Luận văn Thế giới thần linh trong sử thi Tây nguyên (sử thi Ba - Na, Ê - đê, Mơ - nông)

ão Jrang Ba-na Bok Pơnh Nguyễn Quang Tuệ Siu Pêt Nguyễn Quang Tuệ 2006 305 42.Giông bọc trừng gà Ba-na A Lưu Võ Quang Trọng Y Tưr, Y Kiưch Lê Thị Thùy Ly 2007 254 43.Giông đánh hạ nguồn cứu dân làng Ba-na A Lưu Võ Quang Trọng Y Tưr, Y Kiưch Nguyễn Việt Hùng 20007 489 44.Đăm Duông bị Xơ- đăng A Ar Võ Quang A Jar Võ Quang 2006 473 bắt làm tôi tớ Trọng Trọng 45.Đăm Duông cứu nàng Bar Mă Xơ- đăng A Ar Võ Quang Trọng A Jar Võ Quang Trọng 2006 636 46.Udai – Ujàc Ra- glai Pinãng Thìq Thanh Nguyễn Thế Sang Chamaliaq Riya Tiểng Vũ Anh Tuấn 2004 1190 47.Chi Bri – Chi Brít Chăm Hơroi Ma Mơ Lan Ka Sô Liễng Ka Sô Liễng Phan Đăng Nhật 2005 962 48.Tiếng cồng của ông bà Hbia Lơ Đă Chăm Hơroi Oi Săng Ka Sô Liễng Ka Sô Liễng Phan Đăng Nhật 2006 897 49.Đăm Săn Ê-đê Y Nuh Niê Đỗ Hồng Kỳ, Y Wơn Kna Y Wơn Kna, Y Jek Niê KĐăm, Y Kô Niê KĐăm Đỗ Hồng Kỳ 2006 1434 50.Khing Dú Ê-đê Y Nuh Niê Đỗ Hồng Kỳ, Y Wơn Kna Y Wơn Kna, Y Kô Niê KĐăm Đỗ Hồng Kỳ 2006 1268 51. Mdrong Đăm Ê-đê Y Nuh Niê Đỗ Hồng Kỳ, Y Ama Bik, Y Điêng Đỗ Hồng Kỳ 1171 Wơn, Nguyễn Thanh Đỉnh 1.3. Bảng hệ thống các khuôn mẫu miêu tả thần linh (góp phần mở rộng thế giới nhân vật trong sử thi Tây Nguyên) STT Loại khuôn mẫu Nội dung khuôn mẫu thường gặp Tần số 1 Miêu tả hoạt động của thần linh Công việc hằng ngày “Lêt kéo chỉ ở trước cửa nhà Mai kéo chỉ ở trước cửa nhà Lêt, Mai tựa vào cây cột nhà Khâng thần Lêt tự động kéo chỉ Lêt, mai ngồi tựa lưng một bên Thần kéo chỉ sáng to bằng ché Thần kéo chỉ chiều to bằng rlung Kéo đến trưa to bằng rlă dơng Sáng thần dệt đến trưa đã thêu Đi suối về thêu đuôi khố hoa Dệt chăn nhỏ đổi được cái ché Dệt chăn to đổi được con trâu Dệt chăn đỏ đổi voi ret geng.” 9/22 Gọi thần linh dậy “Thần Lêt nghiêng ché anh Ting ở Thần Mai nghiêng ché anh Mbong ở Ting con Jri đứng dậy nhìn ra Mbong con Jri đứng dậy nhìn ra Thần Ting, Mbong đứng nhìn chăm chú Thần Ting, Mbong mắt đỏ như lửa Có chuyện gì phải nghiêng ché ta Ai đến đây nghiêng ché thần Ting Ai đến đây nghiêng ché thần Mbong 6/22 Nếu con trẻ ta gõ lưỡi dao Nếu trẻ con ta gõ lưỡi dao Ta gõ đầu bằng lưỡi dao bén Ta chém cổ bằng con dao gươm” Thần mặc áo thần bay như chim “Thần Lêt mặc áo dũr làm cánh Thần Mai mặc áo djăr làm cánh Thắt khố trắng biến thành chim cu Thần nhảy lên đậu trên gốc cây Thần bay nhanh như con ong ruồi Thần bay nhanh như con chim cu Thần Lêt, Mai bay thẳng đường trời Thần Lêt, Mai bay đi hướng nam Thần vỗ cánh bay như chim grât Thần vỗ cánh bay như chim klang Cánh bên trái dài một đoạn tre Cánh bên phải một đoạn cần rớ Đôi cánh dài che khuất bầu trời Đầu chim thần to bằng cán cào Ngón chim thần to bằng cán dìu Mỏ chim thần to bằng sừng trâu Thần Lêt bay có gió bay theo Thần Mai bay có