Sạp Thái ở tây bắc xưa và nay (nghiên cứu địa bàn huyện Điện biên, tỉnh Điện Biên)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------------------- ĐÀO VIẾT PHÚC SẠP THÁI Ở TÂY BẮC XƢA VÀ NAY (Nghiên cứu địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN HỌC Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------*----------------- ĐÀO VIẾT PHÚC SẠP THÁI Ở TÂY BẮC XƢA VÀ NAY (Nghiên cứu địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) Chuyên ngành: Nhân Học Mã số : 60310302 LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Lê Sỹ Giáo Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong các công trình nào khác. Những luận điểm mà luận văn kế thừa của những tác giả đi trước đều được trích dẫn đầy đủ và chính xác. Hà Nội, ngày.. tháng.. năm 2015 Học viên Đào Viết Phúc LỜI CẢM ƠN Được sự phân công của khoa Nhân học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc Gia Hà Nội và được sự đồng ý của PGS.TS Lê Sỹ Giáo. Tôi đã thực hiện đề tài luận văn “Sạp Thái ở Tây Bắc xưa và nay” (Nghiên cứu địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên). Để hoàn thành cuốn luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn thầy giáo PGS.TS Lê Sỹ Giáo người đã giảng dạy, hướng dẫn tôi tận tình, chu đáo trong suốt quá trình học tập và viết luận văn. Xin chân thành cảm ơn tới các thầy, các cô khoa Nhân học và các thầy, cô đã và đang nghiên cứu, giảng dạy tại các viện nghiên cứu đã dạy dỗ tôi trong suốt khóa học vừa qua. Cảm ơn các thành viên trong lớp cao học Nhân học khóa 2013 – 2015 đã luôn động viên, giúp đỡ, xây dựng ý tưởng đề tài trong suốt khóa học. Được học tập dưới mái nhà Nhân học là niềm vui, hạnh phúc lớn của tôi. Xin chân thành cảm ơn tới Ban Giám đốc Bảo tàng Hà Nội và các anh chị đồng nghiệp đã tạo điều kiện cho tôi đi học nâng cao trình độ kiến thức và động viên tôi trong suốt khóa học. Xin chân thành cảm ơn tới gia đình tôi đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong suốt khóa học và hoàn thành cuốn luận văn này. Xin cảm ơn chân thành nhất tới Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên, phòng Văn hóa – Thông tin huyện Điện Biên, phòng Dân tộc huyện Điện Biên, phòng Thống kê huyện Điện Biên, phòng Du lịch huyện Điện Biên và nhân dân các dân tộc Thái ở các xã, các bản thuộc huyện Điện Biên đã giúp đỡ tôi hoàn thành cuốn luận văn này. Hà Nội ngày 16 tháng 11 năm 2015 Học viên Đào Viết Phúc MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 5 Chƣơng 1: MỘT SỐ NÉT VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU .................. Error! Bookmark not defined. 1.1. Điều kiện tự nhiên ............................... Error! Bookmark not defined. 1.2. Ngƣời Thái ở huyện Điện Biên .......... Error! Bookmark not defined. 1.3. Đặc điểm kinh tế, văn hóa, xã hội ...... Error! Bookmark not defined. 1.3.1 Đặc điểm kinh tế .............................. Error! Bookmark not defined. 1.3.1.1 Sản xuất nông nghiệp ................ Error! Bookmark not defined. 1.3.1.2. Kinh tế khai thác tự nhiên ......... Error! Bookmark not defined. 1.3.1.3 Các ngành nghề khác ................. Error! Bookmark not defined. 1.3.2 Đặc điểm văn hóa người Thái ở huyện Điện Biên Error! Bookmark not defined. 1.3.2.1 Văn hóa vật chất ........................ Error! Bookmark not defined. 