Luận văn Nghiên cứu giá trị dịch vụ hệ sinh thái cho sinh kế người dân vùng đệm Vườn quốc gia Xuân Thủy, Nam Định

g lượng cá thể đánh bắt được. - Ban quản lý VQG do có điểm xuất phát từ ngành lâm nghiệp nên không có thẩm quyền xử lý vi phạm về Luật Thuỷ sản và Luật Bảo vệ môi trường. Chỉ những vụ vi phạm mang tính huỷ diệt như: dùng xung điện hoặc hoá chất độc hại, Ban quản lý mới có thể bắt quả tang trình cấp có thẩm quyền giải quyết. Bởi vậy, việc khai thác nguồn lợi thủy sản ở khu vực có diễn biến rất phức tạp và rất khó kiểm 42 soát. - Ngoài lực lượng dân ở vùng đệm (trên 45.000 người) còn rất nhiều người ở các vùng phụ cận kiếm kế sinh nhai bằng cách khai thác nguồn lợi thủy sản tự nhiên ở vùng lõi của VQG, sinh kế ở VQG trở thành nguồn sống chính của người nghèo. Điều này, dẫn đến sự suy giảm về cả số lượng và chất lượng của nguồn lợi thủy sản kéo theo sự suy giảm chung của tài nguyên và môi trường ở khu vực. Việc khai thác nguồn lợi thủy sản quá mức, thậm chí có cả các hình thức mang tính huỷ diệt nguồn lợi sẽ tạo nguy cơ làm mất đi cân bằng sinh thái. Như vậy, sẽ khó có thể thực hiện được mục tiêu bảo tồn thiên nhiên ở VQGXT, đồng thời ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống của cộng đồng ngư dân ở vùng đệm, do họ đã lựa chọn sinh kế không bền vững. - Thời gian gần đây, đã có nỗ lực phối hợp hành động khá tích cực giữa VQGXT với chính quyền các cấp ở địa phương và một số tổ chức Phi chính phủ để xây dựng và tổ chức thực thi thể chế quản lý sử dụng khôn khéo và bền vững nguồn lợi thủy sản, nhằm đáp ứng lợi ích trước mắt của cộng đồng địa phương, đồng thời thoả mãn lợi ích lâu dài của các thế hệ con cháu mai sau. Tuy nhiên, còn rất nhiều việc cần phải được giải quyết thoả đáng mới có thể đạt được mục tiêu đã lựa chọn. Do đặc thù của vùng cửa sông ven biển nên toàn bộ diện tích của khu bảo tồn thiên nhiên ĐNN Xuân Thủy đều thuộc diện bảo vệ và không phân thành các phân khu chức năng như các khu bảo tồn thiên nhiên khác. 3.1.3. Đặc điểm xã hội của 5 xã thuộc vùng đệm *Dân số và mật độ dân số: Năm xã vùng đệm VQGXT có 45.967 người, 11.464 hộ với tổng diện tích tự nhiên là 38,66 km2 (theo số liệu thống kê của các xã năm 2002).Thực tế cho thấy số người trung bình trong một hộ hơi thấp, bình quân 4 người/hộ. Rất ít số hộ có 9-10 người và có 4 thế hệ sống chung một mái nhà. Mật độ dân cư các xã tương đối đồng đều, trung bình 1.189 người/km2. Xã có mật độ cao nhất là Giao Lạc 1331 người/km2, xã có mật độ thấp nhất là Giao Thiện 1023 người/km2. 43 * Tôn giáo và dân tộc: Khu vực 5 xã vùng đệm VQGXT là nơi sinh sống chủ yếu của người kinh.Tỷ lệ dân theo đạo thiên chúa giáo chiếm 41%, nhưng phân bố trong các xã không đồng đều.Trong đó Giao Thiện chiếm: 72%, xã Giao An 32%, xã Giao Lạc 71%, Giao Xuân 27% và Giao Hải 3,6%. Hiện nay trên địa bàn 5 xã có 23 nhà thờ lớn nhỏ. Riêng ở xã Giao Thiện có một nhà thờ xứ có Linh mục (xứ Phú Thọ). * Cơ cấu Lao Động: Số người trong độ tuổi lao động ở các xã vùng đệm là 23.412 người, chiếm 50,7% dân số.Trong đó lao động nữ là 12.046 người (chiếm 