bão bay theo Cơn gió bão ào ạt bay đi Kéo mây đen như một cơn mưa Khiến bầu trời bên nắng bên mưa Khiến bầu trời bên tối bên sáng Khiến bầu trời bên hửng bên nắng Mưa một lúc trời lại sáng ngay Tối một lúc trời lại sáng ngay Hửng một lúc trời lại nắng thường Khiến dân gian phơi men không khô Khiến dân gian nấu rượu không ngon 16/22 Người cãi nhau trong chòi không nghe.” Tức tối “Lòng căm tức đắng như bồ hòn Lòng căm tức như cối giã lúa Lòng căm giận đặc như tre krêng Tức vỡ bờ như nước tháng tám Tức đỏ mặt như quả rmăng glơng” 10/22 Thổi ngải “Thần Lêt cắt một long ống proh Thần Lêt, Mai giã ngải trong ống Thần Lêt vái thần ngải phải linh Nếu không linh ta quăng vào thác Nếu không linh ta quăng lò rèn Thần ngải phải giả dạng anh Yơng Thần ngải phải giả dạng anh Yang Ngải giả dạng chân giống Yơng, Yang Ngải giả dạng tay giống Yơng, Yang Ngải giả dạng mặt mũi Yơng, Yang Ngải đến gặp nàng Bing con Măch Ngải đến gặp nàng Jông con Măch Ngải giả Yơng cưới Bing con Măch Ngải giả Yơng cưới Jông con Măch Khấn vái xong, Lêt quăng ống ngải Khấn vái xong, Mai quăng ống ngải Hai thần ngải Vah, Vănh chui ra Hai thần ngải tay đeo vòng chiếc Hai thần ngải vẫn vái cườm hoa Em làm theo lời chị Lêt nhé Em làm theo lời chị Mai nhé Chúng em giúp đống cây đứt gốc Chúng em giúp đốn cây cho ngã Phần cành lá hai chị phải dọn Hai thần ngải bước đi nhanh nhanh Hai thần ngải chân bước trên đất 25/22 Thần Lêt không nhìn thấy thần ngải Thần Mai không nhìn thấy thần ngải Thần Vah, Vănh bay nhanh như ong Ngải bay nhanh như con ong nrâng Hai thần ngải bay thẳng trên không Thần ngải bay qua bon Tiăng Yang..” Trang bị vũ khí “Thần mang theo con dao cán sừng Thần mang theo con dao cán le Dao cán sừng dùng khoét tường đá Mang đục sắt Yau Mat, Yau Mang Dùng đục sắt để đục tường đá Mang khiên lup dùng để dập lửa Mang khiên lup để dập lửa trời” 13/22 Thần nhập hồn người “Thần Lết nhập vào Yang con Rung Thần Mai nhập vào Lêng con Rung Thần dùng nước tưới mát đầu Lêng Thần dùng nước tưới mát đầu Yang Lêng cảm thấy trong lòng mát mẻ Yang cảm thấy trong lòng mát mẻ Lông đuôi khỉ đầu Lêng càng tươi Lông đuôi công đầu Yang càng tươi Trong lòng họ cảm thấy yên tâm” 21/22 Mở cửa sáng “Ta kể chuyện mẹ Nar con Jray Đánh vòng chân bằng tro cây l’vi Đánh vòng tay bằng tro cây rmuăn Đánh vòng đồng dùng đất ổ mối Keng con Nar đi ra mở cổng Kăng con Nar ra mở cửa đá Keng, Kăng ra dọn dẹp bầu trời Dọn con suối cho đàn cá lên Dọn bãi cỏ cho đàn nai ăn Dọn sân làng cho con trẻ đi 9/22 Dọn bầu trời cho mẹ Nar qua Mẹ Nar mang một chiếc gùi nhỏ Mẹ Nar mang một chiếc gùi hoa Nar mang gùi có đế bịt bạc Mẹ Nar bước chân ra khỏi trời Trên bầu trời bắt đầu sáng dần Chân trời đông mặt trời đã mọc.” 2 Ngoại hình nhân vật (nữ) thần linh Khuôn mẫu 1: “Thần Lêt, Mai bước ra khỏi