Luận văn Vấn đề thu nộp quỹ bảo hiểm xã hội trong nền kinh tế Việt Nam hiện nay

t sức lao động. Thực hiện Quyết định này, Tổng Công đoàn Lao động Việt Nam đã cùng Bộ Nội vụ ra Thông tư số 13-NV ngày 23/4/1964 hướng dẫn công tác bàn giao nhiệm vụ thu từ quý III năm 1964 cho Bộ Nội vụ. Các khoản thu BHXH trong quý I và quý II năm 1964 thuộc phần quản lý của Bộ Nội vụ sẽ được Tổng Công đoàn Lao động Việt Nam bàn giao phần chênh lệch còn lại 37 sau khi đã trừ đi các khoản trợ cấp thuộc trách nhiệm thanh toán của Bộ Nội vụ. Bảng 2: TÌNH HÌNH THU NỘP BHXH DO TỔNG CÔNG ĐOÀN LAO ĐỘNG VIỆT NAM TỪ NĂM 1964 – 1986 Số thu Bảo hiểm xã hộ i (1000 đồng) Năm Kế hoạch thu Bảo hiểm xã hội (1000 đồng) Tổng số Thực thu (Thu 3,7%) NSNN hỗ trợ Thực hiện so kế hoạch (%) (1) (2) (3) (4) (5) (6)=(4): (2) 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 20.806 22.692 26.000 28.030 29.721 33.086 34.151 35.779 34.398 36.216 43.290 42.376 53.650 63.684 73.402 76.082 79.160 121.474 239.499 294.693 410.261 203.315 812.900 19.915 18.590 21.149 26.294 27.364 37.044 49.310 57.639 48.659 51.946 54.180 65.884 69.199 85.764 59.019 92.112 96.547 163.417 240.878 380.303 497.857 227.547 1.050.842 19.915 18.590 21.149 23.294 21.364 25.044 29.310 30.639 31.159 34.946 39.180 42.884 47.199 64.764 73.019 79.112 81.547 127.417 219.878 310.303 445.857 208.147 940.842 - - - 3 .000 6.000 12.000 20.000 27.000 17.500 17.000 15.000 23.000 22.000 21.000 22.000 13.000 15.000 36.000 21.000 70.000 52.000 19.400 110.000 95,72 81,92 81,34 83,10 71,88 75,69 85,82 85,63 90,58 96,49 90,51 101,20 87,98 101,70 99,48 103,98 103,02 104,89 91,81 105,30 108,68 102,38 115,74 (Nguồn: Bảo hiểm xã hội Việt Nam) 38 Trong quá trình bàn giao nhiệm vụ, Tổng Công đoàn Lao động Việt Nam đã làm tốt nhiệm vụ hạch toán chi tiết từng khoản thu - chi BHXH, tách từng phần thu 1% và 3,7% theo yêu cầu của Nghị định 218/CP nên việc bàn giao nhìn chung không gặp khó khăn. Trong năm 1964 Tổng Công đoàn Lao động Việt Nam đã bàn giao cho Bộ Nội vụ 1 triệu đồng, với công tác chi cho ba chế độ từ khoản thu 1% tổng quỹ lương công nhân viên chức Nhà nước. Việc thực hiện công tác thu của Tổng Công đoàn Lao động Việt Nam đã gắn trách nhiệm chi cụ thể cho các cơ sở được sử dụng quỹ BHXH để chi cho công tác quản lý. V ì vậy, kết quả thu 3,7% đạt khá cao, năm thấp nhất về thu BHXH cũng đạt 71,88% (1968) kế hoạch đặt ra, năm cao nhất đạt 115,74% (1986) kế hoạch, bình quân cả giai đoạn (1964 - 1986) đạt 94,12% kế hoạch thu hàng năm. Qua bảng 2 ta có thể thấy, tình hình thu nộp BHXH so với kế hoạch đặt ra được thực hiện khá tốt, hầu hết các năm đều đạt được ở mức trên 90%, đặc biệt là những năm cuối thập niên 70 và đầu 80 có nhiều năm vượt năm mức chỉ tiêu đặt ra (trên 100%). Tuy có những năm vượt mức kế hoạch nhưng có thể thấy rõ là việc quy định tỷ lệ đóng BHXH cho các chế độ ngắn hạn chưa hợp lý bởi những năm mà vượt chỉ tiêu thu nộp BHXH cũng chính là những năm mà Ngân sách Nhà nước phải hỗ trợ rất lớn. Đơn cử