51,5%). Trung bình mỗi hộ có 2 người ở trong độ tuổi lao động. * Cơ cấu ngành nghề: Nhân lực trong khu vực vùng đệm tập trung chủ yếu vào sản xuất nông nghiệp, chiếm 78,6% số lao động,còn lại là các ngành nghề khác như: thương mại dịch vụ 2%, công nghệp và tiểu thủ công nghiệp, xây dựng 3,2% và thuỷ sản chiếm 16,2% số lao động. Nguồn lao động trẻ tuổi đời từ 16-44 tuổi chiếm 42,9 % tổng dân số, trong đó có khoảng 52% là lao đông nữ - đây cũng là lực lượng chính tham gia hoạt động khai thác tài nguyên ở khu vực VQGXT. Vào những ngày nông nhàn thì số lao động dư thừa chiếm tới 2/3 tổng số lao động. Nguồn nhân lực này đã gây áp lực lớn đến tài nguyên môi trường ở khu vực VQGXT. Nguyên nhân một phần là do không có ngành nghề phụ, thu nhập từ sản xuất nông nghiệp không đảm bảo cuộc sống, mặt khác do sức hấp dẫn lớn của thị trường hàng thuỷ sản hiện nay nên các hoạt động nuôi trồng thuỷ sản và khai thác nguồn lợi tự nhiên ở vùng triều của VQGXT đã lôi kéo hầu hết số đông lực lượng dôi dư của vùng đệm. 3.1.4. Các sinh kế chính của người dân vùng đệm VQG Xuân Thủy Nhìn chung cơ cấu ngành nghề kinh tế các xã vùng đệm VQG Xuân Thuỷ khá đơn giản. Các hoạt động kinh tế chính trong vùng bao gồm: sản xuất nông nghiệp (trồng trọt và chăn nuôi), nuôi trồng và khai thác nguồn lợi thuỷ sản, tiểu thủ 44 công nghiệp, thương mại và dịch vụ. Trong vùng không có ngành nghề cổ truyền đặc sắc. 3.1.4.1. Nông nghiệp trồng lúa: Đây là nghề có thu nhập thấp, trong vùng không có ngành nghề thủ công hay công nghiệp, nên hầu hết người dân sống chủ yếu vào khai thác tài nguyên thủy sinh ĐNN và các dịch vụ cũng nảy sinh từ đây. Khu vực trồng lúa thuộc 5 xã vùng đệm. Lúa được trồng thành 2 vụ: vụ đông xuân từ tháng giêng đến tháng 5 và vụ hè thu từ tháng 6 đến tháng 9 âm lịch hàng năm. Tuy điều kiện tự nhiên thuận lợi, năng suất ổn định nhưng diện tích đất nông nghiệp hạn chế nên việc phát triển nông nghiệp trồng lúa nước không cho năng suất cao dẫn đến thu nhập thấp. 3.1.4.2. Phát triển kinh tế biển Trong những năm gần đây, việc phát triển kinh tế biển cũng đã được xác định là ngành kinh tế mũi nhọn trong nền kinh tế khu vực. Tốc độ tăng bình quân hàng năm đạt 14,9%, chiếm tỷ trọng 18% trong nhóm nông, lâm, thuỷ hải sản. Toàn bộ các xã vùng đệm đều đã có những chuyển biến tích cực trên các lĩnh vực nuôi trồng, khai thác tự nhiên và dịch vụ. Trong đó ngành nuôi trồng chiếm 51,5%, khai thác tự nhiên 48,5%. Nhiều hợp tác xã đã thành lập hợp tác xã khai thác và chế biến thuỷ sản như xã Giao Hải, xã Giao Thiện. Trong 5 xã vùng đệm thì xã Giao Hải, Giao Xuân phát triển nền kinh tế biển bằng khai thác thủy hải sản, Giao Thiện và Giao An hoạt động nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi tôm chiếm tỷ lệ lớn, xã Giao Lạc phát triển mạnh về nuôi ngao giống. *Khai thác thủy hải sản thủ công: Đối tượng làm nghề này chủ yếu là người nghèo từ các xã trong khu vực vùng đệm và một số xã lân cận làm theo mùa vụ và vào lúc nông nhàn, thu nhập ngày công tương đối khá nhưng không ổn định. Họ khai thác tất cả các loại thủy hải sản để bán và sử dụng trong gia đình. Đặc biệt, mùa khai thác ngao giống thu hút một lượng lớn lao động tập trung tại khu vực các bãi bồi. Công cụ khai thác chủ yếu 45 là thủ công và rất đa dạng như: bằng tay, cuốc, cào.... Hiện tượng sử dụng trã điện đánh bắt thủy hải sản trong bãi bồi chiếm tỷ lệ rất nhỏ. Khu vực khai thác là ven biển, lạch sông và các bãi bồi phía ngoài đê. Đây là công việc giản đơn, không cần vốn đầu tư, có thể thực hiện vào bất cứ thời gian nào trong năm. Tuy nhiên nguồn lợi thủy sản đã bị suy giảm đáng kể trong thời gian gần đây; đồng thời diện tích hoạt động khai thác tự do bị giảm mạnh do xu hướng phát triển của đầm tôm và vây vạng. Đây là sinh kế được nhiều người dân biển lựa chọn, tuy nhiên việc khai thác cần phải được quy hoạch và có những quy chế để người dân tham gia vừa khai thác, vừa bảo vệ, không khai thác hủy diệt nguồn lợi thủy sản. *Khai thác thủy sản/đi biển Hình thức khai thác chủ yếu đánh bắt thủy sản ven bờ, quy mô tàu thuyền nhỏ và vừa; vẫn còn hiện tượng sử dụng phương pháp hủy diệt (xung điện, hóa chất,...) Bến tàu đánh cá chính thuộc địa phận đê biển xã Giao Hải, và đây cũng là xã phát triển nghề đánh cá ven bờ mạnh nhất trong khu vực. Khu vực đánh bắt ở các lạch sông trong vùng lõi và ven bờ biển của VQG. Với điều kiện tự nhiên thuận lợi, kinh phí đầu tư ít, nguồn lao động dồi dào nên đã thu hút số lượng lớn lao động khoảng 520 lao động (các tàu thuyền chủ yếu thuộc xã Giao Hải) (Phỏng vấn). Khai thác thủy sản ven bờ phù hợp với tiềm năng thủy sản của địa phương, khả năng kinh tế và kinh nghiệm của người dân. Trong tương lai cần phải nâng cao tính tổ chức của ngư dân nhằm bảo vệ tài nguyên thủy sản và hợp tác làm sinh kế. *Nuôi tôm Hình thức nuôi tôm của người dân là quảng canh, kết hợp nuôi tôm với các loại thủy sản khác như cua biển, rau câu. Trong những năm gần đây, nuôi tôm hiệu quả thấp, nhiều hộ bị thua lỗ. Khu vực nuôi tôm tập trung chủ yếu tại Bãi Trong, Cồn Ngạn và một phần Cồn Lu thuộc địa bàn hành chính của 2 xã Giao An và Giao Thiện, thu hút khoảng 300 lao động (Phỏng vấn). Diện tích nuôi tôm lớn. Nhưng yếu tố tự nhiên như thời tiết, môi trường nước có nhiều biến động nên người nuôi tôm chưa lựa chọn được mô hình phù hợp, hệ thống thủy lợi chưa phù hợp, chưa áp dụng khoa học kỹ thuật nên năng suất thấp, sản lượng không ổn định. Vì vậy cần 46 xây dựng mô hình chuẩn, áp dụng khoa học kỹ thuật để hạn chế tác động xấu của biến động môi trường và phát huy hình thức nuôi quảng canh thân thiện với môi trường. *Nuôi vạng Nuôi nhuyễn thể hiện nay chiếm hơn 800 ha vùng bãi triều. Có nhiều hộ thu khá từ việc nuôi trồng và khai thác ngao vạng, nhưng không ổn định. Hiện nay nhiều diện tích trên thực tế đã trở nên không phù hợp cho nuôi ngao nhưng con người cố tình thay đổi địa hình để canh tác. Tỷ lệ sống giảm; thời gian nuôi trồng kéo dài gấp 3 lần (3-4 năm để có được ngao thương phẩm); sản lượng và kích cỡ nhỏ hơn; chất lượng và hình thức sản phẩm ngao kém đi. Khu vực nuôi ngao tập trung chủ yếu tại các bãi bồi thuộc 2 xã Giao Lạc, Giao Xuân và một phần bãi bồi thuộc xã Giao Hải. Số lượng lao động tham gia khoảng 1100 lao động, với thu nhập bình quân 65 triệu đồng/người/năm (phỏng vấn). Tuy nhiên năng suất ngao không ổn định, chưa có thương hiệu, phát triển không có quy hoạch. Để đảm bảo việc nuôi trồng và khai thác bền vững, một quy hoạch tổng thể và quy chế đồng quản lý cho khu vực nuôi trồng nhuyễn thể cần phải được xây dựng. Áp dụng khoa học kỹ thuật để nâng cao hiệu quả sản xuất và chủ động con giống. 