nhà Thần nhanh như chim chui chim eng Bước nhẹ nhàng như con sư tử Bước xuống thang như con lằn chớp Nháy mí mắt như sét tháng ba Hai chị em bước đi lặc lừ Như cây nêu dựng giữa sân làng Thần bước đi kéo nhạc vòng chân Vòng chân đồng đạp đá vang dội Xâu lục lạc đeo tai reo vang Bụi hoa bạc đội đầu reo vang Bụi hoa bạc đội đầu rung rinh Vòng chân sáng như lửa cháy rừng Vòng tay sáng như lửa cháy cỏ Vòng đeo tai xà như mpoh Cặp vú nhú như hoa chuối luăt Núm búi tóc đẹp như chim rling Thần phát cười giòn như gà gáy” 12/22 Khuôn mẫu 2: “Bước đi uyển chuyển nhẹ nhàng Lung linh sáng cả một vùng xung quanh Hở - bắp chân – sấm rền dữ dội Sáng đầu gối – dông nổi đầy trời Trắng bắp vế - mưa dâng khắp nguồn sông 11/22 Ba, sông Yun Ba trăm lớp váy màu đen thẫm Da thịt vẫn như lúc trần truồng” 3 Miêu tả nhân vật bán thần Sinh nở thần kỳ - Uống nước bọng cây - Ăn nấm độc - Ăn dưa gang - Ăn trái xoài - Ruồi chui vào bụng 6/22 Lời nói nhỏ nhẹ “Thần Ting hỏi dứt lời Lêt đáp Thần Mbong hỏi dứt lời Mai đáp Thần Lêt đáp với lời nhỏ nhẹ Lời Lêt đáp phát từ cổ họng Lời Lêt đáp êm như tơ nhện Lời Lết đáp êm như nhạc cồng” 18/22 * Ghi chú: các khuôn mẫu trên khi lặp lại ở tác phẩm khác nhau có thể không còn nguyên vẹn: được lược bớt hoặc nối thêm từ ngữ hay là thay đổi tên nhân vật thần linh cho phù hợp với cảnh huống cụ thể vào khuôn mẫu thường gặp. Tuy nhiên, về ý nghĩa và nội dung khuôn mẫu thì không có sự thay đổi. 1.4. Bảng thống kê tần số xuất hiện các hoạt động cầu cúng, khấn vái (trong một số sử thi Tây Nguyên) Tên sử thi Dân tộc Tần số xuất hiện Số trang xuất hiện Tỉ lệ 1. Lấy hoa bạc, hoa đồng Mơ- nông 27 523,524,525,526,541,610, 620,627,629,630,631,633, 634,636,640,673,733,761, 828,893,899,900,902,904, 905,907,909. 27/294 (chiếm 9.18%) 2. Lêng, Kong, Mbong lấy ché voi trắng Mơ- nông 17 521,638,661,663,669,671, 674,676,712,770,773,821, 868,870,872,874,875. 17/294 (chiếm 5.78%) 3. Kră, Năng cướp Bing, Kông con Lông Mơ- nông 17 438,479,491,553,571,600, 624,648,666,677,681,691, 704,727,728,765,797. 17/294 (chiếm 5.78%) 4. Khing Dũ Ê-đê 7 900,906,945,954,958,1239, 1259. 7/294 (chiếm 2.38%) 5. Bing con Măch xin làm vợ Yang Mơ- nông 8 246,247,248,264,279,299, 313,383 8/294 (chiếm 2.72%) 6. Cướp chăn lêng của Jrêng, Lêng con Ôt Mơ- nông 22 416,531,539,541,542,543, 545,550,577,655,674,706, 708,709,710,711,713,721, 725,726,727,728. 22/294 (chiếm 7.48%) 7. Bia Brâu Ba-na 10 30,49,63,70,76,80,81,119, 135,149. 10/294 (chiếm 3.4%) 8. Anh em Glang Mam Ba-na 11 292,294,309,313,344,365, 379,389,412,415,421. 11/294 (chiếm 3.74%) 9. Đăm Kteh Ê-đê 3 147,167,189. 3/294 (chiếm Mlan 1.02%) 10. Giông, Giỡ mồ côi từ nhỏ Ba-na 11 358,399,401,416,444,547, 568,580,601,603,604. 11/294 (chiếm 3.74%) 11. Giông nhờ ơn thần núi làm cho giàu có Ba-na 7 332,333,442,452,540,563, 568. 7/294 (chiếm 2.38%) 12. Giông cứu nàng Rang Hu Ba-na 19 271,273,275,277,286,309, 313,317,325,326,334,351, 352,353,375,389,396,400, 401. 19/294 (chiếm 6.46%) 13. Giông đi tìm vợ Ba-na 5 520,537,563,571,583. 5/294 (chiếm 1.7%) 14. Ama H’Wứ Ê-đê 24 96,97,100,102,105,106, 111,113,114,118,121,124, 128,130,151,154,159,165, 166,174,179,189,190. 24/294 (chiếm 8.16%) 15. Dăm Tiông Ê-đê 20 493,514,515,516,517,524, 533,541,544,545,564,568, 575,600,626,631,632,633, 634,672. 20/294 (chiếm 6.8%) 16. Dăm Noi Ba-na 2 124,181. 2/294 (chiếm 0.68%) 17. Xing Nhã Ê-đê 34 204,205,226,229,230,237, 238,247,258,261,275,277, 280,285,288,291,307,309, 310,312,328,331,332,334, 335,336,345,355,357,358, 359,363,364,376. 34/294 (chiếm 11.56%) 18. Anh em Dăm Trao, Dăm Rao Ê-đê 12 694,695,701,764,771,778, 783,806,824,833,836,887. 12/294 (chiếm 4.08%) 19. Mdrông Dăm Ê-đê 21 605,608,609,617,632,634, 668,683,709,744,747,764, 21/294 (chiếm 7.14%) 842,851,856,1007,1044, 1074,1080,1114,1147. 20. Giông đánh hạ nguồn cứu dân làng Ba-na 7 282,392,,409,415,420,446, 481. 7/294 (chiếm 2.38%) 21. Giông bọc trứng gà Ba-na 8 673,677,681,685,695,699, 700,748. 8/294 (chiếm 2.72%) 22. Mùa rẫy bon Tiăng Mơ- nông 2 310,311. 2/294 (chiếm 0.68%) 1.5. Bảng thống kê tần số xuất hiện nhân vật thần linh (trong một số sử thi Tây Nguyên) Sử thi Dân tộc Tần số xuất hiện Số trang Số lần Nhân vật thần linh Mục đích, hành động xuất hiện Bing con Mach xin làm vợ Yang (Mơ- nông) 22 Lần 1 Trang 195 Thần Lết, Mai Tìm vợ hai cho Yơng, Yang Lần 2 Trang 196 Thần Lết, Mai Thổi ngải yêu đến Bing, Jông Lần 3 Trang 197-202 Thần ngải Vah, Vănh Thi hành lệnh của Lết, Mai Lần 4 Trang 233-234 Thần Lết, Mai Giúp Bing, Jông lễ vật cưới chồng lần1 Lần 5 Trang 235 Thần Lết, Mai Giúp Bing, Jông lễ vật cưới chồng lần2 Lần 6 Trang 237 Thần Lết, Mai Giúp Bing, Jông lễ vật cưới chồng lần3 Lần 7 Trang 246 Thần Lết, Mai Đến nhà Yơng, Yang ăn tiệc cưới Lần 8 Trang 251 Thần Lết, Mai Thổi ngải Tông, Siăng con Phing Lần 9 trang 252-253 Thần ngải Vah, Vănh Thi hành lệnh của Lết, Mai Lần 10 Trang 264-266 Thần Bing, Jông con Tôch Can ngăn Tông, Siăng đi cướp người bon Tiăng Lần 11 Trang 267-268 Bing, Jông con Tôch Giúp Tông, Siăng đi cướp người bon Tiăng Lần 12 Thần ngải Thi hành lệnh của Trang 269 Vah, Vănh Lết, Mai Lần 13 trang 280-285 Thần trống Thi hành lệnh của mẹ Rong Lần 14 Trang 301 Thần Lết, Mai Bỏ mặc bon Tiăng Lần 15 Trang 302 Thần linh đám đông Bị Tiăng chặt cây đa, không có chỗ ở Lần 16 Trang 304 Lết, Mai, Ting, Mbong Ting, Mbong trừng trị Lết, Mai Lần 17 Trang 305 Deh, Dai, Ting, Mbong, Lêt, Mai Deh, Dai ngăn Ting, Mbong chém Lêt, Mai Lần 18 Trang 306 Thần Lết, Mai Đến giúp bon Tiăng Lần 19 Trang 316 Thần ngải Vah, Vănh Thi hành lệnh của Lêng Lần 20 Trang 324 Thần Bing con Văch Cứu bon Tiăng Lần 21 Trang 327 Thần Lết, Mai Cứu bon Tiăng Lần 22 Trang 338 Thần Lết, Mai Uống rượu ăn mừng bon Tiăng Lấy hoa bạc hoa đồng (Mơ-nông) 19 Lần 1 Trang 528-529 Mẹ Nar con Jray Soi chiếu ánh sáng mặt trời Lần 2 Trang 543-559 Ting, Mbong, Lêt, Mai Giúp bon Tiăng Lần 3 Trang 560-564 Ting, Mbong, Lêt, Mai Nhập hồn giúp bon Tiăng chiến đấu Lần 4 Trang 577 Ting, Mbong, Lêt, Mai Các thần chiến đấu giúp bon Tiăng Lần 5 Trang 623-624 Thần Bit, Bing Đến ăn tiệc mời của bon con Phing Lần 6 Trang 625 Mai, Lết, Bit, Bing Các thần linh gặp nhau Lần 7 Trang 642 Thần ngải Vah, Vănh Thi hành lệnh của Lêng con Rung Lần 8 Trang 676 Các thần con Krâng Đến bon con Phing dự tiệc Lần 9 Trang 678 Thần Bit, Bing Theo dõi bon con Phing Lần 10 Trang 681 Bit, Bing, Sung Krâng Bit, Bing báo tin cho Sung Krâng Lần 11 Trang 688-699 Thần Bit, Bing Giúp bon con Phing Lần 12 Trang 702-705 Thần Lết, Mai Giúp bon Tiăng Lần 13 Trang 735-744 Thần Deh, Dai con Lũ Giúp bon Tiăng Lần 14 Trang 761-770 Bũng, Vinh, Tet, Klong con Kră Giúp bon Tiăng Lần 15 Trang 787-817 Thần linh đám đông Các thần linh chiến đấu với nhau Lần16 Trang 819-826 Thần linh đám đông Tiếp tục chiến đấu Lần 17 Trang 829-830 Thần ngải Vah, Vănh Thi hành lệnh của Lêng con Rung Lần 18 Trang 832 Thần linh đám đông Cùng đoàn Lêng trở về bon Tiăng Lần 19 Trang 894 Thần linh đám đông Đến ăn tiệc mời của bon Tiăng Ama H’wứ (Ê-đê) 5 Lần 1 Trang 160-163 Ông Gơhônh (ông trời) Bắt hồn Y Ang Lần 2 Trang 168-170 Ông Gơhônh Bắt hồn Y Đun Lần 3 Trang 174 Ông Gơhônh Kiếm tra cái chết của Y Đun Lần 4 Trang 177 Các thần linh xấu Ăn thịt anh em của Y Thing Lần 5 Trang 181-183 Ông Gơhônh Bắt hồn Y Thing Dăm Tiông (Ê-đê) 5 Lần 1 Trang 485 Thần Briêng Theo dõi cuộc sống con người Lần 2 Trang 524-525 Ông trời Ban cho Tiông khiên, đao, mũ, áo. Lần 3 Trang 538-539 Thần Yang Mi, Yang Ma Xin kết nghĩa anh em với Tiông Lần 4 Trang 569-571 Thần Aê Du, Aê Diê Tác hợp: Tiông và Hbia Đĩêt Klũôc Lần 5 Trang 672 Thần rừng, thần cây Đòng ý để Tiông chặt về Đăm Kteh Mlan (Ê-đê) 6 Lần 1 Trang 128-129 Bảy nàng tiên Xuống trần gian tắm Lần 2 Trang 139-140 Thần Aê Du, Aê Diê Đặt tên cho Hbia Ling Bang Lần 3 Trang 157 Thần Aê Du, Aê Diê Trò chuyện với Hbia Kjuh Lần 4 Trang 175-177 Thần Aê Du, Aê Diê Bày cách giải tội loạn luân Lần 5 Trang 177 Ay Mtao Tlọa, Ay Kbọa Lăn, Ay Mnghị, Ay Mnghăn Các thần cho mưa xuống điều hòa trời đất Lần 6 Thần Aê Du, Cho phép đi thăm Trang 182 Aê Diê Hbia Ling Bang Anh em Glang Mam (Ba-na) 4 Lần 1 Trang 310-312 Thần Sấm Bok Glaih Phá hoại bữa tiệc làng Glang Mam Lần 2 Trang 344 Rang Mah Từ trên trời xuống nhảy múa Lần 3 Trang 345-346 Thần Sấm Bok Glaih Phá hoại chiếc cầu làng Glang Mam Lần 4 Trang 432 Nàng Lĩ, nàng Lâm Cứu Gel Yang sống lại Giông nhờ ơn thần núi làm cho