Luận văn Nghiên cứu ảnh hưởng của một số chế phẩm đậu quả đến tình hình đậu quả và năng suất nhãn Hương Chi tại Thái Nguyên

PhÇn I §Æt vÊn ®Ò 1.1. §Æt vÊn ®Ò Nh·n lµ mét trong sè nh÷ng c©y ¨n qu¶ ®Æc s¶n cña c¸c tØnh miÒn B¾c n­íc ta, nã lµ mét trong ba c©y ¨n qu¶ quý trong hä Sapindacae. So víi v¶i vµ ch«m ch«m th× nh·n cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao h¬n. Nh·n ®­îc trång nhiÒu ë kh¾p níi trªn c¶ n­íc: Tiªn L÷ (H­ng Yªn), S¬n D­¬ng (Tuyªn Quang), Mü Tho (TiÒn Giang)... Qu¶ nh·n cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao, trong cïi nh·n cã hµm l­îng ®­êng tæng sè chiÕm 15 - 20%, axit 0,09 - 0,1%, vitaminC 43 - 163 mg/100 g, ngoµi ra cßn chøa c¸c lo¹i vitamin B1, B2, c¸c chÊt kho¸ng nh­ Ca, P, Fe... ®Òu lµ nh÷ng chÊt bæ cÇn cho søc khoÎ con ng­êi. V× vËy "long nh·n" lµ vÞ thuèc bæ qóy trong ®«ng y lµm t¨ng thÞ lùc vµ søc lùc. Theo c¸c t¸c gi¶ Trung Quèc cho r»ng ¨n nhiÒu nh·n bæ tim, lîi tiÓu, båi bæ c¬ thÓ suy nh­îc, t¨ng trÝ nhí, båi bæ tinh thÇn, båi d­ìng tinh thÇn, gi¶i kh¸t, nhuËn da dÎ, t¨ng s¾c ®Ñp. Qu¶ nh·n cã thÓ ¨n t­¬i, lµm ®å hép hoÆc sÊy kh« cÊt gi÷ dÔ dµng. Trång nh·n cã nhiÒu lîi Ých bëi nh·n lµ c©y l©u n¨m, thÝch nghi trªn nhiÒu lo¹i ®Êt, c©y cao bãng c¶, l¸ che phñ chám ®åi, chám rõng, ch¾n sãng, ch¾n giã rÊt tèt. Gç nh·n ch¾c ch¾n, mÞn, cã thÓ dïng lµm c¸c ®å gia dông hoÆc méc mü nghÖ. Vá, rÔ, th©n c©y chøa nhiÒu tanin cã thÓ sö dông trong kü nghÖ nhuém. H¹t chøa nhiÒu tinh bét cã thÓ chÕ r­îu, cån hoÆc lµm thuèc. Hoa nh·n rÊt nhiÒu mËt, thêi gian cã hoa dµi lµ nguån mËt rÊt quý, th¬m ngon h¬n nhiÒu mËt hoa kh¸c. MËt ong hoa nh·n bao giê ®¾t gi¸ gÊp r­ìi, gÊp ®«i c¸c lo¹i mËt ong kh¸c. Trång nh·n cã thÓ kÝch thÝch nghÒ nu«i ong ph¸t triÓn. C©y nh·n cã thêi gian thu lîi dµi, c©y ghÐp chØ sau trång 3 - 4 n¨m ®· cã qu¶, 7 - 8 n¨m cho s¶n l­îng cao vµ cã thÓ thu ho¹ch ®­îc 70 - 80 n¨m thËm chÝ trªn 100 n¨m. Nh·n ®­îc ®¸nh gi¸ cao trong ®iÒu chØnh c¬ cÊu c©y trång hiÖn nay nªn tèc ®é ph¸t triÓn rÊt nhanh. Nh·n ®­îc coi lµ c©y trång xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho vïng trung du vµ miÒn nói n­íc ta bëi nã lµ loµi c©y cã phæ thÝch øng réng, kh«ng kÐn ®Êt l¾m. Trong viÖc phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc hiÖn nay c©y nh·n ®­îc thùc sù chó ý. Nã hoµn toµn cã thÓ thay thÕ cho nh÷ng c©y l©m nghiÖp nh­: B¹ch §µn, Keo... mµ l¹i lîi vÒ nguån hoa lÊy mËt. Trong s¶n xuÊt nh·n ng­êi lµm v­ên còng cßn gÆp mét sè vÊn ®Ò ch­a gi¶i quyÕt ®­îc nh­ hiÖn t­îng ra qu¶ c¸ch n¨m, nh·n ra hoa nhiÒu nh­ng ®Ëu qu¶ Ýt hoÆc kh«ng ®Ëu qu¶ hay rông qu¶ nhiÒu. §Ó kh¾c phôc hiÖn t­îng trªn tr¸nh ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt g©y ra ¶nh h­ëng vÒ kinh tÕ vµ cïng víi mong muèn thóc ®Èy nghÒ trång nh·n ngµy mét ph¸t triÓn ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: "Nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña mét sè chÕ phÈm ®Ëu qu¶ ®Õn t×nh h×nh ®Ëu qu¶ vµ n¨ng suÊt nh·n H­¬ng Chi t¹i Th¸i Nguyªn". 