3.1.4.3. Thương mại dịch vụ Trong khu vực ngành thương mại dịch vụ quốc doanh hầu như không có, trong khi đó hoạt động thương mại ngoài quốc doanh trong những năm qua đã có những bước phát triển khả quan. Tuy là ngành mới được hội nhập vào trong các ngành sản xuất của các xã vùng đệm, song mạng lưới thương mại dịch vụ trong các xã vùng đệm phát triển cả về quy mô lẫn loại hình kinh doanh. Phương thức hoạt động cũng khá đa dạng như trao đổi hàng hoá, vận chuyển hàng hoá, mua bán các vận dụng cần thiết cho nhu cầu của người dân và các khách du lịch đến thăm quan. 3.1.4.4. Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp Các ngành nghề trong khu vực các xã vùng đệm chủ yếu là các ngành nghề truyền thống, ngành chế biến nông sản, thuỷ hải sản và cơ khí sửa chữa. Nhịp độ 47 tăng trưởng hàng năm khá cao, đạt 118,3 % kế hoạch. Thành phần tham gia vào hoạt động sản xuất công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn các xã chủ yếu là các cơ sở tư nhân. Theo số liệu báo cáo của phòng thống kê các xã, trong năm 2002, tổng giá trị hàng hoá sản xuất công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp khối tư nhân chiếm hơn 80%. Nhìn chung, ngành tiểu thủ công nghiệp chưa phát triển, cơ sở vật chất còn yếu kém, trình độ kỹ thuật công nghệ còn lạc hậu, sản phẩm làm ra mang hàm lượng nhỏ chỉ đủ phục vụ cho sản xuất nông nghiệp tại chỗ, tỷ trọng trong cơ cấu kinh tế còn quá thấp, mới chỉ đạt khoảng 5 %. Tuy nhiên cũng đã góp phần quan trọng vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thu hút lao động và khai thác các nguồn lực của địa phương. 3.2. Hiện trạng các HST và dịch vụ hệ sinh thái ở VQGXT Trên cơ sở các đặc điểm về điều kiện tự nhiên và hệ thực động vật hiện hữu có thể phân loại các HST tự nhiên ở VQGXT thành 5 HST đặc trưng, mỗi HST có đặc điểm riêng về thủy sinh, thực, động vật. Bảng 3.1:Các HST và diện tích của chúng ở VQG Các HST Vùng lõi (ha) Vùng đệm (ha) Tổng cộng (ha) HST Rừng ngập mặn 1.589 1.082 2.671 Đầm nuôi tôm 182 1.891 2.073 HST đất ngập triều 596 669 1.265 Cồn cát và rừng phi lao 733 2 735 Lạch triều, sông, biển 4.000 1.407 5.407 Tổng cộng (ha) 7.100 5.051 12.151 48 Hình 3.2:Bản đồ các hệ sinh thái Vườn quốc gia Xuân Thủy 3.2.1. HST Rừng ngập mặn ven biển 3.2.1.1. Đặc tính rừng ngập mặn Hệ sinh thái RNM ở VQGXT có diện tích khoảng 2.670 ha, được phân bố ở khu vực Cồn Lu, Cồn Ngạn và Bãi Trong. Rừng phát triển từ các cây rừng ngập mặn trên đất phù sa, thường xuyên bị ngập lụt trong thủy triều (Trung tâm Kinh tế môi trường tại Đại học Kinh tế Quốc dân, 2006). a. Rừng ngập mặn ở vùng lõi Rừng ngập mặn vùng lõi