năm 1986 vượt mức kế hoạch 15,74% (là năm vượt mức kế hoạch cao nhất) nhưng cũng chính là năm Ngân sách Nhà nước phải hỗ trợ tới 110 triệu đồng. Thực tế này đã đặt ra vấn đề phải thay đổi trong tỷ lệ đóng góp để giảm nhẹ gánh nặng cho Ngân sách Nhà nước, đồng thời cần có sự tổ chức hợp lý hơn để nâng cao hiệu quả công tác thu BHXH. 1.3. Giai đoạn từ 1986 đến tháng 9/1995 Theo Quyết định số 181/HĐBT ngày 30/10/1986 của Hội đồng Bộ trưởng, mức đóng góp vào quỹ BHXH nâng từ 3,7% lên 5% tổng quỹ lương. Mục đích của việc tăng tỷ lệ thu BHXH nhằm giảm bớt phần trợ cấp của Ngân sách Nhà nước cho Tổng Công 39 đoàn Lao động Việt Nam trong việc thực hiện các chế độ BHXH cho người lao động. Ngoài ra, để nâng cao trách nhiệm đóng góp BHXH của các đơn vị tham gia BHXH, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã có công văn ra ngày 26/4/1989 về việc phân cấp quản lý quỹ BHXH. Trên cơ sở công văn này, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã giao quyền chủ động cho công đoàn cơ sở trong việc quyết định chi các chế độ BHXH. Thông qua phân cấp quản lý tỷ lệ chi các chế độ BHXH nên đã quy định cụ thể việc quản lý quỹ BHXH, xây dựng các định mức trích nộp kinh phí BHXH lên công đoàn cấp trên. Hơn thế nữa, để khuyến khích các công đoàn cơ sở trong việc thực hiện thu nộp BHXH nhanh chóng kịp thời, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã đề ra chế độ trích thưởng 1% số thu được để làm quỹ khen thưởng cho đơn vị cơ sở đã thực hiện tốt công tác thu nộp BHXH. Tình hình thu BHXH trong giai đoạn này được thể hiên qua bảng 3: Bảng 3: TÌNH HÌNH THU BHXH HÀNG NĂM CỦA TỔNG LIÊN ĐOÀN LAO ĐỘNG VIỆT NAM TỪ NĂM 1987 ĐẾN THÁNG 9/1995 Số thu Bảo hiểm xã hội (1000 đồng) Năm Kế hoạch thu Bảo hiểm xã hội (1000 đồng) Tổng số Thực thu (Thu 5%) NSNN hỗ trợ Thực hiện so kế hoạch (%) (1) (2) (3) (4) (5) (6)=(4):(2) 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 9-1995 4.354.431 22.476.380 66.328.865 68.328.865 66.545.000 21.011.9000 212.073.000 280.797.000 180.007.000 4.847.600 16.572.170 56.738.666 58.638.660 60.130.000 159.736.000 201.395.000 250.395.000 152.530.000 4.742.600 16.427.170 56.738.666 58.638.660 60.130.000 159.736.000 196.019.000 250.395.000 152.530.000 105.000 100.000 - - - - 5 .376.000 - - 108,91 73,08 85,54 85,82 90,36 76,02 92,43 89,17 84,74 (Nguồn: Bảo hiểm xã hội Việt Nam) 40 Qua bảng trên ta thấy, việc nâng mức thu từ 3,7% lên 5% tổng quỹ lương trong giai đoạn này do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam quản lý đã có những kết quả bước đầu. Nếu như trong giai đoạn 1964 - 1986 Ngân sách Nhà nước thường xuyên phải cấp bù với số tiền không nhỏ thì đến giai đoạn 1987 - 1995 sự hỗ trợ của Ngân sách Nhà nước đã giảm, mặc dù phần trăm hoàn thành chỉ tiêu thu nộp còn ở mức khiêm tốn. Thực tế này cho thấy, trong các giai đoạn công tác kế hoạch thu dường như chưa sát với thực tế (năm có tỷ lệ thu cao thì Ngân sách Nhà nước phải hỗ trợ nhiều và ngược lại). Cụ thể, năm 1987 thu BHXH đạt 