1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi 1.2.1. Môc ®Ých X¸c ®Þnh chÕ phÈm ®Ëu qu¶ thÝch hîp nh»m h¹n chÕ rông qu¶ vµ t¨ng n¨ng suÊt qu¶ cho c©y nh·n H­¬ng Chi t¹i tr­êng §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn. 1.2.2. Yªu cÇu Theo dâi ¶nh h­ëng cña mét sè chÕ phÈm ®Ëu qu¶ ®Õn tû lÖ ®Ëu qu¶, n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt nh·n H­¬ng Chi t¹i Th¸i Nguyªn PhÇn II Tæng quan tµi liÖu 2.1. Tæng quan tµi liÖu vÒ c©y nh·n C©y nh·n cã tªn khoa häc lµ Euphoria longana Stend, thuéc hä bå hßn Sapindaceae, thuéc bé bå hßn Sapindales. Hä bå hßn lµ mét hä lín cã kho¶ng 140 chi vµ 1600 loµi, ph©n bè chñ yÕu ë vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, ®Æc biÖt lµ ë Ch©u ¸ vµ Ch©u Mü. HiÖn nay n­íc ta míi biÕt ®­îc 25 chi, 92 loµi mäc kh¾p n¬i trong c¶ n­íc. Trong hä bå hßn cã rÊt nhiÒu c©y ¨n qu¶ nh­: v¶i, nh·n, ch«m ch«m, v¶i rõng, nh·n rõng... vµ trong ®ã nh·n lµ c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, cã ®Æc tr­ng lµ c©y gç nhì, l¸ kÐp l«ng chim, hoa mäc thµnh chïm, qu¶ chÝn vá nh½n cã mµu n©u. Qua ®iÒu tra vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt ë n­íc ra cho thÊy c©y nh·n ®­îc trång ë kh¾p n¬i trong c¶ n­íc, ®­îc ph©n ra lµm 2 vïng lín lµ vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ c¸c tØnh miÒn B¾c. Riªng tØnh Th¸i Nguyªn hiÖn nay diÖn tÝch trång nh·n còng ngµy mét t¨ng, tËp trung ë c¸c n¬i: §¹i Tõ, §ång Hû, Phæ Yªn, Phó B×nh vµ thµnh phè Th¸i Nguyªn, víi nhiÒu gièng nh·n kh¸c nhau nh­: Nh·n lång H­ng Yªn, nh·n TQ20, nh·n sè 5, nh·n VT22, nh·n H­¬ng Chi. Trong c¸c gièng nh·n kÓ trªn th× gièng nh·n H­¬ng Chi th­êng ®­îc trång víi diÖn tÝch lín nhÊt ë Th¸i Nguyªn. §Æc ®iÓm chÝnh cña gièng nh·n H­¬ng Chi nh­ sau: qña to, cïi gißn, s¾c n­íc, h¹t nhá, m· qu¶ ®Ñp. 2.1.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt nh·n trong vµ ngoµi n­íc 2.1.2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt nh·n trªn thÕ giíi Nh·n lµ lo¹i c©y ¨n qu¶ quý vµ ®­îc rÊt nhiÒu ng­êi sö dông, ®Ó phôc vô cho nhu cÇu hiÖn nay trªn thÕ giíi ®· cã rÊt nhiÒu quèc gia trång nh·n. C©y nh·n ®­îc ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt nhanh vµ qua kÕt qu¶ thèng kª th× hiÖn nay Trung Quèc lµ quèc gia cã diÖn tÝch trång nh·n vµ s¶n l­îng nh·n lín nhÊt thÕ giíi. N¨m 1986 diÖn tÝch trång nh·n cña Trung Quèc lµ 35.800 ha, tæng s¶n l­îng lµ 77.000 tÊn. N¨m 1995 diÖn tÝch lµ h¬n 8 v¹n ha. Cho ®Õn n¨m 1998 theo thèng kª cña v¨n phßng ¸ nhiÖt ®íi Bé n«ng nghiÖp Trung Quèc diÖn tÝch ®· lµ 467.000 ha, diÖn tÝch cho qu¶ lµ 141.000 ha, s¶n l­îng lµ 414.000 tÊn. Trong 13 n¨m trë l¹i ®©y diÖn tÝch t¨ng gÊp 3 lÇn, s¶n l­îng t¨ng gÊp 4,5 lÇn. §©y lµ quèc gia cã khÝ hËu, ®Êt ®ai vµ ®Þa h×nh phï hîp víi nghÒ trång nh·n. Kh«ng nh÷ng vËy Trung Quèc cßn lµ n­íc cã kinh nghiÖm l©u ®êi vÒ nghÒ trång nh·n. Bªn c¹nh ®ã c¸c gièng nh·n ë Trung Quèc th­êng cã n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng cao nh­: §¹i ¤ Viªn (Qu¶ng T©y), Th¹ch HiÖp (Phóc KiÕn)... ë Trung Quèc nh·n chñ yÕu ph©n bè ë khu vùc ¸ nhiÖt ®íi nh­ Hoa Nam, Hoa §«ng, T©y Nam vµ khu vùc s¶n xuÊt tËp trung chñ yÕu lµ Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y, Phóc KiÕn, T©y Nam §µi Loan, Nam Tø Xuyªn vµ mét phÇn ®Êt cña H¶i Nam... B¶ng 2.1: DiÖn tÝch vµ s¶n l­îng nh·n cña mét sè n¬i ë Trung Quèc §Þa danh  Tæng diÖn tÝch (ha)  DiÖn tÝch cho qu¶ (ha)  S¶n l­îng (tÊn)   Qu¶ng T©y  221.000  70.000  160.000   Qu¶ng §«ng  138.000  45.000  170.200   Phóc KiÕn  93.000  24.900  82.000   (§µm B¶ng Ch­¬ng, M¹c KiÕm Chi, Th¸i Tiªu Qu¸n n¨m 1998) N­íc cã diÖn tÝch trång nh·n lín thø 2 thÕ giíi lµ Th¸i Lan. Th¸i Lan b¾t ®Çu trång nh·n tõ n¨m 1896 víi c¸c