1.3.2.1.1. Nhà ở ...................................... Error! Bookmark not defined. 1.3.2.1.2 Trang phục .............................. Error! Bookmark not defined. 1.3.2.1.3 Tập quán ăn, uống, hút ........... Error! Bookmark not defined. 1.3.2.1.4 Các phương tiện vận chuyển và đi lại ... Error! Bookmark not defined. 1.3.2.2 Văn hóa tinh thần của người Thái huyện Điện Biên .......... Error! Bookmark not defined. 1.3.2.2.1 Tín ngưỡng, tôn giáo .............. Error! Bookmark not defined. 1.3.2.2.2 Ngôn ngữ, văn học và nghệ thuật .......... Error! Bookmark not defined. 1.3.3 Đặc điểm xã hội người Thái ở Điện Biên ....... Error! Bookmark not defined. 1.3.3.1 Cơ cấu xã hội truyền thống Bản-Mường .. Error! Bookmark not defined. 1.3.3.2. Các tầng lớp trong xã hội người Thái ở Điện Biên ........... Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chƣơng 1: ..................................... Error! Bookmark not defined. Chƣơng 2: SẠP THÁI TRUYỀN THỐNG . Error! Bookmark not defined. 2.1 Vị trí và vai trò của sạp Thái trong văn hóa Thái . Error! Bookmark not defined. 2.2 Các ý kiến lý giải về nguồn gốc của sạp ............ Error! Bookmark not defined. 2.3 Nhảy sạp - hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng Error! Bookmark not defined. 2.4 Nhạc cụ, đạo cụ trong nhảy sạp .......... Error! Bookmark not defined. 2.4.1 Trống ................................................ Error! Bookmark not defined. 2.4.2 Chiêng .............................................. Error! Bookmark not defined. 2.4.3 Chũm chọe ....................................... Error! Bookmark not defined. 2.4.4 Sạp tre .............................................. Error! Bookmark not defined. 2.5 Các làn điệu, hình thức nhảy sạp ....... Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chƣơng 2 : .................................... Error! Bookmark not defined. Chƣơng 3: SẠP THÁI HIỆN NAY: BIẾN ĐỔI VÀ BẢO TỒN ........ Error! Bookmark not defined. 3.1 Sự biến đổi của sạp đƣơng đại ............ Error! Bookmark not defined. 3.2 Sự phát triển của sạp Thái hiện nay .. Error! Bookmark not defined. 3.2.1 Sạp và hoạt động du lịch .................. Error! Bookmark not defined. 3.2.1.1 Huyện Điện Biên - tiềm năng phát triển du lịch ................ Error! Bookmark not defined. 3.2.1.2 Các chính sách, nghị quyết về phát triển du lịch ................ Error! Bookmark not defined. 3.2.1.3.Sạp - Một nguồn lực văn hóa cho phát triển du lịch .......... Error! Bookmark not defined. 3.2.1.4 Những thành tựu đạt được ......... Error! Bookmark not defined. 3.2.2 Sạp trong các lễ hội đương đại ........ Error! Bookmark not defined. 3.2.2.1 Lễ hội Hoàng Công Chất ........... Error! Bookmark not defined. 3.2.2.2 Sạp trong lễ hội xên .................. Error! Bookmark not defined. 3.2.2.3 Lễ hội mừng chiến thắng Điện Biên Phủ . Error! Bookmark not defined. 3.3. Bảo tồn sạp Thái trong bối cảnh phát triển và hội nhập ......... Error! Bookmark not defined. 3.3.1. Xu hướng phát triển sạp Thái hiện nay .......... Error! Bookmark not defined. 3.3.2. Các giải pháp bảo tồn sạp Thái ....... Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chƣơng 3: ..................................... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 9 PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sạp là hình thức sinh hoạt văn hóa mang tính phổ biến ở Châu Á và đặc biệt là các nước Đông Nam Á. Tại các nước như Việt Nam, Lào, Campuchia, Indonesia, Philippin, Malaysia sạp được sử dụng rộng rãi tại nhiều cộng đồng dân tộc. Điều đó chứng tỏ sự thống nhất đa dạng của nền văn hóa cổ khu vực Đông Nam Á. Sạp ở mỗi quốc gia có tên gọi, hình thức và cách lý giải về sự ra đời khác nhau nhưng nó đều có vai trò, vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa, tinh thần của các cư dân trong khu vực. Ở Việt Nam, sạp là hình thức sinh hoạt văn hóa, tinh thần phổ biến ở các dân tộc Thái, Mường và Khơ Mú. Hiện nay, có nhiều quan điểm cho rằng nguồn gốc của sạp là của dân tộc này mà không phải của dân tộc khác. Tuy nhiên, không thể phủ nhận được vị trí và vai trò của nó trong đời sống tinh thần của các dân tộc này. Với dân tộc Khơ Mú thì sạp được sử dụng trong nghi lễ cầu mưa, với người Thái và người Mường thì sạp không những được sử dụng trong các dịp lễ hội, vui chơi mà còn là hình thức sinh hoạt văn hóa thu hút đông đảo khách du lịch tham quan tìm hiểu. Người Thái ở Việt Nam là một trong 54 thành viên của đại gia đình các dân tộc Việt Nam có vị trí và vai trò quan trọng đóng góp vào quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc. Trong quá trình hình thành và phát triển của dân tộc Thái ở Tây Bắc nói chung và Thái ở huyện Điện Biên nói riêng đã có những bản sắc riêng của dân tộc mình. Người Thái ở Điện Biên gắn liền với chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ năm 1954 đã chứng tỏ được tài năng và bản lĩnh của mình. Sau chiến thắng lịch sử của thế kỷ XX, đóng góp lớn nhất của người Thái vào văn hóa dân gian chung của cả nước đó là điệu múa sạp, múa xòe. Nếu như không có chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ thì nhân dân cả nước sẽ không biết về một di sản văn hóa lâu đời của dân tộc Thái được cha ông để lại và nó có sức ảnh hưởng rất lớn đối với nhân dân cả nước. Điệu múa sạp không còn là điệu múa của một dân tộc nữa mà nó trở thành điệu múa của cả dân tộc và là chủ đề khai thác cho những nghệ sỹ đưa lên sân khấu chuyên nghiệp. Huyện Điện Biên là một huyện ở biên giới phía bắc thuộc tỉnh Điện Biên. Lịch sử phát triển của huyện gắn liền với lịch sử phát triển của Mường Thanh. Mường Thanh là tên cũ của Mường Then, một mường gắn liền với thần thoại, truyền thuyết về sự phát sinh dân tộc Thái. Huyện Điện Biên là huyện có 8 dân tộc cùng sinh sống trong đó người Thái chiếm đa số. Người Thái sinh sống tại đây trải qua hàng mấy thế kỷ, họ có kinh nghiệm trong hoạt động sản xuất kinh tế và có một nền văn hóa lịch sử lâu đời. Khi nhắc đến Tây Bắc ta thường bắt gặp các cô gái, chàng trai trong trang phục dân tộc nổi bật trong các điệu múa sạp, múa xòe đã đi vào lòng người. Sạp là một di sản văn hóa cổ truyền của dân tộc Thái được cha ông để lại. Nguồn gốc của điệu múa sạp chính là điệu múa “cạm bẫy” là điệu múa do hai người hỗ trợ một người biểu diễn với chiếc chày giã gạo xếp hàng đôi. Lịch sử phát triển của sạp Thái gắn liền với lịch sử chiến thắng Điện Biên Phủ. Các làn điệu, hình thức nhảy sạp đã có sự phát triển và biến đổi rất lớn. Các chàng trai bộ đội và các cô gái Thái nhảy sạp là hình ảnh về sự đoàn kết giữa bộ đội và dân bản. Từ điệu múa của một dân tộc thì sạp