nằm ở phía bắc Cồn Lu tiếp giáp với cửa sông Ba Lạt và ở phía trong Cồn Ngạn nằm ngoài đê Vành Lược. RNM VQGXT có nguồn gốc là rừng trang (Kandelia obovata). Sau mỗi lần khai hoang lấn biển đắp đê mới 49 thì người dân địa phương lại trồng các dãy rừng trang ở trên đất bãi bồi mới để bảo vệ đê. Trước đây, cây rừng ngập mặn được phân bố ở bãi bồi ngoài đê. Tuy nhiên, dưới áp lực của khai thác tài nguyên thiên nhiên, gia tăng dân số và các chính sách, rừng đã bị ảnh hưởng lớn. Từ năm 1960 đến năm 1988, rừng ngập mặn đã bị cắt giảm để chuyển đổi thành các đầm nuôi tôm. Đến năm 1992, với nguồn vốn từ chương trình 327 của Chính phủ và quỹ từ Hội Chữ thập đỏ Đan Mạch 1997-2002 rừng ngập mặn đã được trồng lại (Phan Nguyên Hồng và nnk., 2007c). Ở những nơi được bảo vệ tốt như rừng trồng ở Vườn quốc gia Xuân Thuỷ, sau một thời gian khi cốt đất được nâng lên, có nhiều loài đến định cư như sú, đâng, vẹt dù, mắm biển (Ae.corniculatum, Rhizophora stylosa, Bruguiera gymnorrhiza, Avicennia marina). Còn dọc theo bờ sông, các bãi ven cồn, bần chua (S.caseolaris) tái sinh tự nhiên tạo ra kiểu rừng hỗn giao giữa trang trồng và các cây ngập mặn hoang dại. Hình 3.3:Rừng ngập mặn ở VQGXT Ở VQG quan sát thấy 2 kiểu quần xã chính: - Quần xã sú + bần + mắm + ô rô (Aegiceras corniculatum + Sonneratia caseolaris + Avicennia marina + Acanthus ilicifolius) phân bố tại phía bắc vườn, các loài cây này mọc hỗn giao xen kẽ nhau chia thành 3 tầng rõ rệt: tầng vượt tán là các cây bần, mọc rải rác dọc đường biên vươn lên khỏi tán rừng, cao 8-10m, phát 50 tán nhanh có nhiều khả năng chiếm ưu thế trong tương lai của VQG. Tầng cây chính là tầng ưu thế sinh thái gồm 2 loại cây trang (K. obovata) và sú (Ae.corniculatum). Xen giữa 2 loài trên là mắm biển (A.marina) được nước triều phát tán đến nhưng nhờ sức cạnh tranh tốt nên cũng vươn lên tầng tán. Ở những nơi đất cao thì cóc kèn (Derris trifoliata) dựa vào các cây gỗ leo lên đỉnh tầng tán, đôi khi che phủ cả các tán khác. - Quần xã rừng trồng trang (Kandelia obovata) – sú (Aegiceras corniculatum): sau 14 năm trồng và được bảo vệ, cây có độ cao trung bình 4-5m phân bố ở phía nam VQG Xuân Thuỷ. Rừng có 2 tầng, cây trang trồng (K.obovata) cùng với sú (Aegiceras corniculatum) tái sinh tự nhiên chiếm ưu thế ở tầng trên, tầng dưới là ô rô (Acanthus ilicifolius) và cói (Cyperus malaccensis). b. Rừng ngập mặn ở vùng đệm Rừng này nằm bên trong đê Vành Lược ở Cồn Ngạn và Bãi Trong, rừng trồng trang (Kandelia obovata) được bảo vệ với kinh phí từ Hội Chữ thập đỏ Đan Mạch từ năm1997-2002. Từ năm 2000 đến năm 2003, đâng (Rhizophora stylosa) và bần chua (Sonneratia caseolaris) được trồng hỗn giao với trang (Kandelia obovata). Trong năm 1995, nhiều cây trang (Kandelia obovata) bị chết do thiếu nước ngọt và phù sa từ sông Hồng, do bị chặn bởi đập Vọp cũng như do sự phát triển của hàu. Với hệ thống thủy lợi mới được xây dựng trong Cồn Ngạn và hệ thống thoát nước Cái Sinh trong xã Giao Lạc, điều kiện tự nhiên ở cuối Cồn Ngạn đã được cải thiện (Sở Tài nguyên và Môi trường Nam Định, 2004). 