Luận văn Quan hệ Liên Xô – Hoa Kỳ và nguồn gốc chiến tranh lạnh ở Châu Âu (1945- 1950)

át để Dairen, được phối hợp điều hành bởi việc thành lập một công ty chung của Liên Xô-Trung Quốc, điều này được hiểu rằng lợi ích ưu việt của Liên Xô sẽ được bảo vệ và rằng Trung Quốc sẽ giữ lại chủ quyền ở Mãn Châu. Thứ ba, Quần đảo Kurile sẽ được bàn giao cho Liên Xô. Vì vậy từ những điều kiện có lợi nêu trên, Stalin hứa Liên Xô sẽ tham gia cuộc chiến ở Thái Bình Dương, trở lại cho các khu vực chiếm đóng ở Bắc Triều Tiên và Mãn Châu. Liên Xô cũng đồng ý gia nhập tổ chức Liên Hiệp Quốc. Như vậy, vì lợi ích chung có liên quan trực tiếp tới nền hòa bình, an ninh và trật tự thế giới mới sau chiến tranh nên cuối cùng lãnh đạo chính phủ ba cường quốc tham gia hội nghị cũng đã đạt được sự đồng thuận trên một số vấn đề : Vấn đề Đức, Vấn đề Ba Lan, Vấn đề tham chiến chống Nhật. Cũng tại Hội nghị thượng đỉnh tại Yalta, ba cường quốc đã cùng nhau phân chia khu vực ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á sau chiến tranh. Cụ thể : Ở châu Âu: Quân đội Liên Xô chiếm đóng và kiểm soát Đông Đức và Đông Béclin. Quân đội Hoa Kỳ, Anh và Pháp chiếm đóng và kiểm soát Tây Đức, Tây Béclin, Italia và một số nước Tây Âu khác. Vùng Đông Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Liên Xô; vùng Tây Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Hoa Kỳ, trong đó Áo và Phần Lan trở thành những nước trung lập. Ở châu Á: Do việc Liên Xô chấp nhận tham chiến chống Nhật, Hoa Kỳ và Anh đã chấp nhận những yêu cầu của Liên Xô: duy trì nguyên trạng của CHND Mông Cổ; trả lại cho Liên Xô miền Nam đảo Xakhalin và quần đảo Curin bị Nhật chiếm từ sau chiến tranh Nga - Nhật (1904-1905); quân đội Hoa Kỳ chiếm đóng Nhật Bản; trả lại cho Trung Quốc quần đảo Bành Hồ và Mãn Châu bị Nhật chiếm từ sau năm 1895; quân đội Liên Xô và Hoa Kỳ rút khỏi Trung Quốc; Trung Quốc tiến tới thành lập một chính phủ liên hiệp có sự tham gia của Đảng Cộng sản Trung Quốc; Hoa Kỳ có quyền lợi ở Trung Quốc; Triều Tiên sẽ trở thành một nước độc lập, nhưng trước mắt quân đội Liên Xô và Hoa Kỳ chia nhau kiểm soát Bắc và Nam vĩ tuyến 38; các vùng lãnh thổ còn lại của châu Á (Đông Nam Á, Nam Á và Tây Á) vẫn thuộc phạm vi truyền thống của các nước phương Tây. Có thể thấy, những kết quả đạt được giữa Liên Xô, Anh và Hoa Kỳ tại Yalta vào tháng 2 năm 1945 không chỉ thiết lập một sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các nước thuộc phe Đồng minh trong cuộc chiến tranh chống lại chủ nghĩa phát xít ở giai đoạn cuối cùng mà còn đặt 34 những cơ sở có tính chất nền tảng cho việc hình thành một trật tự thế giới mới sau chiến tranh mà lịch sử gọi là Trật tự hai cực Yalta do Liên Xô và Hoa Kỳ đứng đầu mỗi cực với các khu ảnh hưởng của mỗi nước. Hội nghị Yalta được các chính khách phương Tây đánh giá là Hội nghị thành công nhất của các cường quốc Đồng minh, mặc dù có một số bất đồng. Thủ tướng Anh Churchill tỏ ra vô cùng phấn khởi khi nhớ lại sự kiện này: “ Thay mặt Chính phủ tôi gửi đến bạn lòng biết ơn đối với tất cả các khách sạn và tình bạn đến phái đoàn Anh tại Hội nghị Crimea Không có cuộc họp nào trước đó đã cho thấy như vậy, rõ ràng các kết quả có thể đạt được khi ba người đứng đầu chính phủ đáp ứng đầy đủ các ý định để đối mặt với những khó khăn và giải quyết chúng.Tôi đang giải quyết, như tôi chắc chắn Tổng thống và bạn sẽ được giải quyết, rằng quan hệ hữu nghị và hợp tác thành lập ”. [31] Winston Churchill gửi 17 tháng 2 năm 1945, cảm ơn Stalin cho 'hiếu khách và tình bạn' tại Hội nghị Yalta. Hội nghị Potsdam Ngay tại Hội nghị Yalta tháng 2 năm 1945, đã có dấu hiệu của bất đồng, của cuộc xung đột. Cuộc chiến vẫn còn xảy ra, nhưng nó đã rõ ràng rằng Hitler sẽ bị đánh bại, do đó, các đồng minh đã gặp nhau để quyết định làm thế nào họ sẽ tổ chức châu Âu sau chiến tranh. Thật dễ dàng để đồng ý để mang lại chiến tranh Đức Quốc xã-tên tội phạm ra xét xử, thừa nhận Nga vào Liên Hiệp Quốc, và phân chia Đức thành bốn khu, chiếm đóng Anh, Pháp, Hoa Kỳ và Liên Xô. Tuy nhiên, căng thẳng về hai điều: thứ nhất, chính phủ được thiết lập ở Đông Âu, đặc biệt là Ba Lan (cuối cùng những đồng minh của bản Tuyên ngôn giải phóng châu Âu đồng ý thiết lập các quốc gia dân chủ và tự quản, việc tổ chức các cuộc bầu cử tự do càng sớm càng tốt, tự họ lựa chọn chế độ). Thứ hai xung đột bồi thường chiến tranh và đã bị hoãn lại bằng cách đồng ý thiết lập một ủy ban để xem xét vấn đề. Các bất đồng đó tiếp tục được đưa ra tranh luận tại Hội nghị Potsdam, đây là hội nghị thứ hai được các nước đồng minh tổ chức. Hội nghị diễn ra từ ngày 17-07 đến ngày 02-08- 1945 tại Potsdam với sự tham dự của các vị đứng đầu nhà nước và chính phủ ba đại cường quốc : Liên Xô ( Đại nguyên soái I.Stalin), Hoa Kỳ (Tổng thống Truman) và Anh (Thủ tướng Churchill). Hội nghị triệu tập trong hoàn cảnh tình hình có nhiều thay đổi khác trước. Khi cả ba gặp nhau tại Potsdam tháng 7 năm 1945, lúc này phát xít Đức đã bị đánh bại. 35 Ngoài ra Roosevelt người có thiện cảm với Stalin đã qua đời và kế nhiệm là Tổng thống Truman, người đã tích cực chống Cộng, và Hoa Kỳ đã chế tạo thành công bom nguyên tử, độc quyền vũ khí hạt nhân (khi Liên Xô chưa có) đồng nghĩa Truman không cần sự giúp đỡ của Stalin tại Nhật Bản. Và Truman đã có thái độ cứng rắn đối với Stalin. Thủ tướng Churchill đã nói : “ Bây giờ tôi biết những gì đã xảy ra với Truman ngày hôm qua. Tôi không thể hiểu được nó. Khi đã đến cuộc họp sau khi đã đọc báo cáo này, ông là một người đàn ông thay đổi”. Churchill, nói chuyện vào ngày 22 tháng 7 - về hành vi của Truman vào ngày hôm đó (tức là ngày sau khi ông đã phát hiện ra về bom nguyên tử). Như vậy, cán cân quyền lực đã nghiêng về phía Hoa Kỳ. Stalin đã ra lệnh cho các nhà lãnh đạo không cộng sản ở Ba Lan bị bắt. Trong hoàn cảnh đó, tại hội nghị cả ba cường quốc đã trao đổi các vấn đề quan trọng và không khí căng thẳng : Thứ nhất, tương lai của Đức và vấn đề bồi thường chiến tranh Thứ hai, vấn đề Ba Lan và biên giới phía Đông của Ba Lan Thứ ba, về số phận của các nước Đồng minh hay chư hầu của Đức quốc xã. Thứ tư, về kết thúc chiến tranh tại Nhật. Tại Potsdam, những căng thẳng bên dưới Yalta về vấn đề Đông Âu và bồi thường chiến tranh đã tiếp