đã lan tỏa và phát triển mạnh xuống vùng xuôi và trở thành một điệu múa của nhiều dân tộc. Để tìm hiểu về một loại hình sinh hoạt văn hóa độc đáo của dân tộc Thái, tìm hiểu về sự phát triển của nó trong lịch sử, vị trí và vai trò của nó trong đời sống hiện nay. Tôi chọn đề tài nghiên cứu “Sạp Thái ở Tây Bắc xưa và nay” (nghiên cứu địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2.1. Lịch sử nghiên cứu về người Thái Người Thái và văn hóa của họ đã thu hút đông đảo các học giả quan tâm nghiên cứu. Trong đó có các cuốn sách mang tính sử thi dân gian như “Quán tố mương” (Truyện kể bản mường); “Táy pú xước” (Theo đường chinh chiến của cha ông) là các công trình nghiên cứu viết bằng tiếng Thái cổ. Trong những giai đoạn gần đây, người Thái đã được nhiều học giả quan tâm nghiên cứu ở nhiều khía cạnh. Tác giả Đặng Nghiêm Vạn (1965) trong bài viết “Sơ lược về sự thiên di của các bộ tộc Thái vào Tây Bắc Việt Nam”, bài viết “Quá trình hình thành các nhóm Tày Thái Việt Nam” năm 1967. Cuốn sách “Tư liệu về lịch sử và xã hội dân tộc Thái” của nhà xuất bản khoa học xã hội năm 1977 do Đặng Nghiêm Vạn làm chủ biên. Nhà dân tộc học Cầm Trọng (1978) viết cuốn “Người Thái ở Tây Bắc Việt Nam” là công trình tổng kết tư liệu và ý kiến nhận xét về nhiều lĩnh vực của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam. Đặng Nghiêm Vạn và Đinh Xuân Lâm (1979) cùng viết cuốn sách “Điện Biên trong lịch sử” nhà xuất bản khoa học xã hội là sự tổng kết và hệ thống về lịch sử các dân tộc Điện Biên trong đó có người Thái từ thời cổ đại đến nay. Cầm Trọng (1987) trong tác phẩm “Mấy vấn đề về lịch sử kinh tế xã hội cổ đại của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam” nhà xuất bản khoa học xã hội. Tác giả Lê Sỹ Giáo công bố một số công trình làm rõ nhiều vấn đề về người Thái như “Vị trí của các dân tộc thuộc nhóm ngôn ngữ Tày Thái trong bản đồ dân tộc học Việt Bắc” Tập san dân tộc học 1981; “Về bản chất và ý nghĩa của tên gọi Thái trắng Thái đen ở Việt Nam” Tạp chí dân tộc học số 3 năm 1988; “Các đặc điểm của nông nghiệp truyền thống của người Thái Việt Nam” Tạp chí dân tộc học số 1 năm 1992; “Đóp góp của đồng bào các dân tộc miền núi vào chiến thắng Điện Biên Phủ” Tạp chí lịch sử quân sự số 1 năm 1994 và một số tác phẩm nghiên cứu về người Thái ở Tây Bắc và Thanh Hóa. Một số nhà khoa học bàn sâu về một số lĩnh vực khác như tác giả Hoàng Nam và Lê Ngọc Thắng (1985) “Nhà sàn Thái”, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc. Cầm Trọng (1987) trong tác phẩm “Mấy vấn đề về lịch sử kinh tế xã hội cổ đại của người Thái ở Tây Bắc Việt Nam”, Nhà xuất bản khoa học xã hội. Hoàng Lương (1988) “Hoa văn Thái”, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc. Hoàng Lương (1990) “Nghệ thuật trang phục Thái”, Nhà xuất bản văn hóa dân tộc. Trong nhiều công trình nghiên cứu thì cuốn sách “Văn hóa Thái ở Việt Nam” của tác giả Phan Hữu Dật và Cầm Trọng năm 1995 là tác phẩm nghiên cứu công phu về người Thái ở Tây Bắc Việt Nam. Tiếp theo đó, năm 1999 cuốn “Luật tục của Người Thái ở Việt Nam”, Nhà xuất bản văn hóa dân tộc do hai tác giả Ngô Đức Thịnh và Cầm Trọng nghiên cứu làm rõ hơn về lịch sử và xã hội truyền thống của người Thái ở khu vực Tây Bắc. Ngoài ra, Năm 2001 cuốn sách “Nghề dệt của người Thái ở Tây Bắc trong cuộc sống hiện