gièng nhËp tõ Trung Quèc. N¨m 1990 s¶n l­îng nh·n cña Th¸i Lan ®¹t 123.000 tÊn, chñ yÕu trång ë miÒn B¾c, §«ng B¾c vµ ®ång b»ng miÒn Trung. Næi tiÕng nhÊt lµ ë c¸c huyÖn Chieng Mai, Lamphun vµ Prae. Ngoµi tiªu dïng néi ®Þa Th¸i Lan cßn xuÊt khÈu nh·n cho c¸c n­íc nh­: Malaixia, Singapo, Hång K«ng. ChØ riªng xuÊt khÈu nh·n trong 3 n¨m qua Th¸i Lan ®· t¨ng gÊp 3 lÇn nh÷ng hoa qu¶ thø yÕu kh¸c. §Õn n¨m1992 diÖn tÝch trång nh·n lµ 65900 ha víi s¶n l­îng 162.000 tÊn qu¶. N¨m 1997 s¶n l­îng qu¶ ®¹t 240.000 tÊn, nh·n Th¸i Lan ®· cã thÓ c¹nh tranh ®­îc víi c¶ thÞ tr­êng Trung Quèc. C¸c gièng nh·n chñ yÕu ®­îc trång ë Th¸i Lan lµ Daw, Chompoo, Haew, Biew, Kiew. Cã rÊt nhiÒu quèc gia trång nh·n nh­ Ên §é, MiÔn §iÖn, Philippin, Malayxia, Mü, Australia... nh­ng diÖn tÝch trång nh·n ch­a ®­îc nhiÒu. Cho ®Õn nay, diÖn tÝch vµ s¶n l­îng nh·n trªn thÕ giíi ch­a ®­îc thèng kª ®Çy ®ñ v× c©y nh·n ®­îc trång lÎ tÎ trong c¸c v­ên gia ®×nh nªn ch­a cã trong c¸c tµi liÖu thèng kª. 2.1.2.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt nh·n ë ViÖt Nam ë n­íc ta c©y nh·n ®­îc trång tËp trung chñ yÕu ë 2 miÒn ®ã lµ miÒn B¾c vµ miÒn Nam. 2 miÒn Nam - B¾c do ph©n c¸ch bëi d·y nói Tr­êng S¬n nªn cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh¸c nhau, do ®ã c¸c gièng nh·n ®­îc trång ë 2 miÒn còng kh¸c nhau. Gièng nh·n ë miÒn B¾c c©y to h¬n, gièng nh·n ë miÒn Nam c©y bÐ vµ ra qu¶ sím h¬n. ë miÒn B¾c nh·n ®­îc trång nhiÒu ë c¸c t×nh ®ång b»ng B¾c Bé nh­ H­ng Yªn, H¶i D­¬ng, Hµ Nam, Th¸i B×nh, Hµ Néi, Hµ T©y...ë tÝnh c¶ vïng cã kho¶ng trªn 2 triÖu c©y, tÝnh theo mËt ®é trång th­êng th× diÖn tÝch trång nh·n lªn ®Õn 20.000 - 31.250 ha. Ngoµi ra nh·n cßn ®­îc trång ë vïng ®Êt phï sa ven s«ng Hång, s«ng M·, s«ng L«, s«ng Thao.... vµ trªn c¸c vïng ®åi ë c¸c tØnh Hoµ B×nh, VÜnh Phóc, Phó Thä, Qu¶ng Ninh, Lµo Cai, Yªn B¸i, S¬n La, Th¸i Nguyªn... mét sè Ýt ®­îc trång ë c¸c tØnh miÒn Trung vµ T©y Nguyªn. ë miÒn Nam nh·n ®­îc trång ë c¸c tØnh nh­: Cao L·nh (§ång Th¸p), VÜnh Ch©u (Sãc Tr¨ng), Cï Lao An B×nh, §ång Phó (VÜnh Long)... ®Æc biÖt ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre... diÖn tÝch trång nh·n t¨ng rÊt nhanh. DiÖn tÝch trång nh·n cña c¸c vïng trong c¶ n­íc ngµy mét t¨ng, dù b¸o trong nh÷ng n¨m tiÕp theo diÖn tÝch trång nh·n sÏ t¨ng thªm. 3/4 diÖn tÝch cña n­íc ta lµ ®åi nói, ViÖt Nam lµ n­íc cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn phï hîp cho sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y nh·n do vËy sÏ cã chñ ch­¬ng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë c¸c tØnh miÒn nói, c©y nh·n cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao, phæ thÝch øng réng sÏ ®­îc ®­a vµo trång. B¶ng 2.2: DiÖn tÝch trång nh·n cña c¸c vïng trong c¶ n­íc Tªn vïng  Tæng diÖn tÝch gieo trång (ha)  DiÖn tÝch cho s¶n phÈm (ha)  Sè c©y trång ph©n t¸n cho s¶n phÈm (c©y)   C¶ n­íc  114.422,6  69.446,4  4.819.294   §B s«ng H«ng  4.133,7  2.161,4  1.702.200   §«ng B¾c  7.368,1  2.316,4  739.330   T©y B¾c  12.961,7  4.368,7  526.879   Duyªn h¶i miÒn Trung  186,2  59,6  24.835   T©y Nguyªn  888,4  113,1  142.669   §«ng Nam Bé  29.927,6  14.792,1  339.922   §B s«ng Cöu Long  56.810,6  45,067,5  646.958   B¾c Trung Bé  1.146,3  568,0  696.501   (Nguån: Tæng côc thèng kª 2003) HiÖn nay phÇn lín nh·n dïng ®Ó ¨n t­¬i, phÇn cßn l¹i lµm nh·n sÊy kh« (gäi