tục tranh luận, xảy ra bất đồng, xung đột giữa ba cường quốc Hoa Kỳ, Anh và Liên Xô. Mặc dù vậy cả ba cường quốc đã thống nhất các Nghị định thư sau đây : + Thiết lập các khu vực chiếm đóng bốn nước tại Đức. Đảng Quốc Xã, chính phủ và pháp luật đã bị phá hủy, loại bỏ các học thuyết phát xít và chủ nghĩa quân phiệt, làm cho Đức có thể phát triển thành công các ý tưởng dân chủ. + Để đưa tội phạm Đức Quốc xã ra xét xử. + Công nhận Chính phủ lâm thời Thống nhất Quốc gia Ba Lan và tổ chức các cuộc bầu cử tự do và tự do càng sớm càng tốt. + Liên Xô được phép bồi thường chiến tranh, và 10% của các thiết bị công nghiệp của các khu vực phía tây. Về vấn đề Nhật Bản : Ngày 27-07-1945 giữa lúc Hội nghị đang diễn ra, một bản tuyên cáo mang chữ ký của tổng thống Hoa Kỳ H.Truman, thủ tướng Anh Clement và người đứng đầu nhà nước Trung Hoa Tưởng Giới Thạch đã công bố với sự đồng ý của I.Stalin. Tuyên cáo nhấn mạnh Nhật phải đầu hàng vô điều kiện, nếu không “sẽ bị hủy diệt nhanh chóng và hoàn toàn”. Tuyên cáo nêu rõ chính sách của các nước Đồng minh đối với Nhật sẽ là : 36 + Vĩnh viễn loại trừ chủ nghĩa quân phiệt và xây dựng một chế độ mới, hòa bình, an ninh và công lý. + Lãnh thổ Nhật sẽ chỉ còn lại 4 đảo lớn là Honshu, Hokkaido, Kyushu và Shikokai và các đảo nhỏ kề bên. + Các tội phạm chiến tranh sẽ bị trừng phạt. + Các quyền tự do ngôn luận, tư tưởng, tôn giáo và những quyền cơ bản khác của con người sẽ được tôn trọng. + Các nội dung của Tuyên bố Cairo phải được thực hiện. + Nhật phải bồi thường chiến tranh và giải tán nền công nghiệp chiến tranh. + Quân đội Nhật phải bị giải giáp hoàn toàn. + Lực lượng Đồng minh sẽ chiếm đóng Nhật cho đến khia những chính sách trên được hoàn thành và cho đến lúc “ một chính phủ có xu hướng hòa bình và có trách nhiệm được thành lập phù hợp với ý nguyện được tự do bày tỏ của nhân dân Nhật. Tổng thống Truman trình bày thỏa thuận nêu ra trong nghị định thư như là một thỏa hiệp, nhưng trong thực tế, các nước Đồng minh đã công khai không đồng ý về các vấn đề : Thứ nhất, cách thức chi tiết làm thế nào để phân chia Đức. Thứ hai, không đồng ý về bồi thường chiến tranh. Stalin muốn bồi thường từ Đức bởi vì 20 triệu người đã bị chết trong chiến tranh nhưng Truman không đồng ý. Thứ ba, Hoa Kỳ và Anh không đồng ý chính sách của Liên Xô ở Đông Âu, tạo ra sự ảnh hưởng của Liên Xô đối với các nước Đông Âu.. Nghị định thư đã nhất trí tại Potsdam chỉ đơn thuần lặp lại các thỏa thuận tại Hội nghị Yalta, ngoại trừ rằng Liên Xô được phép để bồi thường chiến tranh từ vùng Xô, và 10% của các thiết bị công nghiệp của các khu vực phía tây. Hai hội nghị được tổ chức thời hậu chiến đã góp phần làm cho quan hệ Liên Xô và Hoa Kỳ ngày càng căng thẳng, bất đồng, không tìm thấy tiếng nói chung khi sự khác biệt giữa ý thức hệ quá lớn. Nó báo hiệu sự tan vỡ quan hệ đồng minh thời chiến Liên Xô – Hoa Kỳ chuyển sang đối đầu. Và hai hội nghị Yalta và Potsdam đã xác lập địa vị ưu thế của Liên Xô- Hoa Kỳ, rằng sau khi chiến tranh kết thúc chỉ còn lại hai cường quốc tồn tại là Liên Xô và Hoa Kỳ. Như vậy, góp phần tạo ra cục diện lưỡng cực