đại” của Nguyễn Thị Thanh Nga, Nhà xuất bản khoa học xã hội công bố hay “Thiết chế bản mường truyền thống của người Thái ở vùng tây Nghệ An” của tác giả Vi Văn An, “Tri thức bản địa của người Thái ở miền núi Thanh Hóa” của tác giả Vũ Trường Giang, “Sự biến đổi kinh tế - xã hội của người Thái ở Điện Biên từ cách mạng tháng 8 -1945 đến nay” của tác giả Pichet Saiphan, đặc biệt là 7 hội thảo được tổ chức vào các năm 1991, 1998, 2002, 2006, 2009, 2012, 2015 đã góp phần làm sâu sắc hơn nữa hiểu biết của chúng ta về nhiều khía cạnh của văn hóa Thải ở Việt Nam nói chung và một số địa bàn cụ thể nói riêng. 2.2 Lịch sử nghiên cứu về sạp Sự hình thành và phát triển của sạp gắn liền với sự phát triển của ba dân tộc Thái, Mường và Khơ Mú. Chủ đề nghiên cứu về sạp thu hút nhiều sự quan tâm và nghiên cứu của nhiều học giả. Theo tác giả Tạ Đức trong tác phẩm “Cội nguồn và sự phát triển của điệu múa sạp” trong Tạp chí văn hóa dân gian số 2 năm 1982 đã nêu múa sạp là điệu múa dân gian phổ biến của TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Vi Văn An (1999), Thiết chế xã hội truyền thống của người Thái ở Miền tây Nghệ An, Luận án Tiến sĩ lịch sử, Hà Nội 2. Lệ Cung (1982), Múa sạp từ múa dân gian đưa lên sân khấu chuyên nghiệp, Tạp chí Văn hóa dân gian, tr 70 – 71 3. Phan Hữu Dật (1999), Một số vấn đề về dân tộc học Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 4. Tạ Đức (1982), Cội nguồn và sự phát triển của điệu múa sạp, Tạp chí Văn hóa dân gian, số 2, tr 55 – 57 5. Dean Maccannell (1976); Ths Trương Thị Thu Hằng dịch: Sự chân thật dàn dựng. Trích trong “The tourist: A New Theory of the Leisure Class” , Tr 100 - 106; Nxb Schocken, New York. 6. Vũ Trường Giang (2000), Hệ thống truyền thông cổ truyền của người Thái ở miền tây Thanh Hóa, Luận văn Thạc sỹ lịch sử, Hà Nội 7. Lê Sỹ Giáo (1988), Về bản chất và ý nghĩa của tên gọi Thái trắng, Thái đen ở Việt Nam, Tạp chí dân tộc học, số 3 tr 77 – 80 8. Lê Sỹ Giáo (1989), Sự xuất hiện nghề trồng lúa một vấn đề quan trọng của dân tộc học nông nghiệp lịch sử, Tạp chí dân tộc học, tr 74 – 81 9. Lê Sỹ Giáo (1992), Các đặc điểm của nông nghiệp truyền thống của người Thái Việt Nam, Tạp chí dân tộc học, số 1, tr 36 – 41 10. Lê Sỹ Giáo (1994), Hội lễ mùa xuân của người Thái Việt Nam, Lễ hội truyền thống trong đời sống xã hội hiện đại, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, tr 101 – 107 11. Lê Sỹ Giáo (2003), Dân tộc học đại cương, nxb Giáo dục, Hà Nội. 12. Lương Thị Thu Hằng (2001), Phụ nữ Thái đen với việc bảo tồn văn hóa trong thời kỳ đổi mới (qua nghiên cứu ở xã Thanh Luông, Điện Biên, tỉnh Lai Châu), Luận Văn Thạc sỹ lịch sử, Đại học Quốc gia Hà Nội 13. Vũ Khánh (2008), Người Thái ở Tây Bắc, Nxb Thông tấn, Hà Nội 14. Văn Lang (2004), Múa sạp – một vũ khúc kỹ vĩ, Toàn cảnh – Đất nước – Con người, số 164, tr 25 – 26 15. Đinh Xuân Lâm (2004), Từ phủ Điện Biên đến Điện Biên Phủ, Trong chiến thắng Điện Biên Phủ cột mốc vàng lịch sử, tr 232, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 16. Vũ Tự Lâm (1986), Âm nhạc trong múa dân gian hiện nay, Tạp chí Văn hóa dân gian số 1, tr 31 – 34 17. Lâm Tô Lộc (1985), Xòe Thái, Nxb Văn hóa, Hà Nội 18. Hoàng Lương (2001), Về người Thái đen ở Việt Nam, Tạp chí dân tộc học, số 1, tr 32 – 35 19. Hoàng Lương (2015), Người Tày – Thái cổ ở Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội 20. Hoàng Lương (2006), Cư dân Tày – Thái và cư dân Việt – Mường chung, hai người bạn láng giềng gần gũi từ thời cổ đại, Tạp chí dân tộc học số 3, tr 3 – 8 21. Hoàng Nam, Lê Ngọc Thắng (1984), Nhà sàn Thái, Nxb Văn Hóa, Hà Nội 22. Nguyễn Thị Thanh Nga (2001), Nghề dệt của người Thái ở Tây Bắc trong cuộc sống hiện đại. Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 23. Nguyễn Thúy Nga (2005), Múa dân gian Thái và việc đào tạo múa ở Việt Nam, Luận văn Thạc sỹ Văn hóa học 24. Khánh Ngọc (2011) Vũ Điệu Tre, tạp chí Toàn cảnh – Sự kiện – Dư luận, số 247, tr 96 – 97 25. Pichet Saiphan (2011), Sự biến đổi kinh tế - xã hội của người Thái ở Điện Biên từ cách mạng tháng tám năm 1945 đến nay, Luận án Tiến sỹ Lịch sử 26. Ngân Quý (1986), Múa dân gian với thời đại và sự kế thừa phát triển múa dân gian trong lĩnh vực huấn luyện, Tạp chí văn hóa dân gian, số 3, tr 64 – 68 27. Trương Văn Sơn, Điêu Thúy Hoàn, Nguyễn Thị Mai Hương (2003), Múa dân gian một số dân tộc vùng Tây Bắc, Nxb Văn hóa dân tộc 28. Hà Văn Tấn (1975), Văn hóa Phùng Nguyên và nguồn gốc dân tộc Việt, Tạp chí dân tộc học, số 1, tr 23 – 34 29. Hà Văn Tấn (1994), Văn hóa Đông Sơn ở Việt Nam, Viện Khảo cổ học, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 30. Tô Ngọc Thanh (1994), Đồng dao Thái Tây Bắc, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội 31. Tô Ngọc Thanh (1998), Âm nhạc dân gian Thái Tây Bắc, Nxb Âm nhạc, Hà Nội 32. Chí Thanh (1998), Di sản múa dân gian vùng Tây Bắc, Nxb Văn hóa dân tộc 33. Lê Ngọc Thắng – Lâm Bá Nam (1985), Cây trồng trong đời sống của đồng bào Thái, Tạp chí dân tộc học, số 4, tr 30 – 36 34. Cầm Trọng (1977), Quan hệ dòng họ trong các bản người Thái vùng Tây Bắc, Tạp chí dân tộc học, số 1, tr. 73 – 80 35. Cầm Trọng (1977), Quan hệ giữa bản và mường ở vùng người Thái Tây Bắc, Tạp chí dân tộc học số 2, tr. 45 – 49 36. Cầm Trọng (1978), Người Thái ở Tây Bắc Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 37. Cầm Trọng (1987), Mấy vấn đề về lịch sử kinh tế xã hội cổ đại của người Thái Tây Bắc Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 38. Cầm Trọng, Phan Hữu Dật, (1995), Văn hóa Thái ở Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 39. Cầm Trọng (1998), Văn hóa và lịch sử người Thái ở Việt Nam, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội 40. Cầm Trọng (2004), Văn hóa dân tộc Thái và sự biên đổi văn hóa Thái hiện nay, Trong văn hóa các dân tộc Tây Bắc, tr 378 – 467, Nxb Chinh trị Quốc gia, Hà Nội 41. Cầm Trọng (2005), Những hiểu biết về người Thái ở Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 42. Đặng Nghiêm Vạn (1965), Sơ lược về sự thiên di của các bộ lạc Thái vào Tây Bắc Việt Nam, Tạp chí nghiên cứu lịch sử, số 78 43. Đặng Nghiêm Vạn (1967), Quá trình hình thành các nhóm Tày Thái Việt Nam, Tạp chí nghiên cứu lịch sử, số 108 44. Đặng Nghiêm Vạn (1977), Tư liệu về lịch sử và xã hội dân tộc Thái, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 45. Đặng Nghiêm Vạn, Đinh Xuân Lâm (1979), Điện Biên trong lịch sử, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 46. Hoàng Xuyên (2003), Nghĩ về Điện Biên Phủ: Thành phố tương lai, Điện Biên Phủ: Thành phố điệu xòe, tr 19 – 24, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội