Luận văn Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của nhà nước trong luật hình sự Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THẢO TỘI THIẾU TRÁCH NHIỆM GÂY THIỆT HẠI NGHIÊM TRỌNG ĐẾN TÀI SẢN CỦA NHÀ NƯỚC TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THẢO TỘI THIẾU TRÁCH NHIỆM GÂY THIỆT HẠI NGHIÊM TRỌNG ĐẾN TÀI SẢN CỦA NHÀ NƯỚC TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRỊNH QUỐC TOẢN HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thảo MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI THIẾU TRÁCH NHIỆM GÂY THIỆT HẠI NGHIÊM TRỌNG ĐẾN TÀI SẢN CỦA NHÀ NƯỚC ................................ Error! Bookmark not defined. 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của việc quy định tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước trong luật hình sự Việt Nam ....................................... Error! Bookmark not defined. 1.1.1. Khái niệm về sở hữu nhà nƣớc, tài sản của Nhà nƣớcError! Bookmark not defined. 1.1.2. Khái niệm về tội Thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc ................................... Error! Bookmark not defined. 1.1.3. Ý nghĩa của việc quy định tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc trong luật hình sự Việt NamError! Bookmark not defined. 1.2. Lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam về tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nướcError! Bookmark not defined. 1.2.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến trƣớc khi ban hành bộ luật hình sự năm 1985 ................... Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Giai đoạn từ năm 1985 đến trƣớc khi ban hành bộ luật hình sự năm 1999Error! Bookmark not defined. 1.2.3. Giai đoạn từ khi ban hành bộ luật hình sự năm 1999 đến nayError! Bookmark not defined. KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .......................................... Error! Bookmark not defined. Chương 2: CÁC DẤU HIỆU PHÁP LÝ, ĐƯỜNG LỐI XỬ LÝ ĐỐI VỚI TỘI THIẾU TRÁCH NHIỆM GÂY THIỆT HẠI NGHIÊM TRỌNG ĐẾN TÀI SẢN CỦA NHÀ NƯỚC THEO BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 ................................ Error! Bookmark not defined. 2.1. Các dấu hiệu pháp lý của tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước .. Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Khách thể của tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc ................................... Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Mặt khách quan của tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc............................. Error! Bookmark not defined. 2.1.3. Chủ thể của tội phạm thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc............................. Error! Bookmark not defined. 2.1.4. Mặt chủ quan của tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc............................. Error! Bookmark not defined. 2.2. Đường lối xử lý đối với người thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước theo bộ luật hình sự năm 1999Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Phạm tội thuộc trƣờng hợp ít nghiêm trọng Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Phạm tội thuộc trƣờng hợp nghiêm trọng ... Error! Bookmark not defined. 2.2.3. Phạm tội thuộc trƣờng hợp rất nghiêm trọngError! Bookmark not defined. 2.2.4. Hình phạt bổ sung ....................................... Error! Bookmark not defined. 2.3. Phân biệt tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước với một số tội phạm theo quy định của bộ luật hình sự năm 1999 ............................... Error! Bookmark not defined. 2.3.1. Phân biệt tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc với tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản (Điều 145 BLHS) ........................................ Error! Bookmark not defined. 2.3.2. Phân biệt tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc với tội cố ý làm trái quy định của Nhà nƣớc về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 165 BLHS)Error! Bookmark not defined. 2.3.3. Phân biệt tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc (Điều 144 BLHS) với tội Tham ô tài sản (Điều 278 BLHS)Error! Bookmark not defined. 2.3.4. Phân biệt tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc với tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 285 BLHS) ........................................ Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .................................................... Error! Bookmark not defined. Chương 3: THỰC TRẠNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC ĐẤU TRANH PHÒNG CHỐNG TỘI THIẾU TRÁCH NHIỆM GÂY THIỆT HẠI NGHIÊM TRỌNG ĐẾN TÀI SẢN CỦA NHÀ NƯỚCError! Bookmark not defined. 3.1. Thực trạng xét xử tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước ............... Error! Bookmark not defined. 3.1.1. Tình hình xét xử tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc ................................... Error! Bookmark not defined. 3.1.2. So sánh thực trạng xét xử tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc với tội phạm chung, tội phạm xâm phạm sở hữu và nhóm tội xâm phạm sở hữu không có mục đích tƣ lợiError! Bookmark not defined. 3.1.3. Những tồn tại, hạn chế qua thực tiễn xử lý tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớcError! Bookmark not defined. 3.1.4. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong xét xử tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớcError! Bookmark not defined. 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật, hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước .................................................... Error! Bookmark not defined. 3.2.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc ................... Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự đối với tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớcError! Bookmark not defined. 3.2.3. Nâng cao trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng và trình độ chuyên môn của cán bộ thực hiện công tác điều tra, truy tố, xét xử tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớcError! Bookmark not defined. 3.2.4. Đẩy mạnh công tác giám sát, quản lý tài sản công, chống lãng phí, thiệt hại đến tài sản của Nhà nƣớc và nâng cao trình độ của cán bộ quản lýError! Bookmark not defined. KẾT LUẬN .............................................................. Error! Bookmark not defined. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 3 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLDS: Bộ luật dân sự BLHS: Bộ luật hình sự LHS: Luật hình sự PLHS: Pháp luật hình sự DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 3.1: Thống kê số liệu thụ lý sơ thẩm hình sự tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc giai đoạn 2010-2014 Error! Bookmark not defined. Bảng 3.2: Thống kê số liệu xét xử sơ thẩm hình sự tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc giai đoạn 2010-2014 Error! Bookmark not defined. Bảng 3.3: Tỷ lệ xét xử tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nƣớc so với tỷ lệ xét xử của tội phạm chung và các tội xâm phạm sở hữu Error! Bookmark not defined. Bảng 3.4: Các tội xâm phạm sở hữu không có mục đích tƣ lợi Error! Bookmark not defined. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Qua thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự những năm gần đây cho thấy tình hình tội phạm của nhóm tội xâm phạm sở hữu có nhiều diễn biến phức tạp, gây ra nhiều hậu quả và tác hại lớn cho xã hội, ảnh hƣởng nghiêm trọng đến lợi ích của cá nhân của nhƣ của Nhà nƣớc. Loại tội phạm này không chỉ tăng nhanh về số lƣợng mà còn tăng nhanh cả về đối tƣợng phạm tội. Tình trạng đó đã và đang gây ra không ít những khó khăn, thách thức đối với các cơ quan tiến hành tố tụng, ngƣời tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án cũng nhƣng trong công tác phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm, đảm bảo phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan ngƣời vô tội để góp phần bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nƣớc, bảo vệ trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa. Nhìn chung, các cơ quan tố tụng trong quá trình áp dụng quy định của các điều luật thuộc Chƣơng XIV - Các tội xâm phạm sở hữu của Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999 đều thuận lợi nên kết quả điều tra, truy tố, xét xử đối với loại tội phạm trong thời gian qua từng bƣớc đƣợc nâng cao, số lƣợng các vụ án xâm phạm sở hữu đƣợc đƣa ra xét xử tƣơng đối lớn so với tội phạm nói chung. Riêng đối với tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc đƣợc quy định tại Chƣơng XIV BLHS năm 1999, trong giai đoạn từ 2010 đến 2014 Tòa án cấp sơ thẩm trong cả nƣớc thụ lý giải quyết 19 vụ với 31 bị cáo, chiếm tỉ lệ rất nhỏ trong tổng số án cũng nhƣ bị cáo của nhóm tội xâm phạm sở hữu cần phải giải quyết. Mặc dù số lƣợng án về tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc hàng năm xảy ra không nhiều nhƣng lại có một số vụ án gây thiệt hại lớn đến tài 2 sản của Nhà nƣớc, gây bất bình trong nhân dân, tạo dƣ luận xấu và làm cho lòng tin của nhân dân đối với những ngƣời làm công tác quản lý tài sản cũng nhƣ đối với trình độ của những ngƣời này. Do tình hình tội phạm ngày càng diễn biến phức tạp, thực tiễn áp dụng quy định đối với tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc còn gặp nhiều bất cập nên trong một số vụ án cụ thể đã có tình trạng giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, ngƣời tiến hành tố tụng có nhận thức khác nhau về việc định tội cũng nhƣ định khung hình phạt khi tiến hành xử lý hình sự đối với hành vi thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc. Cá biệt, có trƣờng hợp còn nhầm lẫn trong việc xác định tội danh, áp dụng không đúng pháp luật, không phân biệt đƣợc sự khác nhau giữa tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc với một số tội phạm khác trong BLHS năm 1999. Vì vậy, để làm sáng tỏ các dấu hiệu pháp lý hình sự, nhận diện đầy đủ và hiểu sâu sắc hơn các vấn đề lý luận cũng nhƣ thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử đối với tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc trong giai đoạn từ 2010 đến 2014, trên cơ sở đó tìm giải pháp hoàn thiện về mặt lập pháp hình sự cũng nhƣ giải pháp thực tiễn nhằm hoàn thiện pháp luật, góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm là một việc làm cần thiết nên học viên đã quyết định chọn nghiên cứu đề tài: “Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước trong luật hình sự Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc đã đƣợc nghiên cứu và đề cập trong các Giáo trình LHS Việt Nam của các cơ sở nghiên cứu và đào tạo luật học nhƣ: Khoa Luật, trƣờng Đại học 3 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Ngọc Anh (2009), “Hoàn thiện các quy định của BLHS về các tội xâm phạm sở hữu”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (1). 