Luận văn Thúc đẩy xuất khẩu hàng công nghiệp Việt Nam sau khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)

Çu chØ cã doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc quyÒn tham gia ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ, th× nay ®· më réng ra mäi thµnh phÇn kinh tÕ víi sè l­îng tham gia lªn tíi hµng chôc ngµn doanh nghiÖp, trong ®ã cã kho¶ng 2000 doanh nghiÖp dÖt may, 1800 doanh nghiÖp chÕ biÕn gç, trªn 400 doanh nghiÖp giµy dÐp vµ trªn 300 doanh nghiÖp ®iÖn tö. Ngoµi ra, viÖc thµnh lËp c¸c tæ chøc hç trî cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ vµ kinh doanh XNK nh­ c¸c trung t©m xóc tiÕn th­¬ng m¹i, c¸c hiÖp héi ngµnh hµng, c¸c trung t©m ®µo t¹o nghÒ, còng nh­ dµnh ­u ®·i vÒ thuÕ, phi thuÕ, xÐt th­ëng xuÊt khÈu… cho c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hä dÔ dµng tiÕp cËn víi thÞ tr­êng môc tiªu vµ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tÝch cùc tham gia ‘c©u l¹c bé’ xuÊt khÈu. Trªn c¬ së ®ã, hä cã thÓ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn ®óng vµ x©y dùng chiÕn l­îc kinh doanh phï hîp, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, ®ång thêi, h¹n chÕ ®­îc nh÷ng rñi ro do thiÕu th«ng tin vÒ thÞ tr­êng n­íc ngoµi. - Nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®a ph­¬ng hãa, ®a d¹ng hãa quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i th«ng qua viÖc ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng ®· më ®­êng cho c¸c doanh nghiÖp khai th«ng thÞ tr­êng xuÊt khÈu sang kh¾p c¸c ch©u lôc. C¬ cÊu thÞ tr­êng v× thÕ ®· cã nhiÒu thay ®æi rÊt c¬ b¶n, nhÊt lµ sau sù ra ®êi cña HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü. ThÞ tr­êng ®· chuyÓn dÇn tõ Á sang Âu và c¸c khu vùc kh¸c, trong ®ã cã c¶ nh÷ng thÞ tr­êng “khã tÝnh”, cã søc tiªu thô m¹nh nhÊt thÕ giíi vµ chiÕm tû träng rÊt lín trong tæng KNXK cña n­íc ta nh­: Mü, EU, NhËt B¶n. ViÖc më réng thÞ tr­êng kh«ng chØ t¹o thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp t¨ng quy m«, mµ cßn gióp hä ph©n t¸n ®­îc nh÷ng rñi ro cã thÓ x¶y ra trong ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ. Cã thÓ nãi, ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua ®· ®¹t ®­îc rÊt nhiÒu thµnh tùu quan träng vµ cã nh÷ng ®ãng gãp rÊt to lín cho ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n­íc. §¹t ®­îc thµnh qu¶ ®ã, ngoµi sù nç lùc cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ, kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn vai trß cña Nhµ n­íc trong viÖc t¹o lËp m«i tr­êng ph¸p lý, x©y dùng ®­îc c¸c chÝnh s¸ch kÝch thÝch s¶n xuÊt cã t¸c dông hç trî c¸c doanh nghiÖp th©m nhËp cã hiÖu qu¶ vµo thÞ tr­êng toµn cÇu. Cho dï nh÷ng thµnh c«ng ®ã lµ v« cïng to lín, nh­ng bªn c¹nh ®ã cßn tån t¹i rÊt nhiÒu bÊt cËp, nhiÒu h¹n chÕ g©y ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh XNK cña doanh nghiÖp vµ tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña n­íc ta trong bèi c¶nh míi. 2.3.2 Tån t¹i NÒn kinh tÕ cña n­íc ta trong 10 n¨m qua ®· cã nhiÒu khëi s¾c: t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®¹t ë møc cao trªn 7%/n¨m; tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n cña xuÊt khÈu cao gÊp trªn 2 lÇn tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n cña GDP; c¬ cÊu xuÊt khÈu ®· cã sù chuyÓn dÞch tÝch cùc theo h­íng t¨ng dÇn tû träng hµng xuÊt khÈu ®· qua chÕ biÕn, gi¶m dÇn tû träng hµng th« vµ s¬ chÕ, trong ®ã hµng LK§T& m¸y tÝnh cã møc t¨ng v­ît tréi; thÞ tr­êng xuÊt khÈu ®· ®­îc më réng sang trªn 200 n­íc vµ vïng l·nh thæ. Tuy nhiªn, nÕu so s¸nh víi c¸c n­íc trong khu vùc, th× quy m« cña nÒn kinh tÕ vµ xuÊt khÈu cßn qu¸ nhá bÐ vµ kh«ng æn ®Þnh, nÒn kinh tÕ ch­a cã sù t¨ng tr­ëng vÒ chÊt l­îng. - N¨m 2006, KNXK cña n­íc ta chØ b»ng 32,2% cña Th¸i Lan, b»ng 4,1% cña Trung Quèc vµ chiÕm kho¶ng 70%/GDP. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cßn chËm, tû träng n«ng nghiÖp trong GDP vÉn cßn cao h¬n c¸c n­íc ASEAN-5(13) ®Õn n¨m 2001 th× Singgapore chØ cßn 0,1%, Malaysia lµ 8,4%, Th¸i Lan lµ 8,6%, Philipines lµ 15,1%, Indonesia lµ 16,4% vµ ViÖt Nam lµ 22,4%, n¨m 2006 gi¶m chót Ýt cßn 20,9%. - NÕu xÐt vÒ diÖn mÆt hµng, th× Th¸i Lan cã nhiÒu mÆt hµng ®¹t KNXK hµng chôc tû ®« la mü nh­ may mÆc n»m trong nhãm 10 n­íc ®øng ®Çu thÕ giíi ®¹t trªn 10 tû USD, ®iÖn tö cßn cao h¬n ®¹t 22,8 tû USD vµo n¨m 2001 (Trung Quèc cßn Ên t­îng h¬n nhiÒu); trong khi ®ã, n­íc ta vÉn ch­a cã mÆt hµng nµo ®¹t tíi kim ng¹ch ®ã. (Xem b¶ng 2.13, 2.16, 2.20, 3.1) - C¬ cÊu thÞ tr­êng cßn nhiÒu bÊt cËp: chØ tÝnh riªng 10 thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín nhÊt ®· chiÕm tíi 80%/KNXK; 20 thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín nhÊt th× chiÕm 90%/KNXK cña n­íc ta, trong ®ã thÞ tr­êng Mü, EU, NhËt B¶n chiÕm trªn 40%/KNXK vµ trªn 80%/KNXK ‘bé tø’. Sù tËp trung qu¸ møc nµy ®· n¶y sinh nhiÒu vô kiÖn ®¸ng tiÕc, cho dï thÞ phÇn cña 4 mÆt hµng nµy cßn rÊt nhá. Ch¼ng h¹n, giµy dÐp: Trung Quèc chiÕm 88,87% thÞ phÇn NhËt B¶n, Y lµ 7,2%, ViÖt Nam lµ 2,9% vµ Th¸i Lan lµ 1,9%, nh­ng t¹i thÞ tr­êng EU, ViÖt Nam chØ ®øng sau Trung Quèc; s¶n phÈm gç n¨m 2006, còng ®øng thø 2 sau Trung Quèc t¹i thÞ tr­êng Mü víi 6,9% thÞ phÇn, nh­ng ®øng thø 4 t¹i NhËt B¶n víi 6,5% thÞ phÇn (trong khi Trung Quèc lµ gÇn 40%, Th¸i Lan lµ 9%); LK§T& m¸y tÝnh chØ ®¸p øng ®­îc kho¶ng 2% nhu cÇu nhËp khÈu cña c¸c n­íc ASEAN (hµng n¨m hä ph¶i nhËp khÈu kho¶ng 25 tû USD), 0,8% nhu cÇu cña NhËt B¶n vµ 0,03% nhu cÇu cña EU-25. 2.3.2.1 C¸c vÊn ®Ò vÜ m« * ChÝnh s¸ch thuÕ vµ phi thuÕ cßn nhiÒu ®iÓm bÊt cËp + MÆc dï hÖ thèng thuÕ cña n­íc ta ®· ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ trong nhiÒu n¨m qua vµ ®· cã nh÷ng dãng gãp to lín cho viÖc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp, nh­ng xÐt trªn quan ®iÓm cña mét hÖ thèng thuÕ hiÖn ®¹i víi yªu cÇu cÇn ®¶m b¶o t­¬ng thÝch víi sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i quèc tÕ th× cßn nhiÒu bÊt cËp. ChÝnh s¸ch thuÕ kh«ng æn ®Þnh, ph¶i söa ®æi, bæ sung nhiÒu lÇn víi nhiÒu v¨n b¶n h­íng dÉn kh«ng ®ång bé, chång chÐo…, ®iÒu nµy ®· lµm gi¶m tÝnh minh b¹ch vµ hiÖu lùc thùc thi cña hÖ thèng thuÕ. Ch¼ng h¹n, LuËt thuÕ cã c¸c quy ®Þnh vÒ nh÷ng tr­êng hîp ­u ®·i miÔn gi¶m thuÕ, nh­ng ë nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c còng cã c¸c quy ®Þnh ­u tiªn t­¬ng tù; Danh môc hµng hãa ®Ó tÝnh thuÕ kh«ng râ rµng nh­: thuÕ suÊt ®èi víi sîi dÖt se lµ 10%, sîi dÖt kh«ng se lµ 0%, ®iÒu nµy lµm n¶y sinh xung ®ét gi÷a doanh nghiÖp vµ h¶i quan khi ¸p m· tÝnh thuÕ; tr­êng hîp cña c«ng ty Phong Lan ë thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· phµn nµn vÒ sù thay ®æi khã dù ®o¸n cña hÖ thèng thuÕ ®­îc ®¨ng trªn b¸o Th­¬ng m¹i (1999), sè 4, r»ng trong 3 n¨m c«ng ty ®· nhËp khÈu 4 contener l­íi che n¾ng víi møc thuÕ suÊt lµ 10% vµo th¸ng 7/1996, ®Õn th¸ng 7/1997 lµ 20%, th¸ng 3/1998 lµ 5%, th¸ng 1/1999 lµ 30%… H¬n n÷a, chÝnh s¸ch thuÕ ch­a t¹o ®­îc b­íc ®ét ph¸ trong viÖc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp, còng nh­ b¶o vÖ hîp lý thÞ tr­êng