108,91% kế hoạch, Ngân sách Nhà nước hỗ trợ 105 triệu đồng trong khi đó năm 1989 thu đạt 85,54% kế hoạch nhưng Ngân sách Nhà nước không phải hỗ trợ. Bảng 4: TỔNG HỢP TÌNH HÌNH THU BHXH DO TỔNG LIÊN ĐOÀN LAO ĐỘNG VIỆT NAM QUẢN LÝ TỪ 1962 – 1995 Năm Thực thu (1000 đồng) Tỷ lệ thu so với chi (%) Cân đối thu - chi (1000 đồng) 1962 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1991 1992 1993 1994 9-1995 13.055 18.590 29.310 42.884 81.847 208.147 58.638.660 60.130.000 159.736.000 196.019.000 250.395.000 152.530.000 87,62 97,36 58,51 68,06 84,28 115,08 158,63 68,67 113,36 92,47 84,34 90,11 -1.845 -504 -20.785 -20.121 -15.267 27.283 21.673.232 -27.435.033 18.827.672 -15.970.616 -46.945.810 -16.740.891 (Nguồn: Bảo hiểm xã hội Việt Nam) Qua bảng 4 trên ta có thể dễ dàng nhận thấy tình hình thu BHXH trong thời kỳ 1962 – 1995 thường không đủ bù chi; đặc biệt là những năm 1991 và 1994 số thu chỉ đạt tương ứng là 41 68,67% và 84,34% so với số chi. Kết quả trên cũng có nghĩa là trong các năm đó Ngân sách Nhà nước đã phải chuyển sang cho chi trả các chế độ BHXH những khoản tiền không nhỏ. Nhận xét: Qua các số liệu tình hình thu BHXH do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam quản lý ta có một số nhận xét sau: - Công tác thu BHXH do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam trong thời gian dài có kết quả tương đối tốt (trong thời kỳ 1964 - 1986 đều đạt kết quả ở mức khá cao, trong đó có những năm vượt kế hoạch đặt ra). Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận một thực tế là những năm có tỷ lệ thu cao so với kế hoạch đề ra cũng lại là những năm Ngân sách Nhà nước phải trợ cấp lớn do quy định về tỷ lệ đóng BHXH trên tổng quỹ lương cho các chế độ ngắn hạn chưa hợp lý và vì vậy việc thay đổi tỷ lệ đóng BHXH cho các chế độ trên là một thực tế khách quan. - Chúng ta nên ghi nhận tính chủ động của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam trong việc kiến nghị với Nhà nước về vấn đề nâng mức thu BHXH từ 3,7% lên 5% tổng quỹ lương để bảo đảm cân đối thu - chi cho quỹ BHXH. Kết quả thu BHXH trong giai đoạn 1987 đến 9/1995 đã được cải thiện rõ rệt thể hiện ở con số trợ cấp từ Ngân sách Nhà nước đã giảm đi đáng kể. 2. Tình hình thu nộp và quản lý quỹ BHXH do Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội quản lý Để phù hợp với mục tiêu và yêu cầu quản lý mới, ngày 10/4/1964 Hội đồng Chính phủ (nay là Thủ tướng Chính phủ) đã có Quyết định số 62/CP giao cho Bộ Nội vụ (sau này là Bộ Lao động -Thương binh & Xã hội) quản lý một phần quỹ BHXH, cụ thể là quản lý 3 chế độ dài hạn: - Chế độ hưu trí - Chế độ tử tuất - Chế độ mất sức lao động Trong giai đoạn này, tỷ lệ thu nộp BHXH được quy định ở mức thấp là 1% tổng quỹ lương, hơn nữa còn thực hiện trong một 42 thời gian dài (từ năm 1964 đến giữa năm 1986) vì vậy việc chi trả trợ cấp BHXH cho ba chế độ trên thực sự trở thành gánh nặng cho Ngân sách Nhà nước. Nhận thức được vấn đề không hợp lý trong việc quy định tỷ lệ đóng 1% tổng quỹ lương cho các chế độ dài hạn (hưu trí, tử tuất, mất sức lao động) và không có ý nghĩa thực tiễn trong cân đối thu - chi và đặc biệt không nâng cao được vai trò, trách nhiệm của các doanh nghiệp, đơn vị sản xuất kinh doanh. Hội đồng Bộ trưởng đã sửa đổi tỷ lệ trích nộp BHXH do Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội quản lý từ 1% lên 10% tổng quỹ lương, trong đó 2% dành để lại cơ sở làm trợ cấp khó khăn cho công nhân viên chức. Như vậy, con số chính thức mà Bộ Lao động - Thương binh & Xã hội thu là 8% tổng quỹ lương, song trên thực tế mức thu này đạt tỷ lệ thấp hơn mà nguyên nhân là do tình hình sản xuất kinh doanh ở các doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn và do ý thức đóng BHXH của các đơn vị và doanh nghiệp chưa cao. Sau Đại hội VII của Đảng, đi đôi với cải cách một bước chế độ tiền lương, chế độ chính sách về BHXH, ngày 22/6/1993 Chính phủ đã ra Nghị định 43/CP nâng mức thu BHXH do Bộ lao động - Thương binh & Xã hội quản lý từ 8% lên 15% tổng quỹ lương. Trong gần 32 năm quản lý 3 chế độ BHXH, Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội thu BHXH đạt tỷ lệ thấp và ngân sách Nhà nước phải hỗ trợ với số tiền lớn, với mức trợ cấp b ình quân hàng năm chiếm 74,74% so với chi. Thời gian Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội quản lý, tình hình thực tế công tác thu và quản lý quỹ BHXH được chia thành 2 giai đoạn lớn sau: - Giai đoạn từ 1964 đến 1987 - Giai đoàn từ 1988 đến tháng 9/1995 2.1. Giai đoạn 1964 - 1987 Trong giai đoạn từ 1964 đến 1987 áp dụng mức thu 1% tổng quỹ lương cho các chế độ: trợ cấp hưu trí, tử tuất, mất sức lao động. Khi đi vào hoạt động ngành đã nhận bàn giao kinh phí từ 43 Tổng Công đoàn Lao đông Việt Nam chuyển sang là 1 triệu đồng của năm 1963 và năm 1964 đã thu được 4,418 triệu đồng. Trong 2 năm đầu thu BHXH theo quy định của Nhà nước đã đảm bảo chi trả gần đủ cho 14.933 đối tượng được hưởng lương hưu, chi trả trợ cấp mất sức lao động và trợ cấp tuất cho công nhân viên chức từ trần. Trong những năm tiếp theo, số thu từ khoản trích nộp 1% tổng quỹ lương của các đơn vị tăng rất chậm, việc thực hiện nộp tiền BHXH theo quy định không được chấp hành nghiêm chỉnh, đồng thời số người được hưởng các chế độ BHXH ngày càng tăng. Chính vì vậy, phần hỗ trợ của Ngân sách Nhà nước cũng ngày càng tăng lên. Để phân tích cụ thể hơn ta xem xét các thời kỳ sau: 2.1.1. Thời kỳ 1964 - 1975 BHXH được thực hiện trong giai đoạn này với ý nghĩa nhằm bảo đảm các chính sách xã hội của hậu phương lớn để thực hiện nhiệm vụ giải phóng Miền nam thống nhất đất nước, số thu BHXH so với mức dự kiến thu từ tổng quỹ lương đạt kết quả khá, có những năm như 1975 đạt 93,46% kế hoạch thu. Đạt được kết quả này là do Ngân sách Nhà nước bao cấp về tiền lương, về cung cấp vật tư và tiêu thụ sản phẩm, số thu 1% không đáng kể và được Nhà nước cho phép tính vào chi phí sản xuất nên các đơn vị sản xuất kinh doanh đều có điều kiện thực hiện. Ngoài ra, đối với các đơn vị hành chính sự nghiệp việc