3.2.1.2. Hiện trạng quản lý a. Rừng ngập mặn ở vùng lõi RNM vùng lõi được bảo vệ nghiêm ngặt dưới sự quản lý trực tiếp của Ban quản lý VQGXT. Các hoạt động khai thác gỗ, đánh bắt hủy diệt, săn bắn chim và động vật có vú bị nghiêm cấm hoàn toàn. Ban quản lý VQG kiểm soát nghiêm ngặt các hoạt động du lịch, khai thác thủy sản bằng thủ công, không gây tác động và làm suy giảm môi trường tự nhiên. Ngoài ra chất lượng môi trường nước cũng được 51 quản lý chặt chẽ để đảm bảo sự phát triển tốt của tất cả các loài thực vật, thủy sản và động vật hoang dã (Sở Tài nguyên và Môi trường Nam Định, 2008). b. Rừng ngập mặn ở vùng đệm Nằm trong vùng đệm, rừng này thuộc quyền quản lý của Ủy ban các xã và hạt kiểm lâm huyện Giao Thủy. Ngoài ra Ban quản lý VQGXT cũng tham gia bảo vệ (Phỏng vấn chuyên gia). 3.2.1.3. Các loại hình dịch vụ: a. Dịch vụ cung cấp Rừng ngập mặn không chỉ chỉ cung cấp các sản phẩm tự nhiên mà còn là môi trường sống cho nhiều loài thủy sản và là nguồn cung cấp mật ong. Các sản phẩm thủy sản RNM đã trở thành không thể thiếu đối với sinh kế người dân địa phương trong vùng đệm. Đây là môi trường sống cho nhiều loài có giá trị và nhu cầu tiêu thụ cao tại địa phương cũng như trên thị trường nội địa. Hoạt động khai thác nguồn lợi tự nhiên rất phổ biến trong cộng đồng, đặc biệt là hình thức khai thác thủ công sử dụng các công cụ thô sơ (cuốc, thuổng, cào) trong khu vực RNM. Những người tham gia khai thác thủy sản thủ công có đến 70% là phụ nữ trong các xã vùng đệm VQG. Hằng ngày, những người phụ nữ này đều đặn đạp xe tới bìa rừng, sau đó đi bộ len lỏi dưới những tán rừng ngập mặn để tìm kiếm từng loại thủy sản. Các loài đánh bắt được chủ yếu là là tôm (Metapenaeus Ensis, Penaeus monodon, Penaeus merguiensis), cua (Scylla serrata, Portunus trituberulatus), cá (Bostrichthys sinensis), ốc và loài hai mảnh vỏ (Solen gouldii, Hiatula diphos) (Ban Quản lý VQGXT, 2008). Thu nhập trung bình có thể lên đến 200-300 nghìn đồng/ngày/người (Phỏng vấn). Mật ong Vào tháng 4-5-6 hàng năm khi hoa RNM nở, VQGXT là khu vực thu hút đối với người nuôi ong từ nhiều vùng trong cả nước. Hoa trang (Kandelia obovata) và 52 hoa sú (Aegiceras corniculatum) là nguồn cung cấp mật ong có giá trị kinh tế cao. Theo Ban quản lý VQGXT có 12 nhóm nuôi ong, người phụ trách chính chủ yếu đến từ Lục Ngạn – Bắc Giang và Xuân Trường – Nam Định với số lượng từ 150- 450 đàn/nhóm. Hàng nghìn đàn ong được được đặt trên những con đê hoặc dưới tán rừng phi lao gần RNM để tránh ánh sáng mặt trời. Hết giai đoạn hoa rừng nở, những đàn ong lại được mang vào đất liền để nuôi bằng hoa các loại cây ăn quả như nhãn, vải, cam.