néi ®Þa nh­: c¸c nguyªn phô liÖu ®Çu vµo ®Ó s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu bÞ ¸p thuÕ cao; hµng xuÊt khÈu cña n­íc ta kh«ng ®­îc h­ëng ®Çy ®ñ ­u ®·i MFN hay GSP khi th©m nhËp thÞ tr­êng n­íc ngoµi. Sù ph©n biÖt ®èi xö vÒ ­u ®·i miÔn gi¶m thuÕ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn rµng buéc kh¾t khe ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn t©m lý cña c¸c nhµ ®Çu t­. §iÒu nµy ®· lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong thu hót c¸c TNCs, qua ®ã, ¶nh h­ëng ®Õn sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp, hiÖn ®¹i. + ViÖc ¸p dông hµng rµo phi thuÕ quan ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam vÉn cßn tån t¹i nhiÒu ®iÓm kh«ng phï hîp víi c¸c quy ®Þnh vµ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO: - Kh«ng Ýt mÆt hµng vÉn cßn bÞ ¸p dông biÖn ph¸p cÊm hay h¹n chÕ nhËp khÈu cho dï chóng ®· cã lé tr×nh lo¹i bá vµ ®iÒu ®ã ®i ng­îc víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. - C¬ chÕ ®Þnh gi¸ h¶i quan thêi gian qua cßn hiÖn h÷u nhiÒu bÊt cËp, kh«ng phï hîp víi WTO: Thñ tôc th«ng quan qu¸ r­êm rµ, nhiÒu uæn khóc; chÕ ®é phô thu h¶i quan vÉn cßn nÆng; thêi gian vµ chi phÝ XNK cßn cao h¬n nhiÒu so víi c¸c n­íc kh¸c... - VÉn cßn sù ph©n biÖt ®èi xö trong c¸c lÜnh vùc ®Çu t­ hay th­¬ng m¹i, cho dï quyÒn kinh doanh XNK ®· ®­îc më réng, bëi cßn tån t¹i nh÷ng lÜnh vùc bÞ cÊm, hay h¹n chÕ ®Çu t­, kinh doanh. - Cßn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc trî cÊp kh«ng phï hîp víi WTO, trong khi nh÷ng trî cÊp cho phÐp l¹i Ýt ®­îc triÓn khai; c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ th­¬ng m¹i t¹m thêi do ®ã chËm ®­îc ban hµnh vµ thiÕu ®ång bé, kh«ng ®ñ c¨n cø ph¸p lý ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp th­¬ng m¹i phøc t¹p n¶y sinh, tr­êng hîp vi ph¹m cña SITC lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh. - C¸c biÖn ph¸p kü thuËt cã liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i ®· trë thµnh c«ng cô phæ biÕn nhÊt hiÖn nay, bëi tÝnh ­u viÖt cña nã khi ®­îc sö dông ®Ó qu¶n lý nhËp khÈu vµ b¶o vÖ hîp lý thÞ tr­êng néi ®Þa tr­íc sù x©m chiÕm cña hµng ngo¹i nhËp, mµ vÉn kh«ng bÞ coi lµ vi ph¹m nguyªn t¾c tù do hãa th­¬ng m¹i cña WTO. Ch¼ng h¹n trong ho¹t ®éng nhËp khÈu « t«, ngoµi viÖc ®­a ra nh÷ng thñ tôc phøc t¹p, Trung Quèc ®· ban hµnh nh÷ng tiªu chuÈn kiÓm so¸t chÆt chÏ nh­ yªu cÇu ph¶i ch¹y thö 50000 km ®Ó kiÓm tra tiªu chuÈn khÝ th¶i; c¸c thïng gç ®ãng xe ph¶i kiÓm tra c«n trïng…, buéc c¸c nhµ xuÊt khÈu « t« ph¶i ®em c«ng nghÖ sang ®©y ®Ó s¶n xuÊt t¹i chç. §©y lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p thu hót §TNN vµ b¶o vÖ nÒn s¶n xuÊt néi ®Þa rÊt hiÖu qu¶, nh­ng, nã l¹i lµ ®iÓm yÕu kÐm vµ kh¸ míi mÎ cña n­íc ta, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÒn kiÖn ph¸t triÓn míi cña nÒn kinh tÕ. * ChÝnh s¸ch thu hót §TNN ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn HiÖp ®Þnh TRIPs vµ TRIMs ngay sau thêi ®iÓm gia nhËp WTO. ThÕ nh­ng, chÝnh s¸ch thu hót §TNN ®Õn nay vÉn cßn béc lé nhiÒu ng¸ng trë: - QuyÒn kinh doanh XNK, còng nh­ c¸c lÜnh vùc ®Çu t­ cßn bÞ h¹n chÕ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn rµng buéc “l¾t lÐo”, bëi ë ®ã vÉn cßn tån t¹i sù ph©n biÖt ®èi xö; h×nh thøc ®Çu t­ ®· trë nªn ®a d¹ng h¬n, nh­ng trong liªn doanh c¸c nhµ §TNN ch­a ®­îc n¾m cæ phÇn chi phèi ®Ó trë thµnh chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ (Trung quèc cã quy ®Þnh nµy tõ n¨m 1990). - C¸c quy ®Þnh cã liªn quan ®Õn ®Çu t­ cßn chång chÐo víi nh÷ng thñ tôc r­êm rµ, thËm chÝ cßn thiÕu v¨n b¶n h­íng dÉn mµ nÕu cã th× qu¸ muén hoÆc xung ®ét so víi v¨n b¶n tr­íc (sù thay ®æi vÒ thuÕ lµ mét vÝ dô); chi phÝ ®Ó thµnh lËp doanh nghiÖp cßn cao, thêi gian ®¨ng ký dµi. Ch¼ng h¹n, LuËt Giao dÞch ®iÖn tö ra ®êi n¨m 2005 vµ NghÞ ®Þnh sè 57/2006/N§-CP cña ChÝnh phñ ngµy 9/6/2006 vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö l¹i kh«ng cã mét ®iÒu kho¶n nµo vÒ giao dÞch ®iÖn tö hoÆc hîp ®ång ®iÖn tö cã yÕu tè n­íc ngoµi (trõ viÖc thõa nhËn ch÷ ký ®iÖn tö vµ chøng th­ ®iÖn tö n­íc ngoµi). - C¸c h×nh thøc ­u ®·i ch­a t¹o ®éng lùc ®Ó thu hót ®Çu t­, nhÊt lµ ®Çu t­ dµi h¹n, trong lÜnh vùc nghiªn cøu R&D hay c«ng nghÖ cao, bëi c¸c nhµ ®Çu t­ kh«ng n¾m râ ®­îc nh÷ng chi phÝ nµo, doanh thu nµo, ®iÒu kiÖn nh­ thÕ nµo th× ®­îc h­ëng ­u ®·i miÔn gi¶m thuÕ. Ch¼ng h¹n, møc thuÕ TNDN ë c¸c n­íc kh¸c cßn cao h¬n, nh­ng nã vÉn hÊp dÉn giíi ®Çu t­ nhê tÝnh æn ®Þnh vµ minh b¹ch cña hÖ thèng thuÕ nh­ ë Trung Quèc lµ 33%, Th¸i Lan vµ Indonesia lµ 30%, Malaysia lµ 28%. - Møc ®é b¶o vÖ nhµ ®Çu t­ cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c n­íc kh¸c. T×nh tr¹ng hµng gi¶, hµng nh¸i, vi ph¹m quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp diÔn ra phæ biÕn. - Sù ph©n bè ®Çu t­ kh«ng ®Òu n»m r¶i r¸c ë 41 tØnh thµnh, chñ yÕu tËp trung ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, B×nh D­¬ng vµ Hµ Néi do h¹ tÇng c¬ së, tr×nh ®é d©n trÝ… ë c¸c khu vùc kh¸c cßn yÕu kÐm. NÕu xÐt vÒ vèn FDI/sè dù ¸n th× thÊp h¬n thêi kú tr­íc: n¨m 2005 trung b×nh mçi dù ¸n cã tæng vèn FDI lµ 5,02 triÖu USD, b»ng 30,2% so víi giai ®o¹n 1988-1998. ViÖt Nam ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong 60 n­íc cã m«i tr­êng kinh doanh khã kh¨n nhÊt thÕ giíi, kÓ c¶ vÒ møc ®é xãa bá rµo c¶n lÉn tÝnh minh b¹ch, tÝnh æn ®Þnh vµ hiÖu lùc thùc thi cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt, còng nh­ sù h¹n chÕ cña c¬ së h¹ tÇng (ViÖt Nam míi cã 2 KCNC trong kho¶ng 100 khu c«ng nghiÖp vµ khu chÕ xuÊt, trong khi ®ã, Trung Quèc cã 63 khu KCNC vµ hµng ngµn KCN ®¹t chuÈn quèc tÕ). (Xem bảng 1.6, 1.7, 2.14, 2.15) Bảng 2.14: Thuế suất thuế TNDN bình quân/năm theo thời gian hoạt động kinh doanh của cơ sở kinh doanh Thời gian hoạt động kinh doanh (năm) Thuế suất thuế TNDN bình quân/năm % 50-2=48 26,81 30-2=28 25,00 25-2=23 24,35 20-1=19 23,58 10-1=9 18,67 5-1=4 7,00 Nguồn: Tạp chí Thương mại (2006), số 17. B¶ng 2.15: So s¸nh kh¶ n¨ng thu hót §TNN theo chØ sè b¶o vÖ Nguån: Internet-WB, n¨m 2007. (§¸nh gi¸ cho n¨m 2008) * ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch doanh nghiÖp trong n­íc tham gia s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp xuÊt khÈu ChÝnh s¸ch nµy trong nhiÒu n¨m qua tuy ®· gÆt h¸i ®­îc kh¸ nhiÒu thµnh c«ng trong viÖc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp, nh­ng bªn c¹nh ®ã cßn tån t¹i kh¸ nhiÒu h¹n chÕ: - Sù tån t¹i 2 luËt ®Çu t­ trong mét thêi gian dµi kh«ng chØ ¶nh h­ëng ®Õn thu hót §TNN, mµ cßn t¹o ra sù û l¹i, tr«ng chê vµo sù hç trî cña Nhµ n­íc cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc, lµm gi¶m “søc chiÕn ®Êu” cña hä tr­íc “cuéc chiÕn” giµnh giËt thÞ tr­êng, ®iÒu nµy ®· dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n cña mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc; c¸c ­u ®·i miÔn gi¶m thuÕ ch­a t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp n©ng cao hiÖu qu¶ trong ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. - Quü hç trî ph¸t triÓn trong thêi