2. Nguyễn Mai Bộ (2010), Các tội xâm phạm sở hữu trong BLHS 1999 được sửa đổi bổ sung năm 2009, Sách chuyên khảo, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 3. Lê Cảm (chủ biên) (2003), Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 4. Lê Cảm và Trịnh Quốc Toản (2004), Định tội danh, lý luận và thực tiễn và 350 bài tập thực hành, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 5. Lê Văn Cảm (2005), Sách chuyên khảo sau đại học những vấn đề cơ bản trong khoa học LHS (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 6. Nguyễn Ngọc Chí (2000), Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu, Viện Nhà nƣớc và pháp luật, Luận án Tiến sĩ luật học, Hà Nội. 7. Chủ tịch chính phủ lâm thời (1946), Sắc lệnh số 47-SL ngày 10-10-1946 về tạm thời giữ nguyên luật lệ hiện hành ở Bắc, Trung và Nam Bộ, Hà Nội. 8. Chủ tịch nƣớc Việt nam dân chủ cộng hòa (1956), Sắc lệnh số 267 ngày 15-6-1956 về việc nhằm trừng trị những âm mưu, hành động phá hoại làm thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, của hợp tác xã và của nhân dân, làm cản trở việc thực hiện chính sách, kế hoạch xây dựng kinh tế văn hóa, Hà Nội. 9. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới, Hà Nội. 10. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp 4 luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Hà Nội. 11. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội. 12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 13. Nguyễn Ngọc Điệp (2000), Tìm hiểu và bình luận các tội xâm phạm sở hữu, Nxb Mũi Cà Mau. 14. Nguyễn Ngọc Hòa (chủ biên) (2006), Tội phạm và cấu thành tội phạm, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 15. Nguyễn Ngọc Hòa (2007), Tội phạm và Cấu thành tội phạm, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 16. Trần Minh Hƣởng (chủ biên) (2009), Bình luận khoa học BLHS sửa đổi bổ sung năm 2009, Nxb Lao động, Hà Nội. 17. Phan Văn Lãng (2009), “Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nƣớc trong hoạt động ngân hàng”, Tạp chí Ngân hàng online, (19). 18. Nguyễn Đức Mai (chủ biên), Nguyễn Ngọc Anh, Trần Văn Luyện, Trần Quang Tiệp, Nguyễn Mai Bộ, Nguyễn Văn Huấn (2013), Bình luận khoa học BLHS năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009, Phần các tội phạm, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội. 19. Hoàng Phê (chủ biên) (2006), Từ điển Tiếng Việt, Viện Ngôn ngữ học, Nxb Đà Nẵng và Trung tâm Từ điển học (tái bản lần thứ mƣời hai). 20. Đinh Văn Quế (2002), Bình luận khoa học BLHS, phần các tội phạm tập II, các tội xâm phạm sở hữu, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh. 21. Đinh Văn Quế (2005), Bình luận khoa học BLHS, phần các tội phạm về chức vụ, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh. 22. Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1985), Bộ luật 5 hình sự, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 23. Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1992), Hiến pháp, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 24. Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1992), Luật sửa đổi bổi sung một số điều của BLHS năm 1985, Hà Nội. 25. Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1999), Bộ luật hình sự, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, Hµ Néi. 26. Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2005), Bộ luật dân sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 27. Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2008), Luật cán bộ, công chức, Hà Nội. 28. Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2013), Hiến pháp, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 29. Thủ tƣớng Chính phủ (1998), Nghị định số 14/1998/NĐ-CP ngày 06-03- 1998 về quản lý tài sản Nhà nước, Hà Nội. 30. Tòa án nhân dân tối cao (2010), Báo cáo tổng kết, Hà Nội. 31. Tòa án nhân dân tối cao (2011), Báo cáo tổng kết, Hà Nội. 32. Tòa án nhân dân tối cao (2012), Báo cáo tổng kết, Hà Nội. 33. Tòa án nhân dân tối cao (2013), Báo cáo tổng kết, Hà Nội. 34. Tòa án nhân dân tối cao (2014), Báo cáo tổng kết, Hà Nội. 35. Tòa án nhân dân tối cao (2014), Báo cáo thống kê kết quả xét xử án hình sự từ năm 2010 đến năm 2014, Hà Nội. 36. Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Tƣ pháp (2001), Thông tư liên tịch số 02/2001/TTLT-TANDTC- VKSNDTC-BCA- BTP ngày 25/12/2001 về việc hướng dẫn áp dụng một số quy định tại Chương XIV "Các tội xâm phạm sở hữu" của BLHS năm 6 1999, Hà Nội. 37. Trƣờng đại học Luật Hà Nội (2000), Giáo trình LHS Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 38. Trƣờng đại học Luật Hà Nội (2009), Giáo trình LHS Việt Nam tập 1, tập 2, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 39. Ủy ban Thƣờng vụ Quốc hội (1970), Pháp lệnh trừng trị các tội xâm phạm tài sản xã hội chủ nghĩa, Hà Nội. 40. Phùng Thế Vắc, Trần Văn Luyện, Phạm Thanh Bình, Nguyễn Đức Mai, Nguyễn Sỹ Đại, Nguyễn Mai Bộ (2001), Bình luận khoa học BLHS năm 1999, phần các tội phạm, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 41. Trịnh Tiến Việt (2012), Hoàn thiện các quy định của Phần chung BLHS trước yêu cầu mới của đất nước, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. TRANG WEB 42. 43. 44. 45. 46. 47.