(Phỏng vấn). Ở huyện Giao Thuỷ, câu lạc bộ những người nuôi ong trong vùng đệm được thành lập năm 2003 với mục đích chia sẻ kỹ thuật. Hiện nay, câu lạc bộ này đã có 11 thành viên, bảy ở xã Giao An và bốn xã Giao Thiện (Phỏng vấn). b. Dịch vụ điều tiết Bảo vệ đê Mazda và nnk. (2007) đã nghiên cứu về vai trò của rừng trồng trang (Kandelia obovata) trong việc bảo vệ vùng ven biển huyện Thụy Hải, tỉnh Thái Bình. Vành bao của rừng ngập mặn 6 năm tuổi với chiều dài là 1,5 km có thể làm giảm độ cao của sóng biển từ 1m còn 0,05 m khi tới bờ. Rừng ngập mặn mật độ cao cũng góp phần giảm bớt năng lượng sóng ngay cả khi mực nước dâng cao. Năm 2005, cơn bão số 7 đã trực tiếp đổ bộ vào huyện Giao Thủy, tuy nhiên RNM đã có chức năng chắn sóng, bảo vệ đê biển không bị phá vỡ. Trong khi đó, huyện Hải Hậu chỉ có 40 ha rừng ngập mặn, đê bị hư hỏng nghiêm trọng với tổng chiều dài 1.000 m, thiệt hại lên đến trên 14 triệu USD. Ngoài ra rừng ngập mặn cũng có thể bảo vệ công trình xây dựng, cơ sở hạ tầng và khu dân cư khỏi sóng, gió và bão (Phan Nguyên Hồng và nnk, 1999). Cây rừng ngập mặn với bộ rễ rộng có thể làm chậm dòng chảy của nước, tạm thời lưu trữ nước mưa, tạo điều kiện cho nước ngấm vào đất. Giữ đất và chống xói mòn 53 Hệ thống rễ cây ngập mặn chằng chịt, đặc biệt là những quần thể thực vật tiên phong mọc dày đặc có tác dụng làm giảm vận tốc dòng chảy tạo điều kiện cho trầm tích bồi tụ nhanh hơn ở các vùng cửa sông ven biển. Chúng vừa ngăn chặn có hiệu quả hoạt động công phá bờ biển của sóng, đồng thời là vật cản làm cho trầm tích lắng đọng. Hàng năm vùng cửa sông Hồng tại Ba Lạt tiến ra biển 60÷70m (Phân viện Điều tra Quy hoạch rừng Nam Bộ, 2006). Làm sạch nước Hệ sinh thái rừng ngập mặn có khả năng làm sạch nước bởi các loài cây rừng ngập mặn và các vi sinh vật sống trong đất và nước thủy triều. Cây RNM có thể lấy các khoáng chất từ đất và nước. Chất độc và các chất gây ô nhiễm như kim loại nặng, thuốc trừ sâu ... từ khu vực công nghiệp, khu dân cư và diện tích lúa được giải phóng và hòa tan vào nước hoặc lắng đọng xuống phía dưới, chúng có thể được lọc bởi các loài cây rừng ngập mặn và đất để trở thành các hợp chất ít gây tác hại đến con người. Tuy nhiên, khả năng này bị hạn chế, do đó, rừng ngập mặn không thể hoàn toàn giải quyết vấn đề ô nhiễm. c. Dịch vụ hỗ trợ Dịch vụ nuôi dưỡng Rừng ngập mặn là nơi cung cấp đất cũng như nơi nuôi dưỡng cho nhiều loài như tôm, cua, các loài hai mảnh vỏ... Chúng đẻ trứng ở rừng ngập mặn và rừng nuôi dưỡng ấu trùng. Ở một độ tuổi nhất định, chúng sẽ di chuyển ra biển và sau đó trở lại vào rừng trong mùa sinh sản để bắt đầu một chu kỳ sống mới (Phan Nguyên Hồng và nnk, 2005; Phan Văn Trị, 2006). Bên cạnh đó, các loài thủy sản và chất hữu cơ của rừng ngập mặn cũng là nguồn thức ăn cho các sinh vật biển (Sở Tài nguyên và Môi trường Nam Định, 2004; Vũ Trung Tạng, 2004). Các loài di cư VQGXT là nơi sinh sống quan trọng của các loài chim di cư trong khu vực châu thổ sông Hồng (Danh mục các vùng chim quan trọng tại Việt Nam; Phan 54 Nguyên Hồng và nnk, 2007c). Dựa trên điều tra sơ bộ của Tổ chức sinh vật chim thế giới (2006), (Phan Nguyên Hồng và nnk, 2007c). Có 150 loài chim di cư được tìm thấy ở VQGXT, năm trong số đó được liệt kê trong Sách Đỏ của IUCN và Việt Nam (Phan Nguyên Hồng và nnk., 2007c; CMS, 2003). Trong thời gian mùa đông (tháng mười một và tháng mười hai), VQGXT trở thành nơi cư trú quan trọng cho các loài chim từ Siberia, Hàn Quốc và Bắc Trung Quốc bay về phía nam để tránh rét. Đây là nơi các loài chim