Và cũng từ cái cớ ấy người đọc lại phấp phỏng chờ đợi những tác phẩm tiếp nối, hư cấu, tưởng tượng và sáng tạo ra những câu chuyện mới xung quanh đôi tình nhân nổi tiếng này. Đã có Scarlett (1991) của Alexandra Ripley, Rhett Butler's People (2007) của Donald McCaig…nhưng hình như, chưa có tác phẩm nào làm thỏa lòng những độc giả đã trót lỡ mê đắm “Cuốn theo chiều gió” nguyên bản. Hai phần hậu chính thức đó đã đưa ra những cách giải quyết nghèo trí tưởng tượng cho vấn đề “Làm thế nào để Scarlett lấy Rhett trở lại?” mà cả thế giới trông đợi. Cả hai tiểu thuyết gia miền Nam nổi tiếng giàu kinh nghiệm này đều xoay sở để làm mờ đục đi nhân vật và hành động – một phần là để tránh đi vấn đề chính trị không lành mạnh của tác phẩm gốc. Trong “Scarlett”, câu chuyện được chuyển thẳng đến…Iceland, cách xa khỏi những năm Tái thiết đầy bạo động chủng tộc của miền Nam nước Mỹ bấy giờ, trong khi trong Rhett Butler's People thì nhân vật chính Rhett Butler trở thành một người hung đấu tranh về quyền lợi chủng tộc không chê vào đâu được, một người bảo vệ dũng cảm của phụ nữ hoạn nạn và người tán thành nền giáo dục cho người da đen. Quay trở lại với cuốn tiểu thuyết của tất cả chúng ta với thành công vang dội của một kết thúc độc đáo, Margaret Mitchell đã dẫn tiến độ câu chuyện đến một kết thúc mở mà cùng lúc vừa thoát ra khỏi những quy củ về lãng mạn vừa đảm bảo cho trí tưởng tượng của người đọc được tiếp tục. Và thế là, không cần một kết thúc có hậu, “Cuốn theo chiều gió” vẫn đã ăn tiền suốt hơn nửa thế kỷ. Cùng lúc đó, chúng cũng làm tròn những đòi hỏi của chúng ta vì chúng đã mang lại cho ta một cảm giác thỏa mãn của một kết thúc hợp lý cho những nút thắt phức tạp của cuốn tiểu thuyết mà không một hành động đơn lẻ nào có thể gỡ nút được. Cũng nên nhắc lại rằng, khi bắt tay vào viết cuốn tiểu thuyết, đoạn cuối chính là đoạn đầu tiên Margaret viết. Trong chương cuối cùng của “Cuốn theo chiều gió”, có nhiều kết thúc có thể diễn ra và không cái nào hoà hợp được với cái nào. Đầu tiên, Scarlett có thể lấy Ashley và thực hiện ước mơ cổ tích trẻ con về một hoàng tử của nàng. Nhưng hình ảnh mộng mơ về vị hoàng tử này đã bị “trần trụi” hóa, vì vậy kết thúc này sẽ phá hỏng tính thực tế bằng cách phớt lờ điểm yếu của Ashley, sai lầm của Scarlett về tình yêu và sự nhẫn nại của Ashley. Một kết thúc khác là Scarlett nhận ra sự sai lầm trong tình yêu dành cho Ashley đồng thời nhận ra trái tim mình thuộc về Rhett nên sẽ tự nguyện chạy theo Rhett. “Lần này, nàng sẽ không chạy trốn vì sợ hãi nữa. Nàng chạy vì vòng tay của Rhett đang ở cuối con đường’ [92]. Trong kết thúc này, giấc mơ và thực tế đan xen. Scarlett vẫn còn ở trong một giấc mơ, vẫn đang chạy băng qua làn sương mù, nhưng lần này, làn sương mù ấy đã thuộc về “đường Cây đào, đây là Atlanta, chứ không phải là thế giới của mộng mị và ma quái” [92]. Đường Cây đào tức là nhà, nhưng nếu Scarlett là một đứa trẻ lạc đường tìm kiếm một ngôi nhà xứng đáng với mình, thì nàng cũng là một người phụ nữ tính toán, như lời của Rhett khi anh tổng kết lại quá khứ của nàng – bao gồm cả “giết người, cướp chồng người, nói dối và nguỵ biện” [92]. Hình phạt của nàng đã đến khi Scarlett về nhà để đòi lấy một tình yêu mà Rhett nói là đã biến mất: “Nhưng Scarlett, em có bao giờ hiểu rằng ngay cả tình yêu bất diệt nhất cũng có ngày phải tàn?” [92]. Dù điều này không bao giờ xuất hiện trong đầu Scarlett, nhưng nó đã xuất hiện trong đầu người đọc bấy lâu luôn thắc mắc rằng: tại sao một người đàn ông lanh lợi như Rhett lại có thể theo đuổi một người đàn bà luôn mực từ chối và lợi dụng anh!? Cho nên, kết cục phải có, một cách logic là khi để trả lời câu hỏi của Scarlett “Nếu anh đi, em phải làm sao?” [92], Rhet đã trả lời bằng một câu ngắn gọn nhưng đã cực kì nổi tiếng “My dear, I don’t give a damn” [59,tr.1023] (“Em yêu, em có ra sao, anh cũng mặc xác em”)[92]. Kết thúc này cứng rắn và hiện đại, chỉ ra một cách nghiêm túc rằng tình yêu sẽ xét xử sự ích kỷ và vô cảm, và rằng thời gian sẽ làm lu mờ tình yêu. Sự từ chối này đã làm thoả mãn người đọc, chúng ta đã ghen tị với những chiến thắng của nàng đối với đàn ông, phê phán thủ đoạn của nàng và cảm thấy nhỏ bé trước khả năng luôn vượt qua những thử thách của nàng. Giờ đây chúng ta có thể cảm thấy tự mãn, và thất vọng một chút về một Scarlett mạnh mẽ, một phản ứng vang dội trong sự phức tạp của nó. Một yếu tố khác cũng cần phải kể đến sự thành công của kết thúc này, đó là việc tác giả để Scarlett về Tara sau khi Rhett ra đi. Sự trở về đất mẹ đã thoả mãn những mong ước mâu thuẫn mà “Cuốn theo chiều gió” đã gợi ra – một mong ước cho sự hồi sinh và sự tiếp diễn, mong ước cho một nơi nghỉ ngơi, một kết thúc. Hình ảnh quê nhà của Scarlett được hồi sinh, chứng tỏ rằng nàng vẫn còn là một đứa trẻ yếu ớt và vẫn là một kẻ còn sống sót, hai nhân cách không thể dung hoà, mà vẫn hoà trộn không thể tách rời trong sự quyết tâm quay trở về Tara. Suy nghĩ được về nhà đã an ủi nàng, nhất là khi nàng đã thề sẽ lấy lại Rhett, dù lời thề đó có vẻ khó mà thực hiện được. Làm sao nàng có thể làm Rhett khuất phục nàng một lần nữa khi nàng đã biết anh là người mạnh mẽ, không khoan nhượng, không mủi lòng. Với kết thúc cuối cùng này, “Cuốn theo chiều gió” dừng lại. Nhưng giống như phần lớn những tiểu thuyết hiện đại với kết thúc mở khác, “Cuốn theo chiều gió” cũng đã để lại một câu chuyện không có kết thúc. Tác phẩm đã gợi cho ta quá nhiều kết thúc, nhưng lại để ta tự do lựa chọn kết thúc cho mình, để ta làm nên ngày mai theo ý muốn của mình. Thật ngắn gọn, nhưng súc tích và thấm đẫm triết lý: “ngày mai là một ngày khác” [92]. Chương 2: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT Tìm hiểu nghệ thuật một tác phẩm tiểu thuyết, thì nhân vật là yếu tố trọng tâm, vì “nhân vật là nơi duy nhất tập trung hết thảy, giải quyết hết thảy trong một sáng tác” [17, tr.47]. Điều này đúng cả khi có những trào lưu thể nghiệm kiểu tiểu thuyết không có nhân vật mà chỉ có thế giới đồ vật hoặc dòng chảy của ngôn từ (Tiểu Thuyết Mới). Bởi vì “dù có ý đồ thủ tiêu nhân vật và thay thế nó bằng thế giới đồ vật đi chăng nữa, thì ngay cả tác giả có ý thức nhất về việc đó cũng vẫn tự mâu