sau chiến tranh thế giới thứ hai. 2.1.2.4. Hiroshima - phá vỡ quan hệ đồng minh Liên Xô và Hoa Kỳ Trong Chiến tranh thế giới thứ hai (1939-1945), Hoa Kỳ và Liên Xô trở thành đồng minh của nhau, cùng chống kẻ thù nguy hiểm nhất là phát xít Đức. Sau chiến tranh quan hệ 37 đồng minh thời chiến nhanh chóng chuyển sang quan hệ đối đầu, trở thành kẻ thù của nhau. Điều này không có gì là bất ngờ, khi sự khác biệt về mọi mặt giữa hai cường quốc là khá rõ ràng. Đặc biệt là sự đối lập nhau về ý thức hệ và an ninh, lợi ích quốc gia sau chiến tranh của hai cường quốc là hoàn toàn trái ngược nhau. Không phải đợi đến khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, mà ngay khi chiến tranh vẫn còn đang tiếp diễn, thì sự nghi ngờ thiếu tin cậy giữa chính phủ hai nước đã thể hiện khá rõ ràng. Một trong các nguyên nhân góp phần phá vỡ quan hệ đồng minh hai nước sau chiến tranh bắt nguồn từ sự kiện Hiroshima ở Nhật Bản. Có lẽ người dân cả thế giới nói chung và người dân Nhật Bản nói riêng chẳng bao giờ quên sự kiện ngày 6-8-1945 và 9-8-1945. Hoa Kỳ đã làm cả thế giới chấn động bằng việc ném bom nguyên tử vào hai thành phố lớn của Nhật Bản là Hiroshima và Nagasaki khiến hàng trăm ngàn dân thường thiệt mạng. Sau khi hai quả bom được ném xuống, chứng tỏ nhiệm vụ hòa giải của Liên Xô đã không thành và đồng minh muốn nhanh chóng kết thúc chiến tranh ở Nhật Bản. Thiên Hoàng đã chấp nhận tiếp thu Tuyên ngôn Potsdam với lí do: “phía Nhật căn bản chưa chuẩn bị xong “bản thổ quyết chiến”, nếu cứ mù quáng quyết chiến thì “tất sẽ dẫn đến sự vong quốc diệt chủng của dân tộc”, Trẫm “vẫn còn muốn truyền lại cho con cháu đời sau cái gọi là quốc gia Nhật Bản”.[5] Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra một số lí do thúc đẩy tổng thống Truman quyết định sử dụng vũ khí giết người hàng loạt: Thứ nhất, Truman muốn nhanh chóng kết thúc chiến tranh trước khi Liên Xô có thể thực hiện điều đó. Thứ hai, Việc ném bom để Nhật Bản hoảng sợ và nhanh chóng đầu hàng. Thứ ba, dù không nói nhưng qua việc ném bom Truman muốn chứng tỏ sức mạnh của Hoa Kỳ trước Stalin, muốn gây ấn tượng với Liên Xô và khẳng định ưu thế lãnh đạo thế giới sau chiến tranh. Điều này không tránh khỏi sự nghi ngờ và đề phòng của Stalin, vốn dĩ Stalin là người có tính đa nghi. Stalin không phải là không nhận thức được ẩn ý sâu xa của việc Hoa Kỳ quyết định sử dụng hai quả bom nguyên tử. Trước tiên, Stalin tỏ ra thái độ tức giận vì Truman đã không nói với ông ấy về bom nguyên tử. Truman có đề cập với Stalin về bom nguyên tử vào ngày 24 tháng 7 nhưng không đi thẳng vấn đề chỉ đề cập rằng “Hoa Kỳ đã có một vũ khí mới có sức công phá khủng khiếp”. Thứ đến, Stalin nghi ngờ hành động ném bom của Mỹ xuống Hiroshima và 38 Nagasaki là nhầm vào Liên Xô hơn là Nhật Bản, Stalin nói với Molotov rằng : "Họ đang giết chết Nhật Bản và đe dọa chúng ta" . Stalin đã lên kế hoạch cho các nhà khoa học Liên Xô phát triển vũ khí hạt nhân của mình, rõ ràng bom nguyên tử đã kích động một cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân trong Chiến tranh lạnh. Sau đó, trong tháng 2 năm 1946, Stalin