lµ long nh·n). Nh·n sÊy kh«ng chØ lµ lo¹i qu¶ sÊy kh« mµ cßn ®­îc dïng nh­ mét vÞ thuèc bæ. Do thÞ hiÕu sö dông cña ng­êi tiªu dïng trong n­íc còng nh­ c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi nªn nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt nh»m ®­a n¨ng suÊt, chÊt l­îng nh·n ngµy mét tèt h¬n ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu sö dông trong n­íc vµ xuÊt khÈu. Nh·n lµ mét lo¹i qu¶ sÏ dÇn dÇn cso vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. 2.1.3. Sù ph©n bè nh·n trªn thÕ giíi vµ trong n­íc 2.1.3.1. Sù ph©n bè nh·n trªn thÕ giíi Nh·n cã thÓ trång ®­îc tõ xÝch ®¹o cho ®Õn vÜ tuyÕn 28 - 30o, cã phæ thÝch nghi réng. Do vËy cã rÊt nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi trång ®­îc nh·n nh­: Trung Quèc, Th¸i Lan, ViÖt Nam, Malayxia, Philippin, Ên §é, Mü... Trong ®ã Trung Quèc, Th¸i Lan vµ ViÖt Nam lµ nh÷ng n­íc cã diÖn tÝch vµ quy m« lín. Trung Quèc lµ quèc gia cã lÞch sö trång nh·n tõ rÊt l©u ®êi, kinh nghiÖm trång nh·n cña ng­êi Trung Quèc ®· trªn 200 n¨m, cã nh÷ng tØnh trång nh·n næi tiÕng nh­: Qu¶ng §«ng, Phóc KiÕn, Tø Xuyªn, V©n Nam, Quú Ch©u... ë ®©y hä lu«n quan t©m chó träng tíi viÖc chän t¹o c¸c lo¹i gièng míi cã chÊt l­îng tèt h¬n, c¸c gièng nµy ®­îc xuÊt khÈu sang c¸c n­íc nh­ Mü, Ên §é... Th¸i Lan còng lµ n­íc trång nh·n víi quy m« lín, diÖn tÝch trång nh·n cao thø 2 trªn thÕ giíi. ë Th¸i Lan nh·n ®­îc trång chñ yÕu ë miÒn B¾c, §«ng B¾c vµ ®ång b»ng miÒn Trung, cã nh÷ng n¬i næi tiÕng nh­ Chiªng Mai, Lamphun, Prae... Trung Quèc vµ Th¸i Lan lµ hai n­íc cã diÖn tÝch trång nh·n cao nhÊt, nh× thÕ giíi, mét sè gièng nh·n cña 2 n­íc ®­îc du nhËp sang c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi nh­: Ên §é vµo n¨m 1798, Ch©u Mü, Ch©u Phi, Australia vµ c¸c vïng ¸ nhiÖt ®íim nhiÖt ®íi cã khÝ hËu ®¹i d­¬ng. Mü lµ quèc gia nhËp nh·n tõ n¨m 1930, thÞ tr­êng n­íc Mü còng rÊt ­a chuéng qu¶ nh·n. 2.1.3.2. Sù ph©n bè nh·n trong n­íc ë n­íc ta, c©y nh·n ®­îc trång l©u nhÊt vµ næi tiÕng nhÊt lµ nh·n ë chïa Phè HiÕn thuéc x· Hång Ch©u- thÞ x· H­ng Yªn. Nh·n ë ®©y ®­îc trång c¸ch ®©y 300 n¨m, hiÖn nay nh·n ®­îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh ®ång b»ng B¾c Bé nh­ H¶i D­¬ng, Hµ Nam, Th¸i B×nh, Hµ Néi, Hµ T©y, H¶i Phong, B¾c Giang... Phong trµo phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc ®ang ®­îc phæ biÕn vµ c©y nh·n lµ mét trong nh÷ng c©y ®­îc chän ®Ó trång ë c¸c tØnh miÒn nói: Hoµ B×nh, Phó Thä, VÜnh Phóc, Th¸i Nguyªn, B¾c K¹n, Yªn B¸i, Lµo Cai... DiÖn tÝch v­ên nh·n còng ®­îc më réng ra c¸c vïng däc theo s«ng Thao, s«ng Hång, s«ng §µ, s«ng L«, s«ng M·... ë c¸c tØnh miÒn Nam nh·n còng ®­îc ph¸t triÓn ®Æc biÖt lµ ë VÜnh Long, BÕn Tre... diÖn tÝch trång nh·n t¨ng rÊt nhanh. 2.2. ChÊt ®iÒu hoµ sinh tr­ëng 2.2.1. Tæng quan vÒ chÊt ®iÒu hoµ sinh tr­ëng Trªn thùc tÕ qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña c©y lu«n g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn. Sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn tèt lµ tiÒn ®Ò cho c©y trång cã n¨ng suÊt cao, nã lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng tæng hîp cña c¸c chøc n¨ng sinh lý trong c©y. Do ®ã viÖc ®iÒu khiÓn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y víi môc ®Ých cho n¨ng suÊt cao nhÊt lµ mét viÖc rÊt khã kh¨n nh­ng còng rÊt quan träng. Muèn ®iÒu khiÓn ®­îc qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y trång th× ph¶i hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ qu¸ tr×nh nµy. C¸c nh©n tè néi t¹i vµ ngo¹i c¶nh ®iÒu chØnh c¸c qu¸ tr×nh ph¸t sinh h×nh th¸i riªng biÖt còng nh­ toµn c©y, trªn c¬ së ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp. GÇn ®©y ng­êi ta ®· ph¸t hiÖn ra trong thùc vËt vµ ®éng vËt, nhÊt lµ ë c¸c ®iÓm sinh tr­ëng, c¸c bé phËn cßn non ë nh÷ng ho¸ chÊt h÷u c¬ dï víi hµm l­îng rÊt nhá cã ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång, lµm cho c©y ra rÔ, cµnh, l¸, nhanh ra hoa qu¶, ®Ëu qu¶ nhiÒu vµ bít rông. Nh÷ng chÊt nµy ®­îc gäi lµ "chÊt ®iÒu hoµ sinh tr­ëng" v× ¶nh h­ëng cña nã khi th× kÝch thÝch, khi th× øc chÕ. Thùc vËt kh«ng nh÷ng cÇn cho qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña m×nh c¸c chÊt h÷u c¬ (protein, gluxit, axit nucleic...) ®Ó cÊu tróc nªn tÕ bµo, m« vµ cung cÊp n¨ng l­îng cho c¸c ho¹t ®éng sèng cña chóng, chóng cßn rÊt cÇn c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh lý nh­ vitamin, enzym, hormon mµ trong ®ã c¸c hormon cã mét vai trß rÊt quan träng trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ c¸c ho¹t ®éng sinh lý cña thùc vËt. C¸c chÊt ®iÒu chØnh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña thùc vËt lµ nh÷ng chÊt c¬ b¶n, chÊt ho¸ häc rÊt kh¸c nhau nh­ng ®Òu cã t¸c ®éng ®iÒu tiÕt c¸c qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y tõ lóc tÕ bµo trøng thô tinh ph¸t triÓn thµnh ph«i cho ®Õn khi c©y ra hoa kÕt qu¶, h×nh thµnh c¬ quan sinh s¶n vµ dù tr÷, kÕt thóc chu kú sèng cña m×nh. 2.2.2. Ph©n lo¹i chÊt ®iÒu hoµ sinh tr­ëng C¸c chÊt ®iÒu hoµ sinh tr­ëng cña thùc vËt bao gåm c¸c phytohormon vµ c¸c chÊt ®iÒu chØnh sinh tr­ëng tæng hîp nh©n t¹o. Phytohormon lµ c¸c chÊt h÷u c¬ cã b¶n chÊt ho¸ häc rÊt kh¸c nhau ®­îc tæng hîp víi mét l­îng rÊt nhá ë c¸c c¬ quan, bé phËn nhÊt ®Þnh cña c©y vµ tõ ®ã vËn chuyÓn ®Õn tÊt c¶ c¸c c¬ quan, c¸c bé phËn kh¸c nhau ®Ó ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng sinh lý, c¸c qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y ®Ó ®¶m b¶o mèi quan hÖ hµi hoµ gi÷a c¸c c¬ quan, bé phËn trong c¬ thÓ. Song song víi c¸c Phytohormon ®­îc tæng hîp trong c¬ thÓ thùc vËt, ngµy nay b»ng con ®­êng ho¸ häc con ng­êi ®· tæng hîp nªn hµng lo¹t c¸c chÊt kh¸c nhau cã ho¹t tÝnh sinh lý t­¬ng tù víi c¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr­ëng tù nhiªn ®Ó lµm ph­¬ng tiÖn ®iÒu chØnh sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y nh»m cho n¨ng suÊt cao vµ phÈm chÊt tèt. C¸c chÊt ®iÒu chØnh sinh tr­ëng tæng hîp nh©n t¹o ngµy cµng phong phó vµ ®· cã nh÷ng øng dông rÊt réng r·i trong n«ng nghiÖp. VÒ c¸c chÊt ®iÒu chØnh sinh tr­ëng ph¸t triÓn cña thùc vËt ®­îc chia thµnh 2 nhãm cã t¸c dông ®èi kh¸ng vÒ sinh lý: C¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng vµ c¸c chÊt øc chÕ sinh tr­ëng. C¸c chÊt ®iÒu chØnh sinh tr­ëng mµ ë nång ®é sinh lý cã ¶nh h­ëng kÝch thÝch ®Õn qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña c©y ®­îc gäi lµ c¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng, bao gåm c¸c chÊt: Auxin, Gibberellin, Xytokinin... Cßn c¸c chÊt ®iÒu chØnh sinh tr­ëng nh×n chung cã ¶nh h­ëng øc chÕ lªn qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña c©y ®­îc gäi lµ c¸c chÊt øc chÕ sinh