thuẫn với mình. Bởi lẽ đằng sau đó, nhà văn không thể nào triệt tiêu nổi một cái nhìn, một cách nhìn trên sự vật” [10, tr.14]. Vì vậy nghiên cứu về nghệ thuật tiểu thuyết, không thể không nghiên cứu về thế giới nhân vật được thể hiện trong đó. Bản thân Margaret Mitchell cũng từng khẳng định tác phẩm của mình “đó chỉ là một câu chuyện đơn giản về những người thăng hoa và những người tuột dốc, những người có thể đương đầu với cuộc sống và những người không thể.” [48]. Trước khi tìm hiểu nhân vật được Margaret Mitchell xây dựng với thủ pháp ra sao, chúng tôi điểm qua vài nét về thế giới nhân vật phong phú trong “Cuốn theo chiều gió”. 2.1. Thế giới nhân vật “Cuốn theo chiều gió” kể lại câu chuyện xảy ra vào thời nội chiến 1861 – 1865 và những năm tái thiết ở miền Nam Hoa Kì. Nhân vật chủ yếu là những con người sống tại hạt Clayton và thành phố Atlanta, bang Georgia. Cũng như những tiểu thuyết có cốt truyện hấp dẫn khác thì tuyến nhân vật trong tác phẩm khá phong phú, đa dạng với trên dưới 100 nhân vật có tên và các nhân vật đám đông. Xét ở kết cấu thì “Cuốn theo chiều gió” có: Tuyến nhân vật chính trong tác phẩm xoay quanh 4 nhân vật cột trụ: Scarlett, Rhett, Melanie và Ashley. Mạch truyện phát triển theo cuộc sống, số phận thăng trầm của các nhân vật này. Tuyến nhân vật phụ: những người thân, họ hàng, láng giềng, làng xóm của các nhân vật chính: Ellen, Gerald (bố mẹ của Scarlett) và Mammy (nhũ mẫu của Scarlett), Suellen, Carrene (em gái Scarlett), John Wikes, India, Honey (người thân của Ashley), Charles (chồng đầu của Scarlett), Kennedy (chồng thứ 2 của Scarlett), Dì PityPat (người thân của Melanie)… góp phần làm rõ hơn đường đi của nhân vật trung tâm. Trong tác phẩm, việc phân chia tuyến nhân vật chính diện – phản diện chủ yếu được xây dựng trên quan điểm về chiến tranh của tác giả. Trong đó, phe Yankee là “phe kia”, nên bị xem là phản diện. Kiểu nhân vật này cũng không được miêu tả trực tiếp (ngoài nhân vật tên lính Yankee đến cướp bóc bị Scarlett bắn chết ở Tara), mà chỉ hiện diện thông qua những lời nói gián tiếp của “phe này” – tức người miền Nam. Xét từ góc độ giai cấp, tầng lớp thì “Cuốn theo chiều gió” đề cập đến: Nhân vật thuộc giới quý tộc miền Nam với những dòng họ: O’Hara, Wikes, Halmiton, Fontaine, Munroe, Tarleton … Nhân vật là những người nô lệ da đen: ngoài Mammy gần như là nhân vật xuyên suốt tác phẩm, còn có Pork, Dilcey, Pissy, Sam, Peter… hiện lên dưới quan điểm của Margaret Mitchell, vừa mang vẻ mông muội, hiền lành vừa đôi khi khờ khạo và hết mực trung thành với những người chủ da trắng. Mammy Là tác phẩm về chiến tranh, “Cuốn theo chiều gió” còn có các nhân vật tướng lĩnh, người chỉ huy - cũng chính những con người có thật trong lịch sử Hoa Kì: tướng Sherman, Lincoln, Hood, Bullock… Nhân vật đám đông được đề cập dưới nhiều diện mạo. Đó là những đoàn quân miền Nam hay đoàn quân Yankee trong lúc hành quân. Đó cũng là những đoàn thương binh được đưa về Atlanta giữa lúc trận chiến ác liệt. Trong một vài chương, nhân vật đám đông hiện diện chính là dư luận ở Clayton, Savannah, Chaleston, Atlanta (Margaret Mitchell đặt điểm nhìn vào nhân vật này để phán xét hành động của Rhett, Scarlett…). “Cả thành phố Savannah thầm thì bàn tán và băn khoăn về chuyện Philippe Robillard bỏ đi, nhưng những lời đàm tiếu ấy không đưa tới được chút ánh sáng nào . Việc cô gái cưng của nhà Robillard sắp thành hôn với một gã đàn ông không cao tới mang tai vợ, mặt đỏ gay, to tiếng vẫn cứ mãi là điều bí ẩn đối với mọi người” [92]. “đa số dân Atlanta chẳng lo lắng bao nhiêu trước viễn ảnh sẽ có đánh nhau gần Dalton.” [92]. “Atlanta - và toàn thể Georgia - biết rằng tiểu bang của họ vô cùng quan trọng đối với liên bang miền Nam nên Tướng Joe Johnston không bao giờ để cho quân Yankee nấn ná bên trong biên giới quá lâu” [92]. Nhân vật tổ hợp có tên gọi: Scalawag và Carpetbagger cùng với những người theo Cộng Hòa. Xét ở tính cách nhân vật thì trong “Cuốn theo chiều gió” có cả: Nhân vật đời thường với cả ưu lẫn khuyết trong tính cách: Scarlett bướng bỉnh thực dụng nhưng can trường, Rhett gai góc lưu manh nhưng đầy hấp dẫn, Gerald bốc đồng nóng tính nhưng rộng lượng, Honey đố kị tị hiềm… Trong tác phẩm cũng xuất hiện những nhân vật mang tính lí tưởng như bước ra từ cổ tích, là Melanie, Ellen. Họ là bức tranh đẹp, là chỗ dựa tinh thần cho người xung quanh. Thế giới nhân vật trong “Cuốn theo chiều gió” với sự đa dạng của tầng lớp, tính cách, diện mạo, dáng vẻ… đã góp phần làm trọn vẹn thêm bức tranh hiện thực về xã hội miền Nam nước Mỹ trong một thời kì lịch sử khá đặc biệt. 2.2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật Các thủ pháp xây dựng nhân vật trong văn xuôi tự sự thường rất đa dạng, phong phú. Tùy vào cách thể hiện mà từ đó tài năng và phong cách của nhà văn được bộc lộ. Nhà văn Macxim Gorki từng có lần nhấn mạnh với những nhà văn trẻ về kĩ thuật viết văn “Anh hãy bỏ nghề viết đi, đấy không phải là việc của anh, có thể thấy rõ như thế. Anh hoàn toàn không có khả năng miêu tả con người cho sinh động, mà đấy là điều chủ yếu” [13]. Trong tiểu thuyết nói riêng và văn xuôi tự sự nói chung, miêu tả nhân vật thường dựa trên các yếu tố: ngoại hình, hành động, nội tâm và tính cách, Margaret cũng không ngoại lệ, nhưng dĩ nhiên, bằng một cách rất riêng. 2.2.1. Qua miêu tả ngoại hình Margaret Mitchell luôn bắt đầu việc giới thiệu một nhân vật của mình bằng ngoại hình, miêu tả một cách tỉ mỉ ngay lần đầu nhân vật xuất hiện. Đây không phải là cách làm mới mẻ, thậm chí là một “thao tác”quá quen thuộc với mỗi người cầm bút, nhưng dấu ấn “Margaret” vẫn đậm nét ở cách bà chọn lọc chi tiết miêu tả, khiến người đọc ấn tượng ngay lập tức về nhân vật. Nhân vật chính của tác phẩm, Scarlett được miêu tả ngay khi tác phẩm bắt đầu, gây ấn tượng về một vẻ đẹp của miền Nam giàu sức sống: “Khuôn mặt nàng là một sự kết hợp hài hoà giữa những đường nét kiều diễm của mẹ, người quý tộc miền duyên hải thuộc dòng dõi Pháp, và những góc cạnh thô kệch của người cha Ái Nhĩ Lan, da dẻ hồng hào. Tuy thế, đó là khuôn mặt ưa nhìn với cằm thon, hàm nở rộng. Đôi mắt xanh biếc của nàng được viền bởi những hàng nở rộng. Đôi mắt xanh