kiểm soát chi chặt chẽ, việc chấp hành các chế độ tài chính được thực hiện nghiêm túc, các khoản chi tiền lương do Bộ Tài chính duyệt và cấp phát theo từng khoản mục chi cụ thể nên khoản thu 1% cơ bản đạt yêu cầu đề ra. 2.1.2. Thời kỳ 1976 - 1987 Sau khi đất nước thống nhất, Miền bắc tiếp tục thực hiện mức thu BHXH bằng 1% tổng quỹ lương, nguồn thu này vẫn được nộp vào quỹ BHXH của Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội. Miền nam trong giai đoạn này thực hiện cải tạo xã hội chủ nghĩa, về cơ bản các doanh nghiệp quốc doanh không thực hiện việc thu nộp BHXH theo quy định, chỉ đến những năm đầu thập kỷ 80 mới thực hiện công việc này. 44 Từ năm 1981, tình hình kinh tế đất nước gặp nhiều khó khăn, mức thu BHXH giảm hàng năm: năm 1981 đạt 79,65%, 1987 chỉ còn 33,18% so với kế hoạch thu BHXH. Do thu nộp BHXH đạt kết quả thấp, trong khi đó mức trợ cấp BHXH ngày càng tăng, vì vậy năm 1976 Ngân sách Nhà nước phải hỗ trợ cho quỹ BHXH là 83,16% và đến năm 1987 mức hỗ trợ này lên tới 97,66% tổng số chi. Trong một thời gian dài áp dụng tỷ lệ thu 1% không phù hợp nên năm 1973 Bộ Nội vụ đã có tờ trình số 988/NV đề nghị nâng mức thu từ 1% lên 7% tổng quỹ lương nhưng không được Nhà nước chấp thuận vì có những quan điển cho rằng cơ quan hành chính sự nghiệp, đơn vị kinh doanh vẫn được Nhà nước bao cấp. Ngành tài chính thì quan niệm cho rằng chế độ BHXH như một chế độ tiền lương do Nhà nước bảo đảm nên đã có những văn bản quy định chi BHXH theo chế độ cấp phát dự toán hàng tháng, hàng quý như đối với cơ quan hành chính sự nghiệp khác. Với cơ chế cấp phát kinh phí BHXH mang nặng tính bao cấp, ỷ lại vào Ngân sách Nhà nước nên hạn chế tính tích cực trong việc thực hiện thu BHXH của Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội. Tuy vậy, những tồn tại trên không thể duy trì lâu dài và đến cuối thập kỷ 80 Nhà nước đã quyết định sửa đổi lại các quy định về hoạt động BHXH. 2.2. Giai đoạn từ 1988 đến tháng 9/1995 Trước những tồn tại trong công tác thu BHXH, năm 1988 Chính phủ quy định mức thu BHXH bằng 10% quỹ tiền lương do cơ quan, xí nghiệp Nhà nước trích nộp. Tuy vậy, do cuộc sống của công nhân viên chức gặp nhiều khó khăn nên trích lại 2% trong số 10% tổng quỹ lương để chi trợ cấp khó khăn cho công nhân viên chức Nhà nước. Do tình hình kinh tế Việt Nam trong những năm cuối thập kỷ 80 gặp khủng hoảng, mức lạm phát cao vì vậy thu BHXH luôn đạt thấp hơn so với chi. Đến năm 1993 Chính phủ phải tăng mức thu BHXH từ 8% lên 15% quỹ tiền lương, trong đó: 45 - Cơ quan, xí nghiệp trích nộp vào quỹ BHXH 10% quỹ tiền lương. - Cán bộ công nhân viên chức phải nộp BHXH là 5% tiền lương của bản thân. Việc quy định người lao động phải nộp BHXH từ tiền lương của bản thân mình là một bước ngoặt trong thực hiện các chế dộ BHXH của Nhà nước, giúp cho công tác BHXH của chúng ta có thể hoà nhập với các nước khác trên thế giới. Tổ chức thu và quản lý thu BHXH trong giai đoạn này được thể hiện bởi các tổ chức sau: 2.2.1. Từ năm 1988 đến tháng 6/1989 Trong thời gian này hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp Nhà nước gặp rất nhiều khó khăn và ý thức chấp hành nộp BHXH chưa nghiêm túc, Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội không đủ điều kiện đôn đốc, kiểm tra thu nộp nên số thu BHXH mức 8% tổng quỹ lương đạt rất thấp. Tình hình trên đã gây ảnh hưởng rất nhiều đến nguồn kinh phí chi trả cho các đối tượng hưởng BHXH bởi vì Bộ Tài chính chỉ thực hiện hỗ trợ phần chênh lệch sau khi đã trừ đi kế hoạch giao cho Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội. Trước tình hình đó Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội đã phải vay ngân hàng với lãi suất cao dưới sự bảo lãnh của Bộ Tài chính và hậu quả là các khoản nợ tồn đọng nhiều năm mới thanh toán được. 2.2.2. Từ tháng 6/1989 đến tháng 9/1995 Thực hiện Thông tư liên Bộ Tài chính - Bộ Lao động - Thương binh & Xã hội số 22TT/LB, Bộ Tài chính nhận trách nhiệm thu BHXH là 8% trên tổng quỹ lương. Mục đích của việc chuyển đổi cơ chế quản lý thu BHXH này là nhằm gắn trách nhiệm của Bộ Tài chính trong việc đảm bảo kinh phí chi trả các chế độ BHXH cho đối tượng được hưởng một cách kịp thời. Chính phủ phân cấp nhiệm vụ thu BHXH cho Bộ Tài chính như sau: 46 - Bộ Tài chính trực tiếp trích nộp vào quỹ BHXH số phải nộp BHXH cho các cơ quan, đơn vị hành chính do Trung ương quản lý. - Sở Tài chính vật giá các tỉnh, thành phố trích nộp vào quỹ BHXH của các đơn vị hành chính sự nghiệp do địa phương quản lý. - Các cục, các vụ quản lý thu các doanh nghiệp quốc doanh Trung ương và địa phương đóng trên địa bàn. Từ năm 1993, Bộ Tài chính lại giao nhiệm vụ thu BHXH cho Tổng cục thuế nhằm gắn trách nhiệm vừa đôn đốc thu nộp thuế, vừa đôn đốc giám sát thu BHXH. Sự thay đổi tổ chức thu BHXH như trên, đã giúp công tác thu BHXH đạt hiệu quả cao hơn. Cụ thể, sau khi bàn giao nhiệm vụ thu BHXH trong quý III năm 1989 Bộ Tài chính đã thực hiện tương đối tốt công tác thu: kết quả thu cả năm đạt 85,15% kế hoạch trong khi năm 1988 Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội quản lý chỉ đạt 40,43% kế hoạch thu. 47 Bảng 5: TÌNH HÌNH THU BHXH DO NGÀNH LAO ĐỘNG - THƯƠNG BINH & XÃ HỘI QUẢN LÝ TỪ NĂM 1964 ĐẾN THÁNG 9/1995 Số thu Bảo hiểm xã hộ i Ngân sách Nhà nước cấp Năm Thực thu (1000 đồng) So với chi (%) Thực cấp (1000đồng) So với chi (%) 48 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 4.418 4.586 5.680 5.979 6.765 7.699 7.955 8.636 7.987 9.016 9.885 10.705 12.521 13.749 19.192 20.560 23.125 30.796 40.661 54.632 78.936 153.417 98.555 306.400 14.686.000 90.403.000 95.259.000 117.963.000 205.143.000 279.079.000 1.294.000.000 100,00 62,60 58,44 52,54 45,20 41,24 29,72 19,65 15,63 15,70 15,82 15,48 16,84 16,76 20,96 17,87 15,80 10,80 8,09 6,05 6,43 3,03 3,22 2,34 29,04 32,60 24,93 23,34 28,88 12,13 29,41 - 2.740 4.039 5.400 8.202 10.971 18.813 35.323 43.117 48.409 52.592 58.469 61.819 68.304 72.393 94.499 123.246 254.375 462.006 848.037 1.148.988 4.916.266 2.959.122 12.770.000 