tr­ëng, bao gåm: Axit absxitic, Etylen, c¸c chÊt phenol, c¸c chÊt lµm chËm sinh tr­ëng (setardant), c¸c chÊt diÖt cá (herbixit)... Sù c©n b»ng gi÷a c¸c chÊt vµ øc chÕ sinh tr­ëng x¶y ra khi c©y trång chuyÓn tõ giai ®o¹n sinh tr­ëng sinh d­ìng sang giai ®o¹n sinh tr­ëng sinh thùc vµ biÓu hiÖn bªn ngoµi chÝnh lµ sù ra hoa. Con ng­êi víi trÝ th«ng minh vµ ãc s¸ng t¹o cïng víi sù dµy c«ng nghiªn cøu ®· t¹o ra c¸c hîp chÊt ®iÒu hoµ sinh tr­ëng ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña m×nh. X· héi cµng ph¸t triÓn th× nhu cÇu cña con ng­êi còng ngµy cµng t¨ng vµ cµng ®ßi hái ®i s©u nghiªn cøu h¬n n÷a vµo thÕ giíi thùc vËt bao la. 2.3. Vai trß, t¸c dông cña c¸c chÊt ®iÒu hoµ sinh tr­ëng 2.3.1. Vai trß, t¸c dông cña chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng 2.3.1.1. Auxin Auxin lµ phytohormon ®­îc ph¸t hiÖn vµo n¨m 1880 nhê c«ng cña Darwin vµ mét sè nhµ khoa häc kh¸c nh­ Paal (1919), Went (1928), Kogl (1934)... Ng­êi ta x¸c ®Þnh b¶n chÊt ho¸ häc cña nã lµ axit (- indolaxetic (IAA), cã c«ng thøc: Sau ®ã lÇn l­ît ng­êi ta chiÕt t¸ch ®­îc IAA tõ c¸c thùc vËt th­îng ®¼ng kh¸c nhau (Hagen Smith, 1941, 1942, 1946...) vµ ®· kh¼ng ®Þnh r»ng IAA lµ d¹ng auxin chñ yÕu vµ quan träng nhÊt cña tÊt c¶ thùc vËt kÓ c¶ thùc vËt bËc thÊp vµ thùc vËt bËc cao. Wightman (1977) ®· ph¸t hiÖn ra mét hîp chÊt auxin kh¸c cã ho¹t tÝnh kÐm h¬n nhiÒu so víi IAA lµ axit phenyl axetic (PAA). ë mét sè thùc vËt th× th× ho¹t tÝnh auxin cña hîp chÊt (- indolaxetomtril (INA)... B»ng con ®­êng ho¸ häc, ng­êi ta ®· tæng hîp nªn nhiÒu hîp chÊt kh¸c nhau cã ho¹t tÝnh sinh lý cña auxin nh­ IBA, (- NAA, 2, 4D... * HiÖu qu¶ sinh lý cña auxin Auxin cã t¸c dông sinh lý rÊt nhiÒu mÆt lªn c¸c qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña tÕ bµo, ho¹t ®éng cña th­îng tÇng, sù h×nh thµnh rÔ, hiÖn t­îng ­u thÕ ngän, tÝnh h­íng cña thùc vËt, sù sinh tr­ëng cña qu¶ vµ t¹o qu¶ kh«ng h¹t. Auxin kÝch thÝch sinh tr­ëng, gi·n cña tÕ bµo ®Æc biÖt theo chiÒu ngang lµm tÕ bµo ph×nh ra. HiÖu qu¶ ®Æc tr­ng cña auxin lµ lªn sù gi·n cña thµnh tÕ bµo: IAA g©y ra sù gi¶m ®é pH trong thµnh tÕ bµo nªn ho¹t ho¸ enzym ph©n huû c¸cPolysaccarit liªn kÕt gi÷a c¸c sîi xenlluloza lµm cho chóng láng lÎo vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho thµnh tÕ bµo gi·n ra d­íi t¸c dông cña ¸p suÊt thÈm thÊu cña kh«ng bµo trung t©m. Ngoµi ra auxin còng kÝch thÝch sù tæng hîp c¸c cÊu tö cÊu tróc lªn thµnh tÕ bµo, ®Æc biÖt lµ xenlluloza, pectin, hemi xenlluloza... Auxin g©y tÝnh h­íng ®éng cña c©y: TÝnh h­íng quang vµ h­íng ®Þa. Auxin g©y ra hiÖn t­îng ­u thÕ ngän. §©y lµ mét hiÖn t­îng phæ biÕn trong c©y khi chåi ngän hoÆc rÔ chÝnh sinh tr­ëng sÏ øc chÕ sinh tr­ëng chåi bªn vµ rÔ bªn. Auxin kÝch thÝch sù h×nh thµnh rÔ, ®Æc biÖt lµ rÔ bÊt ®Þnh trªn cµnh gi©m, cµnh chiÕt vµ trªn m« nu«i cÊy. Auxin kÝch thÝch sù h×nh thµnh, sù sinh tr­ëng cña qu¶ vµ t¹o qu¶ kh«ng h¹t. TÕ bµo trøng sau khi thô tinh ®· t¹o nªn hîp tö vµ sau ®ã ph¸t triÓn thµnh ph«i. Ph«i h¹t lµ nguån tæng hîp auxin néi sinh quan träng, khuyÕch t¸n vµo bÇu vµ kÝch thÝch sù lín lªn cña bÇu thµnh qu¶. V× vËy qu¶ chØ ®­îc h×nh thµnh khi cã sù thô tinh. NÕu kh«ng cã qu¸ tr×nh thô tinh th× kh«ng h×nh thµnh ph«i vµ hoa sÏ bÞ rông. ViÖc xö lý auxin ngo¹i sinh cho hoa sÏ thay thÕ ®­îc nguån auxin néi sinh vèn ®­îc h×n thµnh trong ph«i vµ do ®ã mµ kh«ng cÇn qu¸ tr×nh thô phÊn, thô tinh bÇu nhuþ vÉn lín lªn thµnh qu¶ ®­îc nhê auxin ngo¹i sinh. Trong tr­êng hîp nµy qu¶ kh«ng qua thô tinh do ®ã kh«ng cã h¹t. Auxin k×m h·m sù rông cña l¸, hoa, qu¶ v× nã øc chÕ sù h×nh thµnh tÇng rêi ë cuèng l¸, hoa, qu¶ vèn ®­îc c¶m øng bëi c¸c chÊt øc chÕ sinh tr­ëng. Auxin ¶nh h­ëng ®Õn sù vËn ®éng cña chÊt nguyªn sinh, t¨ng tèc ®é l­u ®éng cña chÊt nguyªn sinh, ¶nh h­ëng lªn c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt: KÝch thÝch sù tæng hîp c¸c polyme vµ øc chÕ ph©n huû chóng, ¶nh h­ëng ®Õn c¸c ho¹t ®éng sinh lý nh­ quang hîp, h« hÊp, sù vËn chuyÓn vËt chÊt trong c©y. 2.3.1.2. Gibberellin (GA3) Gibberellin lµ nhãm phytohormon thø 2 ph¸t hiÖn sau auxin. Tõ viÖc nghiªn cøu bÖnh lý "bÖnh lóa von" mét lo¹i bÖnh rÊt phæ biÕn cña c¸c n­íc trång lóa ph­¬ng ®«ng thêi bÊy giê, dÉn ®Õn nghiªn cøu c¬ chÕ g©y bÖnh vµ cuèi cïng t¸ch ®­îc hµng lo¹t c¸c chÊt lµ s¶n phÈm tù nhiªn cña mÇm bÖnh còng nh­ tõ thùc vËt bËc cao gäi lµ gibberellin. Gibberellin ®­îc ph¸t hiÖn bëi Yabuta (1934 - 1938), 2 nhãm nghiªn cøu ng­êi Anh, Mü (1955), West, Phiney, Radley (1956). HiÖn nay ng­êi ta ®· ph¸t hiÖn ra trªn eo Gibberellin vµ ký hiÖu A1, A2, .....A52 hoÆc GA1,......GA52... Trong ®ã GA3 lµ axit Gibberellin cã ho¹t tÝnh m¹nh nhÊt vµ cã c«ng thøc: TÊt c¸c c¸c Gibberellin ®Òu cã cïng mét vßng gibban c¬ b¶n: Gi÷a chóng còng cã nh÷ng kh¸c nhau nhá, chñ yÕu lµ vÞ trÝ nhãm - OH trong ph©n tö. GA ®­îc tæng hîp ë trong ph«i ®ang sinh tr­ëng, trong c¸c c¬ quan ®ang sinh tr­ëng nh­ l¸ non, rÔ non, qu¶ non... GA ®­îc vËn chuyÓn kh«ng ph©n cùc, cã thÓ h­íng ngän hoÆc h­íng gèc tuú n¬i sö dông. GA ®­îc vËn chuyÓn trong hÖ thèng dÉn (xylem vµ floem) víi vËn tèc 5 - 25 mm/12h. Trong tÕ bµo th× c¬ quan tö tæng hîp GA m¹nh nhÊt lµ lôc l¹p. GA ®­îc tæng hîp tõ mevalonat qua hµng lo¹t c¸c ph¶n øng dÉn ®Õn hîp chÊt trung gian quan träng lµ kauren, c¬ së cña tÊt c¶ c¸c GA trong c©y. Qu¸ tr×nh nµy ®­îc xóc t¸c bëi hµng lo¹t c¸c enzym ®Æc hiÖu, cÇn thiÕt ATP vµ NADPH. C¸c hîp chÊt nµy ®Òu cã s½n trong lôc l¹p. GA trong c©y còng cã thÓ ë d¹ng tù do vµ d¹ng chÕt nh­ Auxin. Chóng cã thÓ liªn kÕt víi glucoza vµ protein. Kh¸c víi auxin, GA kh¸ bÒn v÷ng trong c©y vµ kh¶ n¨ng ph©n huû chóng lµ Ýt. * Vai trß sinh lý cña Gibberellin HiÖu qu¶ sinh lý râ rÖt nhÊt cña GA lµ kÝch thÝch m¹nh mÏ sù sinh tr­ëng kÐo dµi cña th©n, sù v­¬n dµi cña lãng c©y hoµ th¶o. HiÖu qu¶ nµy cã ®­îc lµ do ¶nh h­ëng kÝch thÝch ®Æc tr­ng cña GA lªn ph¸ gi·n cña tÕ bµo theo chiÒu däc. V× vËy khi xö lý GA cho c©y ®· lµm t¨ng nhanh sù sinh tr­ëng sinh d­ìng, t¨ng sinh khèi cña chóng. GA ¶nh h­ëng rÊt râ rÖt lªn sù sinh tr­ëng cña c¸c ®ét biÕn lïn. C¸c nghiªn cøu vÒ trao ®æi chÊt di truyÒn cña GA ®· kh¼ng ®Þnh r»ng c¸c ®ét biÕn lïn cña mét sè thùc vËt nh­ ng«, ®Ëu Hµ Lan (chiÒu cao c©y còng chØ b»ng kho¶ng 20% chiÒu cao c©y b×nh th­êng) lµ c¸c ®ét biÕn gen ®¬n gi¶n dÉn ®Õn sù thiÕu nh÷ng gen nµo ®Êy chÞu tr¸ch nhiÖm tæng hîp c¸c enzym cña nh÷ng ph¶n øng nµo ®ã trªn con ®­êng tæng hîp GA mµ c©y kh«ng thÓ h×nh thµnh ®­îc GA hoÆc 1 l­îng rÊt nhá. Víi nh÷ng ®ét biÕn nµy th× viÖc bæ sung GA ngo¹i sinh sÏ lµm cho c©y sinh tr­ëng b×nh th­êng. V× ph¶n øng cña c¸c ®ét biÕn lïn rÊt nh¹y c¶m víi GA nªn ng­êi ta sö dông c¸c ®ét biÕn nµy ®Ó test thö x¸c ®Þnh hµm l­îng GA b»ng ph­¬ng ph¸p Biotest. GA