biếc của nàng được viền bởi những hàng mi dài rậm uốn cong vút . Bên trên đôi mắt đó là hai vệt mày chênh chếch vạch thành hai đường nghiêng đậm nét trên làn da trắng trong của hoa mộc lan” [92]. Tiếp đó, trong bối cảnh đầu tiên khi Scarlett ngồi giữa hai anh em Brent và Stuart Tarleton, diện mạo của họ cũng được Margaret Mitchell khắc họa khá sống động và có phần hài hước: “Cùng 19 tuổi, cùng cao 1m85, xương dài thịt chắc, hai anh em cùng giống nhau như hai bành bông vải, cũng những khuôn mặt sạm nắng, cũng tóc đỏ hoe, cũng ánh mắt tươi vui ngạo nghễ, cũng mặc một loại áo màu xanh và quần kỵ mã màu hột cải” [92]. Cùng một cách ấy, các nhân vật của Margaret Mitchell luôn xuất hiện theo cách giới thiệu “bước ra” hay vừa từ đâu về, hoàn toàn sinh động và tự nhiên. Nhân vật Mammy mang những nét đặc trưng của người da đen bấy giờ “Mammy bước ra, một phụ nữ đồ sộ và lớn tuổi với đôi mắt nhỏ bé nhưng tinh quái như mắt voi. Da đen bóng, đúng giống người Phi châu”. Còn Gerald lại thuần gốc Ái Nhĩ Lan: “Gerald người nhỏ thó, cao khoảng trên một thước rưỡi, nhưng to bề ngang và lớn cổ, cho nên với cái bề ngoài đó, mỗi khi ông ngồi, người lạ có thể tưởng lầm ông là người to lớn. Thân hình vạm vỡ của ông được giữ bởi đôi chân ngắn nhưng chắc nịch, lúc nào cũng không rời đôi giày ống bằng loại da hảo hạng, và lúc nào cũng dạng ra trông như một đứa bé vênh váo” [92]. Để miêu tả ngoại hình nhân vật Ellen, Margaret Mitchell có cách sắp đặt khá độc đáo, đó là đưa hình ảnh của bà ra trước với những với những nét phác thảo về vai trò của bà trong gia đình – quán xuyến, chăm sóc, giữ gìn sự ổn định cho Tara. Sau khi người đọc dần tò mò “người phụ nữ ấy là ai”, Margaret Mitchell mới dành chương mới để mô tả Ellen – người phụ nữ quý tộc thuộc họ Robillard mà mỗi đường nét đều là biểu hiện của sự nền nã. “Bà cao lớn, cao hơn chồng một cái đầu nhưng với dáng đi mềm mại làm nhún nhảy nhịp nhàng tà áo phồng to, bà đã làm cho mọi người quên để ý tới chiều cao đó. Chiếc áo chẽn lụa đen làm nổi bật cái cổ tròn trịa, thon thon và trắng ngần như sữa. Cái cổ đó dường như lúc nào cũng ngửa ra sau bởi sức nặng của mái tóc xum xuê bọc trong bao lưới … Ở mẹ, bà thừa hưởng đôi mắt huyền hơi xếch, những hàng mi dài rậm và mái tóc đen nhánh . Với cha, từng là một chiến sĩ của Nã Phá Luân, bà giống ở sóng mũi dài và thẳng, ở quai hàm vuông nhờ đôi má bầu bĩnh làm dịu nét” [92]. Trong nghệ thuật xây dựng nhân vật qua miêu tả ngoại hình, điểm nhìn miêu tả thường là trực tiếp bằng lời người kể chuyện. Ngoài ra, để phong phú hóa điểm nhìn và phục vụ cho việc khắc họa tính cách, có lúc diện mạo nhân vật được Margaret miêu tả bằng điểm nhìn của nhân vật khác, thường là Scarlett. Yếu tố nghệ thuật này cũng góp phần làm hoàn chỉnh tính hấp dẫn trong nghệ thuật trần thuật của Margaret Mitchell. Rhett, trong mắt Scarlett “có vẻ hơi già, ít nhất cũng ba mười lăm tuổi. Người hắn cao lớn, thân hình vạm vỡ. Scarlett thầm nghĩ là chưa bao giờ nàng thấy một người đàn ông có vai rộng và bắp thịt rắn chắc như vậy, quá nhiều bắp thịt so với một người