đã có bài phát biểu nổi tiếng cáo buộc Mỹ sử dụng lợi thế hạt nhân của mình cho việc bảo vệ chủ nghĩa đế quốc. Bom thay đổi thái độ của Hoa Kỳ, việc Hoa Kỳ giữ độc quyền vũ khí hạt nhân, và vì thế vai trò của Hoa Kỳ tại các Hội nghị thời hậu chiến trở nên vững chắc hơn. Tổng thống Truman ném bom ở Hiroshima để nhanh chóng kết thúc chiến tranh tại Nhật Bản trước khi Stalin có cơ hội để kết thúc chiến tranh ở Thái Bình Dương. Như vậy bom nguyên tử đã làm cho quan hệ đồng minh Liên Xô- Hoa Kỳ trở nên căng thẳng và bị phá vỡ ngay sau khi chiến tranh kết thúc. Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, mâu thuẩn giữa Hoa Kỳ và đồng minh phương Tây với Liên Xô lại trở thành mâu thuẩn cơ bản nhất. Bom nguyên tử là cú sút cuối cùng kết thúc chiến tranh thế giới thứ hai thì nó cũng báo hiệu một cuộc chiến tranh mới sẽ bắt đầu, nếu chiến tranh xảy ra thì đó là cuộc chiến tranh hạt nhân, hủy diệt cả nhân loại. Do đó, hai siêu cường quốc chỉ dừng lại ở cuộc chiến tranh được gọi là “Chiến tranh lạnh”. 2.2. Nguồn gốc Chiến tranh lạnh thông qua mối quan hệ Liên Xô – Hoa Kỳ ở Châu Âu (1945-1947) 2.2.1. Sự mở rộng quyền lực của Liên Xô ở châu Âu Sau chiến tranh thế giới thứ hai lãnh thổ của Liên Xô được mở rộng đáng kể. Trong đó liên quan đến nghị định thư phân chia phạm vi ảnh hưởng Xô-Đức (23-08-1939), Liên Xô đã giành lại được phần lớn lãnh thổ tách khỏi nước Nga thời kì nội chiến ( 1918 – 1920) và sát nhập những lãnh thổ gần kề nhờ vai trò giải phóng của Hồng quân Liên Xô ở các nước này. Nó lí giải tại sao, ở những nước gần kề Liên Xô lại tồn tại lực lượng Hồng quân đông đảo. Có thể nói, đây là thời kì Liên Xô tiến hành xây dựng đế chế của mình. Đặc biệt là kế hoạch xây dựng Đông Âu thành lá chắn bảo vệ Liên Xô từ phía Tây. Nếu như sức mạnh của đế quốc Hoa Kỳ và Anh được tạo nên chủ yếu bằng sức mạnh hàng hải dựa trên thương mại và thương mại thì Liên bang Nga lại là một quyền lực được tạo dựng trên đất liền, mở rộng từ trung tâm trong một quá trình bồi tụ lãnh thổ. Do đó trong suốt thế kỷ 19, cải thiện khả năng tiếp cận hàng hải của Nga là một mục tiêu lâu năm trong 39 chính sách đối ngoại của các Sa hoàng. Mặc dù Nga có kích thước rộng lớn, nhưng con đường hàng ngàn dặm vươn ra bờ biển đã bị đóng kín hầu hết năm nay, hoặc đi ra các đại dương phải thông qua eo biển kiểm soát bởi các cường quốc khác, đặc biệt là ở Biển Baltic và Biển đen. Người Anh đã nhìn thấy điều đó kể từ Chiến tranh Crimean vào những năm 1850 để giảm ảnh hưởng của Nga tại các bờ biển của Ottoman Thổ Nhĩ Kỳ, người đàn ông "bệnh hoạn của châu Âu." Với việc hoàn thành kênh đào Suez vào năm 1869, các khách hàng tiềm năng của Nga thu giữ một phần của bờ biển Ottoman trên Địa Trung Hải, có khả năng đe dọa đường thủy chiến lược, là mối quan tâm lớn đối với người Anh. Anh cũng sợ hãi về lãnh thổ của Nga hoàng, mở rộng đế chế ở Trung Á đến Ấn Độ, gây ra một loạt các cuộc xung đột giữa hai cường quốc ở Afghanistan, được gọi là The Great Game. Theo Wisconsin, sự mở rộng nhằm bảo vệ an ninh biên giới của Nga hơn là chinh phục ảnh hưởng của phương Tây. Anh lo ngại việc mở rộng của Nga, tuy nhiên, giảm xuống sau thất bại tuyệt đẹp của Nga trong cuộc chiến tranh Nga-Nhật năm 1905. Rõ ràng, suốt thế kỉ XIX các Nga hoàng đã nổ lực theo đuổi chính sách vươn ra biển, nhưng đó là nhằm mục đích an ninh được thúc đẩy bởi biên giới dễ bị tổn thương của Nga. Sang thế kỉ XX, Liên Xô lại kiên trì theo đuổi học thuyết “Vùng Đất Trung Tâm” (Heartland) để ra sức mở rộng phạm vi ảnh hưởng tín ngưỡng ý thức hệ ở những khu vực mà khả năng cho phép xây dựng và duy trì chế độ giống như mình. Đặc biệt, sau chiến tranh một khoảng trống quyền lực đã được hình thành ở châu Âu. Cả Liên Xô và Hoa Kỳ đều muốn lấp đầy khoảng trống quyền lực đó. Giống như Stalin nói với đoàn đại biểu của Đảng Cộng sản Nam Tư vào tháng 4-1945: “Chiến tranh lần này và trước kia là khác nhau: bất luận ai chiếm lĩnh đất đai thì đều áp đặt chế độ của mình ở đó. Không thể làm khác hơn.”. Và chỉ lên bản đồ châu Âu với Liên Xô và Đông Âu được tô màu đỏ, ông nói tiếp : “Chẳng đời nào họ chịu chấp nhận một khoảng rộng lớn như vậy bị loại bỏ. Chẳng đời nào. Chẳng đời nào”.[3, 21] Qua lời phát biểu, Stalin đã thể hiện tham vọng bành trướng lãnh thổ và mở rộng ảnh hưởng trên phạm vi thế giới. Đồng nghĩa tranh giành ảnh hưởng đối với Hoa Kỳ và đồng minh phương Tây. Ngay trong chiến tranh, Stalin đã tính đến kế hoạch xây dựng Đông Âu thành lá chắn, bảo vệ biên giới phía Tây của Liên Xô trước cuộc tấn công của bất kì cường quốc nào từ phương Tây. Có lẽ, Stalin đã không quên sự kiện năm 1918 liên quân 14 nước kéo quân vào lãnh thổ nhằm bóp nghẹt chính quyền Xô Viết và cuộc tấn công của phát xít Đức năm 1941. 40 Đặc biệt trong chiến tranh thế giới thứ hai, tất cả các nước Đông Âu bị Đức chiếm và trở thành nơi xuất phát hoặc chư hầu của Đức và trở thành phụ trợ cho cuộc chiến của Đức vào Liên Xô. Điều đó không tránh khỏi sự lo ngại của Stalin. Bắt đầu từ khoảng năm 1944, Hồng quân Liên Xô đã tiến hành phản công trên quy mô lớn, giải phóng phần lớn lãnh thổ, thu lại được những lãnh thổ đã bị mất trong thời kỳ đầu chiến tranh, và tiến mạnh ra ngoài biên giới.Trong quá trình phát triển ra bên ngoài, Hồng quân Liên Xô đã giúp đỡ những Đảng Cộng sản ở những nơi đó thành lập chính quyền ủng hộ lực lượng tiến bộ. Với vai trò to lớn giải phóng các nước Đông Âu khỏi ách phát xít, sự hiện diện đông đảo Hồng quân Liên Xô tại các nước này, rõ ràng rằng Stalin đã vạch sẵn chế độ mà Đông Âu phải chọn. Kế hoạch của Liên Xô ở Đông Âu đã thành hiện thực, thời kỳ sau chiến tranh Hồng quân Liên Xô đã giúp đỡ các nước Đông Âu như: Ba Lan, Tiệp Khắc, Rumani xây dựng chính quyền dân chủ nhân dân, Đảng Cộng sản Nam Tư và Anbania trong quá trình lập chính quyền cũng được Liên Xô giúp đỡ. Trong các chính phủ liên minh này, người của Đảng Cộng sản luôn nắm giữ vị trí then chốt. Tính đến tháng 4/1947 những người Cộng sản đã giành ưu thế quyền lực như ở Bulgaria, ở Hungary, Ba Lan, Albania, Nam Tư. Riêng ở Tiệp Khắc, Đông Đức, Romania những người Cộng sản đang tiến nhanh đến chỗ nắm trọn quyền lực. Đương nhiên sự giúp đỡ to lớn của Liên Xô đối với các nước Đông Âu, trên một