kÝch thÝch sù nµy mÇm cña h¹t vµ cñ, do ®ã nã cã t¸c dông ®Æc tr­ng trong viÖc ph¸ bá tr¹ng th¸i ngñ nghØ cña cñ vµ h¹t. Trong tr­êng hîp nµy GA kÝch thÝch sù tæng hîp enzym amylaza vµ c¸c enzym thuû ph©n kh¸c nh­ proteaza, phosphataza... vµ lµm t¨ng ho¹t tÝnh cña c¸c enzym nµy, chÝnh v× vËy mµ xóc tiÕn qu¸ tr×nh ph©n hñy tinh bét thµnh ®­êng còng nh­ polymer thµnh monomer kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn vÒ nguyªn liÖu vµ n¨ng l­îng cho qu¸ tr×nh n¶y mÇm. Trªn c¬ së ®ã, nÕu xö lý GA ngo¹i sinh th× cã thÓ ph¸ bá tr¹ng th¸i ngñ nghØ cña h¹t, cñ......kÓ c¶ tr¹ng th¸i nghØ s©u. Trong ®iÒu kiÖn thÝch hîp GA kÝch thÝch sù ra hoa râ rÖt. ¶nh h­ëng ®Æc tr­ng cña GA lªn sù ra hoa lµ kÝch thÝch sù sinh tr­ëng kÐo dµi vµ nhanh chãng cña ngång hoa. V× vËy mµ trong häc thuyÕt hormon ra hoa (florigen) cña Trailachyan th× GA ®­îc xem nh­ lµ mét thµnh viªn cña tæ hîp florigen. Xö lý GA cho c©y ngµy dµi th× chóng cã thÓ ra hoa trong ®iÒu kiÖn ngµy ng¾n vµ lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña xu©n hoµ, cã thÓ biÕn c©y 2 n¨m thµnh c©y 1 n¨m. Trong sù ph¸t triÓn vµ ph©n ho¸ cña c¬ quan sinh s¶n th× GA ¶nh h­ëng ®Õn sù ph©n ho¸ giíi tÝnh: øc chÕ sù ph¸t triÓn hoa c¸i vµ kÝch thÝch sù ph¸t triÓn hoa ®ùc. Trong sù sinh tr­ëng cña qu¶ vµ t¹o qu¶ kh«ng h¹t th× GA cã vai trß gÇn nh­ auxin v× nã lµm t¨ng kÝch th­íc cña qu¶ vµ t¹o nªn qu¶ kh«ng h¹t trong mét sè tr­êng hîp. HiÖu qu¶ nµy cµng râ rÖt khi phèi hîp t¸c dông víi auxin. V× GA ¶nh h­ëng râ rÖt lªn c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, ®Õn c¸c ho¹t ®éng sinh lý, ®Õn qu¸ tr×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y nªn GA lµ mét trong nh÷ng chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr­ëng cã øng dông hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 2.3.1.3. Xytokinin Xytokinin lµ nhãm phytohormon thø 3 ®­îc ph¸t hiÖn sau auxin vµ Gibberellin. Sù ph¸t hiÖn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cña Xytokinin lµ vµo n¨m 1955 khi Miller, Skoog vµ c¸c céng sù ®· t¸ch ®­îc 1 hîp chÊt tõ viÖc hÊp mÉu AND cña tinh dÞch c¸ mßi cã kh¶ n¨ng kÝch thÝch sù ph©n chia tÕ bµo rÊt m¹nh mÏ trong nu«i cÊy m« thuèc l¸ gäi lµ kinetin (6- furfuril - amino purin C10H9N5O). Xytokinin tù nhiªn trong c©y ®­îc t¸ch lÇn ®Çu tiªn n¨m 1963 bëi Letham vµ Miller. Sau ®ã ng­êi ta ph¸t hiÖn Xytokinin ë trong tÊt c¶ c¸c thùc vËt kh¸c nhau vµ lµ mét nhãm phytohormon quan träng trong c©y. Tr­íc ®ã ng­êi ta còng ph¸t hiÖn ra nguån Xytokinin giµu cã trong n­íc dõa, ®ã lµ 1,3 -diphenyl nrea. C¸c Xytokinin tæng hîp ®­îc sö dông chñ yÕu trong kü thuËt nu«i cÊy m«, ngoµi kinetin cßn cã benzyladenin (BA). NhiÒu nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh r»ng Xytokinin ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu trong hÖ thèng rÔ cña thùc vËt. Ngoµi ra mét sè c¬ quan cßn non ®ang sinh tr­ëng m¹nh còng cã kh¶ n¨ng tæng hîp Xytokinin nh­ chåi, l¸ non, t­îng tÇng... Xytokinin ®­îc vËn chuyÓn trong c©y cã thÓ ë d¹ng liªn kÕt vµ d¹ng tù do còng t­¬ng tù nh­ phytohormon kh¸c. ë trong c©y chóng bÞ ph©n gi¶i b»ng c¸c enzym, t¹o nªn s¶n phÈm cuèi cïng lµ urª. * Vai trß sinh lý cña Xytokinin HiÖu qu¶ ®Æc tr­ng nhÊt cña Xytokinin ®èi víi thùc vËt lµ kÝch thÝch sù ph©n chia tÕ bµo m¹nh mÏ. V× vËy mµ ng­êi ta xem chóng nh­ lµ c¸c chÊt ho¹t ho¸ sù p