giàu có (Ba-na) 2 Lần 1 Trang 313-317 Thần núi Giúp Giông trở nên giàu có Lần 2 Trang 327-329 Thần núi Lấy lại vật thần – cây củi Dăm Noi (Ba- na) 2 Lần 1 Trang 109 Bok Kei Dei Quan sát làng Dăm Set Lần 2 Trang 111 Bia Rak Xuống trần 1.6. Bảng thống kê tần số xuất hiện của tín ngưỡng bùa ngải (trong một số sử thi Tây Nguyên) Tên sử thi Dân tộc Tần số xuất hiện Nhân vật sử dụng (số trang) Mục đích sử dụng Tỉ lệ Con người Thần Linh 1. Lấy hoa bạc, hoa đồng Mơ- nông 2 642 829 -Lêng khiến bon con Phing ngủ say, lấy hoa bạc hoa đồng -Khiến bon con Phing quên 2/80 (2.5 %) 2. Lêng, Kong, Mbong lấy ché voi trắng Mơ- nông 1 678 -Lêng thổi ngải khiến dân lang ngủ quên, lấy ché voi trắng. 1/80 (1.25%) 3. Kră, Năng cướp Bing, Kông con Lông Mơ- nông 13 507 544 666 677 684 703 764 437 526, 626 690 765 792 795 -Lêt, Mai hại bon Tiăng -Khiến Kră đi cướp người -Khiến bon Tiăng ngủ quên -Ngụy trang đánh lừa Tiăng -Hại bon Tiăng - Khiến Bing, Kông quên hết -Nhập hồn Kră - Sai khiến Kră đánh nhau -Dùng ngải chụp chài đá -Ndu, Kră giết Lêng, Mbong -Khiến Bing, Kông quên hết -Yểm bùa Lêng, Mbong -Yũng cứu Lêng, Mbong Jrêng giúp Lêng, Mbong khỏe 13/80 (16.25% ) -Lêng cứu bon làng 4. Khing Dũ Ê-đê 1 1148 -Mdrong Dăl cứu Khing Dũ 1/80 (1.25%) 5. Bing con Măch xin làm vợ Yang Mơ- nông 7 269 311 312 316 197 251 334 -Lêt, Mai hại bon Tiăng -Lêt, Mai hãm hại bon Tiăng -Tông, Siăng khiến bon Tiăng ngủ quên để cướp người -Tông giải ngải cho Bing, Jông -Tông khiến Bing, Jông quên -Yang khiến bon con Rôch, Rông ngủ để giành lại người -Lêng cứu Bing, Jông 7/80 (8.75%) 6. Cướp chăn lêng của Jrêng, Lêng con Ôt Mơ- nông 3 630 550 674 -Lêng khiến bon con Ôt ngủ say để lấy chăn lêng -Ting con Ôt hại bon Tiăng -Lêng khiến bon con Ôt quên hết 3/80 (3.75%) 7. Bia Brâu Ba- na 2 108 113 -Diông Kuăn đánh bia Brâu -Giúp Diông Kuăn 2/80 (2.5%) 8. Anh em Glang Mam Ba- na 5 317 360 365 379 433 -Rang Hơ Nglong khiến Dăm Hơ Dang rớt xuống nhà chồ -Bia Pơ Sêh cứu Dăm HơDang -Bia Pơ Sêh cứu Glang Măm -Bia Pơ Sêh cứu anh em Glang Măm -Nàng Lĩ, Lâm cứu Gel Yang 5/80 (6.25%) 9. Đăm Kteh Mlan Ê-đê 5 176 187 190 137 153 -Mtao Kla giúp Hbia Êma -Hbia Ling Bang quyến rũ Đăm Kteh Mlan -Thần xử tội Hbia Ling Bang -Hbia Linh Bang hối lỗi -Đăm Kteh Mlan khấn nguyền 5/80 (6.25%) 10. Giông, Giỡ mồ côi từ nhỏ Ba- na 8 351 420 423 601 603 604 607 609 -Bia Tơ Nỡng cứu cha -Bok Khẽm cứu Giỡ -Giông cứu Giỡ -Rang Năr cứu cha mẹ Giông -Rang Năr dựng lại làng xưa -Rang Năr khiến kẻ thù lo sợ -Xe Đak thoát khỏi Giông -Xe Đak giúp kẻ xấu sống lại 8/80 (10%) 11. Giông nhờ ơn thần núi làm cho giàu có Ba- na 2 454 534 -Rang Năr giúp Giông, Giỡ -Rang Năr cứu cha Giông 2/80 (2.5%) 12. Giông cứu nàng Rang Hu Ba- na 4 335 336 351 375 -Rang Hu giúp Giông -Rang Hu bay lên trời diệt giặc -Rang Mah