thượng lưu. Khi mắt nàng gặp hắn, hắn mỉm cười, để lộ hàm răng trắng toát như răng thú dưới bộ râu mép đen tỉa sát. Mặt hắn sạm nắng như mặt một tên hải khấu, mắt hắn thật đen và liều lĩnh như một tên tướng cướp đang ước lượng giá trị chiếc thuyền buồm mà hắn sắp đánh chiếm, hay một thiếu nữ mà hắn sắp cưỡng đoạt” [92]. Còn nàng nàng India lại “thật là quá xấu với mái tóc và rèm mi xơ xác, với cái càm nhô biểu hiện cho tánh chất ương ngạnh” [92]. Vì chuyển điểm nhìn sang Scarlett nên ngôn ngữ dành để phác họa nhân vật cũng mang cá tính của nhân vật ương ngạnh của chúng ta. Là một người luôn muốn làm trung tâm, coi phụ nữ “kể cả hai nàng em, đều là những kẻ thù tự nhiên, cùng săn đuổi một con mồi chung: đàn ông” [92] nên Scarlett có xu hướng nhìn thấy mặt “xấu” của người khác hơn là điểm tốt. Trong mắt nàng, Melanie quá tẻ nhạt và không chút hấp dẫn: “Cô ta quả là một mẫu người nhỏ thó, gầy còm, giống như một đứa bé cải trang trong cái váy quá rộng lớn của mẹ. Ảo giác nầy càng rõ rệt thêm bởi vẻ rụt rè, lúc nào cũng như sợ sệt trong đôi mắt to màu nâu. Mái tóc đen của cô ta với những lọn cong cong như bị bó kín tàn ra ngoài. Mái tóc đen và cái đuôi tóc dài giữa trán càng làm cho khuôn mặt nàng giống hình quả tim hơn. Với xương gò má quá đẹt, cái cằm quá nhọn, cô trông có vẻ dịu dàng và nhút nhát nhưng ngay thật. Cô chẳng có một mánh khóe quyến rũ nào khiến cho người ta quên được khuôn mặt chẳng có gì đặc sắc” [92]. Nếu tinh tế người đọc có thể nhận thấy trong cách miêu tả của Margaret Mitchell thường có sự nhấn mạnh đến một vài chi tiết cơ thể như: đôi mắt, nụ cười, giọng nói. Sự lặp lại thường xuyên của yếu tố này trong hầu hết các nhân vật cho ta thấy nó không phải là ngẫu nhiên, mà thuộc chủ đích nghệ thuật của tác giả trong khắc họa ngoại hình, qua đó làm bộc lộ tính cách nhân vật. Margaret Mitchell thường tiếp cận đôi mắt của các nhân vật, đúng với ý nghĩa “cửa sổ tâm hồn” của nó để soi thấu nội tâm các nhân vật. Scarlett có “đôi mắt xanh biếc của nàng được viền bởi những hàng mi dài rậm uốn cong vút”; “xanh biếc như những đồng cỏ Ái Nhĩ Lan”, thể hiện sự trẻ trung, tràn trề sức sống, thừa hưởng từ người cha Gerald với “đôi mắt xanh biếc đầy quả cảm” [25]. Mắt Rhett thì lại “đỏ rực như mèo hoang”, và nó là sự bổ sung hoàn hảo cho tính cách “bất kham” của nhân vật này. Cô gái Melanie nhỏ bé dịu dàng thì “rụt rè, lúc nào cũng như sợ sệt trong đôi mắt to màu nâu” nhưng “đôi mắt có những tia sáng êm đềm như một ao rừng mùa đông với những chiếc lá nâu lóng lánh xuyên qua mặt nước nằm im”. Nhân vật mang dáng vẻ hoàng tử trong mơ Ashley cũng nhất quán với “đôi mắt màu lam” khắc khoải u buồn [25]. Khi chúng tôi tìm kiếm tư liệu thông qua các diễn đàn trên internet, quanh việc “chi tiết nào khiến bạn thấy thích trong con người Rhett”, rất nhiều bạn thống nhất là nụ cười. Đúng là Rhett có một nụ cười có một không hai, nó khiến cho người tiếp xúc hắn không bao giờ quên được, dù đó không hẳn là thiện cảm. Điều này có thể thấy thông qua việc Margaret Mitchell nhiều lần miêu tả nụ cười Rhett với những sắc t