35.891.000 186.877.000 286.877.000 387.420.000 505.203.000 2.020.921.000 3.106.000.000 0,00 37,40 41,56 47,46 54,80 58,76 70,28 80,35 84,37 84,30 84,18 84,52 83,16 83,24 79,04 82,13 84,20 89,20 91,91 93,95 93,57 96,97 96,78 97,66 70,96 67,40 75,07 76,66 71,12 87,87 70,59 Qua bảng 5 ta có thể thấy, tình hình thu BHXH của Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội chưa đáp ứng được nhu cầu chi trả cho các chế độ BHXH mà ngành quản lý. Số thu BHXH hàng năm luôn nhỏ hơn rất nhiều so với số chi trả cho 3 chế độ BHXH và nhiều năm số thu này có thể coi là không đáng kể so với số chi: 49 đơn cử năm 1987 số thu chỉ đạt 2,34% so với chi và Ngân sách Nhà nước bù thiếu tới 97,66%. Đây thực sự là gánh nặng quá lớn cho Ngân sách Nhà nước trong một thời gian dài. Nhận xét: Việc thực hiện thu BHXH bằng 1% tổng quỹ lương trong một thời gian dài (1964 - 1987) đã làm cho Ngân sách Nhà nước phải bù thiếu rất lớn cho chi trả các chế độ hưu trí, trơ cấp tuất và mất sức lao động do Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội quản lý. Tính ỷ lại vào Ngân sách Nhà nước thể hiện khá rõ trong kết quả thu: thường xuyên đạt thấp so với kế hoạch đề ra và thấp hơn nhiều so với thực chi. Điều này càng thể hiện rõ hơn khi mà Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội yêu cầu nâng mức thu lên nhưng không được chấp nhận. Công tác thu BHXH trong giai đoạn Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội quản lý chỉ dừng lại ở h ình thức tự nguyện của các đơn vị, cơ quan chưa thực sự có tính bắt buộc. Vì vậy, ngay cả với các doanh nghiệp Nhà nước cũng chưa tự giác đóng BHXH. Trong thời gian dài, công tác thu BHXX chỉ dựa chủ yếu vào sự tự giác của các cơ quan, doanh nghiệp thông qua việc chuyển số thu BHXH vào tài khoản của Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội. Ngoài ra, việc không lập danh sách đơn vị sử dụng lao động và số lao động mà chỉ căn cứ vào tổng quỹ lương để xác định kế hoạch nộp nên gây khó khăn cho công tác giải quyết các chế độ BHXH cho người lao động. Do mang nặng tư tưởng ỷ lại vào sự bảo đảm của Ngân sách Nhà nước cho nên chưa phát huy được tính tự chủ và nâng cao trách nhiệm của Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội. Trong một thời gian dài, ngành chưa kiến nghị được với Chính phủ những biện pháp tổ chức, thực hiện cụ thể về vấn đề: thu, lệ phí thu và những hình thức thu nộp BHXH khác nên có lúc đã giao lại cho ngành Tài chính. 3. Đánh giá chung 50 Có thể nhận thấy rằng, trong giai đoạn từ 1962 đến 1/10/1995 cả Tổng Công đoàn Lao động Việt Nam (sau này là Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) cùng với Ngành Lao động - Thương binh & Xã hội đã có nhiều cố gắng trong việc hoàn thành nhiệm vụ thu nộp BHXH. Trong chừng mực nhất định, chính sách BHXH lúc đó đã có tác dụng góp phần đảm bảo ổn định đời sống và động viên khuyến khích đội ngũ công nhân viên chức, lực lượng vũ trang làm việc, chiến đấu, tạo ra sự gắn kết giữa người lao động và xã hội, góp phần vào