giúp Giông -Rang Hu theo dõi cuộc chiến 4/80 (5%) 13. Giông đi tìm vợ Ba- na 3 522 563 596 -Tang Năr khiến Rang Mah đến thăm mình -Tang Năr bắt hồn Giông -Tang Năr thả hồn Giông 3/80 (3.75%) 14. Ama H’Wứ Ê-đê 2 158 178 -Y Ang khiến ngựa khỏe hơn -Y Thing khiến ngựa khỏe hơn 2/80 (2.5%) 15. Dăm Tiông Ê-đê 3 585 662 660 -Bà Gung giúp Hbia Đĩêt Kluỗc -Trời giúp Par Mnông - Trời giúp Par Mnông 3/80 (3.75%) 16. Dăm Noi Ba- na 3 126 170 175 -Bok Kei Dei giúp Bia Rak -Dăm Noi giết kẻ thù -Dăm Noi giết Bok Đam Prao 3/80 (3.75%) 17. Xing Nhã Ê-đê 6 216 220 306 -Gia Bú khiến voi mạnh hơn -Gia bú đuổi đánh Chi Kốc -Y Ghônh bắt hồn Xing Nhã 6/80 (7.5%) 336 308 312 -Bra’Tang khiến dân làng ngủ -Trời giúp Xing Nhã -Hbia Guê hại Prõng Mưng 18. Anh em Dăm Trao, Dăm Rao Ê-đê 1 694 -Trời cứu Đăm Rao 1/80 (1.25%) 19. Mdrông Dăm Ê-đê 2 1026 1126 -Hbia Mnga Êyan mời khách -Kdăm Jhõng cứu Mdrõng Đăm 2/80 (2.5%) 20. Giông đánh hạ nguồn cứu dân làng Ba- na 4 395 409 419 452 -Giông, Giỡ đi đánh kẻ thù -Dreng Yang nói chuyện với Giông -Giông đánh kẻ thù -Rang Năr giúp Giông 4/80 (5%) 21. Giông bọc trứng gà Ba- na 3 688 699 700 -Giúp Giông -Hại Giông -Giúp Giông 3/80 (3.75%) 22. Mùa rẫy bon Tiăng Mơ- nông 0 0% Tổng kết 22 (sử thi) 3 80 lần/ 22 sử thi 55/80 (chiếm 68.075 %) 25/80 (chiếm 31.925 %) 1.7. Bảng hệ thống các tình huống xuất hiện của nhân vật thần linh (trong cốt truyện tuyến tính một tình huống và cốt truyện tuyến tính hai hay nhiều tình huống). STT Tên sử thi (dân tộc) Loại cốt truyện tuyến tính Tình huống xuất hiện Mục đích Các tình tiết tương ứng 1 Đăm Noi (Ba-na) Một tình huống Mở nút Bok Kei Dei giúp đỡ Đăm Set Gả con gái 2 Giông đi tìm vợ (Ba- na) Một tình huống Mở nút Giúp Giông Tặng thuốc tiên 3 Giông cứu nàng Rang Hu (Ba-na) Một tình huống Mở nút Giúp Giông Tặng thuốc tiên 4 Giông nhờ ơn thần núi làm cho giàu có (Ba- na) Hai hay nhiều tình huống Mở nút Giúp Giông Tặng vật quý; chỉ đường thông qua điềm mộng, giấc mơ 5 Giông đánh hạ nguồn cứu dân làng (Ba-na) Một tình huống Mở nút Giúp Giông Tặng thuốc tiên 6 Giông bọc trứng gà (Ba-na) Một tình huống Mở nút Giúp Giông Tặng thuốc tiên 7 Giông, Giỡ mồ côi từ nhỏ (Ba-na) Một tình huống Mở nút Cứu sống Giỡ Dùng bùa ngải cứu người 8 Bia Brâu (Ba-na) Một tình huống Mở nút Giúp Diông Kuăn giết Bia Brâu Dùng bùa ngải giúp người 9 Anh em Glang Mam (Ba-na) Hai hay nhiều tình huống Thắt nút Thần linh hãm hại con người Phá hoại sản xuất, công trình xây dựng Mở nút Giúp Glang Mam Cứu sống người bằng bùa ngải 10 Đăm Kteh Mlan (Ê-đê) Hai hay nhiều tình huống Mở nút Giúp người Trừng trị người phạm tội lỗi; tặng vật quý 11 Đăm Tiông (Ê-đê) Hai hay nhiều tình huống Thắt nút Giúp người, hại người Tác động đến sự đầu thai của nhân vật bán thần; phá hoại mùa màng Mở nút Cứu người Báo mộng