mức độ rất lớn là tính đến lợi ích dân tộc của bản thân, nhưng không thể loại trừ trong đó có động cơ bành trướng, xây dựng đế chế, phạm vị quyền lực thông qua công cụ là Đảng Cộng sản và Hồng quân Liên Xô đủ sức đối đầu với bất kì cường quốc nào trên thế giới. Kế hoạch của Stalin đương nhiên vấp phải sự chống đối của Hoa Kỳ và phương Tây, vì vi phạm “Tuyên ngôn giải phóng châu Âu” nhưng trên mức độ nào đó buộc chấp nhận, không thể từ chối vì sự hiện diện đông đảo Hồng quân Liên Xô ở khu vực này. Và chính ở đây góp thêm một bất đồng dẫn đến tan vỡ trong quan hệ đồng minh Liên Xô- Hoa Kỳ sau chiến tranh. Không chỉ mở rộng quyền lực ở Đông Âu, Stalin còn mở rộng quyền lực và ảnh hưởng ra bên ngoài châu Âu, cụ thể là Triều Tiên và Trung Quốc. Sự ra đời của nước Cộng hoà dân chủ Nhân dân Triều Tiên, trên một mức độ rất lớn, đó chính là kết quả của sự mở rộng đến bán đảo Triều Tiên của Hồng quân Liên Xô. Stalin trong thời chiến đã từng có quan hệ trao đổi với Hoa Kỳ, coi Trung Quốc nằm trong phạm vi ảnh hưởng của Hoa Kỳ, hơn nữa còn nghi ngờ và không tin tưởng những người của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Nhưng cùng với sự phát triển của tình hình Trung Quốc, thì Liên Xô lại dành một số sự giúp đỡ cho Đảng Cộng sản Trung Quốc, như sau khi Hồng quân Liên Xô chiếm được vùng Đông Bắc 41 Trung Quốc, trên một mức độ nhất định đã ủng hộ Đảng Cộng sản ở Đông Bắc, và giao cho quân đội của Đảng Cộng sản Trung Quốc một số lượng lớn trang bị vũ khí, khiến cho quân đội của Đảng Cộng sản Trung Quốc ở vùng Đông Bắc trở thành một đội quân có trang bị tốt nhất trong các khu giải phóng cả nước. Đối với các Đảng Cộng sản Tây Âu, Liên Xô lại không giành sự trợ giúp nào. 2.2.2. Khởi xướng Chiến lược ngăn chặn của Hoa Kỳ Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai và kéo dài trong suốt thời kỳ Chiến tranh lạnh phần lớn chịu ảnh hưởng của hai cố vấn đó là một quan chức Đại sứ quán Mỹ tại Moscow George F. Kennan và Luật sư, sĩ quan hải quân Clark Clifford. Kennan và Clifford là hai cố vấn quan trọng, có sức chi phối và tầm ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong suốt thời kì Chiến tranh lạnh. Hai ông đã có những bài báo cáo quan trọng về giải thích động thái, phân tích hành vi của Liên Xô sau Chiến tranh thế giới thứ hai và đưa ra khuyến nghị với Truman để đối phó với hành vi của Liên Xô. Trong đó, Kennan với báo cáo năm 1946 giải thích động thái chính sách đối ngoại của Liên Xô sau chiến tranh mang tên “Long Telegram”, ông cũng chính là người khởi xướng “Chính sách ngăn chặn” được thực hiện bởi Truman. Và người thứ hai là Clark Clifford với báo cáo phân tích hành vi sau chiến tranh của Liên Xô và đưa ra khuyến nghị với Truman để đối phó với hành vi của Liên Xô với tựa đề “Quan hệ Hoa Kỳ với Liên Xô”. George F. Kennan (1904 – 2005) tốt nghiệp từ Đại học Princeton vào năm 1925 và sau đó làm việc cho Bộ ngoại giao Hoa Kỳ như là một chuyên gia về Liên Xô. Ông đã dành phần lớn thời gian của những năm 1930 gắn liền với Đại sứ quán Mỹ ở Moscow, nơi ông trực tiếp chứng kiến hoạt động nội bộ của Liên Xô, bao gồm