gian qua ®· kh«ng hÓ më cöa cho c¸c nhµ §TNN th«ng qua viÖc cÊp tÝn dông ­u ®·i, mµ chØ cho doanh nghiÖp “nhµ” vay ng¾n h¹n lµ chÝnh víi sè l­îng vµ h×nh thøc h¹n chÕ, kÌm theo ®ã lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ kh¾t khe, ®iÒu nµy lµm gi¶m quy m« ®Çu t­ cña hä, còng nh­ ®i ng­îc víi nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO; ®èi víi nguån vèn vay gi¸n tiÕp ODA ®«i khi kh«ng ®­îc sö dông kh«ng ®óng môc ®Ých, dÉn ®Õn ®Çu t­ dµn tr¶i g©y thÊt tho¸t vµ l·ng phÝ, ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ. - BiÖn ph¸p trî cÊp xuÊt khÈu ®· sö dông nh­ mét c«ng cô ®¾c lùc ®Ó hç trî vµ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp n­íc ta ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, ®ång thêi h¹n chÕ nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm trong n­íc cã thÓ s¶n xuÊt ®­îc. C¸c h×nh thøc trî cÊp trùc tiÕp kh«ng cßn phï hîp víi xu thÕ tù do hãa th­¬ng m¹i hiÖn nay, v× nã vi ph¹m nguyªn t¾c cña WTO, nh­ng l¹i ®­îc vËn dông kh¸ phæ biÕn ë n­íc ta, mµ hÖ qu¶ cña nã lµ ®· dÉn ®Õn nh÷ng vô kiÖn ®¸ng tiÕc. Trong khi ®ã, nhiÒu h×nh thøc hç trî phï hîp kh¸c ch­a mang l¹i hiÖu qu¶ nh­ mong muèn do sù phèi kÕt hîp gi÷a c¸c bé ngµnh, c¸c hiÖp héi, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cßn láng lÎo, thiÕu tÝnh thèng nhÊt, kh«ng t¹o ®­îc søc m¹nh tæng hîp, g©y ¶nh h­ëng ®Õn quyÕt ®Þnh kinh doanh cña doanh nghiÖp. Ch¼ng h¹n, nhu cÇu cña thÞ tr­êng chøng kho¸n cÇn nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nh­ng míi ®©y tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng míi ®­a m«n häc nµy vµo gi¶ng d¹y, vËy th× lÊy ®©u ra nguån lao ®éng ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu hiÖn t¹i cña thÞ tr­êng nµy; hay t¹i héi chî lín nhÊt thÕ giíi vÒ giµy dÐp ®­îc tæ chøc t¹i §øc håi th¸ng 7/2006 víi sù tham gia cña 400 doanh nghiÖp Y, 200 cña §øc, 176 cña T©y Ban Nha, trong 300 cña ch©u Á th× chØ cã 3 lµ cña ViÖt Nam. §©y lµ thiÖt thßi rÊt lín cho doanh nghiÖp n­íc ta trong viÖc qu¶ng b¸ th­¬ng hiÖu ViÖt cho b¹n bÌ quèc tÕ; trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn míi cña nÒn kinh tÕ, nhu cÇu vÒ lao ®éng cã chÊt l­îng cao lµ rÊt cÇn thiÕt, tuy vËy thÞ tr­êng n­íc ta chØ ®¸p øng ®­îc mét phÇn nhá so víi c¸c n­íc. §iÒu ®ã cho thÊy chÝnh s¸ch hç trî cña Nhµ n­íc trong lÜnh vùc ®µo t¹o nguån nh©n lùc, trong c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­… cßn tån t¹i nhiÒu bÊt cËp. (Xem b¶ng 2.16, 2.17) B¶ng 2.16: Mét sè mÆt hµng c«ng nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam bÞ kÞªn b¸n ph¸ gi¸ tõ 1998-2006 N¨m MÆt hµng N­íc kiÖn KÕt qu¶ 1998 Giµy dÐp EU Kh«ng ¸p thuÕ v× thÞ phÇn gia t¨ng nhá so víi Trung Quèc, Indonesia, vµ Th¸i Lan 2000 BËt löa ga Ba Lan Ap thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, møc 0,09 Euro/chiÕc 2002 Giµy vµ ®Õ giµy kh«ng thÊm n­íc Canada Kh«ng bÞ ¸p thuÕ v× mÆt hµng nµy kh«ng ®e do¹ ngµnh s¶n xuÊt giµy cña hä (ph¸n quyÕt cña CITT 7/1/2004) 2003 Oxyde kÏm EU Ap thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, møc 93% 2004 S¨m lèp xe ®¹p, xe m¸y Thæ NhÜ Kú Ap thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, lèp xe m¸y lo¹i 2,25-17 inch møc 30%; s¨m xe m¸y lo¹i trªn 44%; lèp xe ®¹p 29%; s¨m xe ®¹p 49% 2005 Giµy cã mò EU §ang tiÕn hµnh ®iÒu tra 2005 Nan hoa xe ®¹p Achentina §ang tiÕn hµnh ®iÒu tra 2006 Giµy mò da, xe ®¹p EU bÞ ¸p dông thuÕ b¸n ph¸ gi¸ 16,8% ®èi víi giµy 98-06 25 vô kiÖn - 21 vô kiÖn chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ 4 vô kiÖn tù vÖ Nguån: T¹p chÝ Th­¬ng m¹i (2006), sè 11; Thêi sù trªn VTV1 2006. B¶ng 2.17: ChØ sè chÊt l­îng nguån nh©n lùc cña mét sè n­íc n¨m 2005 N­íc M§SC lao ®éng s¶n xuÊt c.l­îng cao M§SC c¸n bé h.chÝnh c.l­îng cao M§SC s½n cã c.bé q lý c.l­îng cao Sù thµnh th¹o c«ng nghÖ cao Singapore 6,83 5,67 6,33 7,83 NhËt B¶n 8 7,5 7 7,5 ¢n §é 5,25 5,5 5,62 6,5 Trung Quèc 7,12 6,19 4,12 4,37 Philipines 5,8 6,2 5,6 5 Th¸i Lan 4 3,37 2,36 3,27 ViÖt Nam 3,25 3,5 2,75 2,5 Indonesia 2 3 1,5 2,5 Nguån : T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ (2006), sè 333. Chó thÝch : M§SC- møc ®é s½n cã * ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn thÞ tr­êng - ChÝnh s¸ch nµy ®Õn nay ch­a t¹o ®­îc b­íc ®ét ph¸ trong viÖc më réng thÞ tr­êng xuÊt nhËp khÈu, nªn hµng hãa cña n­íc ta khã th©m nhËp vµo thÞ tr­êng n­íc b¹n. PhÇn lín lµ do hµng cña ta kh«ng ®­îc h­ëng c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i cña hä, mµ nÕu cã th× l¹i ph¸t sinh nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc. Thªm vµo ®ã, c«ng t¸c nghiªn cøu thÞ tr­êng cña ta cßn nhiÒu h¹n chÕ, nªn kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó th©m nhËp thÞ tr­êng míi, hoÆc dÉn ®Õn t×nh tr¹ng dån nÐn vµo mét thÞ tr­êng hay ®o¹n thÞ tr­êng. - H¬n thÕ n÷a, n­íc ta míi ký ®­îc 1 hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ tù do víi ASEAN, trong khi ®ã c¸c n­íc kh¸c ®· cã ®­îc nhiÒu hiÖp ®Þnh nh­ vËy. §iÒu nµy v« h×nh dung ®· t¹o ra sù ph©n biÖt ®èi xö trong quan hÖ th­¬ng m¹i quèc tÕ. Ch¼ng h¹n, ®Õn n¨m 2000 n­íc ta ®· thiÕt lËp quan hÖ th­¬ng m¹i víi 150 n­íc vµ vïng l·nh thæ, nh­ng chØ cã 70 n­íc cho h­ëng quy chÕ MFN; NhËt B¶n ®· ¸p thuÕ 30,3% ®èi víi giµy dÐp xuÊt khÈu cña n­íc ta, nh­ng l¹i cho Trung Quèc h­ëng thuÕ MFN lµ 5,6%, ®Õn khi cho n­íc ta h­ëng thuÕ GSP th× hµng Trung Quèc ®· trµn ngËp vµ chiÕm lÜnh ®­îc thÞ tr­êng n­íc nµy, ®Èy vÞ trÝ cña hµng ViÖt Nam n»m trong “ngâ hÎm”. Nh×n chung, c¸c chÝnh s¸ch nªu trªn cßn hiÖn h÷u nhiÒu bÊt cËp, nhiÒu quy ®Þnh kh«ng phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c cña WTO, kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ph¸t triÓn míi cña nÒn kinh tÕ nãi chung vµ ngµnh c«ng nghiÖp nãi riªng. NhiÒu chÝnh s¸ch ®­îc ban hµnh chñ yÕu lµ nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh t×nh thÕ, nªn dÔ thay ®æi, kh«ng râ rµng, kh«ng minh b¹ch, hay thËm chÝ cßn thiÕu nh÷ng quy ®Þnh cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò míi n¶y sinh; c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh luËt ra ®êi qu¸ muén víi nh÷ng quy ®Þnh chång chÐo, phøc t¹p, nhiÒu thñ tôc r­êm rµ, l¾t lÐo… g©y khã kh¨n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. §iÒu nµy phÇn lín lµ do kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é chuyªn m«n, tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c nhµ x©y dùng luËt, chÝnh s¸ch mµ ®Ó kh¾c phôc kh«ng thÓ trong mét sím mét chiÒu. TÊt c¶ ®iÒu ®ã cã ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi m«i tr­êng kinh doanh cña doanh nghiÖp nãi chung vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp nãi riªng, qua ®ã t¸c ®éng ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh cña quèc gia, cña doanh nghiÖp, cña s¶n phÈm, còng nh­ tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu trong thêi gian tíi. (Xem b¶ng 2.18) B¶ng 2.18: N¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam Tiªu chÝ lùa chän vÒ N¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam Tiªu chÝ Néi dung chÝnh