chỉ đường; sắp xếp hôn nhân 12 Xing Nhã (Ê-đê) Hai hay nhiều tình huống Mở nút Cứu người Tặng vật quý; cứu người bằng bùa ngải; cứu người bằng cách can thiệp trực tiếp vào cuộc chiến; bắt hồn người để giải quyết những tình huống khó xử 13 Anh em Đăm Trao, Đăm Rao (Ê-đê) Hai hay nhiều tình huống Thắt nút Giúp Đăm Trao, Đăm Rao Biến hóa chỉ đường Mở nút Giúp Đăm Rao Cứu sống người bằng thuốc tiên; giúp người khỏe lên bằng bùa ngải 14 Khing Dũ (Ê-đê) Hai hay nhiều tình huống Thắt nút Cứu người Tác động đến sự đầu thai của nhân vật bán thần Mở nút Cứu người Giúp người bằng bùa ngải 15 Mdrong Đăm (Ê-đê) Hai hay nhiều tình huống Thắt nút Giúp người Đặt tên nhân vật bán thần; tặng thuốc tiên cứu sống người Mở nút Trừng trị người Trừng trị con người gây ra tội lỗi 16 Ama H’Wứ (Ê-đê) Hai hay nhiều tình huống Mở nút Giúp người Báo mộng chỉ đường; trừng trị những con người phạm phải tội lỗi 17 Bing con Măch xin làm vợ Yang (Mơ- nông) Hai hay nhiều tình huống Thắt nút hãm hại người Gây chiến tranh Mở nút Giúp người Giúp người bằng bùa ngải; trừng trị ác thần; kết thúc chiến tranh bằng cách trực tiếp tham chiến 18 Mùa rẫy bon Tiăng (Mơ-nông) Hai hay nhiều tình huống Thắt nút Hại người Phá hoại mùa màng Mở nút Giúp người Tặng vật quý 19 Kră, Năng cướp Bing Kông con Lông (Mơ- nông) Hai hay nhiều tình huống Thắt nút Hại người Gây chiến tranh Mở nút Cứu giúp người Cứu sống người bằng bùa ngải; trừng trị ác thần; kết thúc chiến tranh bằng cách trực tiếp tham chiến 20 Cướp chăn Lêng của Jrêng, Lêng con Ốt (Mơ- nông) Hai hay nhiều tình huống Mở nút Giúp người Giúp người bằng bùa ngải; kết thúc chiến tranh bằng cách trực tiếp tham chiến 21 Lêng, Kong, Mbong lấy ché voi trắng (Mơ- nông) Hai hay nhiều tình huống Mở nút Giúp người Giúp người bằng bùa ngải; kết thúc chiến tranh bằng cách trực tiếp tham chiến 22 Lấy hoa bạc, hoa đồng (Mơ- nông) Hai hay nhiều tình huống Mở nút Giúp người Giúp người bằng bùa ngải; kết thúc chiến tranh bằng cách trực tiếp tham chiến Phần 2: TÓM TẮT MỘT SỐ SỬ THI TÂY NGUYÊN ĐẶC SẮC 2.1. Sử thi Anh em Glang Mam (sử thi Ba-na – Phan Hoa Lý tóm tắt) Glang Mam là một chàng trai khỏe mạnh, tài giỏi và khôi ngô, tuấn tú, cùng em trai là Hơ Dang đi săn trên đồi. Họ gặp Rang Hu, một cô gái xinh đẹp, con gái yêu của Bok Rơh, đang xúc cá. Rang Hu mời họ về nhà, thiết đãi cơm rượu rất chu đáo. Nàng đem lòng yêu Glang Mam và họ trao vòng cho nhau. Tin Rang Hu đính hôn với Glang Mam bay đến tai Jrai, Lao ở hạ nguồn. Hắn bừng bừng tức giận, đem quân đi đánh Glang Mam hòng cướp lại Rang Hu. Bọn chúng gồm 33 người, trong đó có 9 người anh hùng, 10 người dũng cảm với đầy đủ giáo, mác, ná, tên hung hăng kéo đi, mặc cho bao người ngăn cản. Cuộc chiến đấu diễn ra quyết liệt trên không trung ròng rã gần hai năm trời, cuối cùng a