các chương trình thử nghiệm, trong đó Stalin lên án hàng ngàn các đối thủ chính trị bị nghi ngờ cho đến chết. Kinh nghiệm này thuyết phục Kennan rằng có ít hy vọng cho sự hợp tác lâu dài giữa Liên Xô và phương Tây. Trong tháng 5 năm 1944, ông đã được bổ nhiệm làm phó giám đốc của sứ quán Hoa Kỳ tại Moscow. So với Clark Clifford, Kennan là người cố vấn am hiểu về Liên Xô. Ngày 22 tháng 2 năm 1946 ông đã gửi thông điệp đến Bộ trưởng ngoại giao trong đó giải thích động thái chính sách đối ngoại của Liên Xô, cũng như đưa ra quan điểm của ông về lý do Liên Xô hành xử như vậy. Thông điệp này nhanh chóng được đặt tên là “Long Telegram”. Điện tín này được chứng minh là có ảnh hưởng lớn trong số rất nhiều các cố vấn chính sách đối ngoại của Truman. 42 Ông giải thích động thái của Liên Xô sau chiến tranh. Thứ nhất nó không đại diện cho quan điểm của nhân dân Nga. Thứ hai là chỉ ra rằng đường lối của Đảng Liên Xô không dựa trên bất kỳ mục tiêu, phân tích tình hình bên ngoài biên giới Liên Xô mà nó phát sinh chủ yếu từ nhu cầu cơ bản bên trong Liên Xô đã tồn tại trước chiến tranh. Đó là truyền thống và bản năng bất an của Liên Xô. Ban đầu là bất an của một dân tộc nông nghiệp hòa bình cố gắng để tiếp xúc với đồng bằng trong khu phố của các dân tộc du mục khốc liệt. Các khu phố của “dân tộc du mục” được hiểu là các nước phương Tây, mà Liên Xô đã tiếp xúc với nền kinh tế tiên tiến phương Tây, và sợ có thẩm quyền và mạnh hơn nên cảm có cảm giác bất an. Thứ hai là bất an từ nhà lãnh đạo Liên Xô, vì nhà lãnh đạo Liên Xô đã cảm nhận quyền lực của họ không thể so sánh với hệ thống chính trị của các nước phương Tây. Vì lí do này, Liên Xô luôn sợ sự xâm nhập nước ngoài, sợ tiếp xúc trực tiếp giữa thế giới phương Tây và Liên Xô. Vì vậy, Kennan cho rằng các nhà lãnh đạo Liên Xô được thúc đẩy bởi nhu cầu của quá khứ và hiện tại. Nó biện minh cho sự gia tăng của quân đội và cảnh sát quyền lực trong nước Liên Xô. Điều đó cũng đúng, Stalin luôn sợ sự tấn công từ phương Tây. Qua đó Kennan cho rằng những hoạt động bên trong nước Liên Xô như tăng cường sức mạnh và uy tín bằng cách phát triển công nghiệp quân sự, lực lượng vũ trang và mở rộng quyền lực ra bên ngoài ..là nhằm gây ấn tượng bên ngoài, làm suy yếu tiềm năng chính trị và chiến lược của các cường quốc phương Tây. Như vậy người Hoa Kỳ cũng như Kennan đã thể hiện sự mất niềm tin đối với Stalin, rằng sẽ không có hòa bình giữa hai cường quốc và làm cho quan hệ Hoa Kỳ- Liên Xô trở nên xấu đi. Như Kennan đã khẳng định về lâu dài không thể sống chung hòa bình vĩnh viễn. Xuất phát từ sự ngờ vực và mất niềm tin, Kennan đặt ra vấn đề đối phó với Liên Xô, và xem đây là nhiệm vụ lớn nhất trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ phải đối mặt và ông khẳng định : “Tôi tin rằng vấn đề là trong khả năng của chúng tôi để giải quyết mà không cần đến bất kỳ cuộc xung đột quân sự” [21, 28]. Phương pháp thực hiện chiến lược đối phó là phải thấu hiểu, phải thực hiện bởi chính phủ, phải đáp ứng tình hình trong nước, phải xây dựng hình ảnh tích cực cho các quốc gia khác và cuối cùng phải có lòng can đ