XÕp thø ChÝnh phñ Sù can thiÖp cña Nhµ n­íc, kh¶ n¨ng qu¶n lý cña ChÝnh phñ, g¸nh nÆng thuÕ vµ chÝnh s¸ch tµi khãa 60/80 Tµi chÝnh Tæ chøc trung gian, hiÖu qu¶, rñi ro, c¹nh tranh, ®Çu t­, møc dù tr÷ 41/80 C«ng nghÖ Kh¶ n¨ng c«ng nghÖ, chuyÓn giao c«ng nghÖ dùa vµo FDI 68/80 ThÓ chÕ c«ng ChÊt l­îng cña c¸c tæ chøc nh­: lËp ph¸p, t­ ph¸p, hµnh ph¸p, ng¨n ngõa téi ph¹m 62/80 Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam N¨m So s¸nh víi n­íc thÊp nhÊt XÕp thø /tæng 1997 4 49/53 2001 15 60/75 2002 15 65/80 2003 42 60/102 2004 27 77/104 2005 96 81/177 XÕp h¹ng xÐt theo søc c¹nh tranh t¨ng tr­ëng N­íc 2004 2005 2006 ViÖt Nam 77/104 (27) 81/177 (96) 77/125 (48) ¢n §é 55/104 50/177 43/125 Trung Quèc 46/104 49/177 54/125 Th¸i Lan 34/104 36/177 35/125 XÕp h¹ng xÐt theo chØ sè c¹nh tranh trong kinh doanh (BCI)* N­íc XÕp h¹ng BCI XÕp h¹ng theo chiÕn l­îc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty XÕp h¹ng theo chÊt l­îng cña m«i tr­êng kinh doanh quèc gia 2005 2006 2005 2006 2005 2006 ViÖt Nam 80 79 81 81 77 79 ¢n §é 31 30 30 30 31 32 Trung Quèc 57 47 53 39 58 47 Th¸i Lan 37 37 35 36 37 36 Nguån: §ç §øc §Þnh (2007), T¹p chÝ Economic Review, sè 1. Chó thÝch: *- n¨m 2005 vµ 2006 xÐt t­¬ng øng ë 177 vµ 125 nÒn kinh tÕ 2.3.2.2 C¸c vÊn ®Ò vi m« Ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh doanh XNK cña c¸c doanh nghiÖp n­íc ta trong thêi gian võa qua ®· mang l¹i kh¸ nhiÒu thµnh c«ng, song còng gÆp ph¶i kh«ng Ýt khã kh¨n do cßn h¹n chÕ vÒ nhiÒu mÆt. * §èi víi doanh nghiÖp - Khi tham gia th­¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c doanh nghiÖp n­íc ta thiÕu liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau trong ph©n bè l­îng hµng xuÊt khÈu, ®iÒu nµy ®· dÉn ®Õn c¸c vô kiÖn tông kh«ng ®¸ng cã. Trong ®iÒu kiÖn cßn h¹n chÕ vÒ mäi mÆt, l¹i ph¶i ®èi phã víi c¸c “®èi thñ nÆng ký”, nh­ng, hä l¹i ch­a t×m c¸ch phèi hîp hiÖu qu¶ víi nhau ®Ó t¹o ra c¸c tËp ®oµn ®ñ m¹nh cã kh¶ n¨ng ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, x©y dùng vµ ph¸t triÓn th­¬ng hiÖu hµng ho¸ bÒn v÷ng. MÆc dï, Nhµ n­íc ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch hç trî cho doanh nghiÖp, nh­ng sè doanh nghiÖp xuÊt khÈu cã uy tÝn ®­îc xÐt chän l¹i kh«ng nhiÒu. Theo ®¸nh gi¸ cña Bé Th­¬ng m¹i, n¨m 2006 chØ cã 54/2000 DN dÖt may cã KNXK ®¹t trªn 10 triÖu USD/n¨m; 19/1800 doanh nghiÖp chÕ biÕn gç ®¹t KNXK trªn 6 triÖu USD/n¨m; 7/400 doanh nghiÖp giµy dÐp ®¹t KNXK trªn 20 triÖu USD/n¨m vµ kh«ng cã doanh nghiÖp nµo trong ngµnh c«ng nghÖ cao. - C¸c doanh nghiÖp cßn rÊt thiÕu kinh nghiÖm trong xö lý t×nh huèng, thiÕu kiÕn thøc trong viÖc nghiªn cøu thÞ tr­êng, trong viÖc ¸p dông c¸c tiªu chuÈn quèc gia vµ quèc tÕ vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh doanh, còng nh­ trong qu¶n lý doanh nghiÖp theo ph­¬ng ph¸p hiÖn ®¹i vµ n©ng cao tr×nh ®é cho ng­êi lao ®éng. - PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp theo ®uæi mét chiÕn l­îc c¹nh tranh thô ®éng, dùa vµo c¸c lîi thÕ nh­: yÕu tè lao ®éng rÎ, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÞ ®éc quyÒn, l·i suÊt ­u ®·i... vµ coi ®©y lµ c¬ së ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. §iÒu nµy kh«ng cßn phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ trong bèi c¶nh míi, ë ®ã c¸c yÕu tè c«ng nghÖ, trÝ tuÖ ®­îc ®Æt lªn hµng ®Çu, ®Èy c¸c yÕu tè c¹nh tranh truyÒn thèng xuèng hµng thø yÕu. V× lÏ ®ã, c¸c doanh nghiÖp n­íc ta ch­a coi träng ®Õn viÖc x©y dùng chiÕn l­îc s¶n xuÊt, kinh doanh trung vµ dµi h¹n, còng nh­ ®Çu t­ cho R&D ®Ó t×m ra s¶n phÈm míi cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao; trong khi c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi l¹i lu«n t×m ®Õn m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi ®Ó yªn t©m ®Çu t­ dµi h¹n. Thùc tÕ cho thÊy, n­íc nµo hay doanh nghiÖp nµo cã kh¶ n¨ng vÒ c«ng nghÖ th× hä giµnh ®­îc ­u thÕ trong c¹nh tranh vµ chiÕm lÜnh ®­îc thÞ tr­êng. (Xem b¶ng 1.5, 2.17, 2.18, 2.19) B¶ng 2.19: So s¸nh tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp n¨m 2005(%) Tiªu chuÈn c«ng nghÖ ViÖt Nam Th¸i Lan Indonesia Malaysia Singapore CN cao 20,6 29,7 30,8 51,1 73 CN tr.b×nh 20,7 22,6 26,5 24,6 16,5 CN thÊp 58,7 47,7 42,7 24,3 10,5 Nguån : T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ (2006), sè 333. * §èi víi s¶n phÈm - HÇu hÕt c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp xuÊt khÈu cña n­íc ta trong thêi gian qua ®Òu ch­a cã dÊu hiÖu t¨ng tr­ëng vÒ chÊt l­îng. Hµng c«ng nghiÖp xuÊt khÈu cßn nghÌo vÒ chñng lo¹i, kÏm vÒ mÉu m·, kiÓu d¸ng, chÊt l­îng ch­a cao, ch­a ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña kh¸c hµng. §iÒu nµy chñ yÕu lµ do, mçi ngµnh chØ cã kho¶ng 10% lao ®éng lµnh nghÒ, kho¶ng 15% doanh nghiÖp cã bé phËn triÓn khai mÉu mèt vµo s¶n xuÊt, trung t©m ®µo t¹o cho ng­êi lao ®éng th× qu¸ Ýt, c«ng nghÖ, thiÕt bÞ trong c¸c ngµnh nµy cßn l¹c hËu, dÉn ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm. Theo ®¸nh gi¸ cña Bé Th­¬ng m¹i n¨m 2005, n¨ng suÊt lao ®éng cña n­íc ta chØ b»ng kho¶ng 30% so víi c¸c n­íc trong khu vùc. - NÕu c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nµy ph¸t triÓn, nã sÏ t¹o ®éng lùc ®Ó c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c ph¸t triÓn theo nh­ c«ng nghiÖp phô trî, thiÕt kÕ thêi trang... Nh­ng, do h¹n chÕ vÒ quy m« (mçi lÜnh vùc chØ chiÕm kho¶ng 1% thÞ phÇn thÕ giíi), sù bÊp bªnh vÒ nguån hµng, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cßn kÐm, kh«ng cã th­¬ng hiÖu, nªn “danh hiÖu” thø 4, thø 5 hay thø 16 thÕ giíi chØ lµ v« nghÜa, bëi ®ã lµ “c¸i danh ®i m­în”. C¸i khã cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ ë chç: nÕu tham gia thÞ tr­êng víi s¶n phÈm cao cÊp th× khã c¹nh tranh víi s¶n phÈm cïng lo¹i cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. NÕu lµ s¶n phÈm cÊp thÊp cã chÊt l­îng trung b×nh th× gÆp ph¶i “®èi thñ” tõ Trung Quèc víi gi¸ b¸n trung b×nh thÊp h¬n tõ 10%-20%. “C¸i khã lã c¸i kh«n” ®· buéc hä ph¶i chän h­íng lµm gia c«ng cho ®èi t¸c ®Ó cã chç ®øng trªn thÞ tr­êng nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tr­íc m¾t. NÕu kh«ng kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, th× vÊn ®Ò lµm thuª rÊt cã thÓ trë thµnh “c¨n bÖnh trÇm kha” g©y ¶nh h­ëng ®Õn “tuæi thä xuÊt khÈu” cña c¸c mÆt hµng nµy trong t­¬ng lai. Ch¼ng h¹n, víi 1 chiÕc ¸o s¬ mi cã gi¸ 4 USD, trong ®ã doanh nghiÖp ViÖt Nam ®­îc h­ëng 1,4 USD (tiÒn c«ng may, chi phÝ qu¶n lý, nguyªn phô liÖu trong n­íc tù s¶n xuÊt), phÇn cßn l¹i thuéc vÒ nhµ cung cÊp v¶i vµ nguyªn phô liÖu, khi ®Õn tay ng­êi tiªu dïng Mü ®­îc b¸n víi gi¸ 20 USD. §©y lµ thiÖt thßi qu¸ lín cho c¸c doanh nghiÖp suèt h¬n 10 n¨m qua. (Xem b¶ng 2.20) Bảng 2.20: Các nước đứng đầu thế giới về XNK hàng dệt, may mặc năm 2001 (tỷ USD) XNK hàng dệt XNK hàng may mặc Nước XK Nước NK Nước XK Nước NK Trung Quốc 21,11 Trung Quốc 21 Trung Quốc 35,03 Mỹ 53,32 Đức 19,56 Đức 19,4 Ý 21,07 Nhật Bản 29,67 Đài Loan 19,05 Mỹ 19,7 Thổ Nhĩ Kỳ 18,12 Đức 28,10 Hàn Quốc 18,72 Ý 16,1 Mỹ 17,51 Pháp 19,89 Ý 18,17 Anh 16,1 Đức