nghỉ ngơi và để tích lũy năng lượng cho hành trình dài (Phan Nguyên Hồng và nnk., 2007c). Một số loài như loại cò thìa (Platalea minor) ở lại trong mùa đông (từ tháng chín đến tháng tư của năm sau) ở VQGXT. Số lượng cá thể các loài này xuất hiện trong vườn có thể chiếm đến 20% tất cả các cá thể trên thế giới (Sở Tài nguyên và Môi trường Nam Định, 2004; Phan Nguyên Hồng và nnk, 2007c). Chúng tìm kiếm thức ăn ở những đầm lầy, bãi bồi ngập triều và đầm nuôi tôm và nghỉ ngơi trên cồn cát hoặc bờ bao xung quanh đầm nuôi tôm (Sở Tài nguyên và Môi trường Nam Định, 2004). Dịch vụ trú ẩn Hệ sinh thái rừng ngập mặn trong VQGXT cung cấp không gian sống cho nhiều loài ngụ cư và di cư. Có sáu loài rắn hiếm trong khu vực, rắn cạp nong (Bungarus fasciatus), rắn cạp nia bắc (Bungarus multicinctus), rắn sọc dưa (Elaphe radiate), rắn hổ đất (Naja Naja), rắn ráo (Ptyas korros) và rắn ráo trâu (Ptyas mucosus). Bốn trong số đó nằm trong Sách Đỏ Việt Nam (ba trong số chúng đang bị đe dọa tiệt chủng và các loại khác thì được xếp vào loại dễ bị tổn thương), tất cả sáu loài này đều không được phép hoặc hạn chế khai thác và sử dụng, được viết trong Nghị định số 48/2002/NĐ- CP (Phan Nguyên Hồng and nnk, 2007c). Hơn nữa, có 11 loài chim được liệt kê là bị đe dọa, dễ bị tổn thương và gần bị đe dọa ở quy mô toàn cầu (IUCN, 1996 được trích dẫn trong Phan Nguyên Hồng và nnk, 2007c). 55 Bảng 3.2:Danh sách 11 loại chim hiếm VQGXT STT Tên chung Tên Latinh Chim di cư IUCN Sách đỏ Việt Nam 1 Choắt lớn mỏ vàng Tringa guttifer x EN R 2 Choắt chân màng lớn Limnodromus semipalmatus NT 3 Re mỏ thìa Eurynorhynchus pygmeus x EN 4 Chim te te đầu xanh Vanellus cinereus LC 5 Mòng bể mỏ ngắn Larus saundersi x VU R 6 Cò trắng Trung Quốc Egretta eulophotes x VU 7 Cò quắm đầu đen Threskiornis melanocephalus NT 8 Cò thìa Platalea minor x EN R 9 Bồ nông chân xám Pelecanus philippensis VU R 10 Giang sen Mycteria leucocephala NT R 11 Thiên đường đuôi đen Terpsiphone atrocaudata NT Lưu ý: IUCN 1996: EN - nguy cấp, VU – sắp nguy cấp, NT – Sắp bị đe dọa, LC - Ít quan tâm. Sách đỏ Việt Nam: R-Hiếm (Nguồn: Phan Nguyên Hồng và nnk., 2007c) d. Dịch vụ văn hóa Du lịch sinh thái Với sự phong phú của các loài và đa dạng môi trường sống, VQGXT đang phát triển du lịch sinh thái và trong tương lai, hoạt động này có thể trở thành một nguồn tài chính bền vững cho VQG ( Phan Nguyên Hồng và nnk, 2007b). Hiện nay, có ba chương trình phục vụ khách du lịch đó là du thuyền dọc sông, xem chim và tham quan văn hóa. Du khách trong và ngoài nước đến tham quan tại những thời 56 điểm khác nhau. Du khách trong nước (chủ yếu là sinh viên hoặc cán bộ tham gia các hội nghị tham gia trong VQGXT) thường đi du lịch trên thuyền dọc sông trong thời gian mùa hè. Với khách nước ngoài chủ yếu thích xem chim trong thời gian từ tháng chín đến tháng ba vào lúc sáng sớm hoặc chiều muộn khi các loài chim tìm kiếm thức ăn. Năm 2012 có 550 người nước ngoài và 10607 khách du lịch trong nước đến đây tham quan (Nhóm quản lý du lịch VQGXT). Trong tương lai, những con số này có thể cao hơn khi xây dự