sự thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân đế quốc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm nêu trên thì quá trình thực hiện các chế độ chính sách BHXH trong cơ chế cũ không tránh khỏi những bất cập, hạn chế cần khắc phục, cụ thể: - Do cách tính mức đóng góp BHXH không tương xứng với mức chi trả cho các chế độ BHXH. Do vậy, trong một thời gian dài Ngân sách Nhà nước thường xuyên phải hỗ trợ cho các cơ quan trên trong chi trả BHXH dẫn tới việc chưa xây dựng và hình thành được quỹ BHXH độc lập với Ngân sách Nhà nước, nguồn hình thành thực chất là do Ngân sách Nhà nước cấp phát. Trong khi đó, đối tượng tham gia và được hưởng các chế độ BHXH chỉ áp dụng đối với công nhân viên chức và lực lượng vũ trang nên thực sự chưa thể hiện tính xã hội cao, có sự phân biệt giữa người lao động làm việc trong khu vực Nhà nước và ngoài khu vực Nhà nước, gây tâm lý chỉ lao động trong khu vực Nhà nước mới có vị trí trong xã hội và chưa thể hiện sự công bằng khi tuổi già. - Tổ chức quản lý BHXH phân tán, không có một cơ quan đặc trách riêng quản lý Nhà nước về BHXH cũng như không có một cơ quan đặc trách riêng về quản lý hoạt động sự nghiệp BHXH mà có sự lẫn lộn giữa hai chức năng này ở cả hai cơ quan quản lý trên. Việc có nhiều cơ quan cùng quản lý các chế độ BHXH đã gây ra sự chồng chéo không thống nhất trong điều hành, quản lý thu nộp BHXH đồng thời cũng tạo ra sự không đồng bộ trong các 51 chế độ chính sách BHXH, theo đó là sự nhận thức không đầy đủ về BHXH từ người quản lý đến người lao động đã dẫn tới thiếu chủ động trong kiến nghị, đề xuất của từng cơ quan với Chính phủ về các thay đổi trong mức đóng góp, phạm vi các đối tượng tham gia và được hưởng BHXH v.v... cho phù hợp với tình hình thức tế. - Ngoài ra, việc trông chờ vào sự bao cấp của Ngân sách Nhà nước và sự thiếu chủ động của các cơ quan quản lý BHXH cũng đã tạo ra thói quen, tâm lý ỷ lại, thiếu tự giác của cả chủ sử dụng lao động và người lao động, họ chưa thấy rõ hết trách nhiệm cũng như quyền lợi trong việc tham gia BHXH. Bên cạnh đó, các chế độ BHXH của ta chưa áp dụng được hầu hết các chế độ BHXH do Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đề ra và còn có sự đan xen kẽ của các chế độ ưu đãi và trợ cấp xã hội vào đó. Điều này đã gây hết sức khó khăn cho việc thực hiện công tác BHXH khi chuyển sang cơ chế mới. Chính tất cả những bất cập, hạn chế trên mà việc ra đời một cơ quan duy nhất giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo, quản lý quỹ BHXH và thực hiện các chế độ, chính sách BHXH theo pháp luật của Nhà nước là một thức tế khách quan trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhằm hướng hoạt động sự nghiệp BHXH Việt Nam theo đúng nội dung, bản chất vốn có của nó. II. GIAI ĐOẠN TỪ 1/10/1995 - ĐẾN NAY 1. Các căn cứ pháp lý Trong tiến trình cải cách kinh tế - xã hội thì các chế độ, chính sách BHXH trước đây không còn phù hợp nữa. Nó đã và